Vandaag is het Black Friday (vendredi noir), een goed moment dus om de zwartepietendiscussie te laten voor wat die is en de woordfamilie van noir ('zwart') eens onder de loep te nemen. Dan moeten we helaas wel constateren dat ook in het Frans het bijvoeglijk naamwoord noir vooral negatieve betekenissen heeft (evenals trouwens de verwante term dénigrer dat letterlijk zoiets betekent als 'zwart maken, zwart afgeven' van de Latijnse wortel niger die ook ten grondslag ligt aan het moderne noir): zo kan het 'vuil, smerig' betekenen, maar ook 'duister, somber', 'zwartgallig', 'noodlottig', 'boosaardig', 'macaber', 'clandestien' en zelfs 'dronken, kachel'. Als zelfstandig naamwoord is het ook een aanduiding voor een 'zwarte man' (of vrouw met een -e erachter). Het bijvoeglijk naamwoord noirâtre betekent 'zwartachtig' en noiraud betekent 'donker' (van haar en huid, en kan zo ook voor personen gebruikt worden). Noirceur betekent 'zwartheid' maar ook 'zwarte vlek' en zelfs 'gemeenheid, doortraptheid' en vroeger ook 'somberheid'.
Het werkwoord noircir kan zowel onovergankelijk ('zwart/donker worden') als overgankelijk gebruikt worden: 'zwart/donker maken', 'vuil maken', 'zwart afschilderen, somber voorstellen' maar ook 'in opspraak brengen'. Als wederkerend werkwoord betekent se noircir 'zwart/donker worden' of 'zich bedrinken' en als le ciel se noircit, dan 'betrekt de hemel'.
Hiervan is weer het zelfstandig naamwoord noircissement afgeleid, dat 'zwart worden/maken' betekent. Een noircisseur is een 'zwartverver' en een noircisseur de papier 'iemand die papier bekladt, een kladschrijver'.
Een noircissure is een 'zwarte vlek' of een aanduiding voor het 'zwart worden' van wijn. Een noire tenslotte, is een kwartnoot in de muziek, eindelijk eens een neutraal woord, tenzij je kwartnoten niet als zodanig herkent maar het als 'vals' beschouwt...
Al met al verraadt de taal (zowel de Franse als de Nederlandse) dus veel over hoe gekleurd we - of we het nu willen of niet - de werkelijkheid bekijken. Zwarte Piet is wat dat betreft nog maar het topje van de ijsberg...
volgende keer:
Fransen consumeren buitengewoon veel médoc. Betekent dat dat ze meer bordeaux- dan bourgognedrinkers zijn?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten