reine - rêne - renne

koningin - teugel - rendier

Als je dit woord hoort uitspreken, heb je echt de context nodig, want het kan heel verschillende dingen betekenen.
Reine is het Franse woord voor 'koningin', afkomstig van het Latijnse regina. Spa Reine betekent dus niet dat je 'rein water' drinkt, maar 'koninginnewater'. 
De rênes zijn de teugels waarmee je een paard in bedwang kunt houden. Maar figuurlijk kun je ook lâcher les rênes ('de teugels laten vieren', lett. 'de teugels loslaten'), tenir les rênes ('de teugels stevig vasthouden') of prendre les rênes ('de teugels overnemen'). 
Een renne tenslotte is een 'rendier': Rudolphe, le renne au nez rouge ('Rudolph, the red nosed reindeer').

volgende keer:
gaan we een potje ouwehoeren...

jeter un pavé dans la mare

een steen in de vijver gooien / een knuppel in het hoenderhok gooien
('een straatsteen in de poel gooien')

Het is heerlijk lenteweer, dus als je niet in het onderwijs werkt, kun je lekker aan het water gaan zitten en genieten van de rust... tot er iemand het in zijn hoofd haalt een steen in het water te gooien, waardoor die weldadige rust plotseling wordt verstoord: het water spat op, vertroebelt en jij wordt doornat. Het kan dus nogal wat consequenties hebben als je zoiets uithaalt...
En we hebben al een uur minder rust dit weekend, dus geniet ervan! 
Voor wie nooit kan onthouden of de klok nu een uur vooruit of achteruit gezet moet worden: een trouwe lezeres van dit blog stuurde me het volgende ezelsbruggetje van Le chat :

volgende keer:

halen we de koninklijke rendierteugels aan...

cela va faire du bruit dans Landerneau

dat zal de tongen losmaken / dat zal veel stof doen opwaaien
('dat zal herrie maken in Landerneau')

Landerneau is een stadje in Bretagne. De actrice Julie Gayet zegt ervandaan te komen. Ze is bekend geworden door haar relatie met de Franse president François Hollande, die haar op een scooter placht te bezoeken. Je ziet hem ook op de cartoon uit beeld rijden. De ene oude dame roddelt: 'Het schijnt dat Julie Gayet uit Landerneau komt!...' waarop de andere reageert: 'Dat zal wat stof doen opwaaien in Landivisiau (ander plaatsje in Bretagne)'. Maar waarom Landerneau? Dat komt uit een achttiende-eeuws toneelstuk Les Héritiers ('de Erfgenamen') van Alexandre Duval, waarin een doodgewaande marineofficier plotseling weer in zijn geboortedorp Landerneau verschijnt, waar zijn erfgenamen al bezig waren onderling de buit te verdelen. Een knecht die er lucht van krijgt, roept dan uit: 'Ik zal niets vertellen, maar dat zal stof doen opwaaien in Landerneau!' 

volgende keer:
gooien we een steen in de vijver...

être à l'oeil prompt

gevat zijn / ad rem zijn
('aan het snelle oog zijn')


Prompt betekent 'vlug, snel, spoedig, gezwind'. Zo kun je iemand un prompt rétablissement toewensen ('een spoedig herstel'). Je kunt prompt à l'injure zijn ('gauw met beledigingen klaarstaan') of prompt à la riposte ('gevat, ad rem', lett. 'snel met het antwoord'). Die laatste betekenis heeft à l'oeil prompt dus ook. Als je 'een snel oog' hebt, heb je alles snel in de gaten en kun je dus ook snel je oordeel klaar hebben en dat gevat of ad rem onder woorden brengen.

volgende keer:
maken we de tongen los...

pousser à bout

tot het uiterste drijven / tot wanhoop brengen
('tot de rand/het eind duwen')

Vanavond neemt het Britse Lagerhuis het heft in eigen handen en drijft daarmee Theresa May (en het Britse volk, als je de peilingen van CNN moet geloven, daar gaf een overweldigende meerderheid aan liever een nieuw referendum te houden dan op de premier te vertrouwen, en het minste vertrouwen bleek er te zijn in het parlement) wellicht tot wanhoop. Ik denk dat het plaatje voor zich spreekt en nadere uitleg overbodig is.

volgende keer: toch is het zaak je ogen wijd open te houden...

la question n'est pas là

daar gaat het niet om / dat is de vraag niet
('de vraag is niet daar')

Beide uitdrukkingen zijn in het Frans en het Nederlands nagenoeg hetzelfde en wat daarin vooral opmerkelijk is, is het gebruik van là. In het Nederlands en Duits (en in mindere mate het Engels) is het heel gebruikelijk dat het woord 'dat' in combinatie met voorzetsels verandert in 'daar'. In het Frans gebeurt dat zo goed als nooit: 'daarmee' is avec cela, 'daarom' is pour cela of pour cette raison enz. Maar je kunt wel zeggen qu'est-ce que vous voulez dire par là ? ('wat wilt u daarmee zeggen?') en dus la question n'est pas là ('dat is de vraag niet'). Je kunt het overigens ook omdraaien: là n'est pas la question, een beetje zoals 'daar ligt het probleem niet'. Dat verklaart misschien ook het gebruik van là in plaats van cela/ça. 

volgende keer:
Zal het Britse Lagerhuis Theresa May morgen tot het uiterste drijven?

avoir quelqu'un à ses trousses

door iemand op de hielen gezeten worden
('iemand aan zijn etuis/broek hebben')

In het hedendaagse Frans is een trousse een etui of bijvoorbeeld een toilettas (het woord étui bestaat ook en wordt bijvoorbeeld gebruikt voor brillenkokers en vioolkisten). Maar met dat trousse heeft de uitdrukking niets te maken. Er bestaan twee mogelijke verklaringen voor de uitdrukking. Eeuwen geleden waren trousses pakketten die aan het achterwerk van een paard werden bevestigd. Als je iemand achter je trousses had, werd je dus achtervolgd. 
Een andere verklaring gaat uit van de oude betekenis 'broek' (denk aan het Engelse trousers). Dan heb je dus iemand achter je broek aan zitten.

volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans 'dat is de vraag niet, daar gaat het niet om' ?

pair - paire - perds - père - pers

even - gelijke(n) - paar - verlies - vader - blauwgroen

Dit zou nog een lastig dicteewoord kunnen zijn, aangezien dezelfde uitspraak kan leiden tot vele spellingwijzen, zelfs nog meer dan hierboven aangegeven, want ook de derde persoon enkelvoud van het werkwoord perdre ('verliezen') - perd - wordt hetzelfde uitgesproken.
Het bijvoeglijk naamwoord pair betekent 'even' in de zin van 'door twee deelbaar' en is het tegengestelde van impair ('oneven'). Het bestaat ook als zelfstandig naamwoord, vooral in het meervoud: les pairs zijn 'gelijken', vooral gebruikt voor edelmannen (denk aan het Latijnse primus inter pares). In het enkelvoud kennen we het ook in de uitdrukking au pair ('tegen kost en inwoning'). Het zelfstandig naamwoord une paire heeft ook met het cijfer twee te maken. Het is namelijk een 'paar', en dan niet in de vagere betekenis van 'een aantal' maar altijd in de betekenis van 'twee'. Je kunt het ook gebruiken om het enkelvoud aan te geven van altijd meervoudige woorden die uit twee onderdelen bestaan, bijvoorbeeld une paire de lunettes ('een bril, lett. een paar halvemaantjes') en une paire de ciseaux ('een schaar'). Perds is zoals gezegd de eerste of tweede persoon enkelvoud van het werkwoord perdre ('verliezen'). Een père is een 'vader' of een 'pater'. Het wat minder bekende pers tenslotte is een aanduiding voor een blauwgroene kleur, en komt met name voor in het epitheton ornans van de Griekse godin Athene: la déesse aux yeux pers, 'de blauwogige/uilogige Athene' en voor wie dat nog niet wist: Athene is in het Latijn de godin Minerva, wier uil volgens Thierry Baudet (in het Nederlands vertaald 'Driek Ezeltje') momenteel haar vleugels spreidt...

volgende keer:
worden we op de hielen gezeten...

cela n'est pas de mon ressort

daar ga ik niet over / daar kan ik niet over oordelen
('dat is niet van mijn veer')

Die letterlijke vertaling is niet helemaal eerlijk. O.K., zonder context zal het woord ressort door een Franstalige verstaan worden als een veer zoals hier afgebeeld, maar een andere betekenis van het woord is 'rechtsbevoegdheid' of 'jurisdictie' en dan wordt de uitdrukking al een stuk logischer. Je zegt dus dat iets niet onder jouw rechtsbevoegdheid valt en dat je er daarom dus niet over kunt oordelen. Als je ergens te weinig van af weet of als je gewoon je verantwoordelijkheid wilt ontlopen, dan kun je dus zeggen dat iets niet de mon ressort is.

volgende keer:
Vorige week zagen we hoe een moeder verkeerd verstaan kan worden, maar een vader kan er ook wat van...

ne pas faire dans la demi-mesure

geen halve maatregelen nemen
('niet in de halve maat doen')

Het woord mesure betekent 'maatregel' maar het feit dat het in deze uitdrukking gecombineerd wordt met ne pas faire dans ('niet doen in/aan') doet vermoeden dat de oorspronkelijke betekenis 'maat' eraan ten grondslag ligt. Dan hoef je niet meteen aan kleermakers te denken zoals het plaatje suggereert, maar misschien aan grutters en kruideniers, die geen 'halve maat' voor je opscheppen. Wij zouden in zo'n geval misschien zeggen 'geen Haagse portie', niet afgemeten, maar ruimhartig. En vervolgens is de betekenis waarschijnlijk overgegaan op mensen die van wanten weten en niet aarzelen groot uit te pakken als er duidelijke maatregelen genomen moeten worden. 

volgende keer:
Wat zeg je in het Frans als je vindt dat je ergens niet over kunt oordelen?

se rendre à l'évidence

buigen voor de feiten
('zich overgeven aan de vanzelfsprekendheid')

Een dag na de verkiezingen zullen de partijen zich moeten neerleggen bij de nieuwe werkelijkheid, buigen voor de feiten, of zoals de Fransen zeggen 'zich overgeven aan de klaarblijkelijkheid'. Het 'kind' in de bek van de ooievaar had het kunnen zeggen. Ze hebben klaarblijkelijk zo lang rondgevlogen zonder een geboortebestemming te vinden, dat het maar beter is hun pogingen op te geven. Admets-le, on s'est perdus ! zegt de 'boreling': 'Geef maar toe, we zijn verdwaald'. Ik denk dat veel politici zich vandaag ook achter hun hoofd zullen krabben en verzuchten dat ze verdwaald zijn in het ondoordringbare democratische woud, maar ja, ze zullen zich moeten neerleggen bij de feiten en later misschien weer een nieuwe strategie bedenken...

volgende keer:
De politici moeten nu echt aan de slag. Ze kunnen geen halve maatregelen nemen.

sans sourciller

zonder een spier te vertrekken
('zonder te wenkbrauwen')

Soms kun je misschien maar het beste je zwakke of meest opvallende punten inzetten voordat anderen ermee aan de haal gaan. Denk aan Theresa May die na kritiek op haar plompe manier van dansen naar het spreekgestoelte 'danste' onder de muziek van Dancing Queen. Zo zette de Franse politicus François Fillon zijn zware wenkbrauwen in in een verkiezingsleus. Het mocht echter niet baten. Hij moest het strijdtoneel verlaten in verband met vriendjespolitiek. Het is wel een grappig woord overigens, dat in het Nederlands niet bestaat. Je kunt wel je wenkbrauwen fronsen, maar voor zo ver ik weet, kun je niet 'wenkbrauwen'. In het Frans dus wel, zonder een spier te vertrekken zelfs...

volgende keer:
moeten we buigen voor de feiten...

se monter la tête / le bourrichon

zich van alles in het hoofd halen / zich het hoofd op hol doen slaan
('zijn hoofd omhoog krikken')

Monter moet in deze uitdrukking verstaan worden als 'in waarde/kracht/intensiteit doen toenemen', groter dan de werkelijkheid dus, je gaat jezelf illusies maken die niet waargemaakt kunnen worden. Het woord bourrichon is een argot-variant van tête en betekent eigenlijk 'mand/korf zonder hengsels', waarmee vroeger wild, fruit, vis of oesters werden vervoerd.

volgende keer:
Hoe vertrek je in het Frans geen spier?

tenir quelqu'un en haleine

iemand in spanning houden
('iemand in adem houden')

Als je iets spannend vindt, kun je je adem inhouden. In het Frans kun je ook iemand anders' adem inhouden. Op het plaatje laat een film drie toeschouwers zo in spanning dat ze hun adem inhouden en even vergeten hun spanning - of desinteresse - weg te eten met die vermaledijde popcorn...

volgende keer:
halen we ons van alles in ons hoofd...

maire - mer - mère

burgemeester - zee - moeder

'Ik had het u toch gezegd aan de telefoon: 'met zicht op moeder'.
Dit misverstand zou in het Frans kunnen ontstaan aangezien de woorden mer ('zee') en mère ('moeder') exact hetzelfde klinken. Als je moeder dan ook nog maire ('burgemeester') is, dan is de verwarring compleet. Naast het woord maire voor 'burgemeester' bestaat ook het aan het Nederlands ontleende bourgmestre maar dat is alleen gangbaar in België.


volgende keer:
Ik houd u nog even in spanning...

filer un mauvais coton

er slecht aan toe zijn / in een benarde positie zitten
('slechte katoen spinnen')

De uitdrukking kan verschillende dingen betekenen: het kan betekenen dat je gezondheid achteruitgaat, maar ook dat het slecht gaat in zaken en zelfs dat je een ongeregeld leven hebt dat nergens toe leidt.
Als je in de zeventiende eeuw geruïneerd raakte, zei men dat je jetait un vilain cocon zoals verslijtende stukken stof kleine pluisjes katoen konden verliezen en uiteindelijk konden scheuren. Het woord vilain ('lelijk, gemeen') is in de negentiende eeuw vervangen door mauvais ('slecht') en met het ontstaan van grote aantallen spinnerijen is het werkwoord jeter ('gooien, loslaten') vervangen door filer ('spinnen').

volgende keer:
Wat is de overeenkomst tussen een burgemeester, een moeder en de zee?

s'en battre l'oeil

zich niets aantrekken van / geen donder kunnen schelen /schijt hebben aan
('zich het oog (ervan) slaan')

De oplettende lezer ziet natuurlijk dat er had moeten staan Je m'en bats l'oeil de vos conneries ('ik heb schijt aan die bullshit van u'). Het Frans kent ook de uitdrukking mon oeil ! waarbij je ook je ooglid een stukje naar beneden kunt trekken, om aan te geven dat je geen enkele waarde hecht aan wat iemand zegt en er niets van gelooft. Dat oog is echter een eufemistische aanduiding voor de anus. Enkele eeuwen geleden nog kon je laten zien dat je schijt aan iemand had door zittend op je stoel herhaalde malen op je achterwerk te slaan. En dan blijken dus het Franse oog en de Nederlandse schijt een stuk dichter bij elkaar te zitten dan je aanvankelijk misschien dacht...

volgende keer:
hangt ons leven aan een katoenen draadje...

vogue la galère !

vooruit met de geit!
('Roei het geleischip!')

Voguer betekent oorspronkelijk het in beweging komen van een galeischip door de roeibewegingen van de galeislaven. Die deden dat natuurlijk niet uit vrije wil, maar ja... wat zat er verder op. Als ze geen gehoor gaven aan de bevelen van de slavendrijver, dan wachtte hen waarschijnlijk een nog bitterder lot. 
De uitdrukking verscheen voor het eerst in het werk van de zestiende-eeuwse schrijvers Rabelais en Montaigne en was volgens de uitgever van de eerste afkomstig uit een inmiddels verloren gegaan rondeel.



volgende keer:
Kun je in het Frans ook ergens schijt aan hebben?

bon vent !

goede reis!, (nou, ) doei!
('goede wind')

De uitdrukking heeft niets met flatulentie te maken, maar komt uit de zeilwereld, waar het een goede wens is als je van iemand afscheid neemt. Uiteraard wens je hem of haar dan een goede wind toe, zodat de reis voorspoedig zal verlopen.
De uitdrukking beperkt zich inmiddels niet meer tot de zeilwereld en kan gebruikt worden om wie dan ook een goede reis toe te wensen. De uitdrukking kan echter ook ironisch gebruikt worden in de betekenis van 'donder op', zoals je in het Nederlands ook 'nou, doei!' kunt roepen.

volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans 'vooruit met de geit' ?

faire du plat

versieren
('plat doen')

Deze wielrenner gelooft het wel en wil even plat voor hij verder gaat, maar met de uitdrukking van vandaag heeft het niets te maken. Faire du plat wordt gebruikt om aan te geven dat je iemand versiert, een beetje op een hinderlijke of - waarom niet - 'platte' manier. Iemand die het 'plat' doet, weet van geen ophouden.
In de vijftiende eeuw zat die negatieve connotatie er nog niet per se aan. Donner du plat betekende 'mooie woordjes spreken, vleien'. Het woord plat stond ook voor 'tong' en 'taal' en is zo misschien ook in het Nederlands terechtgekomen, overigens ook met een wat negatieve connotatie: je kunt beschaafd of plat spreken bijvoorbeeld. Maar die betekenis was in de negentiende eeuw al weer verloren gegaan. Wel bestond er het argot ('bargoens') platine in dezelfde betekenis, aanvankelijk 'taal' en vervolgens 'gemakkelijke omgang met de taal'. Dat is natuurlijk wel nodig als je iemand wilt versieren, zeker als de ander daar niet zo van gediend is...

volgende keer:
Hoe kun je in het Frans 'doei' zeggen in zowel een positieve als negatieve betekenis?

avoir de la veine

een geluksvogel zijn
('ader hebben')

'Geweldig, die tatoeage op je kuit' - 'Dat is een spatader, trut!'
Hoezo heb je 'ader' als je een geluksvogel bent? Er is zelfs een zelfstandig naamwoord van gemaakt: je kunt een veinard ('aderaar?') zijn. Daarvoor moeten we terug naar het Latijn, waar vena naast 'ader' ook de figuurlijke betekenis had van 'poëtische/artistieke inspiratie'. Het woord 'inspiratie' betekent letterlijk dat iets je ingeblazen wordt, misschien kreeg een dichter zijn ideeën via zijn aderen ingestroomd? In het twaalfde-eeuwse Frans kreeg veine daarnaast de betekenis 'goede geschiktheid'. Als je goed geïnspireerd was, werd je daarmee   als dichter ook goed geschikt voor je vak en twee eeuwen later kwam daar ook de betekenis 'geluk' bij, niet in de zin van 'levensgeluk', maar die van 'goed geluk'. Een geïnspireerd dichter had een goede kans goede opdrachten te krijgen. Pas in de negentiende eeuw ontstond uiteindelijk de huidige uitdrukking avoir de la veine.

volgende keer:
gaan we op de versiertoer.

lacer - lasser

strikken - genoeg krijgen van

Als de veters van je wandelschoen steeds weer losraken, kun je er genoeg van krijgen ze steeds weer te strikken. Lacer betekent 'vastrijgen' of 'strikken' van veters (des lacets). 'Veters strikken' is lacer ses chaussures in het Frans. Las betekent 'beu, moe' en het werkwoord lasser betekent dan ook 'vermoeien' en se lasser 'genoeg van iets krijgen'. In het hiervoor beschreven geval kan men dus se lasser de lacer ses chaussures. 

volgende keer:

Hoe heet een geluksvogel in het Frans?

avoir les portugaises ensablées

zo doof zijn als een kwartel
('verzande Portugesen hebben')

Hebben Portugese vrouwen meer gehoorproblemen dan andere Europese vrouwen? Worden zij misschien gemiddeld ouder en moeten zij eerder aan een gehoorapparaat? Niets van dat alles is het geval. Het woord portugaises had dan met een hoofdletter moeten beginnen. Met een kleine letter betekent het 'Portugese oesters' en die zijn vanwege hun uiterlijke overeenkomst met menselijke oorschelpen in de uitdrukking terechtgekomen. Schelpen stromen vaak aan op het strand en kunnen zich dan vullen met zand. Een oorschelp die zich vult met zand kan een verstopte gehoorgang veroorzaken en dat belemmert natuurlijk het gehoor. 

volgende keer:
kun je het zat worden om je veters te lussen?

à huis clos

achter gesloten deuren / en petit comité
('met gesloten deuren')

Dit is een scènefoto van het beroemde toneelstuk van Jean-Paul Sartre met dezelfde naam Huis clos waarin drie personages proberen uit te vogelen waarom ze met elkaar opgesloten zitten in een kamer die de hel voor moet stellen. Geleidelijk aan komen ze erachter dat ieder van hen voor de ander de hel is omdat ze weigeren elkaars zelfbeeld te bevestigen: l'enfer, c'est les autres ('de hel, dat zijn de anderen'). De samenvatting is heel kort door de bocht en doet het toneelstuk absoluut geen recht, maar daar kunnen we het een andere keer of op een andere plek misschien eens over hebben. 
Het woord huis voor 'deur' is al in de zeventiende eeuw vervangen door het woord porte maar het is gebleven in de woorden huissier ('deurwaarder'), huisserie ('kozijn, deurlijst') en de uitdrukking van vandaag 'huis clos'. Clos komt daarbij van het werkwoord clore, een oudere variant voor het moderne fermer. Huis clos betekent dus letterlijk 'gesloten deuren' en kan figuurlijk gebruikt worden voor een situatie waarin enige discretie vereist is, zodat niet iedereen kan meeluisteren. Iets wordt en petit comité, achter gesloten deuren, besproken.

volgende keer:
Wat zijn 'verzande Portugesen' ?

battre l'eau / l'air / le vent

water naar de zee dragen
('het water / de lucht / de wind slaan')

Battre is 'slaan' of 'kloppen' en dat kan een nuttige onderneming zijn, bijvoorbeeld als je een kleed met de mattenklopper te lijf gaat of als je een ei stijf wilt kloppen. Je werk heeft dan een duidelijk beoogd resultaat. Maar het is natuurlijk een zinloze onderneming om water of in het luchtledige te slaan, net zo min als het zin heeft om zoals in de Nederlandse uitdrukking water naar de zee te dragen. De Franse uitdrukking werd voor het eerst in 1694 in het woordenboek van de Académie française opgetekend.

volgende keer:
gaan we en petit comité, achter gesloten deuren...

ça fait la rue Michel

Zo is het wel genoeg
('dat doet/is de rue Michel')

Deze uitdrukking dateert uit het begin van de negentiende eeuw en het zou een veel gehoorde uitspraak zijn van rijtuigbestuurders (de negentiende-eeuwse variant van onze huidige taxichauffeurs) die passagiers afzetten in de rue Michel-le-Comte in de Marais in Parijs, als die voldoende geld hadden neergeteld voor hun rit: 'zo is het genoeg voor de rue Michel'. 
De uitdrukking zou vooral verspreid zijn door de talloze journalisten van dagbladen die kantoor hielden op de rue Réaumur, op enkele passen afstand van de rue Michel-le-Comte.


volgende keer:
Kun je in het Frans ook water naar de zee dragen?

chanter comme une casserole

zo vals als een kraai zingen
('zingen als een pan')

Als iets flink staat te koken in een pan, kan dat borrelende en in een snelkookpan ook sissende of zelfs fluitende geluiden maken, maar het komt toch niet echt in de buurt van mooi zingen, dus wellicht dat dat - in combinatie met de Franse culinaire obsessie - een verklaring vormt voor de uitdrukking. Overigens bestaat in het Frans een nog onduidelijkere variant van de uitdrukking, nl. chanter comme une seringue ('zingen als een injectiespuit'). Ooit een injectiespuit horen zingen? Of het moet zijn dat het een klankassociatie is met sirène ('sirene') of serin ('goudvink'). Probeerde iemand misschien te zingen als een goudvink, klonk het als een sirene en hield men het maar op het midden, de seringue ? Wie zal het zeggen? Rare jongens, die Fransen...

volgende keer:
Wat is er mis met de rue Michel?

une bonne pâte

een goedzak / een toffe peer
('een goed deeg')

Deze vrolijke jongen adverteert voor een pizzeria in Nancy door te wijzen op de uitstekende deegbodems van hun pizza's, maar misschien is hij zelf ook wel een bonne pâte of une bonne pâte d'homme (want je kunt ook d'homme of de femme aan de uitdrukking toevoegen). Iemand die une bonne pâte is, is een goedzak, iemand met een goed karakter die niemand kwaad wil doen, heel gewillig en goedaardig is. Waarom? Daar heb ik nog geen verklaring voor kunnen vinden. Misschien zit het hem in de kneedbaarheid van het deeg. Een persoon die une bonne pâte is, zal zich niet makkelijk hard opstellen, met hem of haar kun je alle kanten op, hij of zij laat zich gemakkelijk kneden.

volgende keer:
In het Nederlands kun je zo vals zingen als een kraai. En in het Frans?

héraut - Hérault - héro - héros

heraut - Hérault - heroïne - held

Al deze vier woorden worden op dezelfde manier [eeroo] uitgesproken. Een héraut heet bij ons ook een 'heraut'. Herauten waren aankondigers en opzichters bij middeleeuwse toernooien. Zij hadden een grote kennis van de wapenschilden en konden daarmee de identiteit van de ridders bekendmaken. 
De Hérault is de naam van een departement in het zuiden van Frankrijk waarvan Montpellier de hoofdstad is. Net als bijna alle departementen is het vernoemd naar een rivier, die dus ook Hérault heet. Die naam is overigens afkomstig van het Frankische (Germaanse) Hariwald (heir = leger + wald = woud). 
Ik heb het al eerder gehad over de Franse voorliefde voor het afkorten. Héro (zonder -s aan het eind) is dan ook de afgekorte vorm van héroïne in de betekenis 'heroïne'. Sommigen zullen zich misschien afvragen waarom ik daar nog een vertaling van geef (beide woorden zijn namelijk hetzelfde in het Frans en in het Nederlands), maar dat is omdat héroïne in het Frans als eerste betekenis 'heldin' heeft. De mannelijke variant is ons vierde woord van vandaag: héros (met een -s, van het Griekse èroos). Nog een aardig weetje trouwens is dat het woord héros niet zoals gebruikelijk is voor uit het Latijn en Grieks ontleende woorden met een stomme h begint (het vrouwelijke héroïne volgt deze regel wel). Het is dus l'héroïne ('de heldin'), maar le héros ('de held'). De reden daarvoor zit hem in het meervoud. Als een woord niet met een aangeblazen maar met een stomme h begint wordt de meervouds-s van het lidwoord ervoor uitgesproken: les héroïnes ('de heldinnen') klinkt als [leezeeroien]. Les héros klinkt met een aangeblazen h echter als [lee eeroo] Als de h van héros stom was geweest, dan zou de uitspraak van les héros [leezeeroo] zijn geweest, net als les zéros ('de waardelozen/onbenullen'), het tegengestelde dus van 'helden'...

volgende keer:
Hoe noem je een 'goedzak' in het Frans?

délier la langue

de tongen losmaken / aan het praten krijgen
('de tong losmaken')

Dit is wel een heel letterlijk opgevat en laten we hopen hypothetisch geval: hoe krijg je een aan een lantarenpaal vastgevroren tong los?
Geloof het of niet, daarvoor kun je tips terugvinden op YouTube...
Délier is het tegengestelde van lier ('verbinden, vastknopen'). Iemand die een geheim niet wil verklappen, heeft als het ware zijn tong 'vastgeknoopt', zodat hij of zij niet kan praten. Het is vervolgens aan degene die toch achter de waarheid wil komen om de tong weer los te knopen. Het kan ook door invloed van alcohol gebeuren. Net als in het Nederlands kan bijvoorbeeld wijn de tongen los maken: le vin délie la langue. Ook kun je iemand van zijn belofte ontslaan: délier quelqu'un d'une promesse. En een priester kan een gelovige een zonde vergeven: délier un fidèle d'un péché al lijken wat dat betreft de laatste tijd de rollen eerder omgedraaid...

volgende keer:
Wat is er heldhaftig aan heroïne?

dormir sur ses deux oreilles

slapen als een roos
('op zijn twee oren slapen')

Als je het goed beschouwt, is het maar een vreemde uitdrukking: o.k., bij deze hond is het anatomisch mogelijk, maar als wij op beide oren proberen te slapen, liggen we of voortdurend te woelen of we liggen op onze rug met open ogen naar het plafond te staren, maar een associatie met lekker slapen krijg ik in ieder geval niet. Als het me überhaupt al lukt, dan lig ik toch doorgaans op één oor. Ik zou het overigens soms best prettig vinden als ik het kon: lichte slaper als ik ben, heb ik nogal eens last van omgevingsgeluiden, dus het zou heel wat schelen als ik dan op beide oren slapen kon. Nu moet ik me behelpen met oordoppen...

volgende keer:
Hoe kun je in het Frans de tongen losmaken?