aller à la pêche aux moules

te korte broekspijpen hebben
('mosselen rapen')

In een eerdere bijdrage besprak ik al de uitdrukking avoir le feu au plancher ('lett. de vloer in brand hebben staan') om iemand te beschrijven die te korte broekspijpen heeft. Op het kaartje hiernaast kun je zien dat deze uitdrukking vooral in Noord-Frankrijk, Bretagne, het midden en zuidwesten van Frankrijk gebruikelijk is. In het westen en zuidoosten wordt wel gezegd dat je mosselen gaat rapen (aller à la pêche aux moules). In Oost-Frankrijk, dat wat verder van de kust ligt, zegt men eerder dat je aardbeien gaat plukken (aller aux fraises) en in een klein gedeelte van dit gebied gaat men liever op zoek naar tuinkers (aller au cresson). In Zwitserland en een klein stukje van Noord-Oost-Frankrijk hebben ze water in de kelder staan (avoir de l'eau à la cave) en in Wallonië breidt zich dat uit naar alle kelders (avoir de l'eau dans les caves). In Lotharingen is het Duits nog niet helemaal afgezworen, dus daar hebben ze Hochwasser. Zo zie je maar hoe de geografie een uitdrukking kan bepalen.

volgende keer:
houden we niets verborgen...

ne savoir sur quel pied danser

niet weten waar je je aan moet houden
('niet weten op welke voet te dansen')

De uitdrukking bestaat al sinds de zestiende eeuw. Misschien heeft het iets te maken met de sociale etiquette in de high society, hoewel die pas een eeuw later echt ingewikkeld werd. Maar het beeld is voor iedereen herkenbaar. Als je niet goed weet hoe je je danspasjes moet zetten, kom je heel aarzelend over.

volgende keer:
trekken we een korte broek aan...

monter sur ses ergots

op zijn achterste benen gaan staan
('op zijn sporen klimmen')

Het woord ergots betekent 'sporen' maar hier moet ik eerst misschien iets in het Nederlands uitleggen. Het gaat hier niet om sporen aan de schoenen van een ruiter of om afdrukken in het zand die een dier maakt als hij erover loopt. Sporen zijn scherpe, hoornachtige uitstulpingen aan de achterkant van de loopbenen van een haan, die hij gebruikt om te vechten en zich te verdedigen tegen andere hanen, honden of zelfs mensen. En daarmee heb ik dan ook meteen het begrip 'achterbenen' verklaard in onze Nederlandse uitdrukking. 

volgende keer:
hebben we dansles...

dessins humoristiques : la langue française

la langue française

- Frans is de tweede meest bestudeerde taal in de wereld

- Yes!

volgende keer:
zijn we haantje-de-voorste...

dessins humoristiques : Donald Trempe

En dat vindt u grappig?

Donald Trempe

Eigenlijk wil ik het zo min mogelijk over deze persoon hebben en probeer ik maar om hem te lachen, maar dat wordt steeds moeilijker. Datzelfde probleem ervaren ze kennelijk in Frankrijk. Zijn naam wordt in het Frans ongeveer uitgeproken als trempe. Tremper betekent 'liggen te weken', 'in het water staan' maar ook 'in negatieve zin betrokken zijn bij iets'. 

volgende keer:
hebben we het over de Franse taal...

camper sur ses positions

geen concessies doen / niet in beweging komen
('op zijn posities kamperen')

Deze uitdrukking heeft niets met het moderne kamperen te maken maar dateert uit de negentiende eeuw en komt uit de militaire wereld en verwijst naar de plek waar een leger zijn kamp heeft opgeslagen om vervolgens op zijn positie te blijven. Figuurlijk duidt het op mensen die op hun standpunt blijven staan en niet in beweging komen om hun mening bij te stellen.

volgende keer:
kan de Amerikaanse president zijn borst nat maken...

la vérité sort de la bouche des enfants

 de waarheid komt uit de kindermond

Ze leren het snel af, maar op jonge leeftijd durven ze vaak te zeggen wat hun op het hart ligt, ook al is dat pijnlijk voor een ander. Denk bijvoorbeeld aan een cadeautje waar ze niet blij mee blijken te zijn. Soms vinden we het charmant en eerlijk, maar soms verbijten we ook ons ongemak. En zo leren we al snel een leugentje om bestwil te hanteren en sommigen van ons wat of aanzienlijk meer...

volgende keer:
gaan we kamperen...

grève sur le tas

bezetting(sactie) / sitdownstaking
('staking op de stapel')

Staken kunnen ze goed in Frankrijk. En als de vuilnismannen gaan staken, krijg je al snel stapels afval in de straten. Maar dat is niet de verklaring van de uitdrukking.

De stapel waarop de uitdrukking gebaseerd is, is de stapel bouwmaterialen die op de werkplek klaarligt om een huis te bouwen. En daarmee is het in feite een metonymia voor de hele werkplek. Een grève sur le tas is dus een stakingsactie op de werkplek zelf (niet bijvoorbeeld d.m.v. een demonstratie op straat). We vinden het ook terug in apprentissage sur le tas voor 'praktijkopleiding, opleiding in de praktijk'. En zo kan een misdadiger ook arrêté sur le tas worden, op heterdaad betrapt terwijl hij ter plekke de misdaad begaat.

volgende keer:
luisteren we naar kinderen...

coup de l'étrier

afzakkertje / glaasje op de valreep
('slag van de stijgbeugel')

Und ein letztes Glas im Stehen...
Nog even een glaasje voordat we weggaan, dat is le coup de l'étrier. Een glaasje om je moed in te drinken om weer in de stijgbeugels te gaan en het etablissement te paard te gaan verlaten.

volgende keer:
gooien we alles op een hoop...

impossible n'est pas français

niets is onmogelijk
('onmogelijk is niet Frans')

Op de een of andere manier denkt iedere natie dat het in de eigen gelederen altijd beter gaat dan waar dan ook. Als er dan ineens een meute ongeleide projectielen fascistische taal schreeuwt in de Haagse straten en alles om zich heen kapotslaat, dan zijn dat natuurlijk on-Nederlandse toestanden, want ondanks alle tegenbewijzen is er geen land toleranter, democratischer en vrouw- en lgbt-vriendelijker dan het onze. 
Zo is Frankrijk natuurlijk ook het land van de onbegrensde mogelijkheden en is daarmee impossible geen Frans woord. In Frankrijk kun je namelijk wel met alle gemak een stabiele regering vormen waarbij iedereen zich vertegenwoordigd voelt en daarom is het er ook altijd rustig op straat en kan iedereen in kalmte zijn of haar werk uitvoeren. Wat mooi is dat toch, dat nationale gevoel. Stel je toch eens voor dat je die soevereiniteit op zou geven en je zou verenigen in één Europa dat zou proberen onze democratische rechtsstaat te verdedigen tegen alle tendenzen die die momenteel bedreigen. Onmogelijk! Verbieden moeten we ze, die terroristische antifascisten!

volgende keer:
gaan we weer eens in de stijgbeugels...

dessins humoristiques : herbe ou synthétique

kunstgras

- Geeft u de voorkeur aan gras of aan kunstgras ?

- Dat weet ik niet, ik heb nog nooit kunstgras gerookt.

Dat klinkt heel onlogisch, tot je herbe leest als 'wiet' (net als in het Engels) en synthétique als 'synthetisch'...

volgende keer:
bespreken we een niet-Frans woord...

dessins humoristiques : gratin végan

veganistisch op zijn Frans

Nog niet zo lang geleden dachten velen in Frankrijk dat een vegetariër wel kip kon eten. Hoe staat het dan met veganistisch eten?

'Bravo, chef! Deze veganistische groentengratin was ontzettend geslaagd. Wat is uw geheim?'

'Dank voor uw compliment! Wel, mijn beste vriend, ik zal het u vertellen. Ik fruit alles in eendenvet.'

Bon appétit !

volgende keer:
spelen we op kunstgras...

être ferme sur ses étriers

stevig in zijn schoenen staan
('stevig in zijn stijgbeugels zijn')

Wie stevig in zijn of haar stijgbeugels staat, valt niet gemakkelijk van zijn of haar paard, laat zich door niets verstoren. Je moet er natuurlijk niet in blijven hangen als je eraf wilt...

volgende keer:
eten we veganistisch...

faire ballon

niets eten
('bal(lon) maken')

In het argot van het einde van de negentiende eeuw stond ballon voor opgeblazen leegte, zeg maar 'gebakken lucht'. Er konden leugens of bluf mee bedoeld worden en als je de bal of ballon vergelijkt met een lege maag, dan kun je je voorstellen dat die buik misschien wel vol voelt maar absoluut niet verzadigt. Misschien tijd voor wat Haagse bluf?

volgende keer:
hangen we in de stijgbeugels...

mettre sur la paille

ruïneren
('op het stro zetten')

Bij stro denk je misschien aan een hooischuur bij een boerderij. Als iemand (of de situatie waarin je zit) je alle bezittingen inclusief je huis afneemt, zit er niet veel anders op dan op straat te gaan slapen. In vroeger tijden kon je je het misschien nog net iets aangenamer maken door in het stro te gaan liggen, maar zelfs dat is nu nog nauwelijks voorhanden...

volgende keer:
laten we een ballonnetje op...

manoeuvre-balai

putjesschepper
('straatveger')

Ik herinner me nog van de lagere school dat er tegen leerlingen die niet zo erg hun best deden werd gezegd dat ze later waarschijnlijk putjesschepper zouden worden. Het was ook wel een stoer antwoord als iemand je vroeg wat je later wilde worden. Ik wist niet eens wat het was, maar het moest iets zijn wat weinig benijdenswaardig was. Het is in ieder geval vuil werk dat je op straat uitvoert zonder dat daar een bijzondere opleiding voor nodig is. De Franse variant van de putjesschepper is de straatveger, die je overigens nog regelmatig op bijvoorbeeld de Franse straten aantreft terwijl de individuele putjesschepper uit ons straatbeeld verdwenen is.

volgende keer:
gaan we op het stro liggen...

avoir les glandes

zich kapot ergeren
('(opgezette) klieren hebben')

Op sommige verklarende websites lees ik dat met de glandes de testikelen worden bedoeld die naar boven schuiven in de balzak als het bijvoorbeeld koud is (misschien ingegeven door de betekenis van het woord gland, 'eikel' ook al zit dat aan het andere uiteinde van het mannelijke orgaan), maar waarschijnlijker is dat het naar de amandelen of keelklieren verwijst. In letterlijke zin betekent avoir les glandes 'opgezette klieren hebben' en het is volkomen begrijpelijk dat je dan flink geërgred bent. Je ontstoken klieren zijn het in ieder geval.

volgende keer:
hanteren we de bezem...

dessins humoristiques : football féminin

vrouwenvoetbal

Het zal wel weer een (hetero)man zijn die dit plaatje bedacht heeft...

- Stop naar meisjes te fluiten! Ouwe viezerik!

volgende keer:
gaan we klieren...

écran total

totale bescherming

Iedereen weet dat je - zeker bij de huidige klimaatomstandigheden - je volledig in moet smeren aan het strand met een full screen zonnebrandcrème. Full screen is écran total (lett. 'totaal scherm') in het Frans. Nou, deze familie heeft zich in ieder geval totaal beschermd...

volgende keer:
kijken we naar vrouwenvoetbal...

faire bande à part

zich afzonderen (van het gezelschap)
('groep apart maken')

Als je even niet mee wilt doen met de rest kun je faire bande à part. Daarvoor hoef je niet met een groep te zijn, je kunt ook in je eentje een 'groep op afstand' zijn. Wel is het natuurlijk de vraag in hoeverre dit je eigen keus is.
Het woord bande is hetzelfde woord als ons 'bende'. Voor een band ('popgroep') wordt echter het woord groupe gebruikt in het Frans.

volgende keer:
smeren we ons in voor de nazomer...

avoir la banane

zich prima voelen
('de banaan hebben')

Ik kan niet zeggen dat ik me prima voel nadat Poetin drones het NAVO-luchtruim instuurt, Netanyahu Gaza van de kaart veegt en een Amerikaanse haatzaaier met een kogel de mond wordt gesnoerd, maar ik heb dan ook geen bananen in huis.

Het gaat bij deze uitdrukking alleen om de vorm van de vrucht die als je hem houdt zoals op de foto een glimlach lijkt uit te drukken. Die komt vast wel weer terug, maar bij mij is de banaan voorlopig omgekeerd...

volgende keer:
hebben we een aparte bende...

mettre au pas

weer in het gareel brengen
('in de pas zetten')

Voor het zicht van de wereld met Poetin, Modi en Kim Jong Un aan zijn zijde liet Xi Jin Ping onlangs zien hoe je je (militaire) volk in de pas laat lopen, daarmee Trumps Amerika in zijn hemd zettend en Europa als een ongemakkelijke toeschouwer aan de kant schuivend. 

Het geeft te denken...

volgende keer:
hebben we bananen...

mâcher le travail à quelqu'un

iemand het werk gemakkelijk maken
('het werk voor iemand kauwen')

Soms moet je flinke hobbels nemen in je werk of kun je er een behoorlijke kluif aan hebben. Als iemand de moeite voor je wilt nemen om het in hapklare brokken te verdelen en het wat voor te kauwen, dan kun je het misschien makkelijker slikken. Maar of het werk dan nog wel naar jouw smaak is, is natuurlijk de vraag...

volgende keer:
gaan we in de pas lopen...

laisser en jachère

iets onbenut laten
('braak laten liggen')

Deze uitdrukking is afkomstig uit de landbouw. Vroeger hadden boeren vaak verschillende lappen grond waarvan ze er steeds één enige tijd onbenut lieten, lieten 'rusten' voordat ze het weer inzetten voor een nieuw gewas. Dat heet 'braak (laten) liggen', in het Frans rester/laisser en jachère. In de uitdrukking is de betekenis uitgebreid naar alle mogelijke gebieden buiten de landbouw om.

volgende keer:
gaan we goed kauwen...

dessins humoristiques : de la bière pour récupérer

een biertje om te herstellen

- Wist je dat topsporters bier drinken om te herstellen?

= Ja, maar zíj doen aan sport!

volgende keer:
hebben we braakneigingen...

dessins humoristiques : cuisse de grenouille

kikkerbilletje

Specialiteit van de dag: kikkerbilletje...

Restaurants kosten je een rib uit je lijf, maar als je er dan geen been in ziet te gaan voor de specialiteit van de dag, vergaat je toch de eetlust...

volgende keer:
gaan we voor een biertje...

la flèche du Parthe

een trap na
('de pijl van de Parth')

In de Oudheid waren de Parthen een krijgersvolk uit Azië dat leefde in het gebied dat we nu Iran noemen. Zij waren berucht om een bijzondere tactiek. Ze deden alsof ze op de vlucht sloegen maar schoten dan over hun schouder pijlen terug. In de negentiende eeuw ontstond hieruit de uitdrukking van vandaag die gebruikt wordt voor mensen die aan het eind van een gesprek terwijl ze al weglopen nog een pijnlijke grap of venijnige opmerking maken die de aangesprokene verbouwereerd achterlaat.

volgende keer:
eten we kikkerbilletjes...

une pie voleuse

een kleptomaan
('een stelende ekster')

Eksters hebben de reputatie geobsedeerd te zijn door blinkende voorwerpen die ze maar al te graag meenemen om er hun nest mee te bouwen. Daarmee zijn ze een metafoor geworden voor mensen die niet te vertrouwen zijn en geneigd zijn slinks dingen te pikken die niet hun eigendom zijn. 

Het woord pie komt van het Latijnse pica. Je zou geneigd kunnen zijn te denken dat dit ook iets met 'pikken, stelen' te maken heeft, maar dat is niet het geval. Het woord betekende zoiets als 'kletskous, kakelaar', een andere eigenschap van de ekster.

volgende keer:
richten we onze pijlen op een klassieke uitdrukking...

inventé de toutes pièces

volledig uit de duim gezogen
('in alle onderdelen bedacht')

Het deel 'de toutes pièces' dateert uit de Middeleeuwen en werd gebruikt in de context van een ridder die armé de toutes pièces was, waarmee werd bedoeld dat geen enkel onderdeel van zijn harnas en wapenrusting ontbrak. Later kon het in veel meer contexten gebruikt worden in de betekenis 'volledig'. Iets wat 'volledig uitgevonden/bedacht' is, is dus volledig uit de duim gezogen.

volgende keer:
hebben we een kleptomane bijdrage...

inondé de lumière

badend in het licht /  zonovergoten
('overstroomd door licht')

In beide talen gebruiken we een synesthesie om de sensatie van een overvloed aan licht aan te duiden. Iets is zonovergoten, we baden in licht. Dat laatste klinkt bij ons nog redelijk recreatief, in het Frans is het bijna rampzalig. Je haast aan een tsunami denken bij overstroomd. Maar goed, als die zon eenmaal schijnt, is dat in Frankrijk misschien ook wat overvloediger dan bij ons...

volgende keer:
zuigen we uit onze duim...

à qui de droit

L.S.
('aan wie rechtens')

Vroeger leerden we als we niet wisten of we ons tot een man of een vrouw richtten L.S. te gebruiken als aanhef. L.S. staat voor lectori salutem ('groet aan de lezer') dat door de Romeinen vaak werd gebruikt als aanhef voor algemene mededelingen.

Je zou denken dat het Latijn zo internationaal is dat je de inmiddels in het Nederlands ook steeds meer in onbruik rakende aanhef in alle talen kunt gebruiken, maar dat is niet zo. 

In het Frans bestaat de formele formule à qui de droit ('(gericht) aan degene die rechtens (deze brief toekomt)'. Maar ook deze formele formule voelt inmiddels wat archaïsch aan.

volgende keer:
duiken we onder in licht...