bomen omhakken
Voorlopig is dit even de laatste post voordat ik over een kleine twee weken weer terugkom van een treinreis naar en van Santiago de Compostela. De uitdrukking van vandaag is een beetje in onbruik geraakt, maar spreekt wel tot de verbeelding. Als je bomen velt, vernietig je daarmee de woonomgeving van eekhoorns, die je daarmee dus in feite letterlijk op straat (nou ja, op de grond) zet.
volgende keer:
krijgen we een molen aan het praten...
ik zie af van mijn pensioen
- Ik zie af van mijn pensioen.
- Betekent dat dat hij nooit
meer opstapt?
Zelfs het Constitutionele Hof heeft zijn fiat gegeven en ook een toespraak op de nationale televisie wist het morrende Franse volk niet tot bedaren te brengen, sterker nog... ze gingen er weer massaal door de straten op. Laat ik een voorbeeld stellen, zal Macron volgens de tekenaar gedacht hebben: niet met 64 met pensioen, maar er gewoon helemaal van afzien. Dat zou wel eens een meesterzet kunnen zijn, gezien de reacties. Volgens de interpretatie van de demonstrant zouden ze dan tot het einde der tijden met hem opgescheept zitten. Daar zou echter wel een grondwetswijziging voor nodig zijn. François Mitterrand was de laatste president die een ambtstermijn van 14 jaar vol kon maken. Tijdens het presidentschap van zijn opvolger Jacques Chirac werd in 2002 het mandaat verkort van 7 naar 5 jaar, waardoor Chirac niet 14 maar 12 jaar regeerde. Macron kan dus maximaal 10 jaar aan de macht blijven. Over 4 jaar zal hij dus naar een andere baan moeten uitzien en dan heeft hij nog 14 jaar tot zijn pensioen...
volgende keer:
mogen de eekhoorns ermee ophouden...
Vandaag weer eens twee in één: cabot is een (pejoratief, dus negatieve betekenis) straattaalwoord voor 'hond' met een onduidelijke herkomst. Het kan overigens ook gebruikt worden in de betekenis 'middelmatige acteur'. Hierbij bestaan ook de vrouwelijke vorm cabote en de afgeleide vormen cabotin en cabotine in dezelfde betekenis. Tenslotte kan cabot ook een negatieve of ironische aanduiding zijn voor een korporaal.
Caboche of cabèche is in de omgangstaal een woord voor 'hoofd'. Het woord zou afkomstig zijn van bosse ('bult') met het voorvoegsel ca- of misschien rechtstreeks van het Latijnse caput ('hoofd'). Het is in feite hetzelfde woord als het Spaanse cabeza en het Occitaanse (Provençaalse) cabòça. In figuurlijke zin kan het woord ook staan voor 'hersenen, intelligentie, denkvermogen' (denk aan ons 'koppie-koppie') en daarnaast ook voor een 'koppig persoon'.
volgende keer:
verdiepen we ons in de Franse pensioenproblemen...
Het is misschien niet het meest smaakvolle plaatje dat ik erbij heb gevonden, maar dat geldt in feite ook voor de uitdrukking zelf, die bestaat sinds het verschijnen van de wonderbra die de werkelijkheid ook anders voorstelt, zoals blijkt als die waarheid onthuld wordt. Tja...
volgende keer:
hebben we een hond in ons hoofd...
Op het eerste gezicht een beetje eigenaardige uitdrukking. Wil je een merkje aanbrengen op een onderbroek? Als je dat wilt doen terwijl iemand het betreffende kledingstuk aanheeft, dan moet je hem of haar inderdaad op de voet volgen. Maar dat is niet de betekenis die bedoeld wordt. De uitdrukking komt uit de vroege voetbalwereld. Dan klinkt het nog steeds vreemd. In het voetbaljargon zeg je marquer un but voor 'een doelpunt maken'. Maar hoe doe je dat met je broekje?
In de jaren twintig van de vorige eeuw betekende marquer un joueur 'een speler van nabij volgen'. De toevoeging à la culotte maakt die nabijheid alleen nog maar closer. Je probeert als speler je tegenspeler zo nabij te blijven (broek-aan-broek) dat je hem zo verhindert een doelpunt te maken (marquer om niet te marquer dus in feite...)
volgende keer:
blijven we nog even in lingeriesferen...
Een verklaring voor het grote aantal stakingen en protestacties, zoals door de gele hesjes, in Frankrijk wordt wel gezocht in het feit dat er in Frankrijk in tegenstelling tot Nederland niet gepolderd wordt maar er veel meer van bovenaf wordt opgelegd, zoals onlangs nog de verhoging van de pensioenleeftijd. Inmiddels lijkt Nederland zijn stakingsachterstand ook in te halen en bestaat er in Frankrijk zo nu en dan toch ook iets wat op een poldermodel lijkt. Sinds 2007 hebben ze het in de Franse regering en pers steeds vaker over la Grenelle de, te beginnen met la Grenelle de l'environnement ('topoverleg over het milieu'), maar sindsdien ook over la Grenelle de l'insertion ('topoverleg over integratie'). Waarom wordt dat topoverleg tussen verschillende partijen Grenelle genoemd? Daarvoor moeten we terug naar de hevigste rellen die in de Parijse straten hebben plaatsgevonden in de twintigste eeuw, namelijk die van mei '68. Toen het hardhandig ingrijpen door de ordediensten niet bleek te helpen of juist averechts leek te werken, besloot men uiteindelijk op 25 en 26 mei tot een topoverleg op het Ministerie van Arbeid in de rue de Grenelle in Parijs. Aan dat topoverleg deden hoge ambtenaren van verschillende partijen mee, waaronder Jacques Chirac. In de akkoorden van Grenelle die op 27 mei werden afgesloten, werd o.a. besloten het minimumloon met 25 % te verhogen, de lonen met 10 % en de werkweek te verkorten.
Sindsdien wordt de term Grenelle vaker gebruikt als er in extreme omstandigheden weer eens gepolderd moet worden. Maar het blijft een grote uitzondering...
volgende keer:
gaan we een broekje van een merkje voorzien...
 |
| Gérôme, L'éminence grise (1873) |
volgende keer:
vragen we ons af of ze in Frankrijk ook kunnen polderen...
de tongen in beweging brengen / in het middelpunt van de belangstelling staan
'Als het niet lukt met voetbal, dan lukt het
vast op de socials!'
('de kroniek vrijhouden')
Het fijne weet ik er als voetbalhater niet van, maar de affaire Pogba heeft iets met afpersing en een medicijnman te maken, heb ik begrepen bij het koppensnellen.
In de dertiende eeuw was een kroniek een serie verhalen waarin historische gebeurtenissen in chronologische volgorde werden verteld. In de zeventiende eeuw ging het ook de betekenis krijgen van 'een serie nieuwtjes die over bepaalde personen rondgaan', een soort roddelpraatjes dus.
Défrayer betekent letterlijk 'vrijhouden van kosten' (les frais = 'de kosten'). In de context van de uitdrukking van vandaag betekent het figuurlijk 'voeden' of 'opdraaien voor' (in het Frans ook faire les frais de). Degene die dus de kroniek voedt, is degene over wie praatjes de ronde doen.
volgende keer:
worden we een éminence grise...
 |
| - Teken een schaap voor me! - Alsjeblieft. Hij zit ook in quarantaine. |
Inmiddels zijn we gelukkig al weer een hele tijd gewend aan een open samenleving, maar dat was twee jaar lang wel anders. Dat gaf stof voor veel cartoons, waarvan sommige ook literair getint waren. Zo kent vrijwel iedereen wel het moderne sprookje Le petit prince van Antoine de Saint-Exupéry dat o.a. gaat over het belang van vriendschap en inlevings- en inbeeldingsvermogen. Als de kleine prins in de woestijn de vliegenier ontmoet, vraagt hij hem voor hem een schaap te tekenen. De vliegenier zegt dat hij niet goed kan tekenen. Als kind was hij gefascineerd door het gegeven dat boa constrictors hun prooi in zijn geheel met huid en haar opvraten zonder te kauwen. Daarop maakte hij de volgende tekening, die volwassenen echter steeds voor een hoed aanzagen:
Een van de woorden in de Franse straattaal om een idioot of een imbeciel mee aan te duiden is kèche, maar waar dat woord nu vandaan komt, dat moet ik u schuldig blijven. Ik heb overal gezocht, maar tot nog toe geen verklaring kunnen vinden. Alle tips zijn welkom.
volgende keer:
halen we herinneringen op aan de lockdowns van de afgelopen jaren...
Eerst even een disclaimer: de Franse youtuber Kevin Tran noemt zijn kanaal zelf zo.
De kleur geel kan zowel positieve (zon, goud, rijkdom, graan) als negatieve associaties oproepen. Jezus' verrader Judas wordt vaak voorgesteld in gele kleding. In de Middeleeuwen moesten joden vaak in het geel gekleed gaan. De kleur verwees ook naar de zwavel van Lucifer. Être peint en jaune ('geel geverfd worden') betekende dat je werd bedrogen door je vrouw. Slachtoffers van de Spaanse Inquisitie werden in het geel gekleed. Sommigen beweren dat het 'gele lachen' in de huidige betekenis van 'krampachtig, geforceerd lachen' voor het eerst werd aangetroffen in de achttiende eeuw. Het verwees naar geelzucht. De geel gekleurde gezichten van hepatitispatiënten werden door anderen vaak lachwekkend gevonden, maar de patiënten zelf konden er natuurlijk niet welgemeend om lachen. Maar al in 1640 werd al geschreven rire jaune comme farine ('geel als meel lachen'). In het argot van destijds stond 'meel' voor iets verdorvens. Met rire jaune werd 'huichelend lachen' bedoeld. En dat werd echt niet per se gedaan door mensen met geelzucht...
volgende keer:
zoek ik nog naar een verklaring voor een idioot woord...
Waarschijnlijk zouden mijn leerlingen dit woord spellen als clue, overtuigd als zij zijn dat de Franse woordenschat voor het grootste deel is overgenomen uit het Engels in plaats van andersom...
Waarmee ik overigens niet zeg dat het Engelse woord clue is afgeleid van clou. De uitdrukking van vandaag is ongeveer 150 jaar oud (1878), maar het is niet helemaal duidelijk hoe die ontstaan is. Algemeen wordt gedacht dat een spijker die in een muur geslagen wordt om iets vast te hechten, zoals een schilderij, de aandacht op zich weet te vestigen. Als wij in het Nederlands het woord clou gebruiken, dan doen we dat meestal in de context van een film of een verhaal en zoeken we naar het belangrijkste aandachtspunt of de belangrijkste aanwijzing voor iets. In het Frans kan het ook staan voor het hoogtepunt van iets en zo kun je het dus ook bijvoorbeeld hebben over le clou de la soirée ('het hoogtepunt van de avond'). Als wij zouden vragen wat nou de clou van de avond was, zijn we waarschijnllijk niet zozeer benieuwd naar het hoogtepunt van de avond, maar naar de bedoeling ervan.
volgende keer:
hebben we het over een verhoogd wegdek...
In de achttiende eeuw verscheen le benjamin in de Franse taal in zowel de betekenis 'het jongste kind' als 'het lievelingskind'. Beide betekenissen zijn te herleiden tot de bijbel, waar men in Genesis 37 kan lezen: 'Jacob verbleef (met zijn twaalf zonen) in het land Kanaän waar zijn vader had verbleven. Hij had vooral genegenheid voor Jozef en zijn laatstgeborene Benjamin, beide zonen van de mooie Rachel die Jacobs hart had veroverd in het land van zijn oom Laban in Paddan-Aram (Syrië)'. En in hoofdstuk 42 kan men lezen: 'Toen Jacob zag dat er graan was in Egypte, zei hij: Ik heb gehoord dat er graan is in Egypte, ga erheen en koop ervan zodat we niet omkomen van de honger. Jacob zond zijn tien zonen erheen maar hield Benjamin, de jongste, bij zich.'
Benjamin was dus de jongste en meest geliefde zoon van Jacob. En dat heeft geleid tot de uitdrukking van vandaag.
volgende keer:
zoeken we naar de clou...
Door elkaar te helpen maak je het gemakkelijker. Dat is een beetje wat je kunt lezen in de eerste (poging tot) vertaling van de uitdrukking van vandaag. Zeker als je een bepaald gebrek hebt, wat de een niet goed kan, kan de ander misschien beter en andersom. Die wederzijdse hulp spreekt uit de tweede (poging tot) vertaling. In het Frans wordt de uit het Latijn vertaalde uitdrukking (asinus asinum fricat) echter vooral ook spottend bedoeld, voor mensen die elkaar overladen met (overdreven) complimenten en dat vinden we dan weer niet terug in de wat positiever geladen vertalingen. De uitdrukking op zich gaat terug op de gewoonte die ezels inderdaad hebben om hun lijven tegen elkaar te wrijven om de jeuk te verdrijven. Daar zit niets overdrevens of lachwekkends in, alleen wederzijdse behulpzaamheid zoals in onze vertalingen. De spot die er in de Franse uitdrukking bij is gekomen is waarschijnlijk te wijten aan de onterechte neerbuigendheid die er nog altijd bestaat naar de ezel. Waar het paard als een edel dier gezien wordt, wordt de ezel vooral geassocieerd met negatieve eigenschappen als koppigheid en domheid. Volkomen onterecht. De ezel is een intelligent dier met een eigen wil. Wat is daar mis mee?
volgende keer:
hebben we een hele jonge bijdrage...
... het is aan jou (u/jullie)!
Dit zal ongetwijfeld voor velen gelden, waarschijnlijk of hopelijk niet voor mij. Op de eerste plaats is er niemand die mij wekt (meestal ook helemaal niet nodig trouwens) en als deze spreuk voor mij gold, dan was ik voortdurend een chagrijn. Misschien is dat ook zo? À vous de voir...
volgende keer:
gaan we ezels wrijven...
Er bestaan in de volkstaal veel woorden voor gulzig, onsmakelijk en mateloos eten, zeg maar schranzen. Een daarvan is se bâfrer, misschien afkomstig van het Oudfranse baufrer, dat weer gestoeld zou zijn op het 'klanknabootsende' woord baf voor dikke, gezwollen en gulzige zaken. Ook zou het kunnen zijn afgeleid van de Germaanse stam baf die 'lip' betekende.
volgende keer:
hoop ik te kunnen uitslapen, maar of dat ook lukt...
bron: https://dedexpressions.com
een scheet laten
('een kist loslaten/laten vallen')
Het zal wel niet gezegd worden bij een hoog melodieus of licht knetterend windje. Het moet meer zo'n donderende scheet zijn waarmee mijn vader vroeger regelmatig het tiende tafelgebod schond dat door mijn moeder zaliger was opgesteld om ons betere tafelmanieren aan te leren:'En verder geldt voor vader, moeder en kind: men late aan tafel nimmer een wind'.
volgende keer:
gaan we paaseieren schranzen...
Hoewel queue naast 'staart' dezelfde betekenis heeft als het Duitse Schwanz heeft de uitdrukking van vandaag geen scabreuze oorsprong. Het gaat zoals verwacht gewoon terug op de gewoonte van met name honden om hun staart laag en vaak tussen de achterpoten te dragen als ze nederig hun meerdere erkennen na een verloren gevecht. Waar wij met de staart tussen de benen afdruipen, gaat de verslagen Fransman gewoon weg: s'en aller la queue entre les jambes, of hij komt terug: revenir la queue entre les jambes. Voor het begrip 'afdruipen' op zichzelf bestaan ook nog de uitdrukkingen filer à l'anglaise en battre la retraite.
volgende keer:
laten we een kist uit onze handen vallen...
Deze uitdrukking dateert uit de eerste helft van de vijftiende eeuw. De tuin moet je opvatten als iemands persoonlijkheid. Door daarin een steen te gooien, tast je diens integriteit aan, verstoor je de ordening en probeer je het individu dus uit balans te brengen. Een eeuw later kwam er de betekenis van 'persoonlijke kritiek leveren' bij.
volgende keer:
spelen we een fijn spelletje...
Ainsi, toujours poussés vers de nouveaux rivages / Dans la nuit éternelle emportés sans retour / Ne pourrons-nous jamais sur l'océan des âges / Jeter l'ancre un seul jour ?
'Zo altijd voortgedreven naar nieuwe oevers / In de eeuwige nacht weggevoerd zonder terug te kunnen keren / Zullen we dan nooit op de oceaan der tijden / Voor één dag het anker kunnen werpen?'
Zo begint het beroemdste gedicht van Alphonse de Lamartine uit 1820, waarin de dichter in zijn eentje terugkeert naar het meer waar hij mooie momenten heeft beleefd met zijn geliefde die zich door haar slechte gezondheid niet aan de afspraak kon houden om daar met hem terug te keren. Het gedicht gaat over de vluchtigheid van de tijd die het ons helaas onmogelijk maakt om mooie momenten vast te houden. Ze ontglippen ons altijd weer.
De metafoor in het gedicht is gemakkelijk te begrijpen, zeker doordat de plaats van het gedicht ook een water is. De stap naar het land is maar een kleine. Iemand die daar het anker werpt, stopt met ronddolen en vestigt zich op een plaats. In het gedicht gaat het beeld nog verder dan dat. Er wordt een anker geworpen in de tijd, maar ook dat is gezien de context gemakkelijk te begrijpen.
volgende keer:
gaan we met stenen gooien in de tuin...
Dekbedden zijn lekker zacht als ze gevuld zijn met ganzen- of eendendons. Ook voor kussens worden vaak veertjes gebruikt. De vulling van deze kussens klinkt ook heel zacht, maar... konijnenveertjes?
volgende keer:
werpen we een anker uit...
Voor deze uitdrukking krijgen we niet de handen op elkaar, het is eerder een klap in je gezicht, of liever twee klappen. Stel je voor dat iemand je met de vlakke hand een klap in je gezicht geeft en dat jij de ander meteen van katoen geeft. Voor wat hoort wat. Hiervoor kan in het straatfrans de term aller-retour gebruikt worden. Normaal gesproken is dit het woord voor een retourtje. Een enkele reis is un aller simple en een retourtje un aller-retour ('gaan-en terug').
volgende keer:
vragen we ons af wat het zachtst is, eendendons, ganzenveren of misschien nog wat anders?...
