In het argot van het einde van de negentiende eeuw stond ballon voor opgeblazen leegte, zeg maar 'gebakken lucht'. Er konden leugens of bluf mee bedoeld worden en als je de bal of ballon vergelijkt met een lege maag, dan kun je je voorstellen dat die buik misschien wel vol voelt maar absoluut niet verzadigt. Misschien tijd voor wat Haagse bluf?
volgende keer:
hangen we in de stijgbeugels...
Bij stro denk je misschien aan een hooischuur bij een boerderij. Als iemand (of de situatie waarin je zit) je alle bezittingen inclusief je huis afneemt, zit er niet veel anders op dan op straat te gaan slapen. In vroeger tijden kon je je het misschien nog net iets aangenamer maken door in het stro te gaan liggen, maar zelfs dat is nu nog nauwelijks voorhanden...
volgende keer:
laten we een ballonnetje op...
Ik herinner me nog van de lagere school dat er tegen leerlingen die niet zo erg hun best deden werd gezegd dat ze later waarschijnlijk putjesschepper zouden worden. Het was ook wel een stoer antwoord als iemand je vroeg wat je later wilde worden. Ik wist niet eens wat het was, maar het moest iets zijn wat weinig benijdenswaardig was. Het is in ieder geval vuil werk dat je op straat uitvoert zonder dat daar een bijzondere opleiding voor nodig is. De Franse variant van de putjesschepper is de straatveger, die je overigens nog regelmatig op bijvoorbeeld de Franse straten aantreft terwijl de individuele putjesschepper uit ons straatbeeld verdwenen is.
volgende keer:
gaan we op het stro liggen...
Op sommige verklarende websites lees ik dat met de glandes de testikelen worden bedoeld die naar boven schuiven in de balzak als het bijvoorbeeld koud is (misschien ingegeven door de betekenis van het woord gland, 'eikel' ook al zit dat aan het andere uiteinde van het mannelijke orgaan), maar waarschijnlijker is dat het naar de amandelen of keelklieren verwijst. In letterlijke zin betekent avoir les glandes 'opgezette klieren hebben' en het is volkomen begrijpelijk dat je dan flink geërgred bent. Je ontstoken klieren zijn het in ieder geval.
volgende keer:
hanteren we de bezem...
Het zal wel weer een (hetero)man zijn die dit plaatje bedacht heeft...
- Stop naar meisjes te fluiten! Ouwe viezerik!
volgende keer:
gaan we klieren...
totale bescherming
Iedereen weet dat je - zeker bij de huidige klimaatomstandigheden - je volledig in moet smeren aan het strand met een full screen zonnebrandcrème. Full screen is écran total (lett. 'totaal scherm') in het Frans. Nou, deze familie heeft zich in ieder geval totaal beschermd...
volgende keer:
kijken we naar vrouwenvoetbal...
Als je even niet mee wilt doen met de rest kun je faire bande à part. Daarvoor hoef je niet met een groep te zijn, je kunt ook in je eentje een 'groep op afstand' zijn. Wel is het natuurlijk de vraag in hoeverre dit je eigen keus is.
Het woord bande is hetzelfde woord als ons 'bende'. Voor een band ('popgroep') wordt echter het woord groupe gebruikt in het Frans.
volgende keer:
smeren we ons in voor de nazomer...
Ik kan niet zeggen dat ik me prima voel nadat Poetin drones het NAVO-luchtruim instuurt, Netanyahu Gaza van de kaart veegt en een Amerikaanse haatzaaier met een kogel de mond wordt gesnoerd, maar ik heb dan ook geen bananen in huis.
Het gaat bij deze uitdrukking alleen om de vorm van de vrucht die als je hem houdt zoals op de foto een glimlach lijkt uit te drukken. Die komt vast wel weer terug, maar bij mij is de banaan voorlopig omgekeerd...
volgende keer:
hebben we een aparte bende...
Voor het zicht van de wereld met Poetin, Modi en Kim Jong Un aan zijn zijde liet Xi Jin Ping onlangs zien hoe je je (militaire) volk in de pas laat lopen, daarmee Trumps Amerika in zijn hemd zettend en Europa als een ongemakkelijke toeschouwer aan de kant schuivend.
Het geeft te denken...
volgende keer:
hebben we bananen...
Soms moet je flinke hobbels nemen in je werk of kun je er een behoorlijke kluif aan hebben. Als iemand de moeite voor je wilt nemen om het in hapklare brokken te verdelen en het wat voor te kauwen, dan kun je het misschien makkelijker slikken. Maar of het werk dan nog wel naar jouw smaak is, is natuurlijk de vraag...
volgende keer:
gaan we in de pas lopen...
Deze uitdrukking is afkomstig uit de landbouw. Vroeger hadden boeren vaak verschillende lappen grond waarvan ze er steeds één enige tijd onbenut lieten, lieten 'rusten' voordat ze het weer inzetten voor een nieuw gewas. Dat heet 'braak (laten) liggen', in het Frans rester/laisser en jachère. In de uitdrukking is de betekenis uitgebreid naar alle mogelijke gebieden buiten de landbouw om.
volgende keer:
gaan we goed kauwen...
- Wist je dat topsporters bier drinken om te herstellen?
= Ja, maar zíj doen aan sport!
volgende keer:
hebben we braakneigingen...
Specialiteit van de dag: kikkerbilletje...
Restaurants kosten je een rib uit je lijf, maar als je er dan geen been in ziet te gaan voor de specialiteit van de dag, vergaat je toch de eetlust...
volgende keer:
gaan we voor een biertje...
In de Oudheid waren de Parthen een krijgersvolk uit Azië dat leefde in het gebied dat we nu Iran noemen. Zij waren berucht om een bijzondere tactiek. Ze deden alsof ze op de vlucht sloegen maar schoten dan over hun schouder pijlen terug. In de negentiende eeuw ontstond hieruit de uitdrukking van vandaag die gebruikt wordt voor mensen die aan het eind van een gesprek terwijl ze al weglopen nog een pijnlijke grap of venijnige opmerking maken die de aangesprokene verbouwereerd achterlaat.
volgende keer:
eten we kikkerbilletjes...
Eksters hebben de reputatie geobsedeerd te zijn door blinkende voorwerpen die ze maar al te graag meenemen om er hun nest mee te bouwen. Daarmee zijn ze een metafoor geworden voor mensen die niet te vertrouwen zijn en geneigd zijn slinks dingen te pikken die niet hun eigendom zijn.
Het woord pie komt van het Latijnse pica. Je zou geneigd kunnen zijn te denken dat dit ook iets met 'pikken, stelen' te maken heeft, maar dat is niet het geval. Het woord betekende zoiets als 'kletskous, kakelaar', een andere eigenschap van de ekster.
volgende keer:
richten we onze pijlen op een klassieke uitdrukking...
Het deel 'de toutes pièces' dateert uit de Middeleeuwen en werd gebruikt in de context van een ridder die armé de toutes pièces was, waarmee werd bedoeld dat geen enkel onderdeel van zijn harnas en wapenrusting ontbrak. Later kon het in veel meer contexten gebruikt worden in de betekenis 'volledig'. Iets wat 'volledig uitgevonden/bedacht' is, is dus volledig uit de duim gezogen.
volgende keer:
hebben we een kleptomane bijdrage...
In beide talen gebruiken we een synesthesie om de sensatie van een overvloed aan licht aan te duiden. Iets is zonovergoten, we baden in licht. Dat laatste klinkt bij ons nog redelijk recreatief, in het Frans is het bijna rampzalig. Je haast aan een tsunami denken bij overstroomd. Maar goed, als die zon eenmaal schijnt, is dat in Frankrijk misschien ook wat overvloediger dan bij ons...
volgende keer:
zuigen we uit onze duim...
Vroeger leerden we als we niet wisten of we ons tot een man of een vrouw richtten L.S. te gebruiken als aanhef. L.S. staat voor lectori salutem ('groet aan de lezer') dat door de Romeinen vaak werd gebruikt als aanhef voor algemene mededelingen.
Je zou denken dat het Latijn zo internationaal is dat je de inmiddels in het Nederlands ook steeds meer in onbruik rakende aanhef in alle talen kunt gebruiken, maar dat is niet zo.
In het Frans bestaat de formele formule à qui de droit ('(gericht) aan degene die rechtens (deze brief toekomt)'. Maar ook deze formele formule voelt inmiddels wat archaïsch aan.
volgende keer:
duiken we onder in licht...
'Gevolg van de opwarming van de aarde... carpoolen, zeg maar...'
volgende keer:
groeten we de lezer...
Het woord coupable betekent 'schuldig' maar kan ook gelezen worden als 'snijd- of hakbaar'.
'Het belang/bijzondere van de guillotine is dat zelfs wanneer de veroordeelde onschuldig is, hij automatisch schuldig (hakbaar) wordt... in tweeën (doormidden).'
volgende keer:
gaan we carpoolen...
Je moet niet meteen conclusies trekken op grond van uiterlijke kenmerken en dat geldt ook voor deze uitdrukking. De Franse versie heeft namelijk een veel negatievere connotatie dan de Nederlandse versie en dat zie je eigenlijk ook wel aan het woordje pire ('erger, slechter'). De oorspronkelijke betekenis van het spreekwoord is 'je moet iemand niet onderschatten op basis van uiterlijke rust, omdat er achter die kalme façade veel schuil kan gaan'. In het Nederlands wordt dat meestal als volgt uitgelegd: 'mensen die weinig zeggen of kalm overkomen, hebben vaak meer diepgang, intelligentie of complexe gedachten dan op het eerste gezicht lijkt'. In het Frans spreekt meer wantrouwen uit het spreekwoord. Daar bedoelen ze meestal dat mensen die er ongevaarlijk en onschuldig uitzien in feite niet te vertrouwen zijn...
volgende keer:
zijn we milieubewust...
Heel vervelend (casse-pieds) als iemand je voeten breekt, maar waarom je voeten?
Je zou kunnen denken aan iemand je voortdurend voor de voeten loopt en daarbij misschien zelfs op je tenen trapt. Het zijn overigens niet altijd de voeten geweest die gebroken werden. In de twaalfde eeuw luidde de uitdrukking nog casser les oreilles wat voor ons misschien iets logischer klinkt als iemand aan je hoofd zeurt. De voetenvariant is algemeen in gebruik sinds de vijftiende eeuw.
volgende keer:
zoeken we stille wateren op...
Ja, ik ben weer terug van twee reizen door de Franse en Spaanse Pyreneeën en Zuid-Korea en ben nog niet helemaal in de stemming om aan het werk te gaan. Daarom knallen we erin met een luchtige (nou ja... in ieder geval niet erg serieuze) bijdrage. Het gaat over iets waar we (vrijwel) dagelijks mee te maken hebben, maar er zelden over praten. Inderdaad, hoe kun je zonder al te direct te zijn, aangeven dat je een grote boodschap moet afleveren?
In het Frans bestaan daar vele mogelijkheden voor, waarvan ik er vandaag enkele bespreek. Uiteraard ben ik met de meest culinaire begonnen. Je weet dat je een baksel niet te lang in de oven moet laten zitten, op een gegeven moment moet het er gewoon uit...
Voor wie er geen genoeg van kan krijgen: op deze pagina vind je nog 74 (!) andere manieren om in het Frans aan te geven dat je nodig moet...
volgende keer:
lopen we onze voeten stuk...
Wij kennen eigenlijk alleen de tegengestelde uitdrukking, 'iemand tegen de haren in strijken', maar het Frans kent dus ook de positieve variant. Veel dieren, met name honden, voelen zich gevleid en gezien als ze worden geaaid (met de haargroeirichting mee). Wij ervaren het tegenwoordig misschien al snel als grensoverschrijdend, of is het toch een guilty pleasure?
volgende keer:
volgt over ruim twee weken, als ik terugkom uit de Pyreneeën...
Weet jij het verschil tussen kaviaar en mosselen met friet?
- Eh, nee.
Perfect. Ober, twee mosselen met friet!
het verschil tussen kaviaar en mosselen
Als je wilt trakteren maar het mag niet te veel kosten, dan vertel je gewoon een raadseltje...
volgende keer:
zullen we u niet tegen de haren in strijken...
begin zomervakantie
Wij moesten het langst wachten, het is nauwelijks nog het begin van de zomer, en ik lees net in de krant dat we in Nederland op Denemarken, Duitsland en Zwitserland na de kortste schoolvakanties van allemaal hebben, maar ik ga ervan genieten...
Dan nog even het woordgrapje van le chat:
"Je vakantie opnemen aan het begin van de zomer is 'in', ze opnemen aan het eind is '(a)oût'. Dit woordgrapje werkt juist alleen als je het leest, niet als je het uitspreekt. Août ('augustus') spreek je namelijk uit als [oet] of zelfs [oe].
Fijne vakantie!
volgende keer:
gaan we aan de mosselen...
Het is natuurlijk altijd mooi meegenomen als je iets hebt - al is het maar een stuk brood - dat de zegen van God draagt. In zowel de katholieke kerk als in boeddhistische tempels wordt van alles en nog wat door een eenvoudige handeling van de priester of monnik gezegend. Je weet maar nooit wat voor voordeel je ermee hebt...
volgende keer:
begint de vakantie...
Dat kan niet lekker voelen als iemand in je benen zit, net zoals het behoorlijk hinderlijk kan zijn als iemand voortdurend voor je voeten loopt met name als diens tempo net onder dat van jou ligt. Dan kom je niet vooruit zoals je eigenlijk zou willen. In plaats van jambes hoor je in deze uitdrukking ook wel het informelere pattes ('poten').
volgende keer:
eten we gewijd brood...
De constructie à + infinitief kan ook gebruikt worden in de betekenis 'als...' dus à être connu kun je lezen als 'als je (hem) kent/leert kennen'. Iemand (of iets) die/dat je in eerste instantie koud laat of over wie / waarover je een vooroordeel hebt, kan een stuk interessanter worden als je hem/haar/het nader leert kennen. Niet te snel oordelen dus.
volgende keer:
zit het in de benen...
Iemand die zonder protesteren alles doet wat een ander wil (zoals bij een hypnotiseur op de foto) vervult de vier wensen van die persoon. Waarom vier? Dat heeft waarschijnlijk te maken met de vier seizoenen en de vier windrichtingen noord, zuid, west en oost. Denk bij dat laatste ook aan de Franse uitdrukking voor 'uit alle hoeken van de wereld' of zoals wij ook kunnen zeggen 'uit alle windstreken': es quatre coins du monde.
volgende keer:
winnen we aan bekendheid...
Imbu is het voltooid deelwoord van het werkwoord imboire dat in de zestiende eeuw heel gangbaar was maar tegenwoordig in onbruik is geraakt. Als je het letterlijk probeert te vertalen, krijg je zoiets als 'ingedronken' maar dat heeft tegenwoordig in onze taal een heel andere betekenis. Maar denk aan iets dat helemaal doortrokken wordt (met vocht bijvoorbeeld), zoals een lap stof die in het water wordt gelegd. Die lap - of denk bijvoorbeeld aan een dweil - zuigt al het water in zich op. En zo kun je je figuurlijk ook helemaal van jezelf doortrokken zijn. Dat is de betekenis van de uitdrukking van vandaag.
volgende keer:
doen we alles wat u wilt...
Pubers zijn gewoon heel milieubewust...
- Nou zeg, Ylan! Komt die lucht van jou?
= Weet je, mama, met de opwarming van de aarde is er binnenkort geen water meer, dus om de planeet te redden, douche ik niet meer.
volgende keer:
gaan we indrinken...
ijsbank
- Moeten we een bank oprichten voor het klimaat?
= Een ijsbank zou niet gek zijn...
Het woordgrapje is ook in het Nederlands te maken, al moet ik toegeven dat ik het woord 'ijsbank' zelf niet kende. In het Nederlands zijn de woorden 'pakijs', 'drijfijs' en met name 'ijsschots' een stuk gebruikelijker...
volgende keer:
onderzoeken we ons milieugeweten...
In Frankrijk wordt er een minder precieze geografische locatie aangduid, dus misschien is de prachtige Pont du Gard wel een van de bruggen waar al het water nog onderdoor zal stromen. En daar heeft het water in ieder geval al bijna tweeduizend jaar gestroomd, wat een memorabele tijd is.
volgende keer:
vragen we ons af hoe lang er nog ijsschotsen door de zee drijven...
Dit wordt van mensen gezegd en is dan niet positief bedoeld. De uitdrukking stamt uit de zestiende eeuw en zou een letterlijke vertaling zijn van het Latijnse citaat ejustem farinae. Volgens een oude traditie bepoederden acteurs hun gezichten met meel. In de zestiende eeuw werd het acteurschap gezien als een oneerbaar beroep en toneelspelers werden dan ook geëxcommuniceerd door de katholieke kerk. Acteurs en andere mensen van laag allooi werden dus als één pot nat gezien, mensen die geen respect waard waren.
volgende keer:
zien we water onder de brug door stromen...
Alles wat blinkt valt ten prooi aan de ekster, die het graag toevoegt aan het nest dat hij bouwt. En zo heeft de ekster al snel de reputatie gekregen van een impulsieve dief, met een chic woord kleptomaan. En zo kan iemand die zich niet kan bedwingen om zich iets onrechtmatige eigen te maken een 'stelende ekster', une pie voleuse worden genoemd in het Frans.
volgende keer:
hebben we een melige bijdrage...
In de uitdrukking van vandaag zit een metonymia ('het ijzer' voor 'de degens'). Je moet eigenlijk twee dingen kruisen (je armen of in dit geval je degens), dus ooit heeft daar waarschijnlijk wel het oorspronkelijke woord gestaan. In de Middeleeuwen werden conflicten vaak niet met stille diplomatie opgelost maar d.m.v. een duel waarbij de degens gekruist werden.
volgende keer:
hebben we het over eksters...
Het woord dam is een Oud-Frans woord dat 'schade' of 'nadeel' betekende en komt van het Latijnse damnum met ongeveer dezelfde betekenis. De uitdrukking werd in de Middeleeuwen veel gebruikt om aan te geven dat iemand nadeel of schade ondervond ten gevolge van de handelingen van iemand anders. Tegenwoordig wordt de uitdrukking ook vaak in ironische zin gebruikt.
volgende keer:
kruisen we de degens...
lei
Leraren voor de klas met 70 jaar:
- Mooie lei heb je
- Dat is een tablet, meneer.
Maar ja, wie is hier eigenlijk ouderwets? Het woord 'tablet' is niets anders dan een 'kleitablet', een schrijfgereedschap dat nog een stuk ouder is dan een lei.
Ik heb besloten het niet zo ver te laten komen en stop over twee jaar. Tijd is belangrijker dan geld...
volgende keer:
bespreken we een grand' dame, of toch niet?...
 |
| Waren regenbogen zwart-wit toen je klein was? |
Dit moet volgens mij een hele oude cartoon zijn, want ik heb steeds meer de indruk dat er in de huidige tijd minder oog is voor de verscheidenheid van de regenboog en meer voor polarisatie: alles is zwart of wit, en wie meer in kleur wil zien, is woke en dat is verschrikkelijk. Wil je dan ook nog een Gutmensch zijn, tja... dan is er op deze kleurloze wereld helemaal geen plaats meer voor je.
volgende keer:
zijn we te oud voor deze wereld...
De meesten van u kennen het werkwoord croquer ('opeten, oppeuzelen, opknabbelen') misschien van het Franse woord voor tosti: croque-monsieur. Misschien kent u ook de uitgebreidere variant met een gebakken ei erop, de croque-madame. In zowel de Nederlandse als Franse cultuur hebben we kennelijk de neiging om iets of iemand die we onweerstaanbaar mooi vinden op te eten. Toch zit er in de Franse uitdrukking volgens taalkundige Alain Rey geen kannibalistisch aspect. Hij - en met hem de Académie Française wijzen hier op een andere betekenis van het werkwoord croquer, namelijk 'schetsen', zoals in het zelfstandig naamwoord croquis ('schets'). We zouden alleen zin hebben om mooie gezichten te schetsen. Hmmm, gezien het bestaan van onze Nederlandse variant, die ik op geen enkele manier met schetsen in verband kan brengen, lijkt het me op zijn minst verstandig deze alterntieve verklaring nog eens onder de loep te leggen...
volgende keer:
kruisen we de degens...
Ik kan het niet smakelijker zeggen, maar gisteren en vandaag staan bij mij helemaal in het teken van poep. Ter voorbereiding van de coloscopie die ik over een uur of vijf onderga moest ik vasten en laxeren, zo meteen begin ik met de laatste sessie. De kleur moet uiteindelijk helder zijn en ongeveer zoals hiernaast. Dat heet in het Frans dan ook niet 'groengeel' zoals bij ons, maar 'ganzenpoep'. Ik doe mijn best, maar verheug me op de dag van morgen, wanneer ik weer gewoon mag eten...
volgende keer:
vraag ik me af wat ik wil eten...
De uitdrukking is iets meer dan 100 jaar oud en is ontstaan in de luchtvaart. Met een coup de pompe werd een plotselinge daling in een luchtzak aangeduid. De stap naar een plotselinge daling van je energie is een kleine.
volgende keer:
gaan we een gezwel vermorzelen...
Sinds Trump weer aan de macht is, vragen veel NAVO-landen zich af wat artikel 5 nog waard is en Oekraïne zal zich al langer afvragen wat eventuele veiligheidsgaranties van Europa betekenen. Misschien zou on se couvre ('we dekken onszelf') eerlijker zijn dan on te couvre...
volgende keer:
laten we u aan uw lot over...
'Ik had haar/hem nog gezegd in de schaduw te blijven!'
... maar ja, wij zijn geobsedeerd door de waan van de dag en de klimaatverandering is weer helemaal op de achtergrond geraakt terwijl grote delen van Europa en Amerika, waaronder Frankrijk, geroosterd worden door extreem hoge temperaturen.
Iemand zin in een gebraden kippetje?
volgende keer:
zoeken we dekking...