We hebben allemaal onze besognes, dingen die ons bezighouden en waar we ons misschien zorgen over maken. Dan kun je natuurlijk bij de pakken neer gaan zitten en je beklagen over alle zorgen die je overstelpen of je kunt proberen ze zo snel mogelijk uit de weg te werken in de hoop weer snel aan iets toe te komen dat je met vreugde vervult. Dan ga je maar beter voortvarend te werk.
volgende keer:
doen we u versteld staan...
Een grain is een graantje of een korreltje. Het duidt in ieder geval iets heel kleins aan. De dwaasheid waar het in deze uitdrukking om gaat is dan ook maar een klein tikkeltje getiktheid die vaak ook snel weer overgaat en ja, zo is er bij ieder genie ook soms wel eens een draadje los...
volgende keer:
gaan we voortvarend te werk...
dus niet voor creatieve geesten die willen experimenteren met kleuren, maar voor hen die de werkelijkheid graag natuurgetrouw weergeven.
volgende keer:
zijn we een beetje getikt...
De baguette (lett. 'stok') is het bekendste Franse stokbrood, maar daarnaast heb je bijvoorbeeld ook de flûte ('fluit') en de ficelle ('draadje'). De Fransen noemen hun stokbroden dus naar voorwerpen met een vergelijkbare vorm en laten het generieke woord 'brood' weg (als ze hun broden zouden noemen zoals wij dat doen, zouden het bijvoorbeeld pain baguette en pain flûte zijn). Voor ons is een baguette alleen een stokbrood. Dus als we over een Franse dirigent lezen, zien we hem met een stokbrood voor zijn orkest zwaaien. Ook een tovenaar zou zijn kunsten vertonen zwaaiend met een stokbrood. Niet dus. Maar je kunt in het Frans dus wel weer met die woorden spelen zoals in het voorbeeld op het plaatje: 'Als ik aan de bakker om een stokbrood vraag en zij zegt: Hoe wilt u uw stokbrood? dan antwoord ik: magisch! Je weet maar nooit wat er uit een misverstand...' De bakker wilde uiteraard weten hoe bruingebakken, knapperig of smeuig de klant haar stokbrood wilde, maar een baguette magique is ook het woord voor een toverstokje.
volgende keer:
hebben we een kleurplaat voor luie tekenaars...
vroeg uit de veren zijn
Ben je al weer uit bed gevallen?
(zo vroeg uit de veren)
Wat bezielt je? Ga weer slapen!
('uit bed vallen')
Hier herken ik me wel in, hoewel het al een tijdje geleden is dat ik letterlijk uit mijn bed gevallen ben. Maar vroeg uit de veren ben ik vaak. De suggestie van de uitdrukking is waarschijnlijk dat je zo bedrijvig bent dat je niet eens de tijd neemt om rustig je bed uit te stappen. In mijn geval is het eerder wel dat laatste nadat ik me tevergeefs urenlang hebben liggen omdraaien...
volgende keer:
zwaaien we met een toverstok... brood.
Dit is een uitdrukking met een literaire bron, in dit geval de lijvige roman Les Misérables van Victor Hugo, in Nederland vooral bekend door de musicalbewerking. In deze roman profiteert de hoofdpersoon Jean Valjean van de vredige slaap van bisschop Bienvenue Myriel die zich over hem ontfermd heeft, om diens zilverwerk te stelen. Valjean noemt zijn beschermer le juste, 'de rechtvaardige', vandaar.
volgende keer:
vallen we na onze vredige slaap uit bed...
In je nou met je hoofd in de stront of in de modder zit, het lijkt een weinig benijdenswaardige situatie, dus de uitdrukking behoeft geen nadere uitleg, lijkt me. Overigens kwam ik in een boekje ooit een moedwillige verhaspeling of omdraaiing tegen van deze uitdrukking, nl. avoir de la boue dans la tête (lett. 'modder in je hoofd hebben') gebruikt voor iemand die het allemaal niet meer zo duidelijk voor zich zag. En ach, er zijn ook mensen die het helemaal niet zo vervelend vinden om ondergedompeld te worden in de modder...
volgende keer:
hebben we recht op slaap...
Vandaag bespreken we een heel alledaags woord dat in vrijwel alle talen van de wereld bekend is (hello, hallo) maar in het Frans alleen gebruikt wordt als de telefoon wordt aangenomen. Je maakt je in Frankrijk niet als eerste bekend zoals bij ons ('met ...') maar laat dat over aan degene die opbelt.
Het woord heeft zijn oorsprong in het Engels en is al heel oud. Het werd al gebruikt (als halloo) door Britse herders vlak na de Normandische invasie van Willem de Veroveraar in 1066 om elkaar te roepen of om hun kuddes te verzamelen. Later werd het ook een uitroep om de honden tot de jacht aan te zetten, om verrassing uit te drukken en om iemands aandacht van ver weg te trekken en dat is de betekenis die uiteindelijk heeft geleid tot de Franse manier om de telefoon aan te nemen. Nu vinden we het volkomen normaal dat we op hetzelfde moment loepzuiver de stem kunnen horen van iemand die zich aan de andere kant van de aardbol bevindt, zelfs bewegende beelden daarbij verrassen ons niet. Maar bij het eerste telefoongesprek over de Atlantische Oceaan was dat helemaal niet zo vanzelfsprekend. Ook de verbinding was niet zo fantastisch als tegenwoordig, dus lag het voor de hand een uitroep te bezigen die men al gewend was te hanteren om de aandacht van iemand te trekken die zich ver weg bevond.
volgende keer:
steken we onze kop in... de modder.
Als u niet van vieze grapjes houdt, kunt u deze post beter overslaan...
Ook hele cerebrale persoonlijkheden zoals Professor Zonnebloem kunnen een dirty mind hebben. Probeert u deze vulgaire rebus maar eens op te lossen.
Tip: een cul is in eerste instantie een 'kont' (ook 'seksueel pleziertje') en wordt uitgesproken als [kuu], dus zonder de l uit te spreken.
Oplossing:
6 7 1Q 9 si c'est un cul neuf Als het (avontuurtje) voor het eerst is / Als het een maagdelijk kontje is
7 IQ 1363 c'est un cul très étroit dan is het kontje nog heel nauw
6 7 IQ 1363 Si c'est un cul très étroit en als het een heel nauw kontje is
7 1 10 20 plaisir C'est un divin plaisir dan is het een goddelijk genot
2 100 servir de s'en servir om er gebruik van te maken
Ik had u gewaarschuwd...
volgende keer:
vragen we ons af wat allô allô eigenlijk betekent...
'Als ik mijn vrienden mis, doe ik hetzelfde met ze als met sjalotjes: ik fruit ze en blus ze af met witte wijn.'
Het lijkt een uit frustratie geboren drastische wijze om definitief van ze af te komen als je je vrienden versnippert, ze aanbakt in de pan om ze vervolgens met een scheut witte wijn te overgieten, maar niet als je de Franse benaming voor het begrip 'fruiten' kent: faire revenir (lett. 'laten terugkomen').
Je kunt dezelfde zin dus ook lezen als 'dan laat ik ze terugkomen voor witte wijn'. Je trakteert ze dus op een heerlijk glas (of fles) witte wijn.
volgende keer:
mag u een vulgaire rebus oplossen...
Van deze uitdrukking bestaan ook de varianten donner le la ('de a aangeven') en donner la note ('de noot aangeven') en ze komt dus duidelijk uit de muziekwereld, waarbij een musicus of zanger de toon(soort) aangeeft waarin gespeeld of gezongen moet worden. In een koor is het doorgaans de dirigent die met behulp van een stemvork de toon aangeeft (en daarmee figuurlijk dus het voorbeeld geeft dat gevolgd dient te worden). In een symfonieorkest geeft de hobo vanwege zijn ragzuivere geluid de a aan waarop de andere instrumenten moeten afstemmen.
volgende keer:
gaan we fruiten en afblussen...
De uitdrukking dateert uit de negentiende eeuw en verwijst naar gokkers die aan een speeltafel hun geld terugnemen nog voor ze het kunnen inzetten om op die manier verlies in het spel te voorkomen. De ervaring bij het gokken leert echter dat je daar vaak (het verstand van) een ander voor nodig hebt...
volgende keer:
hebben we een toonaangevende bijdrage...
De wereld(wan)orde verandert in snel tempo. Grote delen van de wereld pikken de westerse dominantie niet meer. Daarbij wordt vaak gewezen op het imperialistische en kolonialistische verleden. In het Midden-Oosten hebben daarnaast de middeleeuwse kruistochten een flink trauma aangericht. Dit zou er wel eens toe kunnen leiden dat president Biden dezer dagen met lege handen en een illusie armer terugkeert uit deze omgeving waar de burgerbevolking vreselijk te lijden heeft onder de in vele jaren opgebouwde onderlinge spanningen.
Vanuit (middeleeuws) westers perspectief waren de kruistochten heilige ondernemingen bedoeld om de christelijke heiligdommen veilig te stellen. De geschiedenis heeft ons steeds weer geleerd welke ellende religieus fanatisme kan veroorzaken en we hebben er steeds weer niets van geleerd.
Zodra iemand fanatiek voor een bepaalde zaak gaat strijden, kunnen we dan ook nog steeds zeggen dat hij of zij een kruistocht gaat ondernemen. We staan niet in voor de gevolgen...
volgende keer:
proberen we te redden wat er te redden valt...
o Maar hoe kan de mooiste vrouw van de wereld me zoiets zeggen?
volgende keer:
gaan we voor twee...
De leer van Epicurus kennen we misschien, nou ja... we weten misschien dat hedonisten (mensen die genot nastreven) vaak epicurisch worden genoemd, maar epipurisch? Dat is ook alleen maar begrijpelijk als je Franstalig bent:
- Op sentimenteel gebied ben ik epipurisch.
o Je bedoelt epicurisch.
- Nee, nee, ik date... en verder niets!!
En daarbij klinkt épipurien dus op één klank na precies als et puis pu rien (spreektaalvariant van et puis plus rien) of zelfs helemaal hetzelfde, want in diezelfde taal wordt niet alleen plus vaak uitgesproken als pu, maar ook puis als pi. Het woordgrapje is bedacht door Elle C. Tout (elle sait tout, 'zij weet alles').
volgende keer:
vragen we ons af of het goed is om te liegen in een relatie...
Als je iets schaamteloos doet zonder je te bekommeren om het eerverlies dat het gevolg kan zijn van je acties of de minachting die het je kan opleveren, kun je in het Frans zeggen dat je dat toute honte bue doet. Het is gebaseerd op de uitdrukking boire toute honte dat 'alle vormen van vernedering ondergaan' betekent. Als je al op alle mogelijke manieren vernederd bent, dan kun je alles wel aan en hoef je je nergens meer voor te schamen, dan ben je de schaamte voorbij...
volgende keer:
bespreken we de leer van Epipurus...
Wie de bal kaatst, kan hem terugverwachten, weten we allemaal. Het lijkt wel of we die bal niet willen hebben. Zodra we hem te pakken krijgen, willen we hem zo snel mogelijk weer weggooien, of in dit geval beter gezegd teruggooien. Het is toch makkelijker als de ander de verantwoordelijkheid neemt voor een moeilijke zaak dan jij zelf. En zo is het in conflicten vaak zo dat de een de ander ervoor verantwoordelijk acht, in ieder geval op het moment dat jij daar zelf van beschuldigd wordt. Aanvankelijk, in de achttiende eeuw, betekende de uitdrukking eigenlijk eerder 'elkaar steeds met nieuwe argumenten bestoken' en wees het dus meer op een onderlinge gelijkwaardigheid, als een lange rally in het tennisspel, zeg maar.
volgende keer:
zijn we alle schaamte voorbij...
Een zeventiende-eeuws schip had meerdere ankers die konden worden uitgeworpen. Het belangrijkste anker heette het ancre maîtresse ('meesteranker'), ancre de miséricorde ('anker van genade') of ancre sacrée ('heilig anker'), dat werd uitgeworpen om het schip te stabiliseren. Als uitdrukking kwam ancre de salut in de negentiende eeuw in het woordenboek terecht.
volgende keer:
kaatsen we de bal terug...
Het verliezen van tanden staat symbool voor een mislukking. Wie zijn tanden ergens op stukbijt, ondergaat dus een mislukking, of ondervindt op zijn minst - om het in 'goed Nederlands' te zeggen collateral damage...
volgende keer:
werpen we een anker uit...
Banderillas zijn met linten versierde spiezen die tijdens een stierengevecht in de schouder van de stier worden gestoken om het toch al kansloze dier verder te verzwakken in de ongelijkwaardige strijd tegen de toreador. De uitdrukking is dan ook via het Spaans in het Frans terechtgekomen en duidt op herhaalde aanvallen op een tegenstander.
volgende keer:
breken we onze tanden stuk...
In het Zuiden van Frankrijk wordt het Provençaals gesproken (in de Middeleeuwen de langue d'oc of Occitaans) dat het heeft afgelegd tegen de langue d'oïl (de benamingen zijn trouwens gebaseerd op het woord dat destijds gebruikt werd voor 'ja'), waaruit zich het moderne Frans heeft ontwikkeld. De Fransen uit het noorden van het land (en zeker die van Parijs) beschouwen het Provençaals nu meestal als een onverstaanbaar patois (dialect). Zelf heb ik het ook niet bestudeerd - een gemiste kans eigenlijk, want ik studeerde in de jaren '80 in Utrecht aan het Frans en Occitaans Instituut, maar volgens mij kan ik wel lezen wat de boer op het plaatje zegt. Hierbij dus mijn vertaling:
- 'Kind, ik raad je aan niet van dat water te drinken. De koeien hebben erin gekakt.'
o 'Ik versta uw dialect niet. Ik kom uit Parijs.
- 'Ah, ok. Ik zei: drink niet te snel, het water is koud.'
Dat zegt in ieder geval genoeg over de verhouding tussen Parijzenaren en 'de provincie'.
volgende keer:
gaan we stierenvechten...
... als je hen vertelt dat je 40 jaar bent. Ik herinner me zelf inderdaad nog een versje dat ik voor mijn moeder maakte dat eindigde met de regel 'En hoe oud is mama nu... al 37, hu!' waarbij dat 'hu' niet alleen een gevalletje rijmdwang was, maar ook de afschuw over haar aanstaande dood uitdrukte, die bij zo'n astronomische leeftijd uiteraard niet lang op zich zou laten wachten. Gelukkig hield ze het nog een halve eeuw vol.
Wat moeten diezelfde kinderen zich wel niet voorstellen bij mijn eigen jeugd, nu ik de drempel van 60 jaar al ruime tijd geleden gepasseerd ben. Zou je dan een plaatje met dinosauriërs moeten afbeelden? Of eencelligen in de oerzee?
volgende keer:
bespreken we de kwaliteit van het water...
Voor het begrip 'doodgaan' bestaan vele verzachtende uitdrukkingen. Zelfs eenvoudige woorden als 'overlijden' en 'heengaan' zijn er al voorbeelden van. Een van de vele omschrijvingen die in het Frans bestaan is payer son tribut à la nature: je betaalt je bijdrage aan de natuur, door er weer in op te gaan. De uitdrukking dateert uit de vijftiende eeuw, toen de dood wel gedefinieerd werd als een pact dat gesloten was met de natuur, waarmee de dood gerationaliseerd werd als een biologische noodzakelijkheid waaraan niet te ontkomen was.
Voor wie zich afvraagt wat het plaatje hier nu bij doet: het is het schilderij De tribuutbetaling van de Italiaanse renaissanceschilder Tommaso Masaccio.
volgende keer:
zien we hoe de jeugd zich die van ons voorstelt...
Het dichtknijpen van je vuisten schept een beeld van stevigheid, symbool dus voor het vaste slapen. De uitdrukking is voor zo ver we kunnen nagaan voor het eerst gebruikt door Balzac in zijn beroemde roman Le père Goriot uit 1834 om te beschrijven hoe vast de hoofdpersoon Eugène de Rastignac lag te slapen.
volgende keer:
betalen we onze bijdrage aan de natuur...
Wie zijn ogen niet in zijn zak heeft zitten, kan zijn ogen goed de kost geven. We hebben hier weer te maken met een van de vele uitdrukkingen die het Frans en het Nederlands delen. Op het plaatje wordt daarnaast gespeeld met de dubbele betekenis van het woord poche in het Frans. Een poche kan een broekzak zijn, maar ook een wal onder een oog. De jongen zegt dan ook: 'Sommigen hebben hun ogen niet in hun zak, maar bij mij zitten de zakken onder mijn ogen (letterlijke vertaling, bedoeld is: ik heb wallen onder mijn ogen)'.
volgende keer:
slapen we met gesloten vuisten...
De eerste betekenis van het woord détente is ontspanning (van het werkwoord se détendre, 'zich ontspannen', 'relaxen') maar daar kun je nog niet op drukken, zoals je op het plaatje leest (faut surtour pas appuyer dessus, 'je moet er vooral niet op drukken')? Dat verraadt dat het woord nog een tweede betekenis heeft en die is van toepassing in de uitdrukking van vandaag. La détente is namelijk ook de benaming van de trekker van een wapen. En als dat mechanisme te vast zit of stroef is, dan is het moeilijker om het wapen af te laten gaan. Dat heeft geleid tot de figuurlijke betekenis van 'traag van begrip zijn', ervan uitgaande dat dat begrip van iets bij veel mensen in een split second komt, maar bij anderen dus met meer moeite. Het kan ook betekenen dat iemand niet snel tot een beslissing komt. Die twee betekenissen zijn goed te verklaren, zelfs voor mensen die een beetje traag van begrip zijn. Maar hoe kan het dan dat de uitdrukking ook 'op de penning zitten, gierig zijn' kan betekenen? Dat komt doordat het een eerdere enigszins gelijkende uitdrukking heeft vervangen, nl. dur à la desserre (desserrer betekent 'opendoen, losmaken, vaneen doen, losdraaien') en sloeg hier op het openknippen van een portemonnee of het losmaken van een geldbuidel.
volgende keer:
hebben we onze ogen niet in onze zak zitten...
Eind negentiende, begin twintigste eeuw werden theaterkaartjes verkocht achter kleine loketjes voor het theater. Die bleven vaak nog open terwijl de voorstelling al begonnen was, zolang nog niet alle plaatsen verkocht waren. Zodra die echter verkocht waren, werden de loketten gesloten.
volgende keer:
is het moeilijk om te ontspannen...
- Kom, vooruit, wees nou eens eerlijk en vertel me nou eens hoe vaak je bent vreemdgegaan...
... slaap je?
- Nee, ik ben aan het tellen...
volgende keer:
doen we de luiken dicht...
