dessins humoristiques : JO 2024

OS 2024

'Tijdens de Olympische Spelen in Parijs van 2024 zijn zwemwedstrijden gepland in de Seine, maar hun plan valt in het water.'

'Hoezo dat?'

'De omgeving is niet gezond'.

Het spel met woorden gaat natuurlijk helemaal verloren in deze vertaling. Er wordt gespeeld met drie woorden die anders gespeld maar hetzelfde uitgesproken worden, nl. Seine ('de rivier de Seine), scène ('speeltoneel, omgeving') en saine ('gezond').

volgende keer:
volgt over ruim een week, eerst even met de trein naar en door Zwitserland...

quand le vin entre la raison sort

als de wijn is in de man, dan is de wijsheid in de kan
('wanneer de wijn binnenkomt, gaat het verstand naar buiten') 

Het zijn twee dingen die elkaar niet goed verdragen: wijsheid en wijn. En dan mag het wel 'geestrijk vocht' heten, de geest verrijkt het niet. De wijsheid komt met de jaren, zullen we maar zeggen, zodra je je wilde haren verliest en als er eenmaal geen haar meer over is op je hoofd, dan kun je je geruststellen met de gedachte dat waar hersens zitten geen haren groeien...

Proost!

volgende keer:
maken we ons op voor de Olympische spelen...

pattes de mouche

priegelschrift / hanenpoten
('vliegenpootjes')

Als het om een heel klein en daardoor haast onleesbaar handschrift gaat, heb ik het zelf nog wel eens over 'mierenpoepjes' of 'muggenpoepjes' die ik zonder leesbril niet kan ontcijferen. Maar ook een wat groter maar heel slordig en hoekig handschrift kan aangeduid worden met de term pattes de mouche. Wij praten in zo'n geval eerder van hanenpoten.

volgende keer:
hebben we een schrale troost voor de kaalhoofdigen onder ons...

il ne faut pas mélanger torchons et serviettes

je moet niet alles door elkaar houden / privé en werk gescheiden houden / de zaken goed uit elkaar houden / geen appels met peren vergelijken
('men moet droogdoeken en handdoeken niet vermengen')

Een torchon is een doek waarmee je de afwas doet, een serviette is niet alleen een servet, maar ook een handdoek waarmee je jezelf afdroogt in de badkamer. Beide doeken hebben dus hun eigen functie en hoewel ze in geval van nood wel zouden kunnen dienen om elkaars taken uit te voeren, is dit uiteraard niet de bedoeling. 
De eerlijkheid gebiedt echter te zeggen dat toen de uitdrukking ontstond het niet zozeer om de functie ging, maar om het onderscheid tussen de mensen die gebruik maakten van de verschillende doeken. Arme mensen moesten het doen met een torchon (dus ook zichzelf wassen), terwijl rijkere mensen de beschikking hadden over de meer luxueuse handdoeken. Op zo'n standsverschil wijzen we nu misschien liever niet meer...

volgende keer:
hebben we het over vliegenpootjes...

dessins humoristiques : le verbe « voler »

het werkwoord 'stelen'

'Het werkwoord 'opgroeien' eindigt op -en en het werkwoord 'stelen', hoe eindigt dat?'

'In de gevangenis, mevrouw.'

Het grapje is minder pregnant in het Nederlands, waar eigenlijk alle werkwoorden (behalve 'gaan' en 'zijn' misschien) de uitgang -en hebben, in tegenstelling tot het Frans dat infinitieven heeft op -er, -ir, -re en -oir. Daarnaast betekent finir par zowel 'eindigen op' (een bepaalde uitgang hebben) als 'eindigen met' (uitlopen op).

volgende keer:
gaan we (af)wassen...

panneaux insolites : ici on ne boit pas d'alcool

hier wordt geen alcohol gedronken

'Hier wordt geen alcohol gedronken
Alleen spiritualiën.
Dus we zijn geen alcoholisten,
we zijn spiritueel!' 

In het Nederlands is het woord 'spiritualiën' wat in onbruik geraakt, in het Frans is het een gewoon woord voor 'sterke drank'. 

Overigens wordt door veel Fransen alleen sterke drank tot alcohol gerekend, bier en wijn zijn geen alcohol maar levensbehoeften.

volgende keer:
behandelen we het werkwoord 'voler'...

un déjeuner de soleil

een eendagsvlieg / geen blijvertje
('een zonnelunch')

Wat is er heerlijker dan buiten in het zonnetje ontbijten of lunchen? 
Geniet ervan want zo veel gelegenheden doen zich niet voor.
Daar heeft de uitdrukking echter niets mee te maken. Het gaat hier in feite om een metafoor van een metafoor. De eerste betekenis van un déjeuner de soleil heeft namelijk met kleding of bijvoorbeeld meubels te maken. Als je textiel of stoffen aan de zon blootstelt, verbleken of verkleuren deze snel. De zon doet zich dus als het ware te goed aan de kleuren. Dat wordt vervolgens een déjeuner de soleil genoemd. Wie zich afvraagt waar de mooie kleuren van de stof gebleven zijn, begrijpt dat de zon ze heeft 'opgegeten'. Kleuren gaan in de zon dus niet lang mee. En daarmee kan deze metafoor dus ook weer staan voor andere dingen die niet lang meegaan, vandaar dus de verder afgeleide betekenis van 'eendagsvlieg' of 'geen blijvertje'.  De zon zelf is meestal ook geen blijvertje, dus ik zou zeggen... geniet ervan zolang het kan...

volgende keer:
laten we de alcohol even staan...

avoir plus d'un tour dans son sac

niet voor één gat te vangen zijn / meer pijlen op zijn boog hebben
('meer dan één truc in zijn tas hebben')

Wat is dit voor een truc? Een konijn uit de hoed? Een kat uit de zak? Het zijn er in ieder geval meer dan één. 
Maar het gaat in deze uitdrukking die dateert uit de jaren '50 van de negentiende inderdaad om de tas (wij zouden eerder spreken van een trukendoos) van een goochelaar die daarin allerlei attributen bewaarde om onze zinnen te begoochelen...

volgende keer:
lunchen we in het zonnetje...

chauve comme un genou

zo kaal als een biljartbal
('kaal als een knie')

Volgens mij is een biljartbal toch echt aantoonbaar kaler dan een knie, maar goed, het is ook aantoonbaar een voorwerp waarop geen haar dient te groeien en volgens mij is dit ook nog nooit gebeurd. De huid is echter vrijwel altijd behaard, ook daar waar je het met het blote oog nauwelijks ziet. 
En o.k., bij iemand met zeer behaarde benen lijken de knieën er misschien wat kaler uit te zien, maar waarom in de negentiende eeuw nu juist die 'kale' knieën als beeld zijn gekozen voor een kale schedel, blijft voor mij een klein raadsel. Aan de andere kant doet mijn eigen hoofd misschien inderdaad meer denken aan een (forse) knie dan aan een biljartbal... Stof tot nadenken, wat ik volgens een ander Nederlands spreekwoord zeker kan en zal doen. Immers, waar hersens zijn, kan geen haar groeien...

volgende keer:
hebben we een tas vol trucjes...

avoir un oeil à Paris et un oeil à Pontoise

scheel kijken
('een oog in Parijs hebben en een oog in Pontoise')

Eerlijk gezegd word ik steeds nieuwsgieriger naar Pontoise, dat nu al voor de tweede keer voorkomt in een uitdrukking. Eerder bespraken we al revenir de Pontoise dat zoiets betekent als 'het in Keulen horen donderen'. 

Van ons uit gezien ligt Pontoise ongeveer 34 kilometer voor Parijs, heel dichtbij dus, maar in de tijd dat je de meeste afstanden te voet moest afleggen, liggen beide steden toch nog flink uit elkaar, dus als je je ene oog in Parijs hebt en je andere in Pontoise, dan kijk je behoorlijk scheel...

volgende keer:
vragen we ons af wat er kaler is dan een biljartbal...

avoir le vin mauvais / avoir l'alcool triste

een kwade dronk hebben / sentimenteel/bedroefd worden van de alcohol
('de slechte wijn hebben / de bedroefde alcohol hebben')

Vandaag twee uitdrukkingen voor de prijs van één...

Een wijntje of een biertje worden vaak met feestelijke gelegenheden geassocieerd, maar we weten allemaal dat dat niet altijd zo uitpakt. Waar het sommigen vrolijk en loslippig maakt, maakt de alcohol in anderen negatievere gevoelens los. Als je er agressief van wordt, dan zeggen we in het Nederlands wel dat iemand een 'kwade dronk' heeft. In het Frans heet dat avoir le vin mauvais. Dat suggereert dat je een slechte wijn drinkt, maar dat maakt voor de drinker waarschijnlijk niet veel uit.

Word je neerslachtig van de wijn (of een andere alcoholische drank) dan heb je le vin of l'alcool triste. Gelukkig worden de meesten van ons vrolijk van een wijntje. Die hebben dus le vin gai. 

volgende keer:
hebben we een oogje op twee Franse steden...

dessins humoristiques : le smic

minimumloon

Bedrijven hebben moeite om hun vacatures te vervullen

'In het begin krijgt u het minimumloon, maar later kunr u veel meer verwachten.'

- 'In dat geval kom ik liever later terug, als u het niet erg vindt.'

SMIC = salaire minimum interprofessionnel de croissance (minimumloon)

volgende keer:
hebben we te diep in het glaasje gekeken...

panneaux insolites : et si je te disais...

wat als ik je vertel?...

(dit werkt alleen als je een goede beheersing van het Frans hebt)

En wat als ik je vertel
dat je de eerste regel verkeerd gelezen hebt?

volgende keer:
krijgt u het minimumloon...

oplossing:
Als je een goede beheersing van het Frans hebt, heb je waarschijnlijk automatisch gelezen: Et si je te disais... en is je niet opgevallen dat er een fout staat in de zinsvolgorde. Kijk maar eens goed, er staat: Et si te je disais (te je ipv je te).

une tête à claques

een boeventronie
('een klappenhoofd')

Au pays des têtes à claques is een  Canadese animatieserie die bestaat sinds 2012 en ook in Frankrijk populair is. Allerlei maatschappelijke verschijnselen worden er op de hak genomen in vet - voor ons nauwelijks verstaanbaar - québécois accent. Een tête à claque zouden wij kunnen vertalen als 'boeventronie'. Het betekent zoiets als een 'hoofd dat je klappen zou willen verkopen'. Een claque is namelijk een 'klap' of een 'oorvijg'. Het gaat dus om tamelijk onaangename gezichten die niet veel vertrouwen uitstralen. 

volgende keer:
hebben we een kleine leesproef...

qui se ressemble s'assemble

soort zoekt soort
('wie op elkaar lijken verzamelen zich/zoeken elkaar op')

Heerlijk, van die clichés waardoor je altijd gelijk hebt. Passen twee partners goed bij elkaar? Als ze heel verschillend zijn, kun je zeggen dat les extrêmes se touchent en als ze juist wel veel op elkaar lijken, dan is het ook goed: qui se ressemble s'assemble ('soort zoekt soort'). Het maakt dus allemaal niets uit.

volgende keer:
hebben we een klaphoofd...

prendre perpète

levenslang krijgen / tot levenslang veroordeeld zijn
('levensl... krijgen')

'Levenslang krijgen' in het Frans is être condamné à perpétuité. Dat laatste woord zou een tongbreker kunnen zijn en wordt in de volkstaal dus verkort tot perpète. En net als in het Nederlands kan dat ook goed in figuurlijke zin gebruikt worden. Je bedoelt dan dus niet dat je levenslang in de gevangenis wordt opgesloten, maar dat je nooit meer van een bepaalde gewoonte of situatie afkomt.

volgende keer:
wat is de tegenhanger van les extrêmes se touchent ?

partir en cacahuète

in de soep lopen / naar de gallemiezen gaan
('als pinda vertrekken')

Als je ineens overal de controle over verliest, dan kun je vreemde dingen waarnemen. In het Frans vertrek je dan van het strijdtoneel en couille (lett. 'teelbal', zoals bij ons iets naar de kloten kan gaan), en quenouille (lett. 'lisdodde', klik op het woord voor een verklaring) of zoals vandaag dus en cacahuète, 'op een pinda'. Een redelijke verklaring kan ik niet geven, maar dat het niet gaat zoals het hoort te gaan, lijkt me wel duidelijk...

volgende keer:
krijgen we levenslang...

naviguer entre deux écueils

gemakkelijk gevaren omzeilen / tussen twee klippen doorvaren
('tussen twee klippen varen')

De Franse president zal vanaf vandaag moeten bewijzen over stuurmanskunsten te beschikken: hoe tussen twee klippen door te varen en welke klippen eigenlijk? Het leek aanvankelijk te gaan tussen die van links en rechts, maar na de onverwachte winst van links, is maar al te duidelijk dat er binnen het linkse Nouveau Front populaire ook minstens twee klippen te onderscheiden zijn. Gelukkig ben ik geen politicus en kan ik het - bezorgd, dat wel - vanaf de wal aanschouwen.

volgende keer:
vertrekken we als een pinda...

dessins humoristiques : le panseur de rondins

de pleisterplakker van boomstammen

Woordspelletjes zijn een uitdaging voor vertalers, die ik op zich graag aan ga, maar niet als ik maar 5 minuten heb om een post te plaatsen. 'De pleisterplakker van boomstammen' is de letterrlijke vertaling van le panseur de rondins (derde plaatje), en dat is een woordspeling op le penseur de Rodin ('de denker van Rodin').

- O nee! Mijn houtblok is helemaal gespleten!

o Geen probleem, ik heb pleisters!

- De pleisterplakker van boomstammen!

o In person...

   Maar welke pleister moet ik kiezen? Schorskleurig? Doorzichtig? Nee... Hmm...

volgende keer:
proberen we tussen de klippen door te varen...

panneaux insolites : salade de tomates

tomatensalade

Kennis, dat is weten dat een tomaat een vrucht is,

Wijsheid is er geen in de vruchtensalade te leggen.

volgende keer:
geven we u stof tot nadenken...

le compte n'y est pas

de cijfers kloppen niet / het probleem ligt elders / we zijn nog niet zo ver
('de rekening is er niet')

De eerste betekenis van de uitdrukking is 'de cijfers kloppen niet' (de niet ontkende versie bestaat ook: le compte y est, 'de cijfers kloppen'), maar het kan ook verschillende figuurlijke betekenissen krijgen. Enkele voorbeelden:
Ma conviction est pourtant que le compte n'y est pas, 'het is echter mijn overtuiging dat het probleem elders ligt'; Manifestement, aujourd'hui, le compte n'y est pas tout à fait, 'het is duidelijk dat we op dit moment nog niet zo ver zijn'.

volgende keer:
serveren we tomatensalade...

une haie d''honneur

een erehaag

Vooral bij bruiloften is het in veel landen gebruikelijk een erehaag te vormen voor het bruidspaar. De gasten van het feest stellen zich aan beide kanten op en vormen zo als het ware twee heggen langs een parcours dat een echtpaar, een individu of bijvoorbeeld een (voetbal)elftal moet afleggen.  Op het plaatje steken de leden van de erehaag allemaal een arm in de hoogte, maar dat heet zeker geen bras d'honneur. Dat is namelijk een beledigend gebaar (arm gebogen, vuist omhoog, andere hand op de bovenarm)...

volgende keer:
gaan we de cijfertjes controleren...

faire feu de tout bois

alles op alles zetten / overal een probleem van maken
('van elk stuk hout vuur maken')

Op de verkiezingsavond tijdens de eerste ronde van de parlementsverkiezingen in Frankrijk hoorde ik een kandidaat van het Rassemblement national, de partij van Marine Le Pen, deze uitdrukking gebruiken. Toen ik hem opzocht, bleek die hetzelfde te betekenen als de eerder in dit blog behandelde faire flèche de tout bois (lett. 'een pijl van elk stuk hout maken'), nl. 'alles op alles zetten om een doel te bereiken' en dat zou inderdaad gegeven de uitslag nodig zijn voor de linkse partijen en de partij van Macron. Alleen door strategisch kandidaten terug te trekken en een gezamenlijk front te maken, kunnen ze heel misschien een overwinning van extreemrechts tijdens de tweede ronde voorkomen. Toch leek de kandidaat de uitdrukking eerder te gebruiken in de betekenis 'overal een probleem van maken', de linkse kandidaten zouden geen enkele door het RN voorgestelde maatregel goedkeuren. Onze Nederlandse politieke verwanten zouden het hier over 'zuur links' hebben. Het een sluit het ander misschien niet uit. Een taal is levend en door de omstandigheden kunnen uitdrukkingen dan ook verschuiven van of uitgebreid worden in betekenis.

volgende keer:
vormen we een erehaag...

discussions de couloirs

gesprekken in de wandelgangen
('gangdiscussies')

Vandaag krijgen we een nieuw kabinet. We houden ons hart vast. Minstens een van de deelnemende partijen wenst meer openheid van zaken, maar de lange formatie belooft wat dat betreft niet veel goeds. Er zal wel weer het nodige in achterkamertjes worden besloten en de wandelgangen blijven ook belangrijk. Maar is dat niet overal zo?

volgende keer:
gaan we een vuurtje stoken...

entaché de nullité

nietig verklaard
('bezoedeld met nietigheid')

Het woord nullité is duidelijk, letterlijk 'nul-heid' oftewel 'nietigheid'. Nul kan ook 'waardeloos' betekenen en dat is een contract of een huwelijk ook als je het nietig verklaard. Entacher betekent letterlijk 'bevlekken, bezoedelen'. Het gaat daarbij niet om de handeling van het nietig verklaren, maar om de eigenschap die aan het betreffende contract verbonden is. Een rechter moet constateren dat er een fout in het contract zit waardoor het in feite ongeldig is. Het contract is dus inderdaad 'bezoedeld' en moet daarom nietig worden verklaard.

volgende keer:
bespreken we het nieuwe kabinet in de wandelgangen...