woensdag 31 augustus 2016

je m'en balance

het kan me geen moer schelen
('ik ga ervan schommelen')


Het Frans heeft een heleboel uitdrukkingen om aan te geven dat iets je volledig koud laat (meestal is dat een aanwijzing voor het tegendeel, maar goed...). Dit is er één van Se balancer betekent eigenlijk 'schommelen' of 'zich in evenwicht houden'. Als iets of iemand je zo weinig uit je evenwicht brengt dat je lekker een beetje gaat schommelen, dan ben je kennelijk weinig onder de indruk...

volgende keer
Hoe kun je in het Frans zeggen dat je barst van de energie?

dinsdag 30 augustus 2016

autant en emporte le vent

ijdele (loze) beloftes
('de wind kan het net zo goed wegblazen')

Een goede vriend en trouw bezoeker van dit blog - ik zal niet verder in detail treden - belooft iedere keer dat ik hem zie dat hij de volgende dag zal stoppen met roken. Hierop zou een Fransman kunnen antwoorden: Autant en emporte le vent, een uitdrukking die al dateert uit de dertiende eeuw en sinds de zestiende eeuw de huidige betekenis draagt, nl. die van loze beloftes die gedaan worden, beloftes waarvan je nu al weet dat ze in lucht op zullen gaan. In het Engels zouden ze zeggen: Gone with the wind (inderdaad de beroemde film met Clark Gable en Vivien Leigh, die in het Frans dus ook Autant en emporte le vent heet). De wind blaast de belofte weg en laat geen spoor achter. Of zou hij het toch een keer echt menen? We blijven hopen...

volgende keer
bekijken we een van de vele manieren waarop je in het Frans kunt zeggen dat iets je geen moer kan schelen...

maandag 29 augustus 2016

entre chien et loup

in de avondschemering / bij het vallen van de avond
('tussen hond en wolf')

Een mooie beeldende uitdrukking die al dateert uit de dertiende eeuw en die eigenlijk voor zichzelf spreekt: als de avond valt wordt het moeilijker een hond van een wolf te onderscheiden... Er zit dus waarschijnlijk ook wel een connotatie van gevaar bij: wie weet wie of wat je tegenkomt in de avondschemering?...

volgende keer
Hoe noem je 'ijdele beloftes' in het Frans en wat heeft dat met een beroemde Amerikaanse film te maken? 

zondag 28 augustus 2016

hoe vertaal je 'licht' en 'donker' in het Frans?

clair - lumière - lueur - illuminé - jour - obscur - sombre - noir - foncé - obscurité - nuit

Doorgaans is de eerste vertaling van het bijvoeglijk naamwoord 'licht' dat je in woordenboeken tegenkomt léger, maar die moeten we hier uitsluiten, omdat het hier om het tegengestelde van lourd ('zwaar') gaat en dat laten we hier even buiten beschouwing. Daarnaast moeten we er natuurlijk rekening mee houden dat zowel 'licht' als 'donker' als zelfstandig en als bijvoeglijk naamwoord gebruikt kunnen worden. Laat ik beginnen met het zelfstandig naamwoord: 'het licht' en 'het donker'. Het bekendste Franse zelfstandig naamwoord voor 'licht' is lumière  dat zowel voor natuurlijk als voor elektrisch licht gebruikt kan worden: la lumière du soleil ('het zonlicht'), la lumière électrique. Als het licht niet een gehele ruimte verlicht kunnen ook de woorden clair en lueur ('schijnsel') gebruikt worden: au clair de la lune ('in het maanlicht, in de maneschijn'), la lueur des étoiles ('het licht van de sterren'). Lumière kan ook figuurlijk gebruikt worden: il n'est pas une lumière ('hij is geen groot licht, hij is niet zo slim'). Les Lumières is de aanduiding voor 'de Verlichting' in de achttiende eeuw. 
Als we het over de dagelijkse natuurverschijnselen 'licht (worden)' en 'donker (worden)' hebben, dan gebruiken we de woorden jour ('dag') en nuit ('nacht) of het bijvoeglijk naamwoord noir ('zwart'): il commence à faire jour ('het wordt licht'), il fait nuit ('het is donker'), dans le noir ('in het donker'). Dat laatste kun je ook aangeven met dans l'obscurité. 
Als bijvoeglijke naamwoorden kom je uit bij clair en obscur. Er zijn trouwens meer woorden voor 'donker' dan voor 'licht'. Voor licht heb je ook de variant illuminé dat ofwel gebruikt wordt voor kunstlicht of in ieder geval op de lichtinval duidt: la chambre était très illuminée ('de kamer was erg licht'). Kleuren en bijvoorbeeld gedachten kun je ook sombre ('donker, somber') noemen. In het Nederlands heeft 'somber' alleen deze figuurlijke betekenis, in het Frans kan het ook veel letterlijker gebruikt worden. In de combinatie met kleuren ('donkerblauw, lichtrood') gebruik je altijd clair en foncé. Deze combinaties zijn trouwens altijd onveranderlijk (dus geen verschil tussen mannelijk, vrouwelijk, enkelvoud en meervoud): des T-shirts bleu clair ('lichtblauwe T-shirts) en des robes rouge foncé ('donkerrode jurken').

de volgende keer
begeven we ons in het schemergebied tussen licht en donker...

zaterdag 27 augustus 2016

la question n'est pas là

daar gaat het helemaal niet om / daar heb ik het niet over
('de vraag is niet daar')

Soms wordt in het Frans 'daar' gebruikt i.p.v. 'dat'. De beroemde uitspraak van Hamlet (To be or not to be, that's the question) wordt doorgaans vertaald als Être ou ne pas être, là (of: telle) est la question. Op het plaatje is deze uitspraak aangepast en aangevuld: 'Wel of geen zelfvertrouwen hebben, daar gaat het om!' In de ontkennende vorm bestaat de uitspraak in meerdere volgorden: La question n'est pas là en Là n'est pas la question.

volgende keer
Hoe vertaal je eigenlijk 'licht' en 'donker' in het Frans?


vrijdag 26 augustus 2016

cousu de fil blanc

er dik bovenop liggen / volkomen doorzichtig zijn
('met witte draad genaaid')

Als iets of iemand wel heel voorspelbaar is, kun je in het Frans zeggen dat het met witte draad genaaid is. Je moet hierbij niet denken aan een stof die in zijn geheel wit is, maar meer aan rijgdraad waarmee je twee stukjes stof aan elkaar naait. Als je dat met witte draad doet op een stof van een andere kleur, dan ligt het er wel erg dik bovenop dat er eigenlijk iets fout is gegaan. 

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans 'daar gaat het helemaal niet om, daar hebben we het niet over' ?

donderdag 25 augustus 2016

se ronger les sangs

zwaar over iets inzitten, zich opvreten van ongerustheid
('aan je bloed (mv) knagen')


Is dit wat er gebeurt als je een verlegen vampier bent met contactangst?  En al zou je een vampier zijn, kun je überhaupt wel aan een vloeistof knagen? En dan staat het woord 'bloed' ook nog eens in het meervoud - wat in het Nederlands volgens mij niet eens mogelijk is. Dat meervoud geeft trouwens wel aan dat het hier ook niet letterlijk om de vloeistof gaat, maar waarschijnlijk eerder een pars pro toto is voor het hele lichaam. Je kunt je een grote zorg gewaarworden als iets materieels dat je zwaar op de maag ligt, dat ons langzaam vermaalt en ondermijnt. Wij kunnen trouwens ook zeggen dat iets aan ons knaagt en sommige mensen beginnen bij ongerustheid op hun nagels te bijten (se ronger les ongles, lett. 'zich aan de nagels knagen'). Waarschijnlijk hebben dus verschillende van deze beelden zich vermengd tot de opmerkelijke uitdrukking 'aan je bloed knagen', waarvoor overigens ook nog een paar varianten bestaan, zoals se manger les sangs ('je bloed opeten') en tourner les sangs ('het bloed draaien').

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans dat iets volkomen doorzichtig is of er wel erg dik bovenop ligt?

woensdag 24 augustus 2016

avoir quelqu'un dans sa peau

helemaal bezeten van iemand zijn, smoorverliefd op iemand zijn
('iemand in zijn huid hebben')


Deze man moet wel helemaal bezeten zijn van zijn geliefde. Arme Brenda! Al lijkt deze foto meteen ook een mooie verklaring voor het ontstaan van de uitdrukking, tatoeage heeft er feitelijk niets mee te maken. De uitdrukking is in de negentiende eeuw ontstaan uit twee 'voorgangers', te weten être soûl de la peau de quelqu'un (lett. 'dronken zijn naar de huid van iemand') en donner envie de sa peau à quelqu'un (lett. 'iemand naar je huid doen verlangen'). Nu maar hopen dat het goed blijft tussen Brenda en haar vriend. Anders kan hij haar rug op...

volgende keer
Als een Fransman zich opvreet van ongerustheid, is hij tot bijzondere dingen in staat...

dinsdag 23 augustus 2016

à bâtons rompus

van de hak op de tak
('met gebroken stokken')


We bespraken de uitdrukking 'van de hak op de tak springen' al eens eerder en vertaalden dat toen met passer du coq à l'âne ('van de haan op de ezel overgaan'), waarbij dus vooral op de inhoud gelet wordt: met het grootste gemak spring je van het ene onderwerp naar het andere, zoals een vogeltje van tak naar tak kan springen. Bij de gebroken stokken denk je misschien eerder aan onafgemaakte zinnen, die op onlogische wijze weer verbonden worden met nieuwe onvolledige zinnen. Als je trouwens à bâtons rompus googlet, moet je niet verbaasd zijn ineens een heleboel foto's van parketvloeren aan te treffen, want de uitdrukking heeft ook een meer letterlijke betekenis, nl. '(parketvloer) in keperverband'. Zo zie je maar weer eens hoe belangrijk de context is...

volgende keer
Wat is er aan de hand als je iemand 'in je huid hebt'?


maandag 22 augustus 2016

faire une montagne d'une taupinière

van een  mug een olifant maken
('een berg van een molshoop maken')

Als iets schromelijk overdreven wordt, kan er in het Frans ook een olifant gemaakt worden, al is het uitgangspunt dan geen mug (un moustique) maar een vlieg (une mouche): faire d'une mouche un éléphant. Gebruikelijker is echter de transformatie van een onbeduidende molshoop tot een fiere berg. Eerder zagen we trouwens al dat je in het Frans iets ook heel erg kon opblazen door er een hele kaas van te maken (en faire tout un fromage) Kennelijk is zo'n kaas in tegenstelling tot een olifant of een berg zo overweldigend dat het uitgangspunt gewoon achterwege gelaten kan worden...

volgende keer
We bespraken al eens de uitdrukking passer du coq à l'âne voor ons 'van de hak op de tak springen', maar er is nog een andere manier om dat uit te drukken.

zondag 21 augustus 2016

hoe vertaal je 'horen' in het Frans?

entendre, entendre dire, entendre parler, apprendre, faire partie de, appartenir à, convenir, avoir/donner de ses nouvelles

Als het echt gaat om het letterlijk horen van geluiden, dan gebruik je entendre: j'ai entendu la sonnette ('ik hoorde de bel'), maar zodra het 'nieuws vernemen' betekent, moet je je toevlucht nemen tot apprendre (als de bron bekend is: j'ai appris que vous organisez un cours d'été, 'ik heb gehoord dat u een zomercursus verzorgt') of entendre dire als de bron minder betrouwbaar is: j'ai entendu dire que la qualité est mauvaise, 'ik heb gehoord (horen zeggen) dat de kwaliteit slecht is'. Als je nog nooit ergens van hebt gehoord, kun je zeggen dat je er nog nooit over hebt horen praten: c'est la première fois que j'entends parler de ça, 'dat is de eerste keer dat ik daarvan hoor.' 
'Horen' kan ook een afkorting zijn van 'behoren' in de betekenissen 'behoren tot' en 'gepast zijn'. In de eerste betekenis vertaal je het met faire partie de ('deel uitmaken van') of appartenir à ('behoren tot'): il fait partie des invités ('hij hoort bij de gasten'). In de tweede betekenis kun je het werkwoord convenir gebruiken: cela ne convient pas (of: cela ne se fait pas) ('dat hoort niet').
Als je met 'horen' bedoelt 'bericht krijgen, nieuws krijgen', dan gebruik je de uitdrukking avoir des nouvelles ('nieuws hebben/krijgen'): Donne-moi de tes nouvelles ('Laat eens wat van je horen'), J'espère bientôt avoir de vos nouvelles ('ik hoop gauw iets van u te horen'). 

volgende keer
Kun je in het Frans ook van een mug een olifant maken?

zaterdag 20 augustus 2016

par exemple !

wel heb je ooit! / nu vraag ik je! / nee maar!
('bijvoorbeeld!')


Sinds de Tweede Wereldoorlog weten we niet beter of Engels is de wereldtaal bij uitstek, maar dat was daarvoor nog absoluut niet het geval en al helemaal niet in de 'betere kringen'. Tot aan het begin van de twintigste eeuw was het Frans de lingua franca van de aristocratie en de diplomatie en dat is ook nog goed te zien in het taalgebruik van Marten Toonders personage de markies de Canteclaer, die zijn woorden regelmatig doorspekt met Franse uitdrukkingen, met name als hij in een zekere staat van - uiteraard ingehouden - opwinding bevindt. Regelmatig hoor je hem uitroepen Parbleu ! ('Waarachtig wel! / Nou en of!), wat overigens een eufemistische verbastering is van Par Dieu ! ('bij God') om godslastering te voorkomen (denk aan onze variant 'potverdomme' voor 'God verdoeme mij'). Ook hoor je de markies regelmatig uitroepen Fi donc ! ('foei') als hij zijn afschuw wil verwoorden en zijn verbazing uit hij door te zeggen Tiens ! (Hee!) of Par exemple ! ('Wel heb je ooit! / Nu vraag ik je! / Nee maar!, lett. 'bij voorbeeld').  In zijn positie en in zijn herenclub dient hij zich nu eenmaal van het plebs te onderscheiden...

volgende keer
Hoe vertaal je 'horen' in het Frans?

vrijdag 19 augustus 2016

ne pas quitter des yeux

je ogen niet van iets/iemand af kunnen wenden / in de gaten houden
('niet uit/met de ogen verlaten')


Soms kun je zo door iets of iemand geboeid zijn dat je je ogen er niet van af kunt houden. Dat kan zijn bij een spannende film, iets opmerkelijks dat plotseling gebeurt maar ook als je verblind wordt door de schoonheid van iemand of wanneer je misschien beroepsmatig iemand goed in de gaten moet houden. Je probeert dan het beeld in je ogen vast te houden, je blik mag het object van je bewondering niet verlaten...

volgende keer
bestuderen we het Frans van Marten Toonder


donderdag 18 augustus 2016

on ne vous a pas sonné

ik heb u niks gevraagd / had ik je iets gevraagd?
('we hebben je niet gebeld')

op het plaatje: 'Ben je onderhand eens klaar met luiden?' 'Ben je onderhand eens uitgefoeterd?'


Sonner betekent letterlijk '(een rinkelend of schallend)  geluid maken' en wordt gebruikt voor klokken, koperinstrumenten en de deurbel. Als een Fransman zegt On sonne ('men belt'), dan wordt er aan de deur gebeld. Als de klok elf uur slaat, dan kun je zeggen: il sonne onze heures. Midi a sonné betekent dat het twaalf uur is geweest. Je gebruikt het werkwoord ook in de betekenis van 'klinken': ça sonne bien/mal/clair/creux ('het klinkt goed/slecht/helder/hol'). Figuurlijk heeft het meestal niet zo'n gunstige betekenis: tu es sonné betekent 'je bent getikt' en als iemand se fait sonner (les cloches) (lett. 'zich (de klokken) laat luiden'), dan wordt hij of zij uitgekafferd.
Vroeger gebruikten bourgeois families een bel om hun bedienden op te roepen (Vous aviez sonné ? 'U had gebeld?') en daarvan stamt nog de uitdrukking on ne vous a pas sonné om iemand de mond te snoeren als deze op een verkeerd moment iets zegt: 'ik heb u niets gevraagd' of 'had ik u iets gevraagd soms?'.

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans dat je je ogen niet van iets of iemand af kunt houden?

woensdag 17 augustus 2016

c'est en forgeant que l'on devient forgeron

                                        



                                        

oefening baart kunst
('het is door te smeden dat je smid wordt')

Als je deze week de Olympische spelen goed volgt, kun je niet anders dan respect krijgen voor de buitengewone prestaties van de jonge sportlieden en het is voor iedereen meteen duidelijk dat ze die niet bereikt hebben door zich alleen goed de regels en de technieken eigen te maken, maar eerst en vooral door intensief te trainen, met vallen en opstaan.
Zo dwong een smid in de vijftiende eeuw ook respect af door de mooie dingen die hij van het aambeeld liet komen en menigeen wilde geïnspireerd daardoor ook smid worden. Maar ja, dan moest diegene ook jaren oefenen en oefenen, want pas dan werd je een goede smid...

Toch blijven sommige dingen onbereikbaar, hoe vaak je ook oefent: de dinosauriër op het plaatje rechts vraagt zich af of  - als het zo is dat je smid wordt door te smeden - je ook een vliegje (un moucheron) kunt worden door je neus te snuiten (se moucher). 

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans dat je niet om iemands mening hebt gevraagd?

dinsdag 16 augustus 2016

étouffer dans l'oeuf

in de kiem smoren / gelijk de kop indrukken
('in het ei verstikken')

Excuses voor de bloederige foto deze keer, maar hij laat in ieder geval aan duidelijkheid niets over... 
Zowel het ei als de kiem staan symbool voor het begin van iets. De uitdrukking is in het Frans voor het eerst opgetekend door Victor Hugo die in 1830 de variant écraser dans l'oeuf ('in het ei verpletteren') gebruikte. De Académie Française nam deze uitdrukking overigens pas honderd jaar later op in haar officiële woordenboek van de Franse taal. Naast étouffer en écraser bestaat ook nog de variant tuer dans l'oeuf ('in het ei doden'). 

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans 'oefening baart kunst'?

maandag 15 augustus 2016

hoe vertaal je 'bezoeken' in het Frans?

visiter, rendre visite à, aller (en visite) chez, aller à, se rendre à, aller voir, venir voir, fréquenter

Laat het plaatje hiernaast meteen een waarschuwing zijn: het gaat hier namelijk niet om een patiënt die de dokter bezoekt, nee: degene die hier visite is de dokter zelf. Visiter une personne betekent namelijk 'iemand medisch onderzoeken'. Als het om personen gaat, is dus alleen een arts in staat om iemand te visiter. Wel kun je landen, concerten, steden en musea visiter, zelf of in een rondleiding, une visite guidée.
Maar welk woord moet je dan gebruiken als je mensen wilt bezoeken? Als het om een formeel bezoek gaat ('een bezoek brengen aan') dan kun je kiezen voor rendre visite à, maar als het wat informeler is ('opzoeken'), dan verdienen aller voir en venir voir (lett. 'gaan zien' en 'komen zien') de voorkeur: Je vais voir mon grand-père ('ik ga mijn grootvader opzoeken'), Tu viens me voir cet après-midi ? ('kom je me vanmiddag opzoeken?'). 
Ook bij gebouwen e.d. kun je onderscheid maken tussen formeel en informeel. Visiter en se rendre à ('zich begeven naar') zijn formeler dan aller à ('gaan naar'). Let bij dit laatste werkwoord vooral ook op het voorzetsel. Ga je namelijk naar een persoon, dan gebruik je niet het voorzetsel à maar chez: il va à un concert, maar il va chez le boulanger ('hij gaat naar de bakker'). Dat komt heel nauw: 'naar de bakker' kun je ook vertalen met à la boulangerie (le boulanger is de persoon die brood bakt, la boulangerie is de bakkerij, of de bakkerswinkel). Bezoek je een plek met enige regelmaat, dan kun je kiezen voor het werkwoord fréquenter, bijv. fréquenter un café. Omdat je als leerling ook honderden keren je school bezoekt, zeg je in het Frans ook je fréquente le lycée Montessori waar wij gewoon 'ik zit op het Montessorilyceum' zouden zeggen.

volgende keer
Hoe smoor je iets in het Frans in de kiem?

zondag 14 augustus 2016

être dans de beaux draps

in de aap gelogeerd zijn
('in mooie lakens zitten')

vertaling van de tekst op het plaatje:
- Ik heb goede zaken gedaan in de uitverkoop*
- O, wat chic, ik vind deze Esprit** heel mooi! / ik hou van deze nieuwe trend!
- Boe!


Gisteren zagen we dat 'in hetzelfde schuitje zitten' in het Frans kan worden vertaald als être logé à la même enseigne ('onder hetzelfde uithangbord logeren'). Maar wat nu als je in de aap gelogeerd bent, als je goed in de problemen zit, dus? 
Dan zit je in mooie lakens. Beide uitdrukkingen klinken in eerste instantie een beetje schimmig. De Nederlandse uitdrukking lijkt terug te gaan op een herberg die ooit op de Amsterdamse Zeedijk heeft gestaan en die geen al te beste reputatie had. 
De Franse uitdrukking heeft waarschijnlijk een ironische betekenis, waarbij je dus het tegengestelde zegt van wat je bedoelt. Het woord drap werd in de Middeleeuwen niet alleen voor bedlakens gebruikt, maar voor lakenstof in het algemeen en vervolgens voor kleding in het algemeen. De kleur wit staat in het algemeen symbool voor zuiverheid, puurheid en onschuld en juist mensen die in de ogen van de (kerkelijke) autoriteiten een zonde hadden begaan, werden daarom in het wit gehuld. Zo moest bijvoorbeeld iemand die beschuldigd werd van overspel boete doen door geheel in het wit gekleed de mis bij te wonen. Daardoor werd je schande voor iedereen duidelijk en daarmee was je situatie dus alles behalve benijdenswaardig. Voeg daaraan toe dat een wit laken ook nog eens het idee oproept van een lijkwade en dan moge het duidelijk zijn dat je inderdaad in de aap gelogeerd bent...

* 'la semaine du blanc' verdient nog wat nadere uitleg. De eerste we(e)k(en) in januari wordt/worden 'la/les semaine(s) du blanc' genoemd. 'Blanc' staat hierbij voor witte wijn. In cafés werd door de meeste klanten graag een glaasje rode wijn gedronken. Aan het eind van het jaar wilde het vat rode wijn nog wel eens leeg zijn en om de klanten niet al te veel teleur te stellen werd er dan geschonken uit een vat witte wijn dat nog niet leeg was...
** Er zit ongetwijfeld een dubbelzinnigheid in het woord 'esprit' in deze context. Ik ben helaas niet helemaal zeker over de eerste betekenis (mocht iemand een betere verklaring hebben dan ik hier ga leveren, aarzel dan niet om me die te geven...). Esprit is een bekend textielmerk (o.a. overhemden), maar het betekent ook 'geest, spook'. 'Esprit' zou hier ook kunnen staan voor 'een nieuwe tendens'. Ook wordt er op het plaatje gespeeld met de dubbele betekenis van 'la semaine du blanc': zoals hierboven uitgelegd betekent het 'nieuwjaarsuitverkoop', maar letterlijk natuurlijk 'de week van het wit', hier dus geïnterpreteerd als de week van het witte textiel, van de witte lakens.

volgende keer
Hoe vertaal je 'bezoeken' in het Frans?

zaterdag 13 augustus 2016

être logé à la même enseigne

in hetzelfde schuitje zitten
(lett. 'onder hetzelfde uithangbord logeren')

Toen huizen nog geen huisnummers hadden - en een groot deel van de bevolking nog analfabeet was - herkende men adressen aan het uithangbord - l'enseigne in het Frans. Met name herbergen waren uitgedost met de mooiste uithangborden. Als iemand in de zestiende eeuw zijn intrek nam in een herberg om daar de nacht door te brengen, wist hij dat hij onder dezelfde voorwaarden daar zou verblijven als zijn buurman in hetzelfde etablissement. Was hij daarmee niet tevreden, dan kon hij dus beter op zoek gaan naar een ander uithangbord. Was dat niet mogelijk, dan deelde hij zijn ongemakken in ieder geval met de andere pensiongasten, die immers onder hetzelfde uithangbord logeerden.

volgende keer
Kun je in het Frans ook in de aap gelogeerd zijn?

vrijdag 12 augustus 2016

une aubaine

een buitenkansje, een meevaller


We hebben al eens de pessimistische natuur van de Fransen besproken en het mag ons dus niet verbazen dat de Fransman geen woord heeft voor ons begrip 'meevallen'. Als je er de Franse Van Dale op naslaat, vind je vertalingen als être/se révéler mieux/moins difficile/moins cher (enz.) qu'on ne s'y attendait ('beter/minder moeilijk/minder duur (enz.) blijken dan men had verwacht'). Maar er bestaat wel een zelfstandig naamwoord met de betekenis 'meevaller, buitenkansje' en dat is het merkwaardige aubaine. Waar komt dat woord vandaan? Daarvoor moeten we terug naar de tijd voor de Franse Revolutie, het Ancien Régime.  Als in die tijd een niet genaturaliseerde vreemdeling in Frankrijk kwam te overlijden, mocht de koning beslag leggen op diens eigendommen. Dit recht - dat in 1819 definitief werd afgeschaft - stond bekend als het droit d'aubaine en dat is weer afgeleid van het woord aubain ('vreemde' van alibanus, 'van een ander rechtsgebied'). Zo'n onverwachte erfenis was natuurlijk een buitengewone meevaller, een buitenkansje voor de vorst om zich te verrijken. Het recht bestaat al twee eeuwen niet meer, maar nu kan iedere gewone Fransman zich ook verheugen op zo'n onverwachte aubaine.

volgende keer
Kun je in het Frans ook in hetzelfde schuitje zitten?

donderdag 4 augustus 2016

droit comme un i

kaarsrecht
('recht als een i')

Och, ook een kaars wil wel eens een beetje uit het lood staan, maar in principe staat hij goed recht. In het Frans wordt verwezen naar de hoofdletter I die - mits gedrukt en niet als een hanenpoot neergeschreven - ontegenzeggelijk kaarsrecht is...


volgende keer
Hoe noem je een 'meevaller' in het Frans?

woensdag 3 augustus 2016

un coup de coeur

een opwelling (van enthousiasme)

Het woord coup dat wij in het Nederlands eigenlijk alleen in de betekenis 'staatsgreep' kennen (verkorte vorm van coup d'état) betekent eigenlijk 'slag' of 'stoot', maar heeft in combinatie met andere woorden zo ongelofelijk veel betekenissen, dat ik alleen aan dit woord al een heel blog zou kunnen wijden. Dat doe ik uiteraard niet, maar ik zal zo nu en dan een aantal uitdrukkingen met het woord coup erin behandelen. Als je coup laat volgen door de pied (un coup de pied), dan hebben we het letterlijk over een 'schop' ('slag/stoot met je voet'), maar een coup de main is geen vuistslag, maar betekent 'hulp' (zoals je in onze taal ook iemand een 'handje' kunt helpen). Een vuistslag is letterlijk inderdaad een coup de poing. Een coup de coeur is geen hartslag, maar je zou het wel figuurlijk kunnen zien als een hart dat overslaat, een plotseling ontstaan enthousiasme dus voor iemand of iets. Een coup de foudre (lett. 'bliksemslag') is 'liefde op het eerste gezicht'. Tout à coup is 'plotseling', of om dichter bij het woord coup te blijven 'plotsklaps'. Tenir le coup betekent 'volhouden' en marquer le coup betekent dat je een bijzonderheid wilt benadrukken, dat je iets niet ongemerkt voorbij wilt laten gaan.  Vaak ook combineer je het woord coup met het werkwoord donner ('geven'): donner un coup de pied ('een schop geven'), donner un coup de boule (dat herinneren we ons vast nog wel van Zinedine Zidane: 'een kopstoot geven'). Donner un coup de fil (lett. 'een slag aan de draad geven') is echter iets geheel anders. Het betekent 'bellen'. Een 'telefoontje' is dan ook un coup de fil en niet 'un petit téléphone', waarmee je eventueel een niet al te groot uitgevallen telefoontoestel zou kunnen aanduiden.

volgende keer
Hoe zeg je 'kaarsrecht' in het Frans?

dinsdag 2 augustus 2016

avoir du sang de navet

een slapjanus zijn / slappe knieën hebben
('knollenbloed hebben')


We zijn er weer even een paar dagen tussen drie weken Cuba en een weekje Berlijn: alvast een voorproefje dus voor een nieuw seizoen Franse uitdrukkingen vanaf half augustus.
Er zijn misschien mensen die bij het zien van bloed een appelflauwte krijgen, maar daar heeft de uitdrukking in principe niets mee te maken. Het gaat niet om de reactie op het zien van bloed, maar om het bloed zelf. Bloed staat symbool voor moed en strijdvaardigheid, het gebrek aan gezond, rood bloed staat dus voor het gebrek aan moed. In de achttiende eeuw werd van lafaards dan ook gezegd dat er geen bloed door hun aderen stroomde (n'avoir pas de sang dans les veines). Als je een raap doorsnijdt, gaat die uiteraard niet bloeden en als dat al het geval zou zijn, zou dat bloed spierwit zijn. Waarschijnlijk speelt ook de figuurlijke betekenis van het woord navet mee: als je een film, een boek of een schilderij bijvoorbeeld waardeloos vindt, dan kun je dat in het Frans ook een 'knol' noemen: un vrai navet. Er bestaat trouwens ook nog een variant van deze uitdrukking: in plaats van knollenbloed kan een slapjanus ook over kippenbloed beschikken: avoir du sang de poulet. 

volgende keer
Hoe kun je iets in het Frans benadrukken, niet ongemerkt voorbij laten gaan?