panneaux insolites : passage de chevaux

pas op! paarden?

Lang geleden woonde in de straat waar ik geboren ben een klein jongetje dat enthousiast leerde praten aan de hand van plaatjes. Ik vermoed dat hij in zijn latere leven verkeers- en waarschuwingsborden is gaan ontwikkelen in Frankrijk. Een halve eeuw geleden wezen zijn ouders in een prentenboek plaatjes aan en dan zei hij hardop het Nederlandse woord. Dat ging prima, maar bij ieder dier - of het nu een paard, hond, kat of muis was - zei hij enthousiast: 'Paardje!'

Die kun je maar beter niet tegenkomen op zo'n bergpaadje...

volgende keer:
gaan we bezuinigen...

français de la rue : keuf

politie / smerissen / wouten

Eerder behandelden we al het woord flic voor politieagent dat in ons taalgebied inmiddels heel bekend is geworden dankzij de series Flikken Maastricht en Flikken Rotterdam en dat waarschijnlijk afkomstig is van het Duitse Flick voor 'jongen, jongeman'. 

Dat woord heeft vervolgens een verlan-behandeling gekregen: door omkering van lettergrepen (keu-fli) en het afkappen van de laatste klanken (-li) is het nieuwe woord keuf ontstaan (net zoals bijvoorbeeld keum via keu-me uit mec ('gozer, vent') is ontstaan en meuf ('wijf, mokkel') via meu-fa uit femme.

volgende keer:
kijken we uit voor passerende paarden...

né avec une cuiller d'argent dans la bouche

met een zilveren lepel in de mond geboren / uit een rijke broek geschud

Die laatste variant kende ik nog niet, maar beeldend is hij wel... De eerste variant is zowel door het Frans als door het Nederlands overgenomen uit het Engelse born with a silver spoon in his mouth dat gebruikt werd in een vertaling uit 1712 van Cervantes' Don Quichotte.

De eerste lepels waren van hout, later waren ze doorgaans van tin. Maar in rijke families was het de gewoonte dat peetouders hun petekind bij de geboorte een zilveren lepel cadeau deden. Daarmee werd het al snel een symbool voor een beloftevolle geboorte van een kind dat een kansrijke toekomst tegemoet ging in een welvarende omgeving.

volgende keer:
gaan we naar de politie... 

laisser pisser le mérinos

laten verwateren / de dingen op hun beloop laten / Gods water over Gods akker laten lopen
('het merinoschaap laten pissen')

Het is nogal een verschil - Gods water of de urine van een schaap - al schijnt dat laatste merinoschaap wel goddelijke wol te produceren. 

Oorspronkelijk luidde de uitdrukking laisser pisser la bête en had het dus betrekking op ieder kuddedier dat van de stal naar de weide of van de ene naar de andere weide moest lopen. Hoewel de dieren hun water en fecaliën gewoon onderweg kunnen laten lopen, leidt dit toch vaak tot ongewenste vertragingen en daarom lasten de boeren al snel gezamenlijke plaspauzes in. 

Al met al neemt dit veevervoer zo zijn tijd in beslag en moest je als boer (of als passagier als het om trekpaarden ging) vooral geen haast hebben en bereid zijn de dingen op hun beloop te laten.

In de negentiende eeuw werd het merinoschaap steeds populairder in verband met de zeer gewaardeerde wol en kennelijk werd de uitdrukking er alleen maar grappiger door door er zo'n hooggewaardeerd dier in op te nemen. Wij Nederlanders nemen daar kennelijk nog geen genoegen mee en zien liever het water van de Allerhoogste over onze akkers vloeien...

volgende keer:
worden we uit een rijke broek geschud...

démon de midi

midlife crisis
('demon van twaalf uur')

De Hebreeuwse gewoonte om niet alle klinkers te schrijven heeft tot meerdere vertaalfouten geleid van de Bijbel. Dat heeft soms ernstige gevolgen gehad, zoals de gehoornde Mozes van Michelangelo (waarover een andere keer misschien meer). De demon van twaalf uur is hier ook een voorbeeld van. In een van de psalmen worden de plagen beschreven die een mens 's nachts en overdag kunnen kwellen. Daarin werd het woord yâshûd ('datgene wat verslindt/verteert') door de Griekse vertalers gelezen als shêd, wat 'demon' betekent. De Griekse vertaalfout werd in de Romeinse Vulgata overgenomen als daemonius meridianus ('demon/duivel van de middag').
In de zeventiende eeuw ontstond hieruit in het Frans de zegwijze le démon de in de betekenis van 'de (slechte) verleiding van...' zoals in le démon du jeu ('de verleiding van het spel') en le démon de la chair ('de verleiding van het vlees') en midi ('middag, twaalf uur') werd hierin metaforisch geïnterpreteerd als 'de helft van het leven, halverwege het leven', maar ook als 'het midden van het lichaam', waar de vleselijke lusten zich concentreerden. Het idee van de midlife crisis van een man die halverwege zijn leven op zoek gaat naar seksuele escapades buiten het huwelijk was hiermee geboren. Inmiddels staat de démon de midi voor de gehele midlife crisis, een existentiële levenscrisis dus.

volgende keer:
laten we Gods water over Gods akker lopen...

mettre le doigt dans l'engrenage

zich in de nesten werken / niet meer voor- of achteruit kunnen
('de vinger in het raderwerk steken')

Als eenmaal een vinger (of een deel van je kleding) in een raderwerk terechtkomt (denk dan wel aan de imposante raderwerken die in de negentiende eeuw, waaruit de uitdrukking van vandaag stamt, vaak deel uitmaakten van grote machines), dan is dat slechts het begin van veel grotere ellende. Zonder het raderwerk stil te kunnen zetten verdwijn je uiteindelijk misschien geheel in het mechanische monster en word je erdoor vermorzeld. Dit is een niets aan duidelijkheid overlatend beeld voor een ellendige situatie waarin je terechtkomt zonder dat je ook maar enige invloed kunt uitoefenen om die stop te zetten. Laten we hopen dat dit niet geldt voor het coronaraderwerk...

volgende keer:
beleven we een midlife crisis...

un coup de main

een handje helpen / een slimme zet
('een handslag')

In de eerste betekenis wordt de woordgroep coup de main meestal gecombineerd met werkwoorden als donner en demander. Je moet coup dan niet begrijpen als een slag of klap (zoals een coup de pied een 'schop' is, een coup de poing een vuistslag en Zidane nog steeds herinnerd wordt om zijn coup de boule, 'kopstoot'), maar als een korte beweging en het woord main metaforisch voor 'hulp' staat, net als in ons 'een handje helpen'.

In de tweede betekenis wordt het eerder gecombineerd met avoir. Avoir le coup de main kun je zeggen van ambachtslui die heel handig zijn en handelingen waar anderen behoorlijk de tijd voor moeten nemen in heel korte tijd accuraat kunnen verrichten.

volgende keer:
kunnen we niet meer voor- of achteruit...

panneaux insolites : sortie de camions

uitrit voor vrachtwagens?

... maar dan een soort Flintstones-variant? Lijkt het zo niet eerder een uitrit voor lastdieren, waarmee we voor de uitvinding van de automobiel goederen moesten zien te vervoeren?

Hoe dan ook, een gewaarschuwd mens telt voor twee...

volgende keer:
helpen we u een handje...

français de la rue : jaser, jacasser, jacter

kwekken / kletsen / (veel) praten / lullen / ouwehoeren / roddelen

Van oorsprong wordt het werkwoord jaser gebruikt voor het geluid dat gaaien en eksters produceren: 'krassen, krijsen, klappen'. In omgangstaal is het al snel 'kwebbelen, kletsen' gaan betekenen en daar zit een ondertoon in van '(te)veel praten'. Mensen die graag praten, gaan misschien al snel roddelen en kwaadspreken, dus ook die connotatie is ermee verbonden. Je kunt ook jaser comme une pie (lett. 'kwekken als een ekster').
Een ander woord voor 'te veel praten, luid kakelen/kwebbelen' is jacasser dat ook in eerste instantie 'klappen (van een ekster)' betekent. Une jacasse is trouwens een ander woord voor 'ekster' geworden (en vroeger ook 'kletskous'). Het werkwoord is waarschijnlijk een verbastering van jaqueter dat ook verkort is tot jacter en 'lullen, ouwehoeren' betekent.

volgende keer:
bekijken we een oldtimer vrachtwagens...

ventre affamé n'a pas d'oreilles

honger is een slechte raadgever / eerst komt het eten, dan de moraal
('uitgehongerde buik heeft geen oren')

Toen ik nog beneden de rivieren woonde, ging ik meestal carnaval vieren in Kaaiendonk (voor leken 'Oosterhout') tussen de smulnarren. Het devies tijdens die vier dagen voor vastenavond was 'eerst eten' omdat de Brabantse stad bij de aanleg van de spoorlijn tussen Breda en Tilburg de boot (of eigenlijk de trein) gemist had omdat de gemeenteraad het belangrijker vond om op het moment suprême dat over het traject besloten zou worden eerst te eten. Dit heeft slechts heel indirect te maken met de uitdrukking van vandaag maar het geeft in ieder geval wel aan hoe belangrijk het voor de mens is om goed gevoed te zijn. Dat wist men al twee eeuwen voor het begin van onze jaartelling toen de uitdrukking voor het eerst opgetekend werd. Als iemand extreme honger heeft, is hij snel bereid grote risico's te nemen en niet te luisteren naar zijn verstand, als hij maar te eten krijgt. Dat zal bij de Oosterhoutse ambtenaren wel niet het geval geweest zijn, maar zelfs in hun geval heeft de rede het onderspit gedolven. 
Het zou de Romeinse bestuurder Cato geweest zijn die de uitdrukking voor het eerst gebezigd heeft in de vorm 'het is moeilijk in gesprek te gaan met de buik, want die heeft geen oren'. François Rabelais gebruikte de uitdrukking voor het eerst in de huidige vorm en ook Jean de La Fontaine gebruikte haar in de fabel Le milan et le rossignol ('de wouw en de nachtegaal').

volgende keer:
gaan we kwekken als een ekster...

rôtir le balai

de bloemetjes buiten zetten / op een houtje bijten
('de bezem roosteren')

Een vreemde uitdrukking deze keer met twee heel uiteenlopende betekenissen, want bij 'de bloemetjes buiten zetten' denk je aan iemand die het goed heeft in tegenstelling tot iemand die op een houtje moet bijten. En waarom zou je überhaupt een bezem roosteren? 
In de zestiende eeuw kon je rôtir ook gebruiken in de betekenis 'verbranden' en als je zo arm was dat je niet meer over houtblokken kon beschikken, dan restte je niets anders dan je bezem op te branden om toch nog over vuur te kunnen beschikken. Het gaat dus in eerste om armoede. Maar in de achttiende eeuw gebruikte Rousseau de uitdrukking ineens in de andere betekenis van 'de bloemetjes buiten zetten', 'zich overgeven aan losbandigheid'. Dit werd met name van vrouwen gezegd en dat doet sommigen vermoeden dat het iets te maken heeft met het beeld van een heks op een bezemsteel die zich zo te buiten gaat aan liederlijke zaken dat haar bezem in contact met het helse vuur vlam vat en als het ware geroosterd wordt...

volgende keer:
komt eerst het eten, dan de moraal...

par tête de pipe

hoofdelijk / per kop / per hoofd van de bevolking
('per pijpenkop')

In de negentiende eeuw was een tête de pipe een negatieve aanduiding voor gezichten met nogal grove trekken die deden denken aan de gezichten waarmee sommige pijpen wel 'versierd' werden. Later is de uitdrukking par tête ('per hoofd') in de betekenis 'per persoon' ermee aangevuld en is de betekenis van 'lelijk gezicht' verdwenen.

volgende keer:
halen we er eens flink de bezem door...

bisque ! bisque ! rage !

sliep uit! / nananananana
(kreeftensoep! kreeftensoep! woede!)

Dankzij de Rolo-reclame associëren velen van ons het uitlacherige 'nanananananaa' misschien met een circusolifant die door de straat paradeert, maar kreeftensoep? Maar u raadde het al: het bisque in deze uitroep heeft niets te maken met de o.a. in Amerika zo gewaardeerde kreeftensoep met dezelfde naam. Het heeft hier te maken met het werkwoord bisquer ('de smoor in hebben') en heeft in feite dezelfde betekenis als het afsluitende woord rage. Je kunt dit werkwoord ook overdrachtelijk gebruiken en dan betekent het 'treiteren'. Maar in de uitroep is het in de onoverdrachtelijke zin bedoeld en dan in de gebiedende wijs: je zegt dus eigenlijk zoiets als 'Word kwaad! Word kwaad! Word woedend!' Als dat geen treiteren is...

volgende keer:
tikken we een pijp op de kop...

faire en perruque

in de baas zijn tijd werken / schnabbelen
('als pruik doen') 

Alle leuke dingen zijn al bijna een jaarlang verboden door de ongebreidelde verspreiding van he coronavirus. Daardoor is het nu zelfs beneden de rivieren een dode boel. Tijdens carnaval kun je je even als iemand anders voordoen. Lang geleden deed ik er zelf ook graag aan mee en was ik vier dagen lang een Romeins senator, of een engel, Erik Engerd of een staande schemerlamp. Een vriend van me was al maandenlang bezig met het ontwerpen van een kostuum. Een gemakkelijke manier om je te vermommen is het opzetten van een pruik. Omdat een pruik dient om iets anders te verdoezelen (kaalheid of een coupe waar je niet tevreden over bent), is het misschien sinds halverwege de negentiende eeuw ook een symbool geworden voor een dekmantel, voor werkzaamheden die je eigenlijk niet geacht wordt te verrichten in de baas zijn tijd. In die tijd werden pruiken overigens nog altijd gemaakt van echte mensenharen en verdienden kappers nog wel eens een centje bij door in hun salons afgeknipte haren te verkopen aan pruikenmakers. Zo schnabbelden ze er een aardig centje bij.

volgende keer:
lachen we u uit...

panneaux insolites : vers la mer

quarantainestranden?

Is dit een Cypriotische poging om besmettingen van de eigen bevolking te voorkomen? Waarschijnlijk niet, want behalve de eigen bevolking verstaat ook de helft van de wereldbevolking wel Engels. Of zouden alleen op het rechterstrand nog strandtenthouders werken die de taal van Voltaire enigszins beheersen? In ieder geval houden ze er kennelijk niet zo van het vermengen van verschillende taalgemeenschappen...

volgende keer:
zetten we een (carnavals)pruik op...

français de la rue : gueule

muil / mond / bek / gezicht

Volgens sommigen zijn de hoge waarden van de Franse Republiek (vrijheid, gelijkheid, broederschap) in de loop van twee eeuwen verwaterd tot 'werk, consumeer en hou je bek'. La gueule is een woord dat in het officiële Frans gereserveerd wordt voor dieren: la gueule du lion, de muil/bek van een leeuw, maar in het straatfrans hebben ook mensen een gueule, in eerste instantie dus je mond en metaforisch voor wat je daarmee doet (ferme ta gueule, 'hou je bek', il est fort en gueule, 'hij is grof in de mond'), maar het kan ook metonymisch voor het hele gezicht staan (il a une belle gueule, 'hij heeft een mooi koppie, is een knappe jongen', donner sur la gueule à quelqu'un, 'iemand in zijn gezicht / op zijn bek slaan') of zelfs voor de hele persoon: tu te fous de ma gueule ? ('neem je me in de maling?'), toujours les mêmes gueules ('altijd dezelfde gezichten'). 
Je kunt er ook een werkwoord van maken: gueuler betekent 'schreeuwen, brullen' maar ook 'protesteren, mekkeren'. Pousser une gueulante betekent 'een grote bek opzetten'. Engueuler betekent 'uitschelden' en een engueulade is een 'scheldpartij' of een 'uitbrander'.
Maar je kunt met je mond natuurlijk ook eten. Een gueuleton is een 'lekker etentje'. Misschien begin je dan wel met een amuse-gueule (ook wel aangeduid met amuse-bouche en bij ons meestal afgekort tot amuse).

volgende keer:
gaan we naar zee...

aller à la selle

een grote boodschap doen
('naar het zadel gaan')

Nee, Marcel beheert geen openbaar toilet en het is ook maar de vraag of paarden het zeer zullen waarderen als je op hun zadel een grote boodschap achterlaat...

Tegenwoordig betekent het woord selle 'zadel', maar in de dertiende eeuw betekende het 'zetel', om precies te zijn de zetel van een ambachtsman die zijn werk zittend verrichtte, of ook wel de zetel van een leraar. Maar al snel duidde het ook stoelen aan die voorzien waren van een gat waardoor men zijn grote boodschap kon deponeren. Deze zetel - in onze taal ook wel bekend als kakstoel - was de voorganger van de latere W.C. en dat verklaart ook het nog steeds gebezigde woord 'stoelgang'. Overigens werd in ons huisgezin vroeger wel een andere uitdrukking gebezigd: sinds mijn zus tijdens een proefwerk Nederlands over stijlfiguren een van de gevraagde uitdrukkingen abusievelijk als een eufemisme had aangeduid, gingen wij dagelijks even naar de Heilige Stoel...

volgende keer:
zetten we een grote mond op...

à l'envi

om het hardst
('tot de behoefte')

Ik moet meteen wat rechtzetten: ik zet in de vertaling wel 'tot de behoefte' omdat 'behoefte' een van de betekenissen van het woord envie is, naast 'afgunst, nijd, zin, neiging' en geloof het of niet ook 'moedervlekje'. Maar het is envi zonder laatste e, een woord dat al sinds de zestiende eeuw alleen in deze uitdrukking bestaat en niet los. Het is uit het twaalfde-eeuwse werkwoord envier (tegenwoordig: benijden) gekomen, hetgeen 'uitdagen/uitnodigen tot een spel' betekende. Dat werkwoord is weer afgeleid uit het Latijnse invitare ('uitnodigen') dat later in het Frans weer is overgenomen als inviter. 
Het gaat bij à l'envi dus oorspronkelijk om rivaliteit en krachtmeting, wat ook wel een beetje te herkennen is in ons 'om het hardst'.

volgende keer:
heb ik een grote boodschap voor u...

ne pas se trouver sous le pas d'un cheval

niet voor het oprapen liggen
('zich niet onder de stap van een paard bevinden')

In de zeventiende eeuw luidde de uitdrukking nog dans le pas d'un cheval, wat je moest lezen als 'in het spoor van een paard' en wat je daar vindt (zand, modder, hier en daar een steen) is niet zeldzaam en doorgaans van generlei waarde. Sinds het woord pas niet meer als 'spoor' begrepen wordt, hoor je ook steeds vaker de varianten sous le sabot d'un cheval ('onder de paardenhoef') of sous le pied d'un cheval ('onder de voet van een paard').

volgende keer:
hebben we voor elk wat wils...

il n'y a pas de roses sans épines

geen rozen zonder doornen
('er zijn geen rozen zonder doornen')

Dit is misschien de negatieve variant van Cruijffs 'ieder nadeel heb zijn voordeel' of 'na regen komt zonneschijn' omdat het juist de zere vinger legt op de rafelige randjes die iets moois kan hebben. De metafoor is meteen voor iedereen duidelijk...

volgende keer:
ligt niet voor het oprapen...

la cinquième colonne

 

de vijfde colonne

Waarom worden spionagediensten eigenlijk als vijfde colonne aangeduid? Daarvoor moeten we terug naar de Spaanse Burgeroorlog in 1936. In november van dat jaar meldden de nationalisten van Franco in Madrid op de radio aan dat de hoofdstad zou worden aangevallen door vijf colonnes, waarbij de eerste vier colonnes troepen waren die Madrid via de vier toegangswegen zouden bestormen. De vijfde colonne zou bestaan uit Madrilenen zelf die van binnenuit steun zouden verlenen aan de troepen die op het punt stonden binnen te marcheren. Dit werd al snel een gevleugelde uitdrukking voor iedereen die van binnenuit een aanval op een systeem probeerde te bewerkstelligen, of het nou gaat om spionage, propaganda (fake news), pogingen tot destabilisatie of aanslagen. Eigenlijk was het paard van Troje een soort vijfde colonne avant la lettre...

volgende keer:
gaan we niet over rozen...

panneaux insolites : vous voulez ma place ?

Wilt u mijn plaats ? Neemt u dan
ook mijn handicap

gereserveerd voor gehandicapten

U herkent vast de situatie wel: de hele parkeerplaats is vol op die ene na, die gereserveerd is voor gehandicapten. Voor die ene keer kun je auto daar toch wel neerzetten? Dat denken er kennelijk velen en dat is natuurlijk pijnlijk voor die ene medewerk(st)er die nu geen plaats meer kan vinden en/of de grootste moeite moet doen om alsnog het pand te bereiken. Vandaar dit bord: 'Wilt u mijn plaats? Neemt u dan ook mijn handicap.' Deal?

volgende keer:
zoeken we de vijfde colonne...

français de la rue : frangin, frangine

Zo ziet een fantastische
broer/maat eruit

broer, zus / bro, brada / sista

Het is begonnen met frangin. Over de etymologie is men het niet eens, maar het is waarschijnlijk niet voor niets dat het woord met dezelfde medeklinkers begint als het woord frère (en frérot). Het wordt gebruikt voor daadwerkelijke broers, maar is ook een aanduiding voor vrienden, net als het Amerikaanse bro en het Surinaams-Nederlandse brada. Daarvan afgeleid is de vrouwelijke vorm frangine, dat je dus bijvoorbeeld zou kunnen vergelijken met het Amerikaanse sista. 

volgende keer:
zoeken we een plaatsje op de parkeerplaats...

ça ne vaut pas un fifrelin

dat is geen sikkepit waard
('dat is geen cantharel waard')

Tja, wat is eigenlijk een sikkepit? Veel waarde kan het niet hebben. Ook het woord fifrelin zegt de gemiddelde Fransman niets. Het is afkomstig van het Duitse Pfifferling dat eigenlijk 'cantharel' betekent, tegenwoordig een hooggewaardeerde paddenstoel, maar ooit dus symbool voor iets van niets en generlei waarde.
Eind negentiende eeuw ontstond uit het woord fifrelin het woord fifre ('sukkel') en daar weer van afgeleid sous-fifre ('onderknuppel') dat ook al eerder in dit blog is behandeld.

volgende keer:
hebben we een broederlijke bijdrage...

la quille

Kon ik maar afzwaaien!

  afzwaaien
  ('de kegel')

  Waarom de Fransen  het afzwaaien van
  militaire dienst (en  ook het vrijkomen uit de gevangenis) la  quille ('de kegel')
  noemen, is niet geheel  duidelijk. Uiteraard bestaan er verschillende hypotheses. Zo is wel gedacht aan de gewoonte om in de gevangenis het aantal dagen dat je nog vast moet zitten in streepjes op de muur of een andere plek te schrijven. Die streepjes zou je kunnen zien als kegels die omvergeworpen kunnen worden. Als de laatste kegel omvergeworpen wordt, is het dus tijd om de vrijheid weer tegemoet te gaan.
Een andere hypothese verwijst naar het gebruik om in het eten van de soldaten kaliumbromide te verwerken, hetgeen hun libido zou beteugelen, waardoor de aandacht beter bij hun militaire werkzaamheden zou zijn. Eenmaal bevrijd van de militaire dienstplicht konden de jongemannen dus weer genieten van een fierlijk opgeheven jongeheer, hun 'kegel' zogezegd.
Tegen het einde van de negentiende eeuw betekende het werkwoord quiller trouwens ook 'vertrekken' of 'achterlaten' en in het bargoens was quille ook een woord voor 'fles' die je na je vrijlating of afzwaaien eindelijk weer eens ongelimiteerd aan je mond kon zetten (wel oppassen natuurlijk dat je niet een enorme kegel krijgt). Tenslotte betekende halverwege de negentiende eeuw jouer des quilles 'vluchten, de benen nemen', waarbij de quilles een metafoor was voor de benen. 

volgende keer:
hebben we een waardeloze bijdrage...

courir deux lièvres à la fois

meer ijzers in het vuur hebben / op twee paarden wedden
('jagen op twee hazen tegelijk')

Met twee ijzers in het vuur en door op twee paarden te wedden vergroot je misschien je kansen, maar dat kun je niet zeggen als je op twee hazen tegelijkertijd jaagt, zeker niet als die alle twee een ander hazenpad kiezen. Maar het komt maar al te vaak voor dat mensen meerdere doeleinden tegelijk nastreven, op verschillende terreinen actief zijn of meer dan één liefdespartner tegelijk hebben...

volgende keer:
zwaaien we af...

carte blanche

carte blanche / de vrije hand (geven)
('witte kaart')

In Frankrijk betaal je met een carte bleue, maar in Singapore kun je zelfs carte blanche geven, zoals blijkt uit de foto. De kleur wit staat vaak voor zuiverheid, maar ook voor leegte en nietigheid. Zo is een bac blanc een soort proefexamen om alvast te repeteren voor het echte eindexamen. Van de zenuwen kun je toch een nuit blanche ('een slapeloze nacht') hebben of een blackout hebben en ineens alles vergeten zijn (faire chou blanc, lett. 'witte kool maken'). En dan lever je uiteindelijk een leeg blaadje in: une feuille blanche.

Terug naar onze carte blanche. In de zeventiende eeuw kon je de vijand in een oorlogssituatie een witte kaart overhandigen (in feite te vergelijken met de witte vlag op het slagveld), een lege kaart dus, waarop de vijand zijn voorwaarden kon noteren. Je gaf je daarmee dus in feite over en liet de ander de voorwaarden van zijn overwinning bepalen. De huidige betekenis is positiever geworden en nu is de witte kaart niet zozeer meer een teken van overgave maar meer een van vertrouwen.

volgende keer:
wedden we op twee paarden... eh hazen.

céder au chant des sirènes

bezwijken voor een verleiding
('bezwijken voor het gezang van de Sirenen')

Een Fransman zal het vaak in eerste instantie zo verstaan zoals het ook op het plaatje is opgevat. In het Frans is sirène namelijk ook het woord voor 'zeemeermin'. Maar de uitdrukking verwijst natuurlijk naar Homerus' Odyssee, waarin de Sirenen halfgodinnen waren met het lichaam van een vogel en het hoofd van een vrouw die hun toehoorders verleidden met gezang of erotische geluiden. Als je eenmaal hun gezang hoorde, kon je er alleen maar voor bezwijken en sloeg je schip tegen de rotsen te pletter. Odysseus liet de oren van zijn bemanning vullen met was zodat ze het gezang niet konden horen, maar zelf was hij te nieuwsgierig en hij liet zich vastbinden aan de mast van het schip en gaf zijn bemanning de opdracht niet te dicht langs de rotsen te varen.

Ze mochten hem onder geen beding losmaken, ook al smeekte hij erom. Zijn succesvolle doortocht benam de sirenen voorgoed hun magische krachten en ze veranderden in rotsblokken. 

volgende keer:
krijgt u carte blanche...