famille de mots : user

abus - (s')abuser - abusif - désabusé - désabuser - désabusement - inusable - inusité - inusuel - mésuser - us - usage - usagé - usager - usance - usé - user - usité - ustensile - usuel - usuraire - usure - usurier

Waar ik na al die dagen in huis opgesloten zitten vooral naar verlang, is eens een hele dag wandelen door de natuur... en zo mijn schoenen verslijten op paden en weiden. Of ik daar dan ook het Franse kinderliedje bij zal zingen dat in feite de Franse versie is van 'een potje met vet', dat valt nog te bezien. Un kilomètre à pied, ça use, ça use, un kilomètre à pied, ça use les souliers. En dan gaat dat verder met deux, trois, quatre kilomètres enz. 'Een kilometer te voet, dat verslijt de schoenen.' User betekent namelijk niet 'gebruiken' zoals veel beginnende taalleerders denken (vanwege het Engelse to use) - dat is in het Frans (o.a.) utiliser. User is 'tot het uiterste gebruiken' ofwel 'verslijten' en usé betekent dus 'versleten'. Het is wel afkomstig van het Latijnse usus dat 'gebruik' betekent, in het Frans tegenwoordig usage. Het oude woord us voor 'gebruik' bestaat ook nog in de combinatie les us et les coutumes, 'zeden en gewoonten'.
Overigens bestaat naast user ('verslijten') ook user de dat wel 'gebruiken' betekent, maar dan meestal niet van gebruiksvoorwerpen, maar bijvoorbeeld in combinatie met violence : user de violence, 'geweld gebruiken'.
Daar bestaat ook het tegendeel van: abuser de, 'misbruiken' en het zelfstandig naamwoord abus, 'misbruik' of 'misstand'. Abusif is 'verkeerd' of 'misleidend', denk aan ons 'abusievelijk'. S'abuser is overigens niet 'zichzelf misbruiken' maar 'zich vergissen', denk aan ons 'per abuis'. Zo iemand kun je ook weer désabuser ('ontnuchteren, de ogen openen'), wat tot désabusement ('ontgoocheling, desillusie') kan leiden. Désabusé betekent ook 'ontgoocheld, uit de droom geholpen'.
Een usager is een 'gebruiker'. Waar wij zeggen dat iets 'usance' is, is dat in het Frans d'usage. Usance is een 'usantie', een periode van 30 dagen in de juridische wereld. 
Iets wat usagé is, is 'afgedragen, versleten', ook in figuurlijke zin: zo bespreek ik in dit blog ook wel eens expressions usagées, 'verouderde uitdrukkingen'.
Iets wat 'onverslijtbaar' is, is inusable. Vreemd genoeg bestaat de tegenhanger *usable in het Frans niet. Wel bestaan beide varianten usité ('gebezigd, gebruikelijk, gangbaar') en inusité ('ongebruikelijk, zeldzaam') en zo ook usuel en inusuel in dezelfde betekenissen.
Mésuser (de) is wederom 'misbruik maken (van)', een variant dus van abuser.
Een ustensile is een 'gebruiksvoorwerp, een stuk gerei'. 
Tenslotte hebben we dan nog de woorden usure, usuraire en usurier. Usure is 'slijtage, uitputting' maar ook 'woekerrente'. Met die laatste betekenis hangen usuraire en usurier samen. Usuraire is het bijvoeglijk naamwoord 'woeker-': un bénéfice usuraire bijvoorbeeld is een 'woekerwinst' en een usurier is een 'woekeraar'.

volgende keer:
hebben we nog werk te verrichten...