un pied-noir

een Fransman uit Algerije
('een zwartvoet')

Vandaag weer een geschiedenislesje en wel een over de koloniale geschiedenis. Waar wij een zwarte bladzijde hebben met de politionele acties in voormalig Nederlands-Indië, zo heb je in Frankrijk een roerige geschiedenis met Algerije, dat uiteindelijk na een bloedige oorlog in 1962 onafhankelijk werd van Frankrijk. Daarvoor maakte het land integraal deel uit van Frankrijk. Dit komt overigens nog steeds voor. Frankrijk heeft nog steeds de zogenaamde DOM-TOM (départements d'outre-mer en territoires d'outre-mer). De TOM zou je kunnen vertalen als 'overzeese gebiedsdelen', de DOM zijn 'overzeese departementen' en die worden beschouwd als 100 % Frans. Ik ervoer dat zelf toen ik vanuit Suriname de rivier overstak naar Frans Guyana. Het eerste wat je dan ziet is een bord van de Europese Unie en Frankrijk met de maximumsnelheid aldaar. Vervolgens betaal je daar in Zuid-Amerika met de euro. 

Maar revenons à nos moutons in Algerije. Algerije was dus tot eind jaren vijftig ook integraal onderdeel van Frankrijk en er woonde met name in Algiers en Oran een grote kolonie Fransen, waarvan een groot deel al generaties lang. Deze Fransen werden in Algerije pieds-noirs ('zwartvoeten') genoemd. Over de reden waarom bestaan vele theorieën. Niemand weet het echt zeker. Zo zou deze naam in 1830 door de autochtone bevolking gegeven zijn aan de Franse soldaten en kolonisten, omdat zij zwarte laarzen droegen. Of het zou komen omdat de kolonisten die de moerassen drooglegden en druiven trapten daar zwarte voeten van kregen. De cowboymentaliteit van de eerste kolonisten zou hebben doen denken aan de indianenstam van de zwartvoeten. Weer anderen beweren dat de naam zou komen van een zekere Jean-Baptiste Piednoir, soldaat uit Mayenne, die op 14 juni 1830 in Algerije aan land ging. De kolenstokers op de schepen naar Algerije werkten blootvoets en zouden daardoor dus zwarte voeten hebben gekregen. De verklaringen zijn legio, maar we kunnen niet meer achterhalen welke daarvan de juiste is. Bovendien is het zo dat de aanduiding pieds noirs aanvankelijk juist werd gebruikt voor de autochtone bevolking zelf, misschien omdat zij doorgaans op hun blote voeten liepen, zonder schoenen, in de kolenmijnen werkten of in de loopgraven tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het was in feite een racistische aanduiding voor de oorspronkelijke bevolking.
En om het nog ingewikkelder te maken, tijdens en rond de Tweede Wereldoorlog werd de term juist gebruikt voor álle Europeanen (en zelfs Afrikanen) die voet aan wal zetten in Algerije. De betekenis die het woord nu nog steeds heeft in de Franse taal (Fransen wonend in Algerije) heeft het pas definitief gekregen in het begin van de jaren vijftig van de vorige eeuw, toen er met name in Marokko roerige tijden waren en een plaatselijk dagblad kopte Les Pieds-Noirs passent à l'attaque ! ('de pieds-noirs gaan over tot de aanval'). Met de pieds-noirs werden hier Franse ingezetenen bedoeld die zich verzetten tegen de ophanden zijnde onafhankelijkheid. Zij woonden niet in het huidige Algerije, maar in een wijk van Casablanca. Andere Franse bewoners van Casablanca en later van de hele Maghreb (Marokko-Algerije-Tunesië) gingen de naam als geuzennaam overnemen. Voor de Fransen van het 'moederland' bleef de naam echter een negatief geladen betekenis houden. Toen na de onafhankelijkheid van de Maghreb de meeste pieds-noirs naar Frankrijk emigreerden, werd daar al snel een onderscheid gemaakt tussen de pieds noirs en de Français de souche ('Fransen van eigen bodem'). Wat dat betreft leren we het nooit...

volgende keer:
spelen we hoge kaart...