Persoonlijk moet ik er niet aan denken, koffie op de nuchtere maag, maar ik weet dat het voor velen een bittere noodzaak is om de dag te kunnen opstarten. Dat kan nogal een dingetje zijn:
- Ik heb koffie nodig om uit bed te kunnen komen.
- Maar ik moet mijn bed uitkomen om koffie te zetten.
- Hier kom ik niet uit!
volgende keer:
is het een kwestie van vertrouwen...
'De school heeft me gebeld en gezegd dat mijn zoon zich niet goed gedraagt. Ik heb ze gezegd: Thuis ook niet, maar dan ga ik jullie niet bellen!'
Dit kun je misschien op verschillende manieren duiden, maar het vat in ieder geval goed samen wat er vaak aan de hand is...
volgende keer:
hebben we zin in een kopje koffie...
Als ik hier in de zomer uit het raam kijk, dan zie ik de gemeente wel eens het onkruid tussen de kinderkopjes van de Binnenhavenkades wegbranden. Echt hard gaat dat niet. Je moet dan ook eerder denken aan de tijd van voor de auto, toen paardenkoetsen over de weg reden. Als dat in volle vaart ging, konden er door het contact van de ijzeren paardenhoeven en de met ijzer omrande koetswielen met het wegdek soms vonken ontstaan.
volgende keer:
hebben we gedragsproblemen...
Een crochet is een 'haak' of ook wel een 'haakpen'. Begin zeventiende eeuw bestond de uitdrukking être sur lescrochets de quelqu'un en die betekende 'aan iemands rug hangen' oftewel 'van iemand afhankelijk zijn'. De parasitaire connotatie 'op iemands kosten leven' is er twee eeuwen later bij gekomen. Een gewaarschuwd man telt voor twee: pas goed op als je iemand aan de haak slaat...
volgende keer:
steken we het wegdek in brand...
Er kan altijd nog wel een beetje bij. Ook al heb je al meer dan genoeg van iets, je weet maar nooit. Baat het niet, dan schaadt het niet... De uitdrukking is trouwens een vertaling uit het Latijn: quod abundat non vitiat ('wat in overvloed aanwezig is, verontreinigt niet').
volgende keer:
slaan we iemand aan de haak...
Als je voor iemand een rookgordijn op wilt trekken, dan kun je hem of haar zand in de ogen strooien, zodat hij of zij het allemaal even niet meer zo duidelijk ziet. In het Frans doe je dat niet met zand, maar met poeder. Het effect is uiteraard hetzelfde. En uiteindelijk komt het helemaal op hetzelfde neer, want met poudre wordt hier niet 'kruit' of 'talkpoeder' bedoeld, maar het stof van de weg, ofwel... zand, inderdaad. Overigens betekende de uitdrukking, die al uit de twaalfde eeuw dateert, 'de overwinning behalen op anderen' en verwijst naar het stof dat een hardloper doet opwaaien als hij er flink de sloffen in zet. Daarmee ontneemt hij zijn tegenstanders het zicht op een overwinning...
volgende keer:
genieten we van de overvloed...
Die voorwaarde van gekte kennen wij niet in het Nederlands. Misschien heeft dat te maken met ons nuchtere 'doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg'. In het Franse taalgebied heb je kennelijk wel een aantal clowns als gangmaker nodig om de stemming erin te krijgen.
volgende keer:
hebben we wat in onze ogen...
'Mijn God, Hélène! Zo kun je nog niet rondlopen op het strand... dat is ongepast!'
volgende keer:
hebben we het gezellig samen...
van je buren moet je het hebben
anti-inbraakmatje:
'de buren zijn rijker dan wij'
... tenminste als je zelf niet genoeg te bieden hebt...
volgende keer:
bespreken we de nieuwe badmode...
Deze uitdrukking doet de laatste tijd steeds meer stof opwaaien, omdat het vaker en vaker gebruikt wordt om Fransen die al generaties lang in Frankrijk wonen (men spreekt ook wel van des Français de souche) en dus 'echte Franse wortels' hebben te onderscheiden van nieuwkomers. De beeldspraak is op zich duidelijk. Een boomstronk die al lang in de bodem is geworteld, is er moeilijk uit weg te krijgen. Jonge boompjes kunnen gemakkelijker verwijderd worden. Maar geef hun de tijd en ze zullen vanzelf ook goed wortelen, zeker in een vruchtbare, gezonde en gastvrije bodem. Dat zorgt dan meteen voor de zo noodzakelijke biodiversiteit, die een goed en sterk bos in stand houdt.
volgende keer:
proberen we toch ongenode gasten buiten te houden...
Het (romantische) gevoel kan misschien versterkt worden door in de golven (les vagues) te turen, maar het gaat hier niet om la vague ('de golf'), maar le vague ('het vage, onzekere, ongewisse'), een onbestemd gevoel van onbehagen, melancholie, smachten en verlangen naar iets of iemand.
volgende keer:
zoeken we een oude boomstronk...
Voor ons Nederlanders is het verschil tussen het weidse platte land en de weidsheid van de zee misschien niet altijd meteen onderscheidend, vandaar wellicht de toevoeging 'sop', maar in de meeste andere landschappen is het verschil tussen het golvende, rommelige landschap en de strakke weidsheid van de zee heel duidelijk. En als je je in die weidsheid van de zee begeeft, verwijder je je dus duidelijk van het land en daarmee van het leven van alledag.
volgende keer:
voelen we de golven in onze ziel...
La tienne is een zelfstandig gebruikt bezittelijk voornaamwoord en kun je vertalen met 'de jouwe, die van jou'. Het weggelaten zelfstandig naamwoord hier is santé. À la tienne betekent dus 'op je gezondheid'. In een groter gezelschap kun je ook zeggen à la vôtre! Étienne is gewoon een versterking die lekker rijmt. Degene op wie je proost hoeft dus helemaal geen Étienne te heten. Ik weet zo gauw geen naam te bedenken die op vôtre rijmt, maar je zou eventueel kunnen zeggen À la vôtre, apôtre ! ('op uw gezondheid, apostel'). Misschien een idee voor wijn uit de Apostelhoeve?
volgende keer:
nemen we het breed...
Wij horen op het land, een vis hoort in het water. Dan zijn we in ons element, dan voelen we ons goed, als een vis in het water. Een vis op het droge, dat duurt niet lang. In het Frans zeg je 'een vis buiten het water'.
volgende keer:
klinken we erop...
à bout de is 'uitgeput'. Être à bout de betekent 'iets niet meer hebben'. Denk aan de beroemde film van Godard À bout de souffle ('buiten adem'). À bout d'habits betekent dus 'geen kleren meer'. Daarmee is snel een woordspelletje gemaakt zoals in het stripboek van Kuifje:
'Als we in Dubai onze koffer verliezen...'
'hebben we geen kleren meer...'
klinkt in het Nederlands als een waarheid als een koe, maar in het Frans klinkt het als Si on perd la valise à Dubai... on est Aboudhabi. (... 'dan zijn we (in) Abu Dhabi').
volgende keer:
voelen we ons als een vis op het droge...
Natuurlijk kunnen mannen veel dingen tegelijk doen!! Bijvoorbeeld, terwijl ze hun gezicht wassen, maken ze de grond en de spiegel nat!!
Het is toch wat, die strijd tussen de seksen...
volgende keer:
zijn we onze kleren kwijt...
Gelukkig degene die met kleine dingetjes gelukkig kan zijn. Het gaat erom de verwachtingen niet al te hoog te stellen. Dan vind je als het goed is altijd wel een kleinigheid waar je blij met kunt zijn. Dat heb je dan in ieder geval al: c'est déjà ça zeggen de Fransen dan of zoals wij zeggen: 'dat is tenminste iets'.
volgende keer:
leren we dat ook mannen kunnen multitasken...
Tegenwoordig wordt het woord bec vooral gebruikt in de betekenis 'snavel', maar dat is niet de bec in de uitdrukking van vandaag. Het gaat hier om een bec à gaz, een gaslamp waar vroeger de straten mee verlicht werden. En als die uitstonden konden die zomaar in de weg staan van een dronkaard die over straat liep en daar per ongeluk tegenaan liep. En als je maar dronken genoeg was, dan stuitte je zelfs op dat probleem als ze aanstonden.
volgende keer:
is het tenminste iets...
We kennen ze allemaal wel, mensen die van een kleine tegenslag een gigantisch probleem kunnen maken, van een mug een olifant zeg maar. Deze uitdrukking roept het beeld op van een hypochonder die bij ieder zuchtje, pijntje of welk klein onbehagen dan ook meteen aan het ergste denkt en bang is aan een dodelijke ziekte te lijden.
volgende keer:
vallen we op onze bek...
Of het er echt zo goed toeven is, weet ik niet, maar de naam van het Utrechtse dorp Kockengen verwijst naar het mythische land van Kokanje, waar alles in overvloed aanwezig zou zijn en de kippetjes gebraden en wel zo je mond in vlogen. Je hoefde er nooit te werken, maar kon de hele dag spelen en je overgeven aan al je wensen en lusten. Wij noemen dit doorgaans 'luilekkerland'. De mythe van het land van Cocagne dateert uit de twaalfde eeuw en de naam zou komen van het Italiaanse canton Cuccagna of van de dichter Merlin Coccaie die dit heerlijke land beschreven zou hebben, of misschien van het Napolitaanse feest cuccagne, waarbij de deelnemers eten en wijn kregen vanaf een soort berg die de uitbarstende Vesuvius voorstelde. Hoe dan ook uit Italië, want daar schijnt het leven goed te zijn.
volgende keer:
worden we ziek van al dat lekkers...
Bij een vandaal die borden breekt, denken wij misschien aan verkeersborden, maar je had het kunnen weten, bij de Fransen gaat het natuurlijk om etensborden. En toch is deze culinaire oorsprong niet zeker. Het kan ook zijn dat het om een gevalletje 'verkeerd verstaan' of volksetymologie gaan. De uitdrukking bestaat sinds het begin van de negentiende eeuw, maar in de zeventiende eeuw bestonden al de uitdrukkingen casseur d'acier ('staalbreker') en casseur de raquettes ('racketbreker'). Maar een hoop lawaai en rommel geeft het wel als de man op het plaatje zijn stapel borden laat vallen...
volgende keer:
gaan we naar Luilekkerland...
'Wat een geweldig ding! Dat print meteen uit terwijl je schrijft!'
volgende keer:
breken we het servies...
'Wie te aardig is, laat zich uiteindelijk altijd de kaas van het brood eten (lett. 'als men te aardig is, wordt men uiteindelijk altijd opgegeten'). Dat is het boterham-met-tevredenheid-syndroom.' Ik heb helaas niet echt een goede vertaling kunnen vinden voor het laatste woordspel en beveel me aan voor suggesties. Er staat sandwich aux gens bons (lett. 'het goede-mensen-broodje' of 'gutmenschenbroodje') maar klinkt precies als sandwich au jambon ('broodje ham').
volgende keer:
moet ik een oplossing vinden voor mijn kapotte printer...
niet kunnen voetballen
Met een molteken (omcirkeld) verlaag je een noot met een halve toon. Figuurlijk kun je natuurlijk ook een toontje lager zingen. In het Nederlands heet een bémol een 'mol'. Het teken waarmee je een noot een halve toon verhoogt (#) heet een 'kruis'. In het Frans heet dit een bécarre. Het gedeelte bé komt van de noot b (in een oktaaf gaan de noten van c via d, e, f, g, a en b weer naar c). Een verlaagde b heet bij ons 'bes' (in het Frans si bémol) en bijvoorbeeld een verhoogde f heet bij ons 'fis' en in het Frans fa bécarre. De woorddelen mol en carre verwijzen naar de vorm van het teken: de heeft een bol buikje (une panse molle) en dat van het kruis is vierkant (carré).
volgende keer:
hebben we vierkante voeten...
Net als in het Nederlands kun je iemand die je voor geld uitbuit een melkkoe noemen, une vache à lait. Niet een vache de lait. Het mag dan zo zijn dan de meeste uit twee zelfstandige naamwoorden samengestelde woorden in het Frans verbonden worden met het voorzetsel de (pomme de terre, station de métro) maar dan geeft het tweede deel een eigenschap aan als herkomst, inhoud of een geheel. Als het tweede deel de bestemming aangeeft, dan wordt het voorzetsel à gebruikt en zo kun je dus een tasse de thé ('een kopje thee', nl. een kopje met thee als inhoud) onderscheiden van een tasse à thé ('een theekopje', nl. een kopje bestemd voor thee). De vache à lait wordt dus echt gehouden voor haar melk. Eigenlijk is dat haar enige belang in dit geval.
volgende keer:
zijn we even in mineur...
Taalkundigen hebben geen idee wat de herkomst is van het woord rogomme, alleen dat het vanaf het eind van de zeventiende eeuw de naam van een eau-de-vie is.
Op het plaatje vraagt de vrouw aan de politieagent waarom hij haar man arresteert, want wat hij uitroept is alleen maar het effect van de drank (rogomme).
Daar heeft de politieagent schijt aan (je m'en bats l'oeil). Wat hem betreft is er geen excuus voor opruiend geschreeuw (un cri séditieux).
volgende keer:
hebben we het over melkkoeien...
Gros betekent 'dik' maar kan ook gebruikt worden in de betekenis 'groot'. Midden negentiende eeuw stond la légume (het woord 'groente' is trouwens mannelijk: le légume) in het argot voor 'hogere officier', misschien omdat zo'n hoge officier zelf het slagveld niet op hoefde en een vegeterende zitfunctie kon uitoefenen. En dan ontwikkel je vanzelf een buikje...
volgende keer:
hebben we een rauwe stem...
'Ik begrijp het niet! Hij wordt kleiner!'
Commentaar overbodig...
volgende keer:
oogsten we grote groente...
De Franse spelling kan soms ondoorgrondelijk zijn. Hoe leg je je dochter uit dat het woord foi ('geloof') vrouwelijk is, terwijl het niet op een -e eindigt, foie ('lever') mannelijk is, terwijl het juist wel op een -e eindigt en une fois ('één keer') enkelvoud is, terwijl het op een -s eindigt...
volgende keer:
vragen we ons af waarom de jeugd kleiner wordt...
Encore un peu de tarte ? Ce n'est pas de refus.
Wat valt er verder over te zeggen? De uitdrukking spreekt helemaal voor zich, lijkt me.
volgende keer:
onderzoeken we de logica van de Franse spelling...
