vrijdag 21 februari 2020

jeter

jet - jetable - jetage - jeté - jetée - jeter - jeteur - jeton - déjeter - interjeter - objet - projet - projeter - projeteur - rejet - rejetable - rejeter - rejeton - sujet - sujétion 

En natuurlijk is dit nog maar een beperkte keus uit de enorme woordfamilie van het werkwoord jeter ('gooien, werpen'), dat is afgeleid van het volkslatijnse iectare/iactare. Hele woordgroepen als objectif, subjectif, injection zijn voor het gemak even achterwege gelaten. Om me in te perken heb ik er maar voor gekozen om alle varianten met de c erin (zgn. mots savants die 'pas' vanaf de zestiende eeuw in het Frans zijn terechtgekomen) buiten beschouwing te laten.
Een jet is een 'worp' (of 'het werpen' of 'het gieten van metaal') of een 'straal'. In de plantkunde kan er ook een 'loot' mee aangeduid worden. Als je iets d'un seul jet doet, dan doe je het 'in één keer, zonder ophouden'. Een objet jetable (laten we meteen twee spruiten tegelijk behandelen, scheelt weer tijd...) is een 'wegwerpvoorwerp'. Jetage is het 'werpen van vlothout in een rivier' maar kan ook gebruikt worden in de betekenis 'snot'. Als je jeté bent, ben je 'getikt' en als zelfstandig naamwoord is jeté een dansstap (sprong van het ene been op het andere), of een 'tafelloper'. Het vrouwelijke jetée is een 'pier' of 'havendam' die als het ware in zee 'geworpen' is. 
Een jeteur is een 'werper' (of 'gieter') en een jeton een 'penning, munt' die je in een telefoon of automaat kunt werpen. 
Dan nog enkele samenstellingen met voorvoegsels, te beginnen met déjeter (lett. 'afwerpen') dat 'krom maken, scheef doen groeien' betekent: le vent a déjeté les arbres ('door de wind zijn de bomen scheefgegroeid'). Interjeter (lett. 'tussenwerpen') is 'aantekenen' in juridische zin, bijvoorbeeld interjeter appel, 'beroep aantekenen, in hoger beroep gaan'.
Een projet (letterlijk 'iets wat je voor je uit werpt') is een 'plan' of een 'project'. Projeter betekent letterlijk 'vooruitwerpen, wegslingeren' maar ook 'ontwerpen', 'projecteren' en 'van plan zijn'. Een projeteur is een 'projectingenieur, ontwerper', niet te verwarren met een projecteur ('projector, beamer') maar de varianten met een c zou ik buiten beschouwing laten. Sorry...
Rejeter (lett. 'terugwerpen') betekent letterlijk 'terugwerpen, uitwerpen, uitbraken' maar ook 'verwerpen, verwijderen, afwijzen'. Het zelfstandig naamwoord rejet heeft alle daarbij behorende betekenissen als 'teruggooien, uitbraken, afwijzing' maar ook 'deel van een enjambement'. Rejetable betekent 'verwerpelijk'. 
Je mag hopen dat een rejeton ('spruit, nakomeling') niet verwerpelijk is. Wel is hij natuurlijk 'afgeworpen'. Overigens wordt het in de betekenis van 'nakomeling, zoon' meestal schertsend bedoeld.
Een sujet is een 'onderwerp' in alle betekenissen, maar ook bijvoorbeeld een 'onderdaan'. Het kan ook als bijvoeglijk naamwoord (vrouwelijk sujette) gebruikt worden en dan betekent het 'onderhevig aan, geneigd tot'. Sujétion is 'onderwerping' of 'lastige dwang'.

volgende keer:
gaan we eerst de school maar eens afmaken...

3 opmerkingen: