Als wij in Nederland onder de tafel rollen, dan is dat van het lachen. In Frankrijk komt het doordat je je zo klem hebt gezopen dat je niet meer op je benen kan staan en zelfs niet op een stoel kunt blijven zitten, maar stomdronken onder de tafel rolt. Dat is dan toch weer lachen... voor de anderen. Misschien rollen die dan ook weer onder de tafel. Wordt het toch nog gezellig.
volgende keer:
volgt over een week, eerst even treinen door Duitsland...
Eerst dacht ik dat er hier sprake was van een soort zelfbespiegeling, een plotseling inzicht waarbij je je realiseert dat je je ten onrechte een oordeel vormt over wat een ander doet, zo van: 'Waar bemoei ik me eigenlijk mee?', maar het is dus eerder een soort perspectiefwisseling zoals gebruikelijk schijnt te zijn in 'politietaal': 'Wij zijn we mee bezig, zonder veiligheidsgordel op de snelweg?'
volgende keer:
vragen we ons af waarom we onder de tafel rollen...
Wij kunnen iemand om de oren slaan maar voor zover ik weet bestaat die uitdrukking niet op die manier in het Frans. Er wordt vermoed dat hier verwezen wordt naar de gewoonte van huisdieren, met name honden, om met hun oren te klapperen als ze een standje krijgen. Maar of dat de juiste verklaring is?
volgende keer:
vraag ik me af waarmee ik me bemoei...
Als je alle vakjes in de tabel (ook een betekenis van het woord tableau) zwart maakt, dan ziet het geheel er weel somber uit. Tableau heeft veel verschillende betekenissen. Als docent zie ik meteen een schoolbord voor me, maar het betekent dus ook 'tabel' maar ook een 'overzicht', 'lijst', 'schilderij' en 'tafereel'. Bij dat laatste kun je ook denken aan een tableau vivant dat wij onveranderd uit het Frans hebben overgenomen. Als je het overzicht van het leven, je beeld van het leven helemaal zwart maakt, dan blijven er weinig lichtpuntjes over en dan heb je misschien eerder een tableau mort dan een tableau vivant...
volgende keer:
slaan we je weer om de oren...
- 'Schat, zie ik er behoorlijk uit of ben ik lelijk?'
o Allebei.
- 'Hoezo, allebei ?'
o Je bent behoorlijk lelijk!
volgende keer:
maken we elkaar zwart...
De foto dateert van meer dan honderd jaar geleden en toont een tafereel van een balletvoorstelling in de opéra van Parijs met de naam les noces de Gamache. Die bruiloft van Gamache is weer afkomstig uit de beroemde zestiende-eeuwse roman Don Quichotte van Cervantes. Gamache is daarin een rijke boer voor wiens huwelijk een gigantisch verspillend feest wordt georganiseerd. Voor zo'n schrans- en slemppartij wordt in het Frans ook wel verwezen naar een zestiende-eeuws werk van eigen bodem, te weten Pantagruel van François Rabelais. Men spreekt dan van un repas panagruélique ('een pantagruellische maaltijd').
volgende keer:
maken we elkaar zwart...
Vandaag begint bij ons op school de eerste toetsweek. In de examen- en voorexamenklassen mogen leerlingen die problemen hebben met planning uurtjes opnemen om zich alvast voor te bereiden op de toetsen. Resultaat? Op één leerling na schitterden alle V6'ers door afwezigheid. Dat is nu eenmaal de tragiek van ons beroep. Velen leren uiteindelijk wel plannen... nadat ze het schoolgebouw definitief hebben verlaten.
De uitdrukking, die dateert uit de eerste helft van de negentiende eeuw, is een voorbeeld van ironie. Briller, 'schitteren' heeft de figuurlijke betekenis van 'opvallen in positieve zin, je beste kant laten zien'. En ja, bij pubers is niet aanwezig zijn vanwege een onvermogen om goed te plannen voorlopig hun beste kant... Ach, ze leren het nog wel...
volgende keer:
hebben we een bruiloft...
Sap van de aloë-plant heb ik nooit geproefd, gal helaas wel, toen ik het als kind moest overgeven en ik kan u verzekeren, dat is inderdaad bitter. Er wordt ook wel geopperd dat de uitdrukking zou verwijzen naar chicorée. Dat is witlof en dat was vroeger ook een stuk bitterder dan tegenwoordig.
volgende keer:
schitteren we door afwezigheid...
Je zal er maar staan... als je niet oppast trekt de afgrond je er vanzelf in. Dat heb je met gapende gaten (als je hoogtevrees hebt tenminste).
volgende keer:
hebben we een bittere bijdrage...
Voordat we overgingen op een methode waarbij wij en onze leerlingen alleen nog maar Frans als voertaal gebruiken, gebruikten we in de onderbouw nog een traditionele leergang van een uitgeverij, die Grandes Lignes heette. Het idee achter die titel is waarschijnlijk dat het de bedoeling was dat leerlingen de grote lijnen van het Frans onder de knie zouden krijgen. In Frankrijk zelf is Grandes Lignes ook de benaming van de grote spoorverbindingen. Als je in de Parijse metro op een van de grote treinstations terechtkomt en je niet overstapt naar een kleine plaats in de
volgende keer:
staan we aan de rand van de afgrond...
- Te jong
- Te veel schulden
- Te druk
- Te moe
- Te achterhaald
- Te oud
- Te laat...
volgende keer:
houden we het bij de grote lijnen...
Een woordspelletje met uitspraak:
Où cours-je ?
Là où mes potes iront !
Waarheen ren ik?
Daar waar mijn vrienden heen zullen gaan !
Maar cours-je spreek je net zo uit als courge ('pompoen') en potes iront precies als potirons (ander woord voor 'pompoen').
volgende keer:
vergeten we niet te leven...
 |
| - Maak je geen zorgen, ik ben het gewend! 0 Dat baart me juist zorgen... |
Als je bereid bent allerlei risico's te lopen onder het werk, zonder bescherming, dan werk je zonder vangnet. De uitdrukking is van oorsprong afkomstig uit de circuswereld waar normaal gesproken vangnetten worden gespannen onder trapezes. Er zijn waaghalzen die het zonder deze bescherming proberen en die nemen daarmee een groot risico.
volgende keer:
zetten we het op een rennen...
De uitdrukking ziet er net zo uit als coûte que coûte ('koste wat het kost') met een herhaalde aanvoegende wijs (subjonctif). Vaille is de subjonctif van het werkwoord valoir dat 'waard zijn, gelden' betekent. Je weet van tevoren dus niet hoe iets uitpakt. Moge gelden wat gelden kan, voor wat het waard is...
volgende keer:
vissen we achter het net...
Even een uitstapje naar het Frans van Canada. Daar komt deze uitdrukking voor (in tegenstelling tot in Frankrijk). Wat is een galipote? Het woord komt wel uit het middeleeuws Frans, waarschijnlijk uit de streek rond Poitiers, en betekende een 'duivelse race'. Een verwant woord galipette betekende 'koprol/tuimeling' of 'vrijpartij'. Volgens een taalkundig onderzoekscentrum is de galipote een mythisch en onheilspellend dier dat 's nachts het platteland onveilig maakt. Zo bestaat ook het woord ganipote, waarmee een legendarisch kwaadaardig monster wordt aangeduid in midden en zuid-west-Frankrijk.
volgende keer:
volgt zo goed en zo kwaad als het kan, voor wat het waard is...
Net als in het Nederlands kan een forse man, een bonk spieren, een klerenkast genoemd worden, al klinkt de Franse variant met zijn glazen deur wel een stuk breekbaarder. Je zou hooguit kunnen zeggen dat zo'n grote kast met veel glas erin nog moeilijker te verplaatsen is dan een massief houten geval...
volgende keer:
vragen we ons af wat een galipote is...
Persoonlijk hoef ik maar naar een muur te wijzen en hij stort al in, zo onhandig ben ik, maar menig man zal als iets fout gaat, zijn gereedschap de schuld geven.
Aan de zinsvolgorde kun je zien dat het om een oude uitdrukking gaat. Hij dateert inderdaad uit de dertiende eeuw. Er bestaat trouwens ook een iets modernere variant: Mauvais ouvrier ne trouve jamais de bon outil ('slechte arbeider vindt nooit goed gereedschap').
volgende keer:
bekijken we een glazen kast...
- Naam, leeftijd, geslacht(sverkeer*)?
= Jean-Charles, 30 jaar, twee keer per week.
- Nee, ik bedoel man of vrouw?
= Ik neem wat voorbij komt.
- Stapt u maar even af.
volgende keer:
controleren we ons gereedschap...
* Het woord sexe in het Frans, betekent zowel 'geslacht, sekse' als 'seks, geslachtsverkeer'
'In geval van afwezigheid, ben ik er niet.
Als u er ook niet bent, is er niemand.'
volgende keer:
nemen we uw persoonlijke gegevens op...
Het beeld dat ik meteen voor me zag toen ik deze uitdrukking tegenkwam, was dat van een bal in de zestiende of zeventiende eeuw waarbij de vorst en vorstin voorop gingen en de rest van de aanwezigen volgden, maar de uitdrukking is recenter en dateert uit de negentiende eeuw. Maar ook bij ballroom dansen moet een van de partners leiden en dat doet de ene weer beter dan de ander en zo kan er dus wel degelijk ook een danser zijn die 'het bal leidt'.
volgende keer:
zijn we afwezig...
 |
| Je zit voortaan op de beklaagdenbank! - Heb ik recht op een kussentje? |
Gisteren klommen we (met een glaasje op) in de stijgbeugels, vandaag zitten we op het zadel. Maar zit je daar wel goed?
O.K., als iemand je met en selle, dan helpt die je in het zadel, wat in het algemeen een positieve betekenis heeft. Ga je à la selle, dan ga je naar de w.c. Ook daar kun je in principe behaaglijk zitten. Maar als het om een zadeltje gaat - être sur la sellette - dan zit je op de beklaagdenbank. Tja, dan hadden we maar niet met een glaasje op in de stijgbeugels moeten gaan staan...
Het woord selle was overigens vroeger ook de aanduiding voor 'stoel, zetel'. In de achttiende eeuw lieten rechters verdachten expres op een te lage stoel (une sellette) zitten om hen te imponeren. Dat is de oorsprong van de huidige uitdrukking. Het gaat dus niet om een zadeltje, maar om een krukje.
volgende keer:
gaan we naar het bal...
Gute Nacht Freunde, es ist Zeit für mich zu gehn. Was ich noch zu sagen hätte dauert eine Zigarette und ein letztes Glas im Stehn.
Dat deuntje van het radioprogramma 'Met het oog op morgen' komt meteen in me op als ik aan een laatste glas denk.
In de Franse uitdrukking wordt verwezen naar de tijd dat we ons niet met de auto maar te paard verplaatsten. Reizen duurden langer dan tegenwoordig en voordat je je weer in de stijgbeugels hees, dronk je jezelf nog snel even moed in met een laatste glas.
volgende keer:
gaan we op het zadel zitten...
Soms maak ik wel eens mee dat ik in een hotel een eenpersoonskamer tref met een smal eenpersoonsbed dat tegen de muur geklemd staat. Als ik me dan omdraai kom ik soms met een klap tegen de muur terecht.
Vroeger dacht men wel dat als een tegen de wand geplaatste wieg herhaaldelijk tegen de muur stootte, het kind daarvan negatieve gevolgen zou ondervinden, met name in zijn of haar intellectuele vermogens.
volgende keer:
klimmen we in de stijgbeugels...
