De oorsprong van de uitdrukking is onbekend, maar je kunt je er wel iets bij voorstellen. Zelf zie of liever hoor ik een groep eenden voor me die luid snaterend een soort woordenwisseling lijken te hebben. In het Nederlands kunnen we ook 'bekvechten' en als iemand tijdens een twistgesprek iets zegt waarvan je niet gediend bent, kunnen wij ook zeggen: 'hou je bek' of zelfs 'hou je snavel'.
volgende keer:
hebben we het over naamgeving...
Van oorsprong gaat het hier om een pseudoniem dat een politiek, militair of verzetsleider zichzelf in oorlogstijd aanmeet of dat hij of zij krijgt aangemeten, een soort codenaam waardoor de persoon in kwestie niet direct identificeerbaar is. Vaak blijft zo'n codenaam aan iemand hangen ook nadat de persoon in kwestie aan de macht is gekomen en/of het conflict ten einde is.
volgende keer:
hebben we een aanvaring...
Wij zijn niet zo bekend met het eten van vogels, in tegenstelling tot landen als Frankrijk, Italië en Malta. We hebben dus ook geen idee welke zangvogels te prefereren zijn boven welke andere. Er bestaat overigens ook een variant van deze uitdrukking waarbij de dieren niet worden gegeten maar op een andere manier worden uitgebuit: faute de boeuf, on fait labourer par son âne ('bij gebrek aan een os laat je je ezel het land omploegen'). Hoewel wij ook op grote schaal dieren exploiteren, klinkt in onze taal toch vooral onze zeemansgeschiedenis door: bij gebrek aan beter materiaal moeten we roeien met de riemen die we hebben...
volgende keer:
trekken we ten strijde...
Le blé en herbe is de titel van een beroemde roman van de schrijfster Colette. Le blé en herbe is nog onvolgroeid koren, nog niet geschikt voor consumptie dus. De uitdrukking bestaat al sinds de zestiende eeuw en wordt nu gebruikt voor mensen die geld uitgeven dat ze nog moeten verdienen. Het woord blé kan ook los als 'poen' gebruikt worden.
volgende keer:
eten we zangvogels...
We kennen allemaal wel zo'n rommella, ik heb er ook minstens één, die vol ligt met allerlei dingen die je ooit ergens kwijt moest en als je dan een keer op zoek gaat naar dat doosje lucifers, dat stukje touw of die blikopener, dan zit je maar door die rommel te graaien en uiteraard kun je dat wat je zoekt op dat moment juist niet vinden. Misschien hebben sommige mensen daar ook wat losgeld liggen, net zoals dat zou kunnen blijven liggen in je broekzak. Op zo'n manier kun je dus je laatste centen bij elkaar graaien, of harken.
volgende keer:
eten we graan...
Je moet natuurlijk alert blijven in het verkeer. Beweging is goed voor het lijf, maar bewegen we nog wel genoeg met onze ebikes? En laten we wel wezen, ook als je schaatst moet je af en toe een stukje klunen. Maar wat nu precies de overweging is geweest in dit geval, het blijft gissen...
volgende keer:
moeten ook kippen oppassen in het verkeer...
In de zeventiende eeuw werd deze uitdrukking gebruikt voor vrouwen die in een religieuze congregatie zaten gewijd aan de Heilige Maagd Maria, op dezelfde manier als dat je als non 'bruid van Jezus' genoemd kon/kunt worden (waarmee de uitdrukking van vandaag wel een zekere incestueuze lading krijgt...). Inmiddels wordt het vooral figuurlijk gebruikt, aanvankelijk in positieve zin, nu steeds vaker honend, voor een al te kuis en vrome, preutse dame.
volgende keer:
begeven we ons op het fietspad...
Wij geven in de muziek de tonen doorgaans aan met een letter. Een octaaf is dan c-d-e-f-g-a-b-c. In het Frans is het do-re-mi (of ut-re-mi) gebruikelijk. Daar luidt een octaaf dus do(ut)-re-mi-fa-sol-la-si-do (en niet so-la-ti-do). De la is dus onze a, de toon die altijd gebruikt wordt om muziekinstrumenten op elkaar af te stemmen. In een symfonieorkest is het altijd het instrument met de helderste toon, de hobo, die deze a aangeeft. Vervolgens stemmen alle andere instrumenten hun a af op deze toon. De hobo zet dus de toon. In de uitdrukking is de betekenis uitgebreid naar 'het voorbeeld geven dat anderen kunnen volgen'.
volgende keer:
hebben we het over de kinderen van Maria...
Être à deux doigts de faire quelque chose betekent dat je op het punt staat iets te doen. De vinger wordt hier in feite net als de voet en de duim als een lengtemaat gebruikt en dan is twee vingers uiteraard een kleine afstand en van lengte naar duur is ook maar een kort eindje...
volgende keer:
zingen we la la la la la...
Deze uitdrukking is een variant van soulever des montagnes (lett. 'bergen optillen') en is afkomstig uit de Bijbel. In het evangelie volgens Mattheüs lukt het de apostelen niet een demon uit het lichaam van een kind te verjagen, nadat ze Jezus hetzelfde hebben zien doen. Als ze hem vragen waarom het hen niet lukt, antwoordt hij dat zij als zij geloof hadden als een mosterdzaadje tegen een berg konden zeggen dat hij zich moest verplaatsen en dat die berg dat dan ook zou doen. Bij Lucas is het trouwens een moerbeiboom die zich kan verplaatsen. De bedoeling is in ieder geval dat er veel kan als je maar een klein beetje geloof hebt. Nou ja, ik kan in ieder geval bergen werk verzetten, geloof ik...
volgende keer:
doen we het op twee vingers...
Bij deze uitdrukking heb ik eigenlijk meer verklaring nodig bij de Nederlandse versie. Een blinddoek is duidelijk, maar wat voor bord heb je eigenlijk voor je kop als je volhardt in onwetendheid en de waarheid niet onder ogen wilt zien? Toch even nagezocht dus. Onze Nederlandse uitdrukking blijkt uit het boerenleven te komen. Uit veiligheidsoverwegingen hingen boeren een stier een bord of plankje voor de ogen zodat het dier niet voor zich uit kon zien en geen kwaad kon aanrichten. De Franse uitdrukking blijkt echter ook een bijzondere herkomst te hebben. Hij wordt namelijk herleid tot een bekend fresco uit de zeventiende eeuw: 'De onwetendheid die uit de tempel wordt verjaagd' van Rosso Fiorentino die in de Galerie François Ier hangt in het kasteel van Fontainebleau. Daarop wordt de koning gehuldigd als mecenas en humanist, terwijl de onwetendheid uit de tempel wordt verjaagd.
volgende keer:
verzetten we bergen...
'Mama, 'papa doet de afwas', wat is dat voor zin?'
- 'Een utopische!'
Fijn weekend.
volgende keer:
doen we een blinddoek voor...
Trouw met iemand die goed kan koken!
Schoonheid gaat over, honger niet!
volgende keer:
gaan we naar Utopia...
Voor zover ik weet hebben wij hier geen talige uitdrukking voor ('een hartmondje maken'?), maar we kennen de gezichtsuitdrukking wel. Het gaat hier niet om een romantisch gebaar, maar om een wat aanstellerig ironisch gebaar dat vooral gebruikt wordt als je juist ontevreden over iets bent. Het hartje verwijst overigens waarschijnlijk naar de al bestaande uitdrukking faire le joli coeur ('mooi hartje maken') dat betekent dat iemand stoeipoezerige of verwijfde maniertjes heeft. Met het gebaar geef je de ander dus eigenlijk die boodschap en dat is meestal niet positief bedoeld.
volgende keer:
onderstrepen we het belang van goed kunnen koken...
De uitdrukking bestaat sinds de negentiende eeuw in de huidige betekenis maar gaat terug tot de zeventiende. De rozen lijken een positieve betekenis te hebben, maar dat is niet zo. Het gaat om een (brute) afwijzing van iemand en je moet bij de rozen dan ook niet denken aan de welriekende bloemen maar aan de doornen.
volgende keer:
krijgt u een kusmondje van me...
Saumâtre betekent 'brak' of 'onaangenaam bitter smakend'. Het duidt een enigszins zoutige smaak aan die niet geapprecieerd wordt. Als je je dorst wilt lessen en het water blijkt brak te zijn, dan weet je wat ik bedoel. Nog duidelijker is het misschien als je per ongeluk zout in plaats van suiker in je koffie of thee doet. De uitdrukking is voor het eerst opgetekend in de twintigste eeuw en wordt figuurlijk gebruikt voor dingen die je onaangenaam vindt.
volgende keer:
sturen we (je naar de) rozen...
Al zou je hem schaapskleren laten aantrekken, het is natuurlijk vragen om moeilijkheden als je een wolf loslaat in een schaapskooi. De uitdrukking bestaat sinds de zeventiende eeuw en werd aanvankelijk alleen in de medische wereld gebruikt maar kan nu staan voor iedere situatie waarin je een gevaarlijk persoon of element in een bepaalde groep of maatschappij introduceert. Europese boeren klagen ook steeds meer om de letterlijke betekenis van de uitdrukking...
volgende keer:
gaan we zalm proeven...
Probeer maar eens goed gearticuleerd te praten met een haar op je tong. Grote kans dat je begint te slissen...
volgende keer:
introduceren we de wolf...
Een beetje flauw misschien, maar toch...
We kennen allemaal het wasmiddel Persil. In het Frans betekent persil echter ook 'peterselie'. Vandaar dus dat de man in de supermarkt bij gebrek aan 'peterselie' zijn toevlucht zoekt tot bieslook om de was te doen...
volgende keer:
hebben we haren op de tong...
- Wat vindt u van het hiernamaals?
o Ik heb liever de wijn van hier!
Weer eens een onvertaalbaar woordspelletje (of in ieder een flinke uitdaging). l'au-delà is de Franse benaming voor 'het hiernamaals' maar klinkt exact als l'eau de là ('het water van daarginds') en dan is het begrijpelijk waarom Pierre Dac voor de 'wijn van hier' kiest.
volgende keer:
eten we peterselie...
Soms is het beter niet al te nieuwsgierig te zijn. Dat lijkt dit spreekwoord te zeggen. Het wordt in de praktijk vooral gebezigd tegen kinderen die zich volgens hun ouders een beetje te indiscreet gedragen.
volgende keer:
zijn we nieuwsgierig naar wat er na ons leven staat te gebeuren...
Probeer een levende aal maar eens vast te houden. Hij is zo glad en kronkelt daarbij. Binnen de korste keren glipt hij uit je handen. Daarmee is hij een gemakkelijke en begrijpelijke metafoor voor mensen waarop je geen grip kunt krijgen (en overal mee wegkomen).
volgende keer:
branden we van nieuwsgierigheid...
Een assault is een 'stormloop' of 'bestorming'. Donner assault à betekent 'bestormen'. Het woord komt in eerste instantie uit de militaire hoek en wordt ook gebruikt voor de schermsport. Een assault kan ook een 'schermwedstrijd' of een 'wedstrijd' in het algemeen aanduiden. Het kan ook het beeld oproepen van een menigte mensen die over elkaar heen tuimelen om iets te verkrijgen en zo kom je tot de figuurlijke betekenis van 'wedijveren in', waarin zowel het beeld van 'bestormen' als 'wedstrijd' zit.
volgende keer:
zijn we zo glad als een paling...
In Frankrijk bestaat er een kaas, de curé nantais ('pastoor uit Nantes') die je uiteraard kunt eten, maar daar gaat het in de uitdrukking natuurlijk niet om. Het gaat hier om mensen die zo virulent tegen de kerk zijn dat ze als het ware een pastoor met huid en haar op zouden willen eten. In de zeventiende eeuw had het werkwoord manger ('eten') de veelgebruikte bijbetekenis 'beledigen, uitschelden'. Het ging dus niet om kannibalisme...
volgende keer:
gaan we in de aanval...
Een foto voor degenen die peterselie en koriander niet uit elkaar kunnen houden.
De peterselie bevindt zich naast de koriander.
volgende keer:
hebben we een slimme bijdrage...
