avoir une mémoire de lièvre

een geheugen als een zeef hebben
('een hazengeheugen hebben')

Wie een heel goed geheugen heeft, heeft een olifantengeheugen (une memoire d'éléphant) omdat deze dieren in het immense territorium waarop ze rondtrekken feilloos voor hen belangrijke plekken terug kunnen vinden en individuen - ook mensen - tien jaar later nog herkennen. Ook is bekend dat ze zich 5 of 10 jaar na een gebeurtenis kunnen wreken - een gegeven dat de bekende rolo-reclame van jaren geleden al heeft gebruikt om zijn product aan te prijzen. Maar hoe zit dat dan met hazen (en konijnen, want inmiddels heb ik ook de variant une memoire de lapin aangetroffen)? Wel, het blijkt dat hazen als er op hen gejaagd wordt, wel het hazenpad kiezen, maar vervolgens veelvuldig terugkeren uitgerekend naar de plek waar er op ze gejaagd werd. Erg rancuneus lijken ze dus niet te zijn. Levensmoeheid zal het ook niet zijn. Zullen we het dan toch maar houden op vergeetachtigheid?

volgende keer

Deze week brachten de Iraakse Koerden hun stem uit voor onafhankelijkheid, vandaag hopen de Catalanen hetzelfde te doen. Hoe vertaal je 'stem' in het Frans?

cela m'arrange

dat komt me goed uit
('dat schikt me')

Het werkwoord arranger betekent 'rangschikken, schikken, regelen, in orde brengen'. Figuurlijk kan het gebruikt worden in de betekenis '(goed) uitkomen'. 

Je kunt zelf iets 'arrangeren', iets kan jou al dan niet goed uitkomen en het werkwoord kan ook nog wederkerend gebruikt worden. Als je wilt zeggen dat iets wel goed zal komen, dan kun je bijvoorbeeld de wederkerende vorm gebruiken: cela s'arrangera ('het komt wel goed')...

volgende keer

Hoe zeg je in het Frans dat je 'een geheugen als een zeef' hebt?

Ça fait une paye ! / Ça fait un bail !

dat is een eeuwigheid geleden
('dat is een betaling/een huurcontract geleden')

Helaas overkomt me dit ook regelmatig - liefst nadat ik net met veel moeite weer een kilo of tien ben afgevallen - dat iemand die me lange tijd niet gezien heeft, zegt: 'Goh, wat ben jij dik geworden!' Meestal ben ik dan te perplex om iets onaardigs terug te zeggen. Ik zal mijn lot dus maar moedig blijven dragen. Maar goed... we hebben het dus over de uitdrukking ça fait une paye of ça fait un bail. Er bestaan natuurlijk allerlei huurcontracten, maar de meeste zijn langdurig, zeker in het geval van erfpacht. Het is waarschijnlijk dit laatste contract - dat tot 99 jaar kan duren - dat de aanleiding is geweest voor de uitdrukking van vandaag.

volgende keer:

Hoe zeg je in het Frans dat iets je niet goed uitkomt?

dérouiller

een pak slaag geven, in elkaar slaan
('ontroesten')

Gisteren hield president Macron een grote Europatoespraak in de Sorbonne om de EU een nieuw elan te geven en een weerwoord te geven op het nationalisme dat in allerlei Europese landen opkomt. Op het plaatje hiernaast zien we een karikaturale voorstelling van een gewelddadige nationalistische cel die een aanslag voorbereiden. De leider van het ongure gezelschap zegt: 'We moeten een grote slag slaan! We gaan die Arabische klootzakken een pak rammel geven. Ik heb een plan...' Dat het niet om het intelligentste gezelschap gaat, is niet alleen aan de niet al te heldere gezichten te zien, maar ook aan de taalfout naast het portret van Hitler: la France à les Français i.p.v. aux Français. Kennelijk beheersen de verdedigers van het Franse erfgoed zelf hun eigen taal niet zo goed...

Maar terug naar het woord van vandaag: dérouiller. La rouille is de roest en het voorvoegsel dé- betekent 'ont-'. Eigenlijk klinkt het bijna positiever dan ons 'een kopje kleiner maken' of 'in elkaar slaan', want door het laagje roest van iets af te halen, maak je het toch eigenlijk alleen maar mooier? Zo is het vast niet bedoeld...

volgende keer

Hoe kun je in het Frans aangeven dat iets 'een eeuwigheid geleden' is?

cracher le morceau

de waarheid opbiechten
('het stuk uitspugen')

'Je had je mond moeten houden!' zegt de ene mus tegen de andere. 'Ik heb niks gezegd !!' werpt de andere tegen. 

De uitdrukking doet ook al snel denken aan vogels met braakballen. Het is natuurlijk ook een redelijk veilige plek om een geheim te bewaren, maar vroeg of laat moet je hem toch ophoesten, want zo'n geheim kan je ook lelijk in de weg zitten. Er kan ook een behoorlijke druk op je worden gezet. Als je iemand wilt uithoren, kun je ook zeggen dat je hem of haar gaat faire cracher le morceau. 

volgende keer

Hoe kun je iemand een pak slaag geven?

se mettre au diapason

op één lijn gaan zitten
('zich aan de stemvork zetten')

Voordat een concert begint is het belangrijk dat iedereen dezelfde a heeft, anders wordt het geheel een wanklank. Zo kun je ook figuurlijk op één lijn gaan zitten door 'op elkaar af te stemmen'. Met het voorzetsel de erbij kan het ook betekenen dat je je aan iemands gevoelens aanpast: se mettre au diapason de quelqu'un. Je gaat een beetje op elkaars golflengte zitten, zou je kunnen zeggen...

volgende keer

Hoe zeg je in het Frans dat je de waarheid 'ophoest' ?

hoe vertaal je 'afzetten' in het Frans?

amputer - cerner - clôturer - déposer - écarter - enlever - fermer - escroquer - éteindre - ôter - repousser - retirer - rouler

Hier moet ik toch echt weer keuzes maken, want ons woord 'afzetten' kan ontzettend veel verschillende betekenissen hebben. Als je bijvoorbeeld iemand op het station afzet, zoals hiernaast op het Gare de Lyon in Parijs, dan gebruik je daarvoor het werkwoord déposer (est-ce que tu peux me déposer à la gare ?). Hetzelfde werkwoord kun je ook gebruiken voor stoffen die zich ergens tegen afzetten en ook voor het uit het ambt zetten van iemand (déposer un roi). Wil je de radio of het gas afzetten, dan kun je daarvoor éteindre (lett. 'doven') of fermer (lett. 'sluiten') gebruiken: n'oublie pas de fermer le gaz avant de partir ('vergeet niet het gas af te zetten voor je weggaat'). 

Je kunt natuurlijk ook een hoed afzetten: enlever of ôter son chapeau. Zet je je bril af, dan kun je ook retirer ses lunettes. 

Als de dokter een been afzet, gebruik je het werkwoord amputer en wanneer de politie een huis afzet, dan gebruik je cerner (lett. 'omsingelen'): la maison était cernée par la police. Een bouwterrein dat wordt afgezet, wordt clôturé ('afgesloten').

Repousser gebruik je om je tegen iets af te duwen.

Wanneer je iets koopt, kun je ook worden afgezet. Afzetten in de betekenis van 'oplichten' kun je vertalen met escroquer of rouler.

En zo kunnen we heel veel kanten op met dit werkwoord.

volgende keer

gaan we samen op één lijn zitten...

par-dessus le marché

op de koop toe, daar komt nog eens bij
('bovenop de markt')

We kennen het woord marché nu natuurlijk vooral in de betekenis 'markt', maar het staat ook voor wat je koopt, een 'aankoop' of 'koopje'. Vandaar ook dat het woord 'goedkoop' in het Frans wordt aangeduid met bon marché ('een goed koopje, een goede aankoop'). Als je dan bij zo'n aankoop ook nog eens iets erbovenop krijgt (in positieve of negatieve zin) dan krijg je dus iets par-dessus le marché (lett. 'over de koop heen'), op de koop toe dus. Het kan inmiddels heel algemeen gebruikt worden in de betekenis van 'bovendien' of 'daar komt nog eens bij'.

volgende keer

Hoe vertaal je 'afzetten' in het Frans?

gagner au change

er beter van worden, erop vooruitgaan
('winnen bij het wisselen')

Als iemand je een deal voorstelt, kun je je afvragen Qu'est-ce que je gagne au change ? of verkort Qu'est-ce que j'y gagne ? (wat heb ik er te winnen? / wat schiet ik ermee op?), want uit de ervaring blijkt maar al te vaak dat er bij een deal ook verloren kan worden (perdre au change). Het blijft altijd oppassen, als je een belangrijke deal wilt sluiten. Het spreekt voor zich dat je deze uitdrukking ook kunt gebruiken als er geen geld op het spel staat, maar andere zaken die belangrijk voor je zijn.

volgende keer

gaan we boven de markt hangen...

passer en douce

binnensmokkelen
('heimelijk overbrengen')

Tja, in een land als Amerika kijken ze niet meer op van extreme gevallen van obesitas en zo is het deze jongeman dus gelukt om een vriend een festival binnen te smokkelen en met zijn tweeën voor de prijs van één te genieten...

Passer heeft o.a. de betekenissen van 'doorgeven, overbrengen', zoals in tu peux me passer le sel, s'il te plaît ? ('wil je me het zout even doorgeven, alsjeblieft?'), maar ook in clandestiene zaken als smokkelen, zowel van dingen als van mensen. Zo heet iemand die een ander illegaal de grens over smokkelt ook een passeur. En douce (letterlijk zoiets als 'zoetjes, rustig') heeft de betekenis 'heimelijk, stiekem' en zo is dus duidelijk wat de uitdrukking betekent.

volgende keer

Hoe vraag je in het Frans: 'wat heb ik daarbij te winnen?' ?

lever les couleurs

de vlag hijsen
('de kleuren oprichten')

Les couleurs is metonymisch voor 'de vlag'. Je kunt ook zeggen hisser les couleurs ('de kleuren hijsen') of hisser le drapeau ('de vlag hijsen'), maar het ceremoniële moment wordt meestal aangeduid als le lever des couleurs ('het hijsen van de vlag'). Daarmee is lever een van de weinige hele werkwoorden die als zelfstandig naamwoord gebruikt worden. Het bestaat ook in le lever du soleil ('de zonsopkomst') en dan noem ik voor de volledigheid ook meteen maar le coucher du soleil ('de zonsondergang').

Het hijsen van de vlag is een plechtig moment, dus van de aanwezigen wordt verwacht dat zij in de houding gaan staan (se mettre au garde-à-vous). Daarbij past dan ook het bevel 'Geef acht!', in het Frans: Garde-à-vous !

volgende keer:
Hoe kun je in het Frans iets binnensmokkelen?

ne pas en démordre

niet opgeven, vasthouden aan
('niet loslaten')

Eigenlijk is het Franse werkwoord démordre onvertaalbaar in het Nederlands. Het zou zoiets moeten zijn als 'losbijten' of 'ontbijten', maar dat laatste heeft bij ons een geheel andere betekenis (en een andere etymologie). Mordre betekent 'bijten' en op zich zou dat werkwoord misschien al genoeg kunnen zijn om 'zich ergens in vastbijten' uit te drukken, maar in het Frans wordt dus een dubbele ontkenning gebruikt om dit nog sterker uit te drukken: ne pas démordre de ('zich niet 'losbijten' van'). Als iemand maar niet ergens over of ergens mee ophoudt, kun je dus zeggen: il n'en démord pas.

volgende keer:

Vandaag is het Prinsjesdag, een van de weinige dagen in Nederland met (bescheiden) militair vertoon. Hoe hijs je in het Frans de vlag?

dégonflé

pantoffelheld, schijterd, lafbek
('leeg(gelopen), lek')

Allereerst excuses voor de wat seksistische domme-blondjes-grap hiernaast (Shit, de band is lek. - Helemaal? Nee, alleen de onderkant).

Als iemand overloopt van zelfvertrouwen of ontzettend veel lef heeft, kun je die in het Frans gonflé ('opgezwollen, vervuld van') noemen. Maar wat opgepompt is, kan zo weer leeglopen (denk maar aan een ballonnetje) en dan blijft er van de moed en het zelfvertrouwen weinig over. 

Le journal d'un dégonflé ('dagboek van een pantoffelheld') is ook de Franse naam van de Amerikaanse film Diary of a wimpy kid, waarin de 12-jarige Greg zich staande probeert te houden in de stomme schoolwereld, door iedere dag nieuwe plannetjes te bedenken die voortdurend weer mislukken. Er is ook een hele serie stripboeken verschenen. 

volgende keer

Greg geeft in ieder geval nooit op. Hoe kun je dat in het Frans zeggen?

hoe vertaal je 'sterk' in het Frans?

costaud - ferme - fort - incroyable - invraisemblable - puissant - robuste - solide - vigoureux

Het veiligste woord dat je kunt kiezen is fort, dat in de meeste contexten bruikbaar is. Obélix hiernaast zou je fort noemen, en informeel misschien costaud. Iemand die er sterk en stevig gebouwd uitziet, kun je dan ook costaud noemen. Een sterk persoon die ook getuigt van moed kun je ook ferme noemen. Ook de wind kan trouwens fort of ferme zijn.

Zelfs in de uitdrukking 'dat lijkt me sterk' kun je fort gebruiken: c'est un peu fort...

Een ander veel voorkomend woord is puissant dat vooral de betekenis 'vermogend, krachtig' heeft. Zo kun je het hebben over een moteur puissant of een remède puissant ('een sterk geneesmiddel'). 

Als iets tegen een stootje kan, kun je het solide of robuste noemen, ook figuurlijk: une plante robuste (of vigoureuse), des chaussures solides, un argument solide. In het Nederlands zouden we hier ook kunnen kiezen voor 'stevig'. 

Als iemand echter 'sterke verhalen' vertelt, dan noem je dat eerder récits of histoires incroyables ('ongelofelijk') of invraisemblables ('onwaarschijnlijk') en als je je tenslotte moed in wilt drinken met wat sterkedrank, dan kun je je toevlucht nemen tot boissons spiritueuses.

volgende keer

Hoe noem je in het Frans een 'pantoffelheld' ?

perdre les pédales

de weg kwijtraken, de draad kwijt zijn
('de pedalen verliezen')

De uitdrukking is gemakkelijk te begrijpen: als je met je voeten uit de pedalen schiet, ben je plotseling de controle kwijt en is het maar de vraag of je veilig aankomt waar je wilde zijn. Zo kun je ook onder invloed van stress of moeilijke omstandigheden je zelfvertrouwen verliezen. Daardoor kom je misschien ook wat minder goed uit je woorden, kun je de draad even kwijt zijn. De uitdrukking kan ook gebruikt worden als je twijfelt aan iemands geestelijke gezondheid.

volgende keer

Hoe vertaal je 'sterk' in het Frans?

avoir mal au coeur

misselijk zijn
('pijn in het hart hebben')

Nee, je hebt geen pijn in het hart als je zegt j'ai mal au coeur, ook geen liefdesverdriet of zo, maar je voelt je misselijk. Als je die misselijkheid plotseling voelt opkomen, kun je ook een haut-le-coeur hebben. 

Het is duidelijk dat deze uitdrukking al lang bestaat. In de Middeleeuwen was er nog nauwelijks sprake van enige anatomische kennis. Het hart werd gezien als het middelpunt van veel dingen, het verstand, het gevoel en aangezien misselijkheid vaak wordt opgewekt door gevoelsmatige zaken, zal waarschijnlijk gedacht zijn dat dit orgaan ook de misselijkheid veroorzaakte. Maar hoe zeg je dan dat je echt pijn aan je hart hebt? Uiteraard kun je dezelfde uitdrukking gebruiken, maar om misverstanden te voorkomen, zou je ook over douleur au coeur kunnen hebben.

volgende keer

Hoe kun je in het Frans de weg (of de draad) kwijtraken?

ne pas en mener large

zich er niet lekker bij voelen, er niet gerust op zijn
('niet wijd laten lopen')

Het is onduidelijk waar deze uitdrukking precies vandaan komt. Hij bestaat alleen in de ontkende vorm. Daarnaast bestaat wel mener (of conduire) large, maar dan heb je het over paarden die je een te wijde kring laat lopen. Als je dat ontkent en het op jezelf betrekt, dan zou dat misschien kunnen duiden op een benauwend gevoel, maar dat is pure speculatie. De taalkundigen zijn er nog niet uit. Hoe dan ook, als iemand n'en mène pas large, dan voelt hij of zij zich ergens niet lekker bij, is hij of zij ergens niet gerust op.

volgende keer

Hoe zeg je in het Frans dat je misselijk bent?

faire place nette

de boel ontruimen, schoon schip maken
('zuivere plaats maken')

... en dat moest bij de wisseling van de wacht op het Witte Huis in één nacht gebeuren. We hebben het geweten... Misschien aardig om te weten: het woord 'plaats' komt uit het Latijn platea en het Grieks plateia en was een aanduiding voor een brede centrale straat in een stad en werd vervolgens een algemene aanduiding voor 'plek, plaats, ruimte'. In het Frans heeft het daarnaast ook de betekenis 'plein' behouden. Faire place nette wil dan ook zeggen dat je een plaats vrij maakt voor iets of iemand anders. Dat is op het plaatje het geval. Figuurlijk kan de uitdrukking ook betekenen dat je (figuurlijk) een plaats vrijmaakt van alle onnodige zaken, eigenlijk meer nettoyer la place (lett. 'de plaats schoonmaken'), of zoals wij zeggen 'schoon schip maken'. In de arbeidswereld wordt de uitdrukking nogal eens gebruikt in de betekenis 'zich op de arbeidsplaats ontdoen van personen die nutteloos zijn geworden' oftewel 'ze ontslaan'.

volgende keer

Hoe kun je in het Frans zeggen dat 'je ergens niet lekker bij voelt' ?

pendant que j'y suis

nu ik het er toch over heb / nu ik er toch ben
('terwijl ik er ben')

De uitdrukking komt behoorlijk in de buurt van wat wij zeggen en kent ook wat varianten zoals pendant qu'on y est ('nu we het er toch over hebben') en kan soms ook een beetje anders vertaald worden: 'nu ik toch bezig ben', 'nu ik er eens over nadenk' of zelfs heel erg op de situatie toegepast, zoals: Enfin. En tout cas j'avais besoin d'une nouvelle tenue pour samedi, et pendant que j'y suis, j'ai quelque chose pour toi ('Hoe dan ook, ik had dus een nieuwe outfit voor zaterdag nodig, en toen ik aan het winkelen was, heb ik wat voor je meegenomen.').

volgende keer

Hoe zeg je in het Frans 'de boel ontruimen, schoon schip maken' ?

vendre la mèche

uit de school klappen
('het lont verkopen')

(Als de tekst van het plaatje te klein is, klik er even op...)
In de zestiende eeuw bestond de uitdrukking éventer/découvrir la mèche ('het lont blootleggen'). Als het lont van een vijandelijke mijn of ander explosief materiaal aan de lucht werd blootgesteld, werd daarmee de mogelijke schade die het explosief kon veroorzaken beperkt. Zowel de werkwoorden éventer als découvrir kregen naast de letterlijke betekenis ('aan de lucht blootstellen') ook de figuurlijke betekenis 'aan het licht brengen, ontdekken' en zo kreeg ook de uitdrukking éventer/découvrir la mèche de figuurlijke betekenis van het ontdekken van een complot of een geheim en het onthullen daarvan voordat het een schadelijke uitwerking kon krijgen. In de negentiende eeuw heeft het werkwoord vendre ('verkopen') in de betekenis van 'verraden' het werkwoord éventer/découvrir vervangen.

volgende keer

Hoe zeg je in het Frans 'nu ik het er toch over heb...'?

hoe vertaal je 'uitgaan' in het Frans?

circuler - s'éteindre - partir - prendre - quitter - sortir - se terminer

Als je naar het plaatje kijkt, denk je natuurlijk meteen aan sortir, 'uitgaan' in de betekenis van 'een avondje uitgaan', maar ons 'uitgaan' kan weer heel verschillende betekenissen hebben.

Zo kan ook een kaars of het licht uitgaan. In dat geval gebruik je het werkwoord s'éteindre ('doven'): la lumière s'éteint. 

Als bijvoorbeeld het ministerie een brief 'doet uitgaan', dan zeg je le ministère fait circuler une lettre. 

Ga je het huis uit, dan gebruik je het werkwoord quitter ('verlaten'): il a quitté la maison à sept heures ('hij ging om zeven uur het huis uit'). 

Als je ergens van uitgaat, van een veronderstelling bijvoorbeeld, gebruik je het werkwoord partir de (lett. 'vertrekken van'): partir d'une hypothèse, d'un principe. In het geval van een voorbeeld kun je hier ook prendre gebruiken: Prenons une famille de quatre personnes ('laten we uitgaan van een gezin van vier personen'). 

Tenslotte kunnen ook woorden uitgaan op een bepaalde letter(combinatie). In dat geval gebruik je se terminer : ce mot se termine par un x ('dit woord gaat uit op een x'), les verbes qui se terminent en -er ('de werkwoorden die uitgaan op -er'). 

Hier laten we het even bij, maar ga er maar van uit dat er nog veel meer mogelijkheden zijn om ons 'uitgaan' te vertalen in het Frans...

volgende keer

Hoe klap je in het Frans uit de school?

vieux jeu

ouderwets, van de oude stempel
('oud spel')

Naast démodé (letterlijk 'uit de mode') hoor je in het Frans ook vaak de uitdrukking vieux jeu ('oud spel') om aan te geven dat iets of iemand een beetje uit de tijd, 'onmodern' of archaïsch is. 

De combinatie vieux jeu kreeg zijn huidige betekenis in de negentiende eeuw en verwees oorspronkelijk naar de in vroegere eeuwen gebruikelijke acteerstijl in het theater, met een overdreven geëxalteerde manier van spreken en dito mimiek en gebaren, iets wat in de theaters van de zeventiende eeuw overigens een bittere noodzaak was, alleen al omdat het publiek niet stil op zijn plaats ging zitten en het toneelspel hooguit verstoorde met hinderlijke kuchjes. Vaak was het een va-et-vient in de parterre, waar zakkenrollers actief waren, er volop gegeten en gedronken werd, er uitgebreid 'genetwerkt' werd en ga zo maar door. Je kon ook niet zomaar een spotlight op een acteur richten. De verlichting geschiedde met kaarsen waarvan om het half uur de lonten moesten worden bijgeknipt om brandgevaar tegen te gaan (vandaar de vijf bedrijven van de klassieke tragedie). In zulke toestanden moest je als acteur wel enige moeite doen om de aandacht op je gevestigd te krijgen. Maar in de negentiende eeuw vond men die geëxalteerde stijl toch wat vieux jeu. Ruim een eeuw later zijn we inmiddels film en tv gewend, met close-ups en microfoons. In steeds meer theaters wordt ook met deze techniek gewerkt en dus vinden we de modernere speelstijl van de negentiende eeuw inmiddels ook weer vieux jeu...

volgende keer

Hoe vertaal je 'uitgaan' in het Frans?

tape-à-l'oeil

opvallend, opzichtig, in het oog springend
('tik-in-het-oog')

Een grote keten voor kinderkleding noemt zich Tape-à-l'oeil, waarschijnlijk omdat kinderen tussen 0 en 10 jaar graag opvallende levendig gekleurde kleding dragen. Kleding dus, die in het oog springt, qui tape à l'oeil ('in het oog tikt'). Misschien speelt ook een beetje ironie en zelfspot mee, want tape-à-l'oeil kan ook de connotatie van 'window dressing' hebben... Zodra je trouwens het voorzetsel verandert, verandert ook de uitdrukking van betekenis. Iemand die tape de l'oeil ('tikt met het oog') heeft slaap of valt in slaap en als iemand je tape dans l'oeil ('in het oog tikt'), dan betekent dat in het slechtste geval dat iemand je een blauw oog slaat, maar in de juiste context dat je iemand bijzonder aantrekkelijk vindt. Het luistert allemaal heel nauw...

volgende keer

En hoe zeg je dan in het Frans dat je er 'ouderwets' uitziet?

tant va la cruche à l'eau qu'à la fin elle se casse

de kruik gaat zo lang te water tot ze barst
('zolang gaat de kruik te water tot ze uiteindelijk breekt')

Hoe ouder de uitdrukking, hoe anders de zinsvolgorde en hoe groter de kans dat wij hem ook kennen. Het lijkt soms wel of er in de Middeleeuwen meer Europese integratie bestond dan heden ten dage. 

In de dertiende eeuw waren de kruiken in het algemeen van terracotta, een nogal breekbaar materiaal, dus die kruiken hadden niet het eeuwige leven, zeker niet als de gebruiker niet zo handig was. Water moest natuurlijk meerdere keren per dag gehaald worden, dus vroeg of laat moest er wel een einde komen aan het leven van de kruik en viel hij aan diggelen (Elle se casse of Elle se brise, die variant bestaat ook). In de dertiende eeuw was het overigens nog geen cruche maar een pot die niet naar l'eau ging, maar naar le puits ('de put'). In de Roman de Renart ('Van den vos Reinaarde') verandert de pot in water: tant va pot à l'eau que brise. Eigenlijk gaat die pot of die kruik dus al behoorlijk lang te water...

volgende keer

Waarom heeft een kindermodeketen zichzelf Tape-à-l'oeil genoemd?

être à fond de cale

helemaal aan de grond zitten
('onderin het scheepsruim zitten')

Dit beschamende plaatje van een minder glorieus deel van onze geschiedenis maakt duidelijk hoe diep je kunt zakken, door een scheepsruim vol te proppen met slaven in mensonterende omstandigheden. Toch is de herkomst van de uitdrukking een andere. Je moet denken aan een schip dat door zijn hele voorraad heen is en zich voorlopig niet kan herbevoorraden. De bemanning zal dan helemaal onderin het ruim moeten gaan zoeken naar de allerlaatste levensmiddelen die nog ergens in een hoekje verborgen liggen. De uitdrukking is overigens waarschijnlijk afkomstig uit het Occitaans, de taal van de Provence: èstre a fons de cala.

volgende keer

De kruik gaat zo lang te water...

être à la ramasse

hopeloos achterliggen, doodmoe zijn, opgeveegd kunnen worden, er helemaal doorheen zitten
('voor het oprapen liggen')

'Ik weet het, je kunt me opvegen/ik zit er helemaal doorheen/ik lig hopeloos achter, maar ik neem gas terug (lett. ik rem af)', verzucht de slak op het plaatje. Je ziet dat een-op-een vertalen vaak onmogelijk is vanwege de vele connotaties die woorden en uitdrukkingen kunnen hebben. 

'Voor het oprapen' is dan ook geen goede vertaling, want dan klinkt bij ons juist als iets wat in ruime mate aanwezig is en wat je dus overal kunt oprapen. Maar ja, oprapen is nu eenmaal de letterlijke betekenis van ramasser. Je moet eerder denken aan 'opvegen', zoals een bezem doet. Denk dus eerder aan een bezemwagen (in het Frans overigens la voiture balai) die coureurs die niet meer kunnen en hopeloos achterliggen moet 'opvegen'. Je suis à la ramasse zou je dan kunnen vertalen als 'Je kunt me opvegen'. De uitdrukking kan zowel letterlijk als figuurlijk gebruikt worden, als je er mentaal helemaal doorheen zit.

volgende keer

Hoe kun je in het Frans zeggen dat je helemaal blut bent, dat je 'helemaal aan de grond zit'? 

cul sec !

ad fundum! / in één teug!
('droge bodem')

Deze Franse... eh pardon Russische topacteur weet er wel raad mee. 

In eerste instantie lijkt het misschien een vreemde uitdrukking, omdat de meesten van ons het woord cul in de betekenis 'kont' kennen. Waarom zou je dan 'droge kont' zeggen als je een glas in een teug leeg wilt drinken. Als je dan ook nog bedenkt dat de Britten bottoms up zeggen, dan zou je daar ook nog enigszins atletisch bij moeten zijn, door onder het drinken ook nog eens je achterwerk omhoog te steken...

Maar het woord cul is ook de aanduiding voor de bodem van een fles of een zak. Denk bij dit laatste ook aan het Franse woord voor een doodlopende weg. Dat heet in het Frans een cul-de-sac, alsof je dus de bodem van een zak inrijdt: je kunt er wel in, maar je komt er niet meer uit.

Als je in het Frans dus cul sec ! roept, dan geef je daarmee aan dat je zo snel mogelijk je glas (of je fles!) leeg wilt hebben. Op de bodem ervan mag niets meer liggen, net dus als in het studentikoze Latijn ad fundum, dat 'tot de bodem' betekent.

volgende keer

Als je doodmoe bent, kunnen ze je in het Frans dan ook opvegen?

hoe vertaal je 'even' in het Frans?

aussi - égal - indifférent - un instant - juste - le même - un moment - pair - pareil - quelques minutes 

Eigenlijk kan ik alleen maar duidelijke vertalingen geven voor de betekenissen 'door twee deelbaar', 'een ogenblik' en 'evenveel'. Daarnaast wordt ons 'even' vaak gebruikt als zo'n typisch Nederlands modaal woordje dat zich niet zomaar 'even' laat vertalen...

Een 'even', dus door twee deelbaar getal is un nombre pair, i.t.t. een nombre impair ('een oneven getal'). Als je nog even tijd nodig hebt, kun je daar allerlei tijdsaanduidingen voor gebruiken als un instant, un moment, quelques minutes: il s' est absenté quelques minutes ('hij is even weg'), peux-tu venir un moment ? ('kun je even komen?'). In vergelijkingen gebruik je in de meeste gevallen aussi : il est aussi grand que moi ('hij is even groot als ik'), maar als je 'even' niet met een bijvoeglijk maar met een zelfstandig naamwoord gebruikt, dan doe je dat met le même : elle a le même âge que moi ('zij is even oud als ik'). 

Als iets je allemaal 'om het even' is, dan kun je égal, indifférent of pareil gebruiken: cela m'est égal. Ligt een bepaalde locatie 'even' buiten de stad, dan kun je zeggen: juste en dehors de la ville. 

In veel gevallen laat je ons modale 'even' trouwens onvertaald: 'nog even doorzetten' wordt bijvoorbeeld gewoon encore un petit effort.

volgende keer

Mijn goede vriend Rien zei gisteren 'ad fundum' bij het eerste glas dat we samen dronken. Hoe zeg je dat eigenlijk in het Frans?

c'est nickel !

dat is spiksplinterschoon, dat ziet er picobello uit
('dat is nikkel')

Ja, even de finishing touch en dat ziet er weer picobello uit! De Franse uitdrukking heeft - geloof het of niet - alles te maken met waterkranen. Kranen worden in het algemeen gemaakt van messing, maar dat zie je niet. Wat je ziet, is een chroomlaag. En om die chroom goed te kunnen bevestigen op het messing, wordt er eerst een dun laagje nikkel aangebracht... die je dus ook niet ziet. Wel jammer eigenlijk, want meer nog dan chroom heeft nikkel de eigenschap dat het - als het goed gepoetst is - er buitengewoon helder en blinkend uitziet, alsof het dus spiksplinterschoon is. 

volgende keer

Hoe vertaal je 'even' in het Frans?

couper les ponts

alle schepen achter zich verbranden
('de bruggen afsnijden')

Dit is hem trouwens, deze 'afgesneden brug': de Pont Saint-Bénézet, oftewel de beroemde Pont d'Avignon van het liedje. Maar als je hier allemaal in het rond gaat dansen, moet je wel je ogen goed openhouden, want voor je het weet lig je in de Rhône (spreek dit trouwens uit als Rhoon(e), zoals je ook Saône uitspreekt als Soon(e), maar dit terzijde...).

Normaal gesproken dient een brug om twee oevers met elkaar te verbinden en figuurlijk dus om twee (groepen van) mensen met elkaar te verbinden. Zodra je die doorsnijdt, maak je die onderlinge verbinding dus heel moeilijk, zo niet onmogelijk en kun je dus hooguit een gefrustreerd rondedansje op de plaats maken...

volgende keer

Hoe kun je in het Frans iets in één woord spiksplinterschoon of picobello noemen?