avoir un petit pois dans la tête

een klein hoofdje hebben / niet zo snugger zijn
('een erwtje in het hoofd hebben')

De uitdrukking laat zich gemakkelijk uitleggen en gaat uit van het idee dat hoe groter de hersenen zijn, hoe groter de intelligentie. Dat werd in de jaren zestig ook verbeeld in de eerste uitzending van Star Trek waarin een levensvorm voorkwam die zo intelligent was dat ze een bijzonder grote schedel hadden die de vorm van hun al even grote hersenen benadrukte en door mijn zus meteen 'bipshoofden' werden gedoopt. Andersom moet iemand met een heel geringe intelligentie wel een 'klein hoofdje hebben' (dat hoorde ik voor het eerst - en nu klap ik uit de school - tijdens een rapportvergadering in 1987) of in ieder geval een heel geringe inhoud van de hersenpan, ter grootte van... een erwtje.

links een van de 'bipshoofden'
in Star Trek seizoen 1 afl. 1

volgende keer
volgt over 10 dagen, eerst even naar Portugal...

avoir la tête comme une citrouille

een hoofd hebben dat op springen staat
('het hoofd als een pompoen hebben')

Als je door een flinke intellectuele inspanning het gevoel hebt dat je hoofd op exploderen staat, dan heb je in het Frans een pompoenhoofd. Het hoofd wordt in het Frans wel vaker vergeleken met ronde vruchten, maar in dit geval gaat het niet alleen om de vorm, maar vooral ook om de grootte. Je hebt er als het ware zo veel intellectuele bagage in gestopt, dat er niets meer bij kan...

volgende keer:
hebben we groente in ons hoofd...

dessins humoristiques : j'ai oublié mon portable

ik ben mijn mobieltje vergeten

'O mijn God, mijn mobieltje!'

'Stop! Taxi! Wacht, wacht!'

'Het spijt me meneer, maar ik heb mijn mobieltje in uw taxi laten liggen...'

'Er zit hier een jongen met dat mobieltje te spelen...'

'Ah, ja... die is ook van mij, die jongen.'

volgende keer:
staat mijn hoofd op exploderen...

panneaux insolites : la complainte du légume

de weeklacht van de groente

Onlangs stuitte ik op deze 'weeklacht van de groente' van een onbekende auteur, waarin een groot aantal uitdrukkingen met groenten zijn samengebald. De meeste daarvan zijn al eerder besproken in dit blog. Hieronder de vertaling, je kunt doorklikken naar eerdere posts.

De weeklacht van de groente

Als je geen rooie cent meer hebt, 
het er niet van nemen kunt,
Dan stel je vast dat de rapen gaar zijn,
dat het het bittere einde is.
Je maakt het jezelf moeilijk om niets.
Je bent voor alles bang.
Je hoofd staat op ontploffen
Je bemoeit je niet meer met je eigen zaken.
Kortom, je zit in zak en as.
Je bent klaar om onder de groene zoden te gaan liggen.
Ik mag dan wel een beetje dom zijn en een vlinder in de liefde
Ik ben niet van gisteren.
Dus ik wacht liever niet onnozel tot ik een ons weeg
Nee, dan geef ik liever plankgas,
Wat? Ben ik onder de maat... wedden?

Letterlijk vertaald staat er het volgende:

Weeklacht van de groente

Als je geen radijs meer hebt,
Geen boter meer om bij de spinazie te doen,
Dan denk je dat de wortelen gaar zijn,
Dat het het einde van de bonen is,
Je pakt je kool voor een niemendal,
Je hebt knollenbloed en het hoofd als een pompoen,
Je bemoeit je zelfs niet meer met je uien,
Kortom je hebt het dik op je aardappel,
Je bent alleen goed om de paardenbloemen bij de wortel te eten
Ik mag dan wel een erwt in mijn bieslookkop hebben
en een artisjokhart zijn, ik ben niet geboren van de laatste regen.
Dus liever dan een prei te doen als een augurk
Druk ik op de paddenstoel.
Wat? Heb ik de kikker...erwt niet?

volgende keer:
vergeten we onze telefoon...

toucher la corde sensible

een gevoelige snaar raken
('de gevoelige snaar raken')

Eerst maar even over het plaatje. Daarop is geen snaar te zien, gevoelig of niet, wel een glas met een wolk in een landschap met bergen. Waarschijnlijk hebt u de kunstenaar ook wel herkend: inderdaad, het gaat om een werk van de Belgische schilder René Magritte die er een gewoonte van maakte bij het haardvuur willekeurige titels te bedenken voor zijn schilderijen die soms wel iets, maar vaak nauwelijks of niets te maken hadden met het afgebeelde. En dit schilderij heeft dus de naam la corde sensible ('de gevoelige snaar') meegekregen. En geloof het of niet, zo'n titel kan ook nog een gevoelige snaar raken ook. Zo moet ik bijvoorbeeld toch meteen denken aan een glas waar je tegen aan tikt of waar je op wrijft om een mooie toon te verkrijgen. Zo zie je maar...

volgende keer:
spreken groenten hun gevoelens uit...

être dans les vignes du seigeur

dronken zijn
('in de wijngaarden van onze lieve heer zijn')

We weten dat onze lieve heer wijn schonk tijdens het Laatste Avondmaal, maar had hij ook zijn eigen wijngaarden? Volgens de Bourgondiërs, die de uitdrukking in de zeventiende eeuw (en daarna) bezigden kennelijk wel. Of was het gewoon een legitimering voor een dronkaard die zijn heil zocht in de wijngaarden?

volgende keer:
raken we een gevoelige snaar...

en quarantaine

in quarantaine

We wissen het het liefst uit ons geheugen, maar drie jaar geleden zaten we er nog zo bij, in quarantaine. Maar waarom heet dat eigenlijk zo?
Om te beginnen zit er een zekere symboliek in het getal veertig (het woord quarantaine betekent 'veertigtal'). De vastentijd duurt sinds de twaalfde eeuw veertig dagen. Vervolgens stelde koning Lodewijk IX (Saint-Louis) in de dertiende eeuw de regel in dat een in zijn eer aangetaste heer zich pas na een bedenktijd van veertig dagen mocht wreken.
Vanaf de zeventiende eeuw werd een periode van veertig dagen isolatie ingesteld voor mensen die getroffen waren door een besmettelijke epidemie (van de pest). Als vermoed werd dat een epidemie uit het buitenland afkomstig was, werden er speciale quarantaineschepen in de haven gelegd voorzien van een speciale vlag, die daarmee een signaal gaf dat andere schepen dit schip niet mochten naderen.
Later is de periode van isolatie variabel geworden, maar de term quarantaine is gebleven.

volgende keer:
neemt onze lieve heer het ervan...

un second couteau

tweede garnituur / mindere goden
('een tweede mes')

Deze uitdrukking kwam ik tegen in V13, het nieuwste boek van Emmanuel Carrère over de aanslagen in Parijs op vrijdag 13 november 2015 en de processen daarna, waarbij vooral de tweede garnituur terechtstaat. De uitdrukking gaat terug op het feit dat messen eerst dienden als wapen en op de tweede plaats gebruikt konden worden als eetgerei. Nu wordt het dus gebruikt voor handlangers van grote criminelen.

volgende keer:
halen we herinneringen op van drie vier jaar geleden...

chien qui aboie ne mord pas

honden die blaffen bijten niet
('hond die blaft bijt niet')

Aan het enkelvoud en het ontbreken van een lidwoord zien we dat deze uitdrukking al lange tijd in het Frans (en in andere Europese talen) bestaat. Figuurlijk heeft het betrekking op mensen die het ene dreigement op het andere laten volgen en daarmee in feite aangeven niet echt bereid zijn om toe te slaan. Waar ken ik dat toch van?...

volgende keer:
zoeken we naar een tweede mes...

dessins humoristiques : j'ai oublié les vers

opening van het visseizoen

Dat moet natuurlijk gevierd worden, de opening van het visseizoen, althans dat begrijpt de linkervisser als de rechter zich realiseert dat hij zijn wormen vergeten is. Les vers ('de wormen') klinkt net zo als les verres ('de glazen'). 'Geen probleem', reageert de man links, 'dan drinken we toch gewoon uit de fles?'

volgende keer:
passen we op voor blaffende honden...

panneaux insolites : ne jamais retenir un pet

houd een scheet nooit in

Houd een scheet nooit in, want anders gaat hij door je lichaam tot in je hersenen en zo worden shit-ideeën geboren!

volgende keer:
openen we het visseizoen...

refiler le bébé

iemand met een probleem opzadelen
('de baby in handen stoppen')

Bij hem lijkt hij wel in goede handen te zijn, maar het zal je maar overkomen, dat iemand de zorg voor zijn of haar kroost niet meer aankan en de zuigeling plotseling in je handen duwt. Dan ben je toch met een groot probleem opgezadeld...

volgende keer:
vragen we ons af wat je moet doen als je een scheet voelt aankomen...

pêcher en eau trouble

in troebel water is het goed vissen
('in troebel water vissen')

... maar dan moet je dit natuurlijk niet aan de haak slaan. Maar gezien vanuit de haai geldt het natuurlijk wel. Die kan er baat bij hebben dat er troebel water is waardoor zijn prooi hem niet in de gaten heeft en hij onverwacht kan toeslaan. De uitdrukking bestaat al sinds de zestiende eeuw en was aanvankelijk van toepassing op riviervissen die in troebel water de netten niet konden zien die voor hen waren uitgezet en daardoor een gemakkelijke prooi waren voor de vissers.

volgende keer:
hebben we een baby in de aanbieding...

tegenwoordigheid van geest

Ja, zo zou je het ook kunnen opvatten: een spiritistische séance waarbij je vraagt of er een geest aanwezig is, maar dat is natuurlijk niet de betekenis van deze uitdrukking. Het gaat om de aanwezigheid van intelligentie en gevatheid in een levende persoon, en vooral het vermogen om de geest koel te houden en in een stressvolle situatie met verstand te reageren.

volgende keer:
gaan we vissen in troebel water...

mettre du baume au coeur

troosten, balsem voor de ziel
('balsem op het hart doen')

Balsem breng je (bij leven...) aan om de huid te verzachten. Overdrachtelijk kan dit sinds de tweede helft van de twintigste eeuw ook gebruikt worden om het hart (in het Frans) of de ziel (in het Nederlands) te verzachten, om iemand troost te brengen dus.

volgende keer:
voelen we de aanwezigheid van de geest...

faire (une) gaffe

Pas op! Als je een flater slaat, dan breng ik
je om zeep!

oppassen / een flater slaan
('(een) bootshaak maken')

Pas op dat je (g)een lidwoord gebruikt in deze uitdrukking. Zonder lidwoord betekent faire gaffe namelijk 'oppassen, opletten', maar met het onbepaald lidwoord erbij betekent faire une gaffe 'een flater slaan, een blunder begaan'.

De herkomst van het woord gaffe is niet helemaal duidelijk. Het zou kunnen komen van het Oud-Franse gaffe dat aanvankelijk 'bootshaak' en later 'onhandige opmerking' betekende, of het zou uit het provençaalse gafar kunnen komen dat '(beet)pakken'. Waarom precies is ook weer niet duidelijk, maar in meerdere taalgebieden bestaat deze link tussen 'vangen (van grote vissen)' en een 'flater'. Ging dat beetpakken vaak fout, was er met andere woorden vaak sprake van een mistake ?

volgende keer:
hebben we balsem voor de ziel...

dessins humoristiques : il a du charme

hij is betoverend

'Hij is betoverend, heeft een mooi transparante kleur, is fruitig en vlezig, ...'

'Dat zeg je van mij nou nooit!'

In het Frans klinkt dit nog beter eerlijk gezegd vanwege de woorden robe en corps die in Nederlandse wijntaal niet vertaald worden en die respectievelijk 'jurk' en 'lichaam' betekenen. De wijnliefhebber heeft het dus letterlijk over een 'mooie transparante jurk' en 'een fruitig en vlezig lichaam'. 

volgende keer:
passen we op geen flater te slaan...

panneaux insolites : boire pour oublier

drinken om te vergeten

Wie drinkt om te vergeten wordt vriendelijk verzocht van tevoren te betalen!

volgende keer:
bespreken we een mooi wijntje...

un château de cartes

een kaartenhuis
('een kaartenkasteel')

Een speculatief systeem dat afhankelijk is van instabiele factoren die door de planner niet onder controle kunnen worden gehouden en dus ieder moment in elkaar kan storten, heet bij ons een kaartenhuis, in het Frans een kaartenkasteel, zoals wij ook een luchtkasteel kennen (in het Frans trouwens een kasteel in Spanje...).

volgende keer: drinken we om te vergeten...

faire le coup du père François

een dolksteek in de rug planten
('de slag/stoot van pater Franciscus maken')

Wie was pater Franciscus en wat waren zijn slinkse manieren? Hij bestond in ieder geval al voor de eerste wereldoorlog zoals deze prent uit 1906 waarin de Oostenrijkse keizer Frans-Jozef wordt vergeleken met pater Franciscus (beiden heten François in het Frans) als hij het Turkse rijk van achteren aanvalt. 
Het is niet bekend wie deze père François was, maar sommigen wijzen ene Arpin aan, geen pater, maar een worstelaar die in de tweede helft van de negentiende eeuw bekend was onder de naam le terrible Savoyard maar ook le père François (vadertje Frans). In de worstelsport is een wurggreep toegestaan en de coup du père François was de benaming voor een vorm van beroving waarbij twee straatrovers samenwerkten. De ene leidde het slachtoffer aan door hem aan te spreken, waarop de ander het slachtoffer van achteren benaderde, hem met een riem in een wurggreep hield, tegen zijn rug optilde, waarop de ander zijn zakken leeg konden maken. Voorwaar dus een techniek waarbij behendigheid en spierkracht een absolute voorwaarde waren.

volgende keer:
valt als een kaartenhuis in elkaar... 

brûler la politesse

weggaan zonder groeten
('de beleefdheid verbranden')

... of de ander niet eens opmerken zoals tegenwoordig in het mobiloceen steeds vaker voorkomt, het zijn schendingen van de ongeschreven wetten van de beleefdheid. Het is zoiets als je niet houden aan de verkeersregels. Als je in Frankrijk door het rode licht rijdt, dan heet dat brûler un feu rouge (lett. 'een stoplicht (vuur) verbranden') en dat kun je dus ook met de beleefdheid(sregels) doen. Het wordt vooral in twee situaties gebruikt: als je voordringt of als je weggaat zonder afscheid te nemen.

volgende keer:
nemen we een voorbeeld aan pater Franciscus...

faire dans son froc

het in zijn broek doen

'Mijn collega vertelde mij dat als hij die vent te pakken kreeg die op kantoor zijn kleren had gepikt zou doden... Ik deed het bijna in zijn broek.'

Het spreektaalwoord froc komt van het Engelse frock dat 'broek' betekent. De uitdrukking werd al gebezigd in de zestiende eeuw.

volgende keer:
branden we van beleefdheid...

l'enfance de l'art

een kind kan de was doen
('de kindertijd van de kunst')

Iets wat l'enfance de l'art is, is een koud kunstje of als je het op kunst betrekt, het cliché: 'dat kan mijn dochter van zes ook'. De uitdrukking ontstond begin twintigste eeuw en kan op alle domeinen van toepassing zijn, als het maar supereenvoudig is.

volgende keer:
doen we het in onze broek...

dessins humoristiques : intelligence artificielle

AI 

In Frankrijk - waar kunstmatige intelligentie IA heet - wisten ze al lang dat je je een ezel bent als je erop vertrouwt.

'Maakt u zich zorgen over de toename van kunstmatige intelligentie?'

- 'Nee, ik maak me vooral zorgen over de afname van echte intelligentie.'

volgende keer:
kan een kind de was doen...

panneaux insolites : musique au restaurant

restaurantmuziek 

Tenzij je echt een heel hoog niveau bereikt, is het meestal niet goed gesteld met het aanzien van muzikanten. Goed dat iemand zich eens uitspreekt:

Advertentie:
'Wij zijn een klein restaurant in het stadscentrum. Wij zoeken vrijwilligers die muziek willen spelen en daarmee kunnen profiteren van de kans om via ons etablissement bekend te worden en cd's te verkopen. Het gaat niet om een voltijdsbaan maar om speciale gelegenheden in de avond, die we regelmatig kunnen organiseren als er positieve feedback komt. Jazzmuzikanten, rock-, pop- en variétéartiesten, enz. Lijkt het je wat om je werk te promoten? Reageer dan snel.' 

Antwoord van een muzikant:
'Allereerst wil ik u een gelukkig nieuwjaar toewensen!!! Ik ben musicus en eigenaar van een groot landhuis. Ik zoek een vrijwilliger die voor de catering zou willen zorgen en daarbij kan profiteren van de bijzondere ambiance van mijn woning om wat meer bekendheid te verwerven door voor mij en mijn vrienden te komen koken. Het gaat niet om een fulltime betrekking, maar gewoon voor speciale avondjes die we regelmatig kunnen organiseren als uw culinaire bijdrage in de smaak valt. Traditionele keuken, haute cuisine...'

Zo, dat is gezegd! 

volgende keer:
kijken we wat we kunnen met AI...

avoir des yeux derrière la tête

ogen in je rug/achterhoofd hebben
('ogen achter je rug hebben')

In tegenstelling tot sommige vogels kunnen wij ons hoofd niet meer dan 270 graden (nee, het is geen 360) draaien, dus als we alles om ons heen tegelijkertijd in de gaten willen houden, dan zouden we ogen in onze rug moeten hebben, of in ons achterhoofd, zoals in de Franse uitdrukking. Eigenlijk suggereert de uitdrukking zelfs dat die ogen ergens achter ons hoofd zweven...
De uitdrukking wordt overigens het vaakst gebruikt door ouders die hun kroost in de gaten willen houden (en dan vaak in negatieve zin).

volgende keer:
hebben we het over muzak...

tirer dans le tas

in het wilde weg schieten
('in de stapel schieten/trekken')

Ik red me in veel talen, maar in het Corsicaans heb ik me nog niet echt verdiept. Als ik het goed begrepen heb, vraagt de man rechts 'Heb je geen huis, Micca?' aan de man met de fles op de toog, die de uitdrukking van vandaag gebruikt. Misschien dat een ander het plaatje verder kan duiden, ik beperk me vandaag tot de Franse uitdrukking. De eerste betekenis van tirer is 'trekken', maar het is ook het woord voor 'schieten' met een vuurwapen. Een tas is een 'stapel' en staat in de uitdrukking voor een hoop dieren (in het geval van een jager die niet gericht maar in het wilde weg op wild schiet) of mensen (in het geval van bijvoorbeeld een terrorist die in het wilde weg op een hoop mensen schiet).

volgende keer:
proberen we waakzaam te zijn, je weet maar nooit vanuit welke hoek je bedreigd wordt...

sens devant derrière

achterstevoren
('richting voor achter')

Waar wij in het Nederlands steeds een constructie gebruiken met -ste, doen ze dat in het Frans met sens ('richting'), gevolgd door de twee tegengestelde voorzetsels. Zo dus ook 'ondersteboven' : sens dessus dessous ('richting boven onder'), maar helaas niet met 'binnenstebuiten'. Dat is à l'envers, je weet wel l'envers ('het omgekeerde') waarvan de populaire volkstaal verlan (het omgekeerde van l'envers) is afgeleid, dat bijzondere woorden oplevert als zarbi (bizarre), tromé (métro) en laisse béton (laisse tomber).

volgende keer:
trekken we van stapel...

connaître comme sa poche

(iets/iemand) kennen als je broekzak

Hoewel er af en toe nog wel eens iets uit komt waarvan je niet meer wist dat je het erin gestopt had, weet je in het algemeen precies wat er in je broekzak zit en dat al sinds het einde van de achttiende eeuw, want toen werd - althans in Frankrijk - de uitdrukking voor het eerst gehoord. 

volgende keer:
bekijken we hem binnenstebuiten...

dessins humoristiques : confiance à la bouffe

vertrouwen in eten

Een schrale troost voor wie ongelukkig is in de liefde:

'Je kunt maar beter vertrouwen in eten dan in de liefde want de kilo's verlaten je niet van de ene dag op de andere!...'

Tja, troost me dat nou?

volgende keer:
verkennen we onze broekzak...