Wij kennen eigenlijk alleen de tegengestelde uitdrukking, 'iemand tegen de haren in strijken', maar het Frans kent dus ook de positieve variant. Veel dieren, met name honden, voelen zich gevleid en gezien als ze worden geaaid (met de haargroeirichting mee). Wij ervaren het tegenwoordig misschien al snel als grensoverschrijdend, of is het toch een guilty pleasure?
volgende keer:
volgt over ruim twee weken, als ik terugkom uit de Pyreneeën...
Weet jij het verschil tussen kaviaar en mosselen met friet?
- Eh, nee.
Perfect. Ober, twee mosselen met friet!
het verschil tussen kaviaar en mosselen
Als je wilt trakteren maar het mag niet te veel kosten, dan vertel je gewoon een raadseltje...
volgende keer:
zullen we u niet tegen de haren in strijken...
begin zomervakantie
Wij moesten het langst wachten, het is nauwelijks nog het begin van de zomer, en ik lees net in de krant dat we in Nederland op Denemarken, Duitsland en Zwitserland na de kortste schoolvakanties van allemaal hebben, maar ik ga ervan genieten...
Dan nog even het woordgrapje van le chat:
"Je vakantie opnemen aan het begin van de zomer is 'in', ze opnemen aan het eind is '(a)oût'. Dit woordgrapje werkt juist alleen als je het leest, niet als je het uitspreekt. Août ('augustus') spreek je namelijk uit als [oet] of zelfs [oe].
Fijne vakantie!
volgende keer:
gaan we aan de mosselen...
Het is natuurlijk altijd mooi meegenomen als je iets hebt - al is het maar een stuk brood - dat de zegen van God draagt. In zowel de katholieke kerk als in boeddhistische tempels wordt van alles en nog wat door een eenvoudige handeling van de priester of monnik gezegend. Je weet maar nooit wat voor voordeel je ermee hebt...
volgende keer:
begint de vakantie...
Dat kan niet lekker voelen als iemand in je benen zit, net zoals het behoorlijk hinderlijk kan zijn als iemand voortdurend voor je voeten loopt met name als diens tempo net onder dat van jou ligt. Dan kom je niet vooruit zoals je eigenlijk zou willen. In plaats van jambes hoor je in deze uitdrukking ook wel het informelere pattes ('poten').
volgende keer:
eten we gewijd brood...
De constructie à + infinitief kan ook gebruikt worden in de betekenis 'als...' dus à être connu kun je lezen als 'als je (hem) kent/leert kennen'. Iemand (of iets) die/dat je in eerste instantie koud laat of over wie / waarover je een vooroordeel hebt, kan een stuk interessanter worden als je hem/haar/het nader leert kennen. Niet te snel oordelen dus.
volgende keer:
zit het in de benen...
Iemand die zonder protesteren alles doet wat een ander wil (zoals bij een hypnotiseur op de foto) vervult de vier wensen van die persoon. Waarom vier? Dat heeft waarschijnlijk te maken met de vier seizoenen en de vier windrichtingen noord, zuid, west en oost. Denk bij dat laatste ook aan de Franse uitdrukking voor 'uit alle hoeken van de wereld' of zoals wij ook kunnen zeggen 'uit alle windstreken': es quatre coins du monde.
volgende keer:
winnen we aan bekendheid...
Imbu is het voltooid deelwoord van het werkwoord imboire dat in de zestiende eeuw heel gangbaar was maar tegenwoordig in onbruik is geraakt. Als je het letterlijk probeert te vertalen, krijg je zoiets als 'ingedronken' maar dat heeft tegenwoordig in onze taal een heel andere betekenis. Maar denk aan iets dat helemaal doortrokken wordt (met vocht bijvoorbeeld), zoals een lap stof die in het water wordt gelegd. Die lap - of denk bijvoorbeeld aan een dweil - zuigt al het water in zich op. En zo kun je je figuurlijk ook helemaal van jezelf doortrokken zijn. Dat is de betekenis van de uitdrukking van vandaag.
volgende keer:
doen we alles wat u wilt...
Pubers zijn gewoon heel milieubewust...
- Nou zeg, Ylan! Komt die lucht van jou?
= Weet je, mama, met de opwarming van de aarde is er binnenkort geen water meer, dus om de planeet te redden, douche ik niet meer.
volgende keer:
gaan we indrinken...
ijsbank
- Moeten we een bank oprichten voor het klimaat?
= Een ijsbank zou niet gek zijn...
Het woordgrapje is ook in het Nederlands te maken, al moet ik toegeven dat ik het woord 'ijsbank' zelf niet kende. In het Nederlands zijn de woorden 'pakijs', 'drijfijs' en met name 'ijsschots' een stuk gebruikelijker...
volgende keer:
onderzoeken we ons milieugeweten...
In Frankrijk wordt er een minder precieze geografische locatie aangduid, dus misschien is de prachtige Pont du Gard wel een van de bruggen waar al het water nog onderdoor zal stromen. En daar heeft het water in ieder geval al bijna tweeduizend jaar gestroomd, wat een memorabele tijd is.
volgende keer:
vragen we ons af hoe lang er nog ijsschotsen door de zee drijven...
Dit wordt van mensen gezegd en is dan niet positief bedoeld. De uitdrukking stamt uit de zestiende eeuw en zou een letterlijke vertaling zijn van het Latijnse citaat ejustem farinae. Volgens een oude traditie bepoederden acteurs hun gezichten met meel. In de zestiende eeuw werd het acteurschap gezien als een oneerbaar beroep en toneelspelers werden dan ook geëxcommuniceerd door de katholieke kerk. Acteurs en andere mensen van laag allooi werden dus als één pot nat gezien, mensen die geen respect waard waren.
volgende keer:
zien we water onder de brug door stromen...
Alles wat blinkt valt ten prooi aan de ekster, die het graag toevoegt aan het nest dat hij bouwt. En zo heeft de ekster al snel de reputatie gekregen van een impulsieve dief, met een chic woord kleptomaan. En zo kan iemand die zich niet kan bedwingen om zich iets onrechtmatige eigen te maken een 'stelende ekster', une pie voleuse worden genoemd in het Frans.
volgende keer:
hebben we een melige bijdrage...
In de uitdrukking van vandaag zit een metonymia ('het ijzer' voor 'de degens'). Je moet eigenlijk twee dingen kruisen (je armen of in dit geval je degens), dus ooit heeft daar waarschijnlijk wel het oorspronkelijke woord gestaan. In de Middeleeuwen werden conflicten vaak niet met stille diplomatie opgelost maar d.m.v. een duel waarbij de degens gekruist werden.
volgende keer:
hebben we het over eksters...
Het woord dam is een Oud-Frans woord dat 'schade' of 'nadeel' betekende en komt van het Latijnse damnum met ongeveer dezelfde betekenis. De uitdrukking werd in de Middeleeuwen veel gebruikt om aan te geven dat iemand nadeel of schade ondervond ten gevolge van de handelingen van iemand anders. Tegenwoordig wordt de uitdrukking ook vaak in ironische zin gebruikt.
volgende keer:
kruisen we de degens...
lei
Leraren voor de klas met 70 jaar:
- Mooie lei heb je
- Dat is een tablet, meneer.
Maar ja, wie is hier eigenlijk ouderwets? Het woord 'tablet' is niets anders dan een 'kleitablet', een schrijfgereedschap dat nog een stuk ouder is dan een lei.
Ik heb besloten het niet zo ver te laten komen en stop over twee jaar. Tijd is belangrijker dan geld...
volgende keer:
bespreken we een grand' dame, of toch niet?...
 |
| Waren regenbogen zwart-wit toen je klein was? |
Dit moet volgens mij een hele oude cartoon zijn, want ik heb steeds meer de indruk dat er in de huidige tijd minder oog is voor de verscheidenheid van de regenboog en meer voor polarisatie: alles is zwart of wit, en wie meer in kleur wil zien, is woke en dat is verschrikkelijk. Wil je dan ook nog een Gutmensch zijn, tja... dan is er op deze kleurloze wereld helemaal geen plaats meer voor je.
volgende keer:
zijn we te oud voor deze wereld...
De meesten van u kennen het werkwoord croquer ('opeten, oppeuzelen, opknabbelen') misschien van het Franse woord voor tosti: croque-monsieur. Misschien kent u ook de uitgebreidere variant met een gebakken ei erop, de croque-madame. In zowel de Nederlandse als Franse cultuur hebben we kennelijk de neiging om iets of iemand die we onweerstaanbaar mooi vinden op te eten. Toch zit er in de Franse uitdrukking volgens taalkundige Alain Rey geen kannibalistisch aspect. Hij - en met hem de Académie Française wijzen hier op een andere betekenis van het werkwoord croquer, namelijk 'schetsen', zoals in het zelfstandig naamwoord croquis ('schets'). We zouden alleen zin hebben om mooie gezichten te schetsen. Hmmm, gezien het bestaan van onze Nederlandse variant, die ik op geen enkele manier met schetsen in verband kan brengen, lijkt het me op zijn minst verstandig deze alterntieve verklaring nog eens onder de loep te leggen...
volgende keer:
kruisen we de degens...
Ik kan het niet smakelijker zeggen, maar gisteren en vandaag staan bij mij helemaal in het teken van poep. Ter voorbereiding van de coloscopie die ik over een uur of vijf onderga moest ik vasten en laxeren, zo meteen begin ik met de laatste sessie. De kleur moet uiteindelijk helder zijn en ongeveer zoals hiernaast. Dat heet in het Frans dan ook niet 'groengeel' zoals bij ons, maar 'ganzenpoep'. Ik doe mijn best, maar verheug me op de dag van morgen, wanneer ik weer gewoon mag eten...
volgende keer:
vraag ik me af wat ik wil eten...
De uitdrukking is iets meer dan 100 jaar oud en is ontstaan in de luchtvaart. Met een coup de pompe werd een plotselinge daling in een luchtzak aangeduid. De stap naar een plotselinge daling van je energie is een kleine.
volgende keer:
gaan we een gezwel vermorzelen...
Sinds Trump weer aan de macht is, vragen veel NAVO-landen zich af wat artikel 5 nog waard is en Oekraïne zal zich al langer afvragen wat eventuele veiligheidsgaranties van Europa betekenen. Misschien zou on se couvre ('we dekken onszelf') eerlijker zijn dan on te couvre...
volgende keer:
laten we u aan uw lot over...
'Ik had haar/hem nog gezegd in de schaduw te blijven!'
... maar ja, wij zijn geobsedeerd door de waan van de dag en de klimaatverandering is weer helemaal op de achtergrond geraakt terwijl grote delen van Europa en Amerika, waaronder Frankrijk, geroosterd worden door extreem hoge temperaturen.
Iemand zin in een gebraden kippetje?
volgende keer:
zoeken we dekking...
De een noemt het 'knarsetanden', de ander 'tandenknarsen', in het Frans zeg je 'knarsen met de tanden'. Grincer betekent 'knarsen' en 'piepen' en als je dat met je tanden doet, kook je van binnen (van woede) of huiver je.
volgende keer:
voelen we ons kiplekker in de hitte...
Het was 21 oktober 1805 in de Atlantische Oceaan in de buurt van de kaap van Trafalgar in Zuid-Spanje tussen Cádiz en Tarifa. Een Frans-Spaanse coalitie van 33 schepen (18 Franse en 15 Spaanse) en 2600 kanonnen stuit op de Engelse vloot van admiraal Nelson met (slechts) 27 schepen en 2200 kanonnen.
Nelson, die een oog en een arm mist, hanteert een ongebruikelijke tactiek om de vijand aan te vallen. Hij isoleert en entert enkele schepen aan het begin en eind van de Frans-Spaanse vloot. Napoleon is verrast en hij verliest 22 schepen, waarvan 13 Franse. Er vallen meer dan 4.000 doden en 3.000 gewonden. En hoewel Nelson het grootste offer brengt - hij sneuvelt in de strijd - verliest de Engelse vloot 'slechts' 400 bemanningsleden en betreurt 1200 gewonden.
Het is de eerste nederlaag van Napoleon en zijn vloot loopt zoveel schade op dat hij zijn invasieplannen voor Engeland moet vergeten en hij de Franse koloniën ook niet meer kan beschermen.
In Londen werd een groot plein naar Trafalgar vernoemd om de sluwe Nelson te eren, maar aan de andere kant van het kanaal wordt de naam Trafalgar alleen in negative zin gebezigd in de uitdrukking van vandaag om een smerige streek uit te drukken.
volgende keer:
gaan we knarsetanden... of tandenknarsen...
Het nummertje in deze uitdrukking verwijst niet naar een gokspel als roulette, maar naar de militaire dienst. Tot het eind van de achttiende eeuw bestond er geen dienstplicht in Frankrijk. Maar alle mannen tussen de 18 en de 40 jaar konden voortdurend worden opgeroepen. Als dat echter niet goed uitkwam vanwege je studie of je gezin, dan kon je je laten vervangen door iemand anders daarvoor te betalen. Tijdens de Franse Revolutie vond men dat echter schandalig, want op deze manier konden de rijkeren altijd hun leven redden en moesten minder gefortuneerden dienen als kanonnenvoer. Daarom werd in 1798 een loterij ingesteld. Als je een goed nummer trok, hoefde je niet ten strijde te trekken. Trok je het verkeerde nummer, dan was je de pineut. Toch kon je ook dan nog altijd tussen de 400 en 900 francs betalen om je te laten vervangen. Deze praktijk duurde voort tot 1905.
volgende keer:
gaan we naar Londen...
Tijdens de NAVO-conferentie in Den Haag zijn veel maatregelen genomen om te voorkomen dat er wordt afgeluisterd. Zo is er alleen bekabeld internet en geen wifi. Wat tussen de vier muren van een vertrek van het congresgebouw wordt gezegd moet ook tussen die vier muren blijven. Maar het is een groot gebouw en er lopen veel mensen rond. Het is maar de vraag of alles zo vertrouwelijk kan blijven als de bedoeling is. Ruim vijftig jaar geleden werd ik zelf ondervraagd in de grote zaal van het centrum dat nu World Forum heet. Heel Nederland kon gewoon meekijken naar de aflevering van KRO's Klassewerk met als thema Spanje...
volgende keer:
gaan we lootjes trekken...
Brioche is het zoete brood waarvan Marie-Antoinette gezegd zou hebben dat het Parijse volk het maar moest eten als ze geen brood meer hadden - zou - want ze heeft het helemaal niet gezegd, het is een broodje-aap-verhaal dat nog tijdens haar leven verspreid werd terwijl ze in de Conciergerie in Parijs gevangen zat. De Engelstaligen hebben er vervolgens 'cake' van gemaakt om nog eens extra te onderstrepen hoe losgeslagen van de werkelijkheid de gehate Oostenrijkse teef (l'Autrichienne) was. Behalve 'Oostenrijkse teef' werd ze ook wel Madame Déficit ('Mevrouw Staatsschuld') genoemd.
Maar met Marie-Antoinette heeft de uitdrukking van vandaag niets te maken, wel met een merkwaardige traditie in de Opéra de Paris in de negentiende eeuw. Daar moest voor iedere vergissing of onhandigheid die tijdens een voorstelling werd begaan een kleine boete worden betaald. Van het geld dat daarmee werd opgehaald werden voor de musici brioches gekocht...
volgende keer:
blijft tussen deze vier muren...
'Ik had het u toch gezegd: huis met uitzicht op het varken!'
Er valt niets op af te dingen, de woorden port ('haven') en porc ('varken') worden nu eenmaal exact hetzelfde uitgesproken...
volgende keer:
zijn we weg van (als) een broodje...
- Bob, weet je wat we doen met sladieven?
- We kropsla!
Dit slaat natuurlijk nergens op, totdat je het hardop leest. Laitue ('kropsla') klinkt net als les tue ('doden ze') en dan wordt het:
- Bob, weet je wat we doen met sladieven?
- We doden ze!
volgende keer:
genieten we van het uitzicht...
De uitdrukking lijkt een beetje op ons 'als gestoken door een wesp', maar daar zit ook de connotatie van 'hevig geïrriteerd' bij, terwijl het bij de Franse uitdrukking er meer om gaat dat je geen rust in je benen hebt. Natuurlijk zal niemand de beet van een tarantula onberoerd laten. De uitdrukking kan ook iemand aanduiden die een enorme bevlieging heeft voor iets, ook weer duidelijk zonder de connotatie "geïrriteerd" of het zou bij de ander zijn die het overmatige enthousiasme met lede ogen aanziet.
volgende keer:
slaan we ergens een slaatje uit...
Aan de zinsbouw en woordkeus zie je meteen dat het spreekwoord al lang bestaat. Zo is het werkwoord choir ('vallen') al eeuwen niet meer in gebruik en vervangen door het modernere tomber. Het bestaat nog wel in het afgeleide zelfstandig naamwoord chute ('val') dat we in onze taal weer kennen in parachute ('(bescherming) tegen val(len)'). Was Icarus die met zijn met was en veren vervaardigde vleugels in zijn jeugdige overmoed steeds hoger ging vliegen uitgerust met zo'n parachute dan was hij niet zo ongelukkig ten val gekomen. Als er iets is waar de Griekse goden geen respect voor hadden, dan was het hubris, 'overmoed'. Niemand moest denken dat ze zich konden meten met de goden, dat was de hoogst mogelijke misdaad. Tja, ze hadden wel een zeker egoprobleem, kun je nu constateren, of is dat te hoogmoedig van mij?
volgende keer:
worden we langzaam gek...
Misschien is 'troefkaart' te positief geformuleerd. Dat is namelijk je beste kaart die je bewust tot het laatst kunt bewaren. Het is maar de vraag of je überhaupt nog over zo'n troefkaart beschikt als het eindspel daar is. Bij de laatste kaart die je hebt komt het erop aan, troefkaart of niet, je zet je laatste middelen in en waagt een uiterste poging om het spel te winnen. Dat, en dan figuurlijk...
volgende keer:
komen we hoog ten val...
Dit spreekwoord dateert uit de Middeleeuwen. De gouden ceintuur is in feite een metonymia: aan de broekriem hing de geldbeurs gevuld met goude munten en daarmee is het weer een metafoor voor rijkdom. Maar onder de heerschappij van koning Lodewijk de Achtste (1187-1226) werd met de ceinture dorée niet meer de rijkdom maar de deugd aangeduid en de koningin verbood daarom vrouwen van lichte zeden nog langer deze ceintuur te dragen. Daarmee kreeg het spreekwoord een nieuwe connotatie: je kon wel proberen deugdelijkheid uit te stralen, maar dat wil nog niet zeggen dat je een smetteloze reputatie hebt.
volgende keer:
spelen we onze laatste kaart uit...
Vlees voor mensen met een krappe beurs...
in dit geval gepensioneerden (retraités, lett. 'mensen die zich teruggetrokken hebben') en minima (smicards).
Misschien moet ik het woord smicard nog even nader toelichten. Het is afgeleid van het acroniem SMIC dat staat voor salaire minimum interprofessionnel de croissance. Het achtervoegsel -ard is hetzelfde als in het Nederlands -er of -erd of -aard, en heeft meestal een negatieve betekenis.
volgende keer:
denken we aan onze reputatie...
- Uw glas is leeg. Wilt u er nog één?
o Wat moet ik met twee lege glazen?
volgende keer:
hebben we vlees voor de kleine portemonnee...
'Vuur' staat figuurlijk voor 'opwinding, enthousiasme'. Je kunt iets met vuur verdedigen, vurig voorstander zijn van iets, in vuur en vlam staan voor iets en ga zo maar door. In het vuur van de handeling betekent dus als de opwinding over iets zijn hoogtepunt bereikt.
volgende keer:
is ons glas leeg...
Waarzeggerij - of het nou met kaarten gaat of via handlezing - is al zo oud als de mensheid. Wij willen nu eenmaal graag weten wat ons te wachten staat. Aan de uitdrukking kun je ook zien dat het al lang bestaat, want het woord aventure betekende in de elfde eeuw (maar liefst tien eeuwen geleden dus) nog 'het lot, de lotsbestemming' voordat het de huidige betekenis kreeg.
volgende keer:
begeven we ons in het vuur...
Wie bijvoorbeeld onkruid wil verwijderen, moet de plant met wortel en al uit de grond trekken, anders groeit het binnen de kortste keren weer opnieuw. Bij een stevige boom is inmiddels groffer geschut nodig en dat maakt het dus ook moeilijker om het probleem bij de wortels aan te pakken. Toch is het de enige manier als je echt definitief van het probleem af wilt zijn.
volgende keer:
gaan we op avontuur...
Wij kennen tegenwoordig vooral het wederkerende werkwoord s'asseoir ('gaan zitten', vergelijk ook het wederkerende Duitse sich setzen) dat letterlijk 'zich neerzetten' betekent. Je kunt ook iets overgankelijk en figuurlijk neerzetten, zoals je gezag. Sommige niet nader te noemen machthebbers hebben daar klaarblijkelijk geen enkele moeite mee.
volgende keer:
pakken we het kwaad bij de wortel aan...
Heel strijdvaardig klinkt het niet echt, 'de wei op gaan', maar in de twaalfde eeuw klonk het waarschijnlijker, althans in Parijs. Daar had je de Pré-aux-Clercs (lett. 'de klerkenwei') die fungeerde als kinderspeelplaats. De geestelijken in de aangrenzende kerk stoorden zich erg aan het lawaai van de spelende kinderen, waardoor er veel onrust ontstond. Vaak betraden de geestelijken het speelveldje om te proberen een eind te brengen aan alle onrust.
volgende keer:
laten we ons gezag gelden...
'Als ik vlees eet van een rund dat zelf alleen gras en granen heeft gegeten, dan ben ik eigenlijk vegetariër bij volmacht'.
volgende keer:
gaan we de wei op...
- Ah, Martine! Ik zou graag naar een plaats willen gaan waar ik nog nooit geweest ben en iets doen wat ik nog nooit gedaan heb.
- Nou, ga naar de keuken en doe de afwas, Martin !
bonus: wie ziet de spelfout?
volgende keer:
worden we vegetarisch...
Je kunt ook een gamel/eetketeltje (ramasser une gamelle) of een jasje (ramasser une veste) pakken of oprapen, in alle gevallen loopt het niet goed af. De uitdrukking dateert uit de negentiende eeuw en komt uit de wielersport. Als je al fietsende een etensbakje of een vestje aanpakt kun je als je onvoorzichtig bent lelijk ten val komen. Waarom iemand je een schop aan zou bieden is niet duidelijk, misschien is dat woord gewoon in de uitdrukking terechtgekomen omdat het rijmt op gamelle maar zeker weten doen we het niet...
volgende keer:
doen we de afwas...
De uitdrukking van vandaag komt uit de wereld van de jacht. Het gaat om het moment dat jagers vooruitrijden op zoek naar een dier zodra de sporen die ze volgen ophouden. Daarmee word je dus in feite een verkenner van het ongewisse. De betekenis van de uitdrukking breidde zich snel uit naar andere terreinen waarop iemand het voortouw kon nemen en voor de troepen uitreed.
volgende keer:
nemen we een schep ter hand...
Je ziet er overal voorbeelden van: schoenmakers die voor hun klanten de mooiste schoenen maken en zelf rondlopen op versleten oude exemplaren of artsen die iedereen van goed advies voorzien maar zelf roken als een schoorsteen of te vaak diep in het glaasje kijken. Het Franse gezegde is afkomstig uit het beroemde werk Essais van de renaissancistische filosoof Michel de Montaigne.
volgende keer:
nemen we het voortouw...
De uitdrukking van vandaag is waarschijnlijk afkomstig uit de motorsport waar je geen plankgas geeft door het gaspedaal in te duwen maar door een hendel (poignée) naar je toe te halen. Essorer betekent 'uitwringen', waarbij je natte was dus zo krachtig mogelijk draait dat het zo veel mogelijk water verliest. Het zou zowel naar uitwringen met de was als naar centrifugeren kunnen verwijzen. In dat laatste geval maakt de centrifuge ook het geluid van een motor.
volgende keer:
inspecteren we ons schoeisel...
Paarden (en veel mensen) raken snel in paniek door wat er om hen heen gebeurt. Om zich goed op hun taak te laten concentreren (bijvoorbeeld rustig hun weg vervolgen tijdens een officiële optocht) doet men hen vaak oogkleppen op zodat ze niet zien wat er zich allemaal om zich heen afspeelt maar ze hun blik kunnen richten op het parcours dat ze moeten lopen. Als mensen figuurlijke oogkleppen op hebben, dan heeft niet iemand anders daarvoor gezorgd, maar maken ze zelf bewust de keuze niet te willen zien wat zich recht voor hun ogen afspeelt...
volgende keer:
geven we plankgas...