avoir du sable dans les yeux

je ogen niet open kunnen houden / willen slapen
('zand in je ogen hebben')

Als iemand je in onze taal zand in de ogen strooit, dan bedriegt deze persoon je, maar om dat zand gaat het niet in de Franse uitdrukking of het zand moet gestrooid zijn door Klaas Vaak. Mocht je letterlijk zand in je ogen krijgen, dan irriteert dat uiteraard en wil je het eruit wrijven, omdat je je ogen niet open kunt houden. Met het zand van Klaas Vaak in je ogen, kun je je ogen ook niet open houden, omdat je slaap hebt. Vooral jonge kinderen maken dan vaak dezelfde wrijfbewegingen.

volgende keer:
volgt in de eerste week van januari, na mijn taalcursus in Zweden...

tiré au cordeau

rechtlijnig / lijnrecht
('aan/met het koord getrokken')

Als je een touwtje spant tussen twee punten, dan krijg je een kaarsrechte lijn. Dat is dan ook de letterlijke betekenis van de uitdrukking van vandaag. Deze kan echter ook figuurlijk worden gebruikt voor rechtlijnige karakters.

volgende keer:
strooi ik u zand in de ogen...

un nid de vipères

een broeinest van verderf / een wespennest
('een addernest')

O.K., het zijn geen groene mamba's, maar het is duidelijk dat je maar beter niet in een addernest kunt trappen, als je niet gebeten wilt worden door giftige slangen. Figuurlijk staat het addernest voor grote problemen waarin je terecht kunt komen. De adder heeft in onze landen geen goede reputatie. Zo is een langue de vipère (lett. 'addertong') in het Frans een benaming voor 'lastertong'. 

volgende keer:
trekken we aan de touwtjes...

charrier dans les bégonias

enorm overdrijven
('overdrijven in de begonia's)

Een paar begonia's op je balkon fleuren de gevel op, maar om nou je hele balkon ermee vol te zetten is misschien wat overdreven? Het heeft er alle schijn van dat dans les bégonias een tamelijk willekeurige toevoeging is aan het werkwoord charrier dat in de omgangstaal 'overdrijven' betekent. Eigenlijk betekent dit werkwoord 'per kar of wagen vervoeren' en daarvan afgeleid ook 'meevoeren, meeslepen' en figuurlijk 'te grazen nemen'. 

volgende keer:
begeven we ons in een slangenkuil...

dessins humoristiques : il finit de rincer la voiture

shitcomplot

Dit kan niet anders dan een samenzwering zijn. Ze zitten er gewoon klaar voor...
'Op uw plaatsen... hij heeft zojuist zijn auto gewassen...'

volgende keer:
gaan we achter de begonia's zitten...

panneaux insolites : je dépense donc je suis

ik geef uit dus ik ben

Als de filosoof en grondlegger van de moderne wetenschap René Descartes (1596-1650) in de huidige tijd geleefd had, dan had zijn beroemdste uitspraak cogito ergo sum / je pense donc je suis ('ik denk dus ik ben') misschien wel anders geluid. Descartes is bekend van zijn methodische twijfel: je mag iets pas voor waar aannemen als je er geen enkele weerlegging voor kunt vinden. Maar zo kun je wel aan alles gaan twijfelen, zelfs aan je eigen bestaan. Die twijfel blijft echter steeds over, dus het feit dat je twijfelt moet er wel op wijzen dat je bestaat. In onze huidige consumptiemaatschappij, waar de meesten van ons God hebben afgewezen als verklaring voor het menselijk bestaan en we onze eigenwaarde nogal eens menen te kunnen ontlenen aan de spullen en ervaringen die we verzamelen, zou Descartes misschien hebben kunnen concluderen: je dépense donc je suis ('ik geef uit dus ik ben'). 

volgende keer:
is het tijd voor een grote schoonmaak...

sentir passer le vent du boulet

ternauwernood aan een ramp ontsnappen
('de wind van de kanonskogel voorbij horen trekken')

Kwam daar nou net de baron van Münchhausen voorbij? Maar goed dat hij niet met je in botsing kwam. Maar dat is feitelijk niet de betekenis van de uitdrukking. Sentir betekent behalve 'voelen' ook 'ruiken' en met le vent du boulet werd vroeger een fabricagefout van een kanon aangeduid die kon leiden tot het exploderen van de loop. Dat disfunctioneren van het kanon kon je ruiken, zodat je je op tijd uit de voeten kon maken...

volgende keer:
vragen we ons af wat Descartes in onze tijd gezegd zou hebben...

prudence est mère de sûreté

voorzichtigheid is de moeder der wijsheid
('voorzichtigheid is moeder van veiligheid')

Of het nou vooral wijs of veilig is, voorzichtigheid is geboden, dat moge duidelijk zijn. Maar van mij mag u af en toe best een risicootje nemen, hoor. Het moet wel leuk blijven, toch?

volgende keer:
maar ook weer niet té...

avoir un bon coup de fourchette

een flinke eter zijn
('een goede vork(slag) hebben')

Wij kennen ook metonymische uitdrukkingen voor 'eten' door te verwijzen naar het eetgerei, de vork. Zo kunnen we samen een vorkje gaan prikken. Het Franse un coup de (lett. 'een slag van') is moeilijk te vertalen, maar ga er maar van uit dat je met een coup de fourchette een flinke vork te pakken hebt, dus ook een flinke eter bent. Daarnaast kun je ook een fine fourchette zijn, iemand die van lekker, geraffineerd eten houdt, een fijnproever, een beetje het verschil dus tussen een gourmand ('een smulpaap', iemand die gulzig is) en een gourmet ('een fijnproever', meestal iemand die zelf ook graag verfijnd kookt).

volgende keer:
zijn we voorzichtig...

il neige des queues de lapin

het sneeuwt dat het wit ziet
('het sneeuwt konijnenstaarten')

Voor regen hebben wij allerlei uitdrukkingen en aanduidingen voor de hevigheid ervan, zoals 'het regent pijpenstelen', maar dat is naar mijn weten niet het geval voor sneeuwen. Dat gebeurt dan ook zo sporadisch, dat we al lang blij zijn (of niet) als het überhaupt al eens een keertje gebeurt. Maar in Franstalige gebieden kan het dus 'konijnenstaarten' sneeuwen. Daarmee wordt zowel de kleur als de zachte textuur van de sneeuwvlokken uitgedrukt en om die zachtheid en kleur te bereiken moeten het natuurlijk ook wel dikke sneeuwvlokken zijn. Het kan nog komen, die witte kerst en ik wil de goden niet verzoeken, maar misschien heb ik net iets meer kans, aangezien ik de kerstdagen in Zweden ga doorbrengen...

volgende keer:
gaan we een vorkje prikken...

en catastrophe

in allerijl / hals over kop
('in/als ramp')

Als je geconfronteerd wordt met een plotselinge natuurramp of bijvoorbeeld een uitslaande brand, dan neem je niet even uitgebreid de tijd om alle spulletjes te verzamelen die je nodig hebt, maar probeer je je zo snel mogelijk uit de voeten te maken. 

volgende keer:
gaat het sneeuwen... (in Lapland?)

dessins humoristiques : Fred Pierrafeu

verleidelijke pose

Waar wij Engelse namen van films en personages vaak onvertaald laten (Gone with the wind, Donald Duck, Fred Flintstone), vertalen de Fransen die in hun eigen taal (Autant en emporte le vent, l'oncle Donald, Fred Pierrafeu). Fred Flintstone zou in onze taal dan bijvoorbeeld Fred Vuursteen heten. En daaraan moet de man in de fauteuil denken als zijn vrouw hem vraagt: 'En schatje, aan welke beroemdheid doe ik je denken in dit mooie luipaardhemdje?'

volgende week:
hebben we een rampzalige bijdrage...

panneaux insolites : je vends ma guitare

burengerucht

De bewo(o)n(st)er van de linkerwoning zet zijn of haar gitaar te koop (je vends ma guitare, 'ik verkoop mijn gitaar'), dit tot opluchting van de buren (tant mieux, 'des te beter', 'en dat is maar goed ook'). Misschien kunnen de buren voortaan weer samen door één deur...

volgende keer:
kijken we naar de Flintstones...

se laisser manger la laine sur le dos

Nou, lieve schatjes, het is aar goed dat ik
op jullie gepast heb... anders zouden die
rotwolven jullie hebben opgegeten. 

zich de kaas van het brood laten eten
('zich de wol op de rug laten eten')

Als wij ons een beetje naïef laten uitbuiten, laten we ons de kaas van het brood eten. In het Frans wordt die naïveteit benadrukt door niet onszelf maar een schaap slachtoffer te laten zijn. Een schaap wordt in het algemeen gezien als een naïef schepsel dat gemakkelijk - schaapachtig - met zich laat dollen. Je zou nu eigenlijk eerder het werkwoord tondre ('scheren') verwachten dan manger ('eten'), maar in de honderden jaren oude uitdrukking zijn niet wij mensen degenen die de schapen tot slachtoffer maken, maar kraaien doe vaak op de ruggen van de schapen gingen zitten terwijl ze daar met hun snavels plukjes wol uitrukten en de schapen onverstoord verder graasden...

volgende keer:
verkoop ik mijn gitaar...

délit d'initié

handel met voorkennis
('ingewijdedelict')

Als je ergens in geïnitieerd of ingewijd wordt ontvang je vaak informatie die voor anderen en tot dan toe voor jou geheim was gehouden. Heel verleidelijk om hiervan gebruik te maken in je eigen voordeel. In het Nederlands is dit kennelijk heel gebruikelijk en wordt dit alleen feitelijk benoemd, nl. 'handel met voorkennis'. In het Frans wordt dit klip en klaar een délit, een misdrijf, genoemd. Dat is dan weer voorkennis waar je rekening mee mag houden...

volgende keer:
laten we ons uitkleden...

être aux aguets

op de loer liggen / op de uitkijk staan / op zijn hoede zijn

Het woord aguets komt van het werkwoord guetter, dat weer de huidige versie is van het oudere agaiter. Beide werkwoorden beteken(d)en hetzelfde als être aux aguets. Het woord heeft trouwens een Germaanse oorsprong en is verwant aan ons wacht in 'op de wacht staan'. De Germaanse w wordt in het Frans vaak een gu (oorspronkelijk uitgesproken als [gw]). Vergelijk met guêpe (van guespe) - 'wesp'.

volgende keer:
worden we geïnitieerd in de misdaad...

se démener comme un diable dans l'eau bénite

wanhopig tegen iets vechten / zich weren als een duivel in een wijwatervat
('spartelen/van zich afslaan als een duivel in wijwater')

Deze uitdrukking is afkomstig uit Québec, het Franstalige Canada en bestaat ook met het werkwoord se débattre in plaats van se démener. In de Canadese volkscultuur is de duivel zeer aanwezig en uit de vele exorcismefilms weten we dat de duivel heel onrustig wordt als er wijwater over hem gesprenkeld wordt. Het gaat je voorstellingsvermogen dus waarschijnlijk te boven als diezelfde duivel erin wordt ondergedompeld. Die moet wel heel hevig te keer gaan om zich uit die voor hem benarde situatie te redden.

volgende keer:
zijn we op onze hoede...

être d'un calme olympien

stoïcijns kalm blijven
('van een Olympische kalmte zijn')

De Olympus is met zijn 2917 meter de hoogste berg van Griekenland en het is dus niet verwonderlijk dat die berg waarvan de top zich vaak boven de wolken bevindt werd gezien als de woonplaats van de goden. Volgens Homerus was het weer op de Olympus altijd rustig. De goden konden er dus een rustig en gelukkig leven leiden. Daarop zou de uitdrukking gebaseerd zijn. Sommigen denken dat het vooral verwijst naar het karakter van de twee hoofdgoden, Zeus, die altijd zijn innerlijke kalmte zou hebben bewaard, met welk gevaar of tegenslag hij ook werd geconfronteerd en zijn vrouw Hera, die het onstuimige overspelige gedrag van haar echtgenoot vaak stoïcijns accepteerde. Toch bestaan er in beide gevallen meerdere voorbeelden van het tegendeel, waarbij de beide goden niets menselijks vreemds blijkt te zijn en zij wel degelijk in grote toorn ontsteken. Zullen we het dan toch maar op de kalme briesjes op de Olympus houden?

volgende keer:
verliezen we onze kalmte volledig...

dessins humoristiques : fais-moi peur

- Ik heb de hik, Germaine.
Maak me aan het schrikken!
o Ik ben zwanger!

maak me aan het schrikken

Het is algemeen bekend dat je van de hik af kunt komen als iemand je laat schrikken. Dat laat Germaine zich niet twee keer zeggen...

volgende keer:
zijn we de rust zelve...

panneaux insolites : je suis mon maître

ben ik nou mijn eigen baas of niet?

Bij het zinnetje Je suis mon maître heb je absoluut context nodig, aangezien het twee precies tegenovergestelde betekenissen kan hebben. Je suis is namelijk zowel de 1e persoon enkelvoud van het werkwoord être ('zijn') als van het werkwoord suivre ('volgen'). Het kan dus zowel 'ik ben mijn meester' (wij zouden zeggen: 'ik ben mijn eigen baas') betekenen als 'ik volg mijn meester'. Overigens verdwijnt die dubbelzinnigheid weer bij alle andere personen. Het werkwoord être gaat namelijk verder met tu es, il/elle est, nous sommes, vous êtes en ils/elles sont, en het werkwoord suivre met tu suis, il/elle suit, nous suivons, vous suivez en ils/elles suivent.

volgende keer:
maken we u aan het schrikken...

remuer ciel et terre

hemel en aarde bewegen

Of het met deze verkeersborden gaat lukken, is twijfelachtig, al zal het met de huidige technieken wellicht iets minder moeilijk zijn dan in de tijd dat deze uitdrukking in onze talen gangbaar werd. Vaststaat in ieder geval dat iemand die hemel en aarde beweegt geen middel onbeproefd laat om zijn of haar doel te bereiken.

volgende keer:
ben ik mijn eigen meester... of toch niet?