donnant, donnant

voor wat, hoort wat / gelijk oversteken
('gevend, gevend')

Als je gelijk oversteekt, is het wel zo mooi, als je dat ook in de taal doet, dus op zijn minst laat je het rijmen zoals in 'voor wat, hoort wat' of je gebruikt zelfs twee keer hetzelfde woord zoals in de Franse uitdrukking donnant, donnant. Zo hoor je ook in Aziatisch Engels altijd same same zeggen als iets op hetzelfde neerkomt. Maar goed: de ene geeft wat en de ander geeft wat, krijgt dus iets terug voor wat hij gegeven heeft. Op het plaatje zegt de dame: 'Zolang ze doen alsof ze me goed betalen... zal ik er alles aan doen om te doen alsof ik hard werk...'

volgende keer

laat even op zich wachten, want ik las een klein eindejaarsstopje in. Tot begin januari!

faire la courte échelle à quelqu'un

iemand een handje helpen, een opstapje geven
('de korte ladder maken')

Dit is de meest letterlijke betekenis van de uitdrukking, maar hij kan ook overdrachtelijk gebruikt worden in de zin 'iemand een handje helpen bij het overwinnen van een obstakel(tje)'. Dat obstakel moet natuurlijk niet te groot zijn, anders kun je het laddertje niet maken. Hoewel deze (letterlijke) praktijk waarschijnlijk al bestaat sinds het begin der tijden, is de uitdrukking pas in de negentiende eeuw opgetekend. 

volgende keer

Hoe zeg je in het Frans 'voor wat, hoort wat' of 'gelijk oversteken' ?

la petite mort

het orgasme
('de kleine dood')

Nu het jaar op zijn einde loopt, is het  tijd voor wat zwarte humor. Het klinkt misschien wat morbide, maar la petite mort is in het Frans - de taal van de liefde - een aanduiding voor het orgasme. De uitdrukking is al oud (uit de zestiende eeuw) en werd aanvankelijk gebruikt voor doden die een laatste stuiptrekking vertoonden, lijkend op de licht spasmische bewegingen die je ook kunt maken op het moment dat je klaarkomt (of liever, zoals de Fransen zeggen: au moment de jouir, 'op het moment dat je geniet').

Deze uitdrukking heeft ook aanleiding gegeven tot een zwart-humoristische stripfiguur La petite mort, waarvan je hierboven en -onder twee afleveringen aantreft.

Boven: 'Mama, ik verveel me.' 'Kom nou, het is zomer. Je kunt buiten gaan spelen.' 'Ga oude mensen wegmaaien (une fauche is een zeis)' 'Pfff, alweer...'

Onder: 'Ik stel jullie jullie nieuwe klasgenootje voor: De Kleine Dood.' 'Hallo. Ik ben heel blij met jullie kennis te maken en ik kan niet wachten tot we vrienden worden.' 'Een van jullie heeft leukemie...'

volgende keer

bekijken we het leven weer van de positieve kant: hoe kun je in het Frans iemand een handje helpen, een opstapje geven?

tomber la veste

de mouwen opstropen, de handen uit de mouwen steken
('het jasje laten vallen/uittrekken')

Vandaag een uitdrukking die Rotterdammers, de inwoners van de stad waarin 'de overhemden met opgestroopte mouwen in de winkel liggen' zal aanspreken. Het werkwoord tomber betekent 'vallen', maar het kan ook overgankelijk worden gebruikt: 'laten vallen, uittrekken'. Als je ergens snel en efficiënt moet handelen, zonder jezelf al te vies te maken en om meer bewegingsvrijheid te hebben, trek je snel je jasje uit en ga je meteen aan de slag. Dat begrijpen wij Rotterdammers...

volgende keer

Nu het jaar op zijn eind loopt, is het tijd voor wat zwarte humor...

je n'ai rien à y gagner

ik schiet er niks mee op
('ik heb er niets bij te winnen')

Tja, hoe gaat het eigenlijk met de Grieken? Na alle problemen in Syrië, de Brexit, de verkiezingsoverwinning van Donald Trump, het gedoe met Erdogan en Poetin, zijn de Grieken die enkele jaren geleden nog het nieuws domineerden behoorlijk op de achtergrond geraakt. De EU bedacht het ene na het andere reddingsplan, maar het leek er niet op dat Griekenland er iets mee opschoot. Wat hadden ze erbij te winnen? 

De cartoontekenaar heeft zijn mening hierover klaar: ils n'ont rien à y gagner.

volgende keer

Hoe stropen de Fransen - op zijn Rotterdams - de mouwen op?

avoir les boules

in zijn broek doen (van angst), zeven kleuren stront schijten, ervan balen
('de ballen hebben')

Als wij zeggen dat iemand ergens 'de ballen voor heeft' - want inderdaad, het gaat hier niet om kerstballen of jeu-de-boule-ballen, maar om teelballen - dan vinden we dat iemand moedig is. In het Frans is kennelijk het tegenovergestelde het geval. 

Moeten we misschien denken aan het gebaar dat we kennen van de voetballers die hun edele delen angstig beschermen als er een vrije trap wordt genomen? 

De definitieve verklaring moet ik u vooralsnog helaas schuldig blijven, al kan ik u wel vertellen dat de uitdrukking nog vrij recent is en waarschijnlijk eind twintigste eeuw in de schoolbanken is ontstaan, of iets eerder : in de jaren zestig was de uitdrukking al gangbaar in diverse Franse gevangenissen, naar het schijnt. Toen had het alleen nog de angstige betekenis. Nu wordt de uitdrukking steeds vaker gebruikt in de betekenis 'ergens van balen, ergens genoeg van hebben'. 

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans dat je 'er niets mee opschiet' ?

emboucher la trompette

rondbazuinen
('de trompet aan de mond zetten')

Voor deze kerstavond ging ik op zoek naar een passend plaatje en zo kwam ik op de uitdrukking emboucher la trompette. De driehonderdste uitdrukking van dit jaar wordt gebruikt voor het met veel bombarie aankondigen van nieuws, rondbazuinen dus. Op het plaatje zijn het engelen die misschien het nieuws verkondigen van de geboorte van Jezus, maar in werkelijkheid gaat de uitdrukking terug naar de middeleeuwse dorps- en stadsomroepers die een blaasinstrument aan de mond zetten om de aandacht te vragen van het publiek. Zegt het voort...

volgende keer

Wat heb je in het Frans als je de (kerst)ballen hebt?

manquer de recul

niet objectief zijn
('afstand missen')

Als je niet voldoende afstand kunt nemen tot een bepaald onderwerp, omdat je er nu eenmaal te zeer bij betrokken bent, dan kun je niet objectief oordelen. Om beter te kunnen oordelen, moet je dus meer afstand nemen: il faut prendre du recul pour mieux juger. En wie weet komt daar dan ook wat beters uit. Immers, als je nu een klein voordeeltje laat schieten, haal je daar later misschien een groter voordeel uit. Dat heet in het Frans reculer pour mieux sauter (lett. 'afstand nemen/een stukje teruglopen om beter te kunnen springen').

volgende keer

Hoe kun je in het Frans iets rondbazuinen?

sortir (à peine) de l'école

net komen kijken, een groentje zijn
((nog maar net) van school komen)

Ja, dan mag je nog zo'n bolleboos zijn en cum laude geslaagd zijn op een prestigieuze universiteit, zolang je de school van de levenservaring en -wijsheid nog niet hebt doorlopen, zullen anderen je niet altijd even serieus nemen. Je komt immers nog maar net kijken. Je bent nog maar net uit de schoolbanken. 

Maar ach, door schade en schande wordt uiteindelijk iedereen wijs, toch? Nou ja, laten we het hopen...

volgende keer

Hoe zeg je in het Frans dat je niet objectief bent?

une coupe au bol

een bloempotkapsel
('een ontbijtkomkapsel')

Wie wel eens echt op zijn Frans ontbeten heeft, kent ze wel, de typisch Franse ontbijtkommen, groter dan een gemiddeld dessertbakje, kleiner dan een saladekom, maar als je er - zoals de Fransen doen - koffie of chocolademelk in giet, dan kun je er haast in zwemmen. Een croissant kan er ook met gemak een flinke duik in nemen, wat dan ook steevast gebeurt bij de traditionele Franse ontbijter.

Je zou hem ook op het hoofd van een kind kunnen zetten en dan het haar netjes langs de rand afknippen. Resultaat: een ontbijtkomkapsel, of zoals wij dat noemen een bloempotkapsel. Makkelijk voor iemand die niet bemiddeld genoeg is om de kapper te betalen...

volgende keer

Hoe zeg je in het Frans dat je 'net komt kijken', dat je een groentje bent?

faire la sainte nitouche

bron: dedexpressions.com

de vermoorde onschuld uithangen, een heilig boontje zijn, schijnheilig zijn
('de heilige Raakmijnietaan doen')

Welke heiligenkalender je ook raadpleegt, Sainte Nitouche zul je er niet aantreffen, evenmin als Saint-Glinglin ('Sint Juttemis'). Het gaat hier met recht dan ook niet om een echte heilige, maar om een schijnheilige.

Om heilig verklaard te worden, moet je twee wonderen verricht hebben die de door het Vaticaan aangestelde advocaat van de duivel niet heeft kunnen weerleggen, maar allereerst moet je een levenswandel gehad hebben waarop niets aan te merken valt en als vrouw moet dat uiteraard een kuis, liefst maagdelijk leven zijn geweest. Je moet dus een vrouw zijn geweest die zich niet liet aanraken, une femme à qui on ne touche pas. Je zou dus kunnen zeggen: on n'y touche pas ('men raakt het/haar niet aan'). 

In ironische zin wordt de uitdrukking sainte nitouche gebruikt voor een vrouw die zich heel kuis of anderszins onschuldig voordoet, maar ondertussen... De uitdrukking kan ook gebruikt worden voor iemand die een gebrek probeert te verdoezelen en dus 'de vermoorde onschuld speelt'.

Kunnen alleen vrouwen van deze hypocriete eigenschap beticht worden? Dat niet. Hoewel minder gebruikelijk, ook een man kan een sainte nitouche zijn, al wordt de uitdrukking nooit mannelijk (*saint nitouche). Wel kan bijvoorbeeld het woord air ('houding') worden toegevoegd: avec un air de sainte nitouche ('met de houding van een heilig boontje', 'als een heilig boontje').

de volgende keer

Hoe noem je in het Frans een 'bloempotkapsel' ?

la balle est dans votre camp

de bal ligt bij jou
('de bal ligt in uw veld')

Dit zijn ballen die gebruikt zijn bij Franse gemeenteraadsverkiezingen om aan te geven dat de kiezer nu aan zet is. Er zijn veel balspelen zoals het tennis en het onlangs besproken jeu de paume waarbij een bal voortdurend wordt heen en weer gespeeld naar het speelveld van de tegenstander. Daarmee is het gemakkelijk een metafoor geworden voor een debat, waarbij meningen worden uitgewisseld. Je kunt ook in het Frans 'de bal terugspelen' : renvoyer la balle of 'de bal weer oppakken' : rattraper la balle.

Hoe dan ook, zodra de bal op jouw speelveld terechtkomt, is aan jou de taak de bal terug te kaatsen. In de zeventiende eeuw zei men: A vous la balle ! ('de bal is aan u') als je aan zet was om iemand van repliek te dienen of om een tegenactie uit te voeren. Nu is dat dus La balle est dans votre camp ! ('de bal ligt in uw speelveld')

volgende keer

In deze heilige dagen van de Advent, gaan we een heilige bespreken die heel bekend is in Frankrijk, maar niet daarbuiten...

Hoe vertaal je 'veilig' in het Frans?

à l'abri, hors de danger, protégé, prudent, sain et sauf , sans danger, sans risque, en sécurité, sûr

Ook 'veilig' blijkt weer zo'n woord te zijn dat op verschillende manieren vertaald kan worden afhankelijk van de context. 

De meest gebruikte vertaling is waarschijnlijk en sécurité ('in veiligheid'): les gens se sentent en sécurité ici ('mensen voelen zich hier veilig'). Zeg je het over dingen of situaties dan kun je sûr ('zeker, veilig') gebruiken: un endroit sûr ('een veilige plek'), un mode de paiement sûr ('een veilig betaalmiddel'). 

Als je bedoelt dat je ergens veilig voor kunt schuilen, dan kun je à l'abri (de) gebruiken: on est à l'abri au chaud ici ('we zitten hier veilig warm'), à l'abri de ton petit ami ('veilig voor je vriendje': hij kan je hier niets maken). Een abri is eigenlijk een schuilplaats (voor de regen bijvoorbeeld, daarom heet een 'bushokje' ook een abri in het Frans). Als je dan eenmaal buiten gevaar bent, dan ben je dus hors de danger. En als je iets 'veilig' ('zonder gevaar') kunt doen, dan kun je dat dus sans danger of sans risque ('zonder risico') doen. 

Als je na een groot gevaar, bijvoorbeeld een scheepsramp, uiteindelijk veilig hebt overleefd, dan ben je sain et sauf ('gezond en behouden'). 

Van tijd tot tijd moet er natuurlijk ook weer gewaarschuwd worden dat je geen risico's neemt bij het vrijen. Je moet je beschermen met een juist voorbehoedmiddel. Ons begrip 'veilig vrijen' heet in het Frans des rapports protégés (letterlijk 'beschermde (seksuele) omgang'). 

Dat was het weer voor vandaag: Reste prudent ! ('hou het veilig!')

volgende keer

leg ik de bal bij u...

Arrête tes conneries !

Hou toch op met die 
onzin ! (stop je bullshit)

Connerie is eigenlijk een vulgair woord, afgeleid van con ('kut'), maar inmiddels zo wijd verbreid dat het nog nauwelijks als zodanig ervaren wordt. Het wordt nu meestal gebruikt in de betekenis 'bullshit, lulkoek' of 'maffe streken'. Op het plaatje hiernaast schept de rechterpoes op over zijn heldendaden: kennelijk heeft hij een muis gevangen van een enorm formaat: 'Maar ik zweer je, zó groot was hij, die muis...', waarop de linkerpoes - die doorheeft dat zijn kompaan schromelijk overdrijft - zegt: 'Hou toch op met die onzin !'

volgende keer

Hoe vertaal je 'veilig' in het Frans?

il faut s'y faire

Wen er maar aan !
('men moet eraan wennen')

Wie het Frans goed kan uitspreken ontdekt meteen het woordspelletje in de uitspraak hiernaast: [foosiefèr] naast [vossiefèr]. Je spreekt beide delen dus nagenoeg hetzelfde uit. Vertaald staat er zoiets als 'Wen er maar aan, ik heb een grote mond'. Vociférer betekent 'woedend schreeuwen, woedend tegen iemand tekeergaan'. Dat gebeurt inderdaad steeds vaker en het valt mij in ieder geval moeilijk om daar aan te wennen. Se faire à is een variant van s'habituer à en betekent dus 'wennen aan'. Maar ja, sommige dingen wennen nooit...

volgende keer

Hoe zeg je in het Frans: 'Hou toch op met die onzin !' ?

tomber à pic

als geroepen komen, goed van pas komen
('loodrecht vallen')

Het woord pic heeft verschillende betekenissen. Het is de aanduiding voor een pikhouweel, maar ook voor een bergtop en zelfs voor een specht. Het is dan ook verwant met ons woord 'piek'. Als een schip loodrecht naar de bodem zinkt, dan zeg je le bateau coule à pic en als een berg loodrecht omhoog rijst, zeg je la montagne s'élève à pic. Maar ook iets of iemand kan tomber à pic. Op de foto valt inderdaad een tennisster met haar benen loodrecht in de lucht. Je zou kunnen zeggen dat de uitdrukking ook iets met tennissen te maken heeft, maar dan toch net even anders dan de foto suggereert. De uitdrukking tomber à pic is namelijk afkomstig van een voorloper van het tennisspel, het jeu de paume ('kaatsspel'), waarbij je als speler bijzonder in het voordeel kwam, als de bal op een heel precieze plek van het speelveld terecht kwam. Dit element in het spel heette de chasse-pic en als de bal dus à pic viel, dan had je een mooi punt te pakken. Je kreeg dan precies op het juiste moment een mooi voordeeltje. 

volgende keer

Hoe zeg je in het Frans 'wen er maar aan!' ?

qu'y puis-je ?

wat kan ik eraan doen?
('wat kan ik eraan?)

Of je nu de vermoorde onschuld speelt of dat je werkelijk geen idee hebt hoe je iets moet aanpakken, je kunt hiervoor de elliptische uitdrukking Qu'y puis-je ? gebruiken, elliptisch omdat uiteraard het werkwoord faire ('doen') is weggelaten. In plaats van de (retorische) vraag te stellen, kun je ook meteen het antwoord geven: je n'y peux rien of nog korter j'y peux rien (in gesproken Frans is het vraagpartikel ne zo goed als verdwenen) ('ik kan er niets aan doen'). 

volgende keer

Hoe zeg je in het Frans: 'Je komt als geroepen.' ?

ça marche du feu de Dieu

het loopt als een trein
('dat loopt als het vuur van God')

Twee dagen geleden heeft de NS de meest drastische wijzigingen doorgevoerd in de dienstregeling sinds een halve eeuw. Daarmee hopen ze een heleboel knelpunten te hebben verholpen. Of het nu voor iedereen 'als een trein' gaat lopen, is nog even afwachten. De goden hadden vroeger nog drastischer middelen tot hun beschikking. Als de dingen niet liepen zoals hij wilde, had de Romeinse oppergod Jupiter een machtig wapen in handen: hij wierp vanaf de Olympus een krachtige bliksem naar de stervelingen die zijn goddelijke plannen dreigden te dwarsbomen en voilà... het goddelijke vuur zorgde er onmiddellijk voor dat de dingen weer liepen zoals hij dat het liefste zag. 

volgende keer

Als je toch aan de wil van de goden overgeleverd bent, wat kun je er dan aan doen als het fout loopt?...

tomber dans le panneau

in de val lopen
('in het bord vallen')

Tegenwoordig verstaan we onder een panneau een verkeersbord of een bill board. Je zou dan kunnen denken aan verkiezings- of reclamebillboards die door de makers zijn neergezet om ons in hun netten te strikken en daar zit op zich wel wat in, aangezien het woord panneau in de dertiende eeuw de aanduiding was voor een net dat tijdens de jacht werd gebruikt om wild mee te vangen, dus eigenlijk inderdaad 'in een net strikken'. Maar als je niet uitkijkt, loop je tegenwoordig misschien gemakkelijker tegen een reclame- of verkeersbord op dan dat je in een net wordt gestrikt...

volgende keer

Gisteren heeft de NS zijn dienstregeling drastisch aangepast. Laten we hopen dat alles nu ook als een trein loopt...

hoe vertaal je het bijwoord 'weg' in het Frans?

à bas, disparu, fou, garez-vous, loin, parti, sauvons-nous, sauve-toi

'Waar is het respect gebleven?' vraagt de man op de foto zich af. 'Weg', zouden we nu kunnen antwoorden. We hebben het vandaag dus niet over het zelfstandig naamwoord 'weg' (zoals in 'de openbare weg'; daar kunnen we het later misschien nog eens over hebben), maar over het bijwoord 'weg'. Maar ook dat kan meerdere betekenissen hebben. 

In de betekenis 'verdwenen' kun je het vertalen met disparu ('verdwenen'). 'Het respect is weg' zou je dus kunnen vertalen als Le respect a disparu. Iets of iemand kan ook al vertrokken zijn: 'De jongen is al weg': le garçon est déjà parti. Je kunt dit ook van dingen zeggen zoals een brief: la lettre est déjà partie. Ook kun je de nadruk leggen op de afstand: 'hij is al een eind weg' il est déjà bien loin. Als je met 'weg!' bedoelt dat je jezelf of iemand anders zich uit de voeten moet maken, dan kun je een van de volgende opties gebruiken: garez-vous ! ('weg!' 'weg wezen !') tegen meerdere personen of tegen één persoon: sauve-toi ! of als je het voorstelt aan een groep waar jezelf bij hoort: sauvons-nous ! ('laten we hier weg wezen!'). 

De combinatie 'weg met' (veel gebezigd in de politiek) vertaal je als à bas (letterlijk 'naar beneden'). 'Weg met Lepen' zou dus zijn À bas Lepen !

Maar 'weg van' kan juist weer betekenen dat je heel erg gesteld op iets of iemand bent en dan kun je het vertalen met fou/folle de ('gek van/op'). 'Zij is weg van hem' is dus Elle est folle de lui. Er bestaat ook een werkwoord hiermee: raffoler de : elle raffole de lui.

volgende keer

Hoe zeg je in het Frans dat je 'in de val loopt' ?

perdre la boule

 gek worden
('je bol verliezen')

Naast perdre le nord ('het noorden verliezen') dat uiteraard verwijst naar een kompas bestaat in het Frans ook de uitdrukking perdre la boule ('je bol/hoofd verliezen') om aan te geven dat je de richting kwijt bent, je niet meer weet waar je aan toe bent, je bang bent dat je gek wordt. De bejaarde op het bankje zegt: 'Wat zo triest is aan de ouderdom, is dat je je hoofd kwijtraakt... Onlangs kwam mijn zoon op visite en ik kon me onmogelijk zijn naam herinneren...'

volgende keer
Hoe vertaal je 'weg' in het Frans?

(au nez et) à la barbe de

voor de ogen van
('voor de neus en de baard van')

Deze uitdrukking komt voor in de meest besproken passage van de recente biografie van Juliana, de koningin die op een vraag in een televisie-interview of ze wel eens incognito naar de Albert Heijn ging suggereerde dat ze dan een baard opplakte. De passage heeft betrekking op de manier waarop Bernhard haar behandelde tijdens hun verlovingsreis: Aan de Grande Table kwam Juliana naar hem toe, maar hij is alleronhebbelijkst tegen haar, à la barbe du public. (...) Zij is vreselijk lief tegen hem en komt iedere keer weer, later aan een roulettetafel, en staat dan zijn rok af te borstelen. Maar hij neemt geen notie van haar en praat alleen met andere vrouwen. (...) Hij mag een prins zijn, een heer is hij niet. Ieder kent ze hier en kijkt dan naar hem.*

De uitdrukking luidt volledig au nez et à la barbe de, maar de neus wordt vaak weggelaten. Hij betekent dat je er niet voor terugdeinst iemand openlijk te bespotten en hij dateert al uit de vijftiende eeuw. Waarschijnlijk gaat het om een versmelting van twee al bestaande uitdrukkingen, nl. sous le nez de ('onder de neus van') en devant la barbe de ('voor de baard van'), waarbij de baard als pars pro toto staat voor het hele gezicht.

* Jolande Withuis, Juliana, vorstin in een mannenwereld. De Bezige Bij, 2016, blz. 197

volgende keer

Hoe kun je in het Frans zeggen dat je gek wordt?

remuer (tourner) le couteau dans la plaie

zout in de wonde strooien
('het mes in de wond ronddraaien')

Ik had gewaarschuwd dat het bloederig werd vandaag... En dan mag het nog zo'n engelachtige jongen zijn, hij werpt ons terecht een verwijtende blik toe. De foto heeft iets ontregelends. Het moet toch buitengewoon pijnlijk - wat zeg ik - dodelijk zijn als je dit werkelijk overkomt. We kunnen ons de pijn voorstellen als er zout in je wond wordt gestrooid, maar een vers in het lijf geplant mes ook nog eens bewust door de wond heen en weer bewegen is buitengewoon sadistisch. De uitdrukking spreekt dus voor zich...

volgende keer

Hoe kun je in het Frans zeggen dat je iemand ongegeneerd bespot, recht voor zijn neus?

n'en rajoute pas !

je moet niet overdrijven
('voeg niet nog meer toe')

Het plaatje komt van een bewustwordingscampagne in de Elzas nadat bleek dat er in die Franse streek veel te veel zout werd geconsumeerd. Gooi er niet te veel van in je eten, was het devies en inderdaad, als je overdrijft en te veel zout aan je eten toevoegt, dan wordt het vanzelf oneetbaar.

Iemand moet op een gegeven moment weten wanneer hij beter zijn mond kan houden. Je kunt ook overdrijven namelijk en daar word je niet geloofwaardiger door...

volgende keer

Nu we toch kwistig met zout aan het strooien zijn: hoe zeg je in het Frans dat je zout in de wonde strooit? Ik waarschuw alvast... het wordt bloederig!

avoir le coeur sur la main

het hart op de juiste plaats hebben, genereus zijn
('het hart op de hand hebben')

Mij heeft de goedheiligman zoals altijd overgeslagen, maar ik hoop dat hij voor de meeste lezers gul is geweest. Hoewel de hand natuurlijk niet de juiste plaats is voor het hart, kun je niet anders zeggen dan dat je je kwetsbaar en genereus opstelt als je je hart zo open en bloot aan een ander aanbiedt. Als je dus van iemand zegt dat hij a le coeur sur la main dan is die persoon niet alleen genereus in woord, maar eerst en vooral ook in zijn daden. En dan heeft hij dus toch het hart op de juiste plaats.

volgende keer

Hoe zeg je in het Frans dat iemand niet moet overdrijven?

tant qu'on y est

dat kan er ook nog wel bij (als we toch bezig zijn...)
('zolang we er zijn')

Arme, oude Sint. Nu zijn Pieten zo onder discussie staan, neemt hij zelf de zware taak op zich om de pakjes te versjouwen... En dat valt natuurlijk niet mee als het om een mandvol woordenboeken (dicos) gaat. Nou ja, het had nog erger gekund. 'Waarom geen aambeelden, verzucht hij, nu we toch bezig zijn?'...

volgende keer

hopen we allemaal dat Sinterklaas weer erg gul is geweest...

hoe vertaal je 'leren' in het Frans?

apprendre, enseigner, étudier, faire connaissance avec, faire ses devoirs, réviser

Net als in het Nederlands kan het werkwoord 'leren' zowel betekenen 'kennis opdoen' als 'kennis overdragen' en daarvoor kun je in de meeste gevallen het werkwoord apprendre gebruiken, maar niet altijd : j'apprends le français à l'école ('ik leer Frans op school'), il m'a appris à jouer aux échecs ('hij heeft mij leren schaken'). Als je met 'leren' 'onderwijzen' bedoelt, kun je ook het werkwoord enseigner gebruiken: je vous enseigne la langue française ('ik leer jullie de Franse taal'). Het Nederlandse werkwoord 'leren' kan ook gebruikt worden voor 'huiswerk maken' en 'goed zijn op school'. In die gevallen is het werkwoord apprendre vaak minder geschikt. Je moet bij apprendre eigenlijk ook altijd aangeven wàt je leert. Als je wilt zeggen: 'Ik moet nog leren voor school', zeg je in het Frans Je dois encore faire mes devoirs of Je dois encore réviser. Een goede Franse leerling beseft namelijk dat hij of zij niet pas vlak voor een toets moet beginnen met leren, maar dat hij datgene wat al eerder geleerd is, nog eens moet herhalen. Als er een grotere intellectuele inspanning vereist is, kan ook het werkwoord étudier gebruikt worden, liefst ook met een lijdend voorwerp erbij, want étudier betekent vooral 'bestuderen' : il étudie le problème des immigrés ('hij bestudeert het migrantenvraagstuk') maar il fait des études d'histoire ('hij studeert geschiedenis'). Als wij zeggen 'zij kan goed leren', zeg je in het Frans elle est bonne élève ('zij is goede leerling') en als we iemand of iets 'leren kennen', gebruik je daarvoor faire connaissance avec ('kennis maken met'). Zo te zien, hebben we toch nog wat te leren... 

volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans 'dat kan er ook nog wel bij!' ?

apprendre par coeur

uit het hoofd leren
('door het hart leren')

De Fransen leren iets niet uit het hoofd, maar  - net als de Engelsen - door het hart. En dan moet je dus geen hartproblemen hebben, zoals de rechterfiguur op het plaatje...

Maar waarom uit het hart? Dat klinkt onlogisch, aangezien onze hersenen zich toch echt in ons hoofd bevinden. Maar het inzicht dat geheugen en hersenen iets met elkaar te maken hebben, begon pas in de negentiende eeuw gemeengoed te worden. Vanaf de Middeleeuwen - de tijd waaruit de uitdrukking van vandaag dateert - werd het hart gezien als het orgaan dat verantwoordelijk was voor intelligentie, gevoelens en het geheugen. Immers, waarom gaat het hart sneller kloppen als we ons voor een hersenbrekende of emotionerende taak gesteld zien?

En ook Aristoteles noemde het hart al 'de zetel van het verstand'.

de volgende keer

bekijken we hoe we het woord 'leren' in het Frans kunnen vertalen. 

un chaud lapin

een geile bok
('een warm konijn')

'Ik vrees dat er sprake is van een klein interpretatiefoutje' spreekt het konijn in de pan verschrikt uit. 'Warm' moet hier inderdaad niet letterlijk worden genomen, maar meer zoals hot in het Engels. 

De uiterst snelle vermenigvuldiging van het konijn is spreekwoordelijk. We zeggen niet voor niets 'zich voortplanten als konijnen', dat is werkelijk 'bij de konijnen af'. Dat is ook de Fransen opgevallen. 

Overigens schijnt het meer te maken te hebben met de korte zwangerschap van het vrouwelijke konijn (slechts 31 dagen) en het feit dat zij na slechts een etmaal al weer 12 jonge konijntjes kan dragen, dan aan het libido van de dieren, maar kennelijk spreekt het tot de verbeelding van Franse mannen die zich moeilijk kunnen inhouden. En zo spreekt men in het Frans dus niet van een 'geile bok', maar van een 'warm konijn'.

volgende keer

gaan we 'uit het hoofd' leren...

être mal barré

in de penarie zitten, er slecht aan toe zijn
('slecht gestuurd zijn')

Dit 'gevaar' hebben de Fransen inmiddels afgewend, want Sarkozy is sinds vorige week uit de race voor het presidentschap in 2017. Laat ik vooropstellen dat dit blog geen stemadvies wil uitbrengen, maar gewoon constateert hoe er - ook op politiek gebied - met de Franse taal gespeeld wordt. De makers van deze persiflage op een Marlborough reclame wilden kiezers  (aan de aansteker te zien bij zijn eerdere verkiezing tien jaar geleden) kennelijk waarschuwen voor de gevolgen van een stem voor Sarkozy, door te zeggen 'In de penarie zitten we allemaal een beetje...'. Op het pakje zelf staat de waarschuwing Attention, cet homme pue ('Pas op, deze man stinkt') en de waarschuwing onderaan het affiche luidt Voter peut nuire à votre entourage ('Stemmen kan (mensen in) uw omgeving schaden'). Maar waarom ben je eigenlijk mal barré ? Barré kan verschillende dingen betekenen: 'doorgestreept' of 'versperd' bijvoorbeeld. Maar in deze uitdrukking heeft het te maken met de betekenis 'roer, stuur' van het woord la barre. Als een schip slecht gestuurd wordt, stevent het af op de klippen. Zoiets kan natuurlijk niet goed aflopen...

volgende keer

Wij kunnen iemand een 'geile bok' noemen. Heeft in het Frans hetzelfde dier deze reputatie of is het misschien een ander dier?

semer à tout vent

alom verspreiden
('in iedere wind zaaien')

Op alle edities van de beroemde Larousse-woordenboeken is een afbeelding te vinden van een jongedame die op een uitgebloeide paardenbloem (un pissenlit) blaast en zo de zaden ervan in alle richtingen verspreidt, uiteraard symbolisch voor het verspreiden van kennis naar iedereen die daar van wil profiteren. 

Misschien moet ik meteen iets zeggen over dat woord voor paardenbloem, dat klinkt als ons 'pissebed', maar toch een heel ander levend wezen aanduidt. Toch is de etymologie van beide woorden dezelfde: zowel aan het insect dat zich onder stoeptegels verbergt als aan de gele weidebloem werden in het verleden diuretische eigenschappen toegeschreven, m.a.w. je zou er goed van kunnen plassen, zo goed dat je er je eigen bed van ging bewateren, vandaar pisse-en-lit ('pis-in-bed'). Zou de geur van de paardenbloem daar ook aan hebben bijgedragen?

volgende keer

Hoe zeg je in het Frans dat je 'in de penarie' zit?

à Dieu ne plaise

God verhoede
('dat het God niet behage')

Zondag won François Fillon (nee, niet die middeleeuwse schrijver-bandiet François Villon) de republikeinse voorverkiezingen in Frankrijk en daarmee is hij op rechts de officiële kandidaat bij de verkiezingen voor het presidentschap in april-mei volgend jaar. In zijn overwinningsspeech verwees hij naar de verwachting die veel commentatoren uitspreken, nl. dat hij het dan in de tweede ronde - à Dieu ne plaise - zal moeten opnemen tegen Marine Le Pen, de voorvrouw van het Front National. A Dieu ne plaise is een verkorting van het ook al verkorte Qu'il ne plaise à Dieu ('dat het God niet moge behagen') en is dus een wens om dreigend onheil af te wenden, zo van: 'Laten we hopen dat het zo ver niet zal komen.'

volgende keer

bespreken we de lijfspreuk van Larousse...

tu te fous de ma gueule ?

denk je dat ik gek ben? / maak het nou!
('drijf je de spot met mijn bek?')

Dit is uiteraard geen uitdrukking om in te zetten in een chic, welopgevoed gezelschap. Van oorsprong betekent het werkwoord foutre laat ik het netjes zeggen: 'geslachtsgemeenschap hebben', maar inmiddels is die betekenis ver afgezakt naar 'doen' of 'geven': je n'ai rien à foutre betekent dus niets dat je 'niets te neuken hebt', maar gewoon 'niets te doen'. Se foutre de wordt gebruikt in de betekenis van 'de spot drijven met'.  Zo is ook het woord gueule eigenlijk een aanduiding voor een 'bek' van een dier, vandaar is het ook een metafoor geworden voor het gezicht van een mens en vandaar weer een metonymia (pars pro toto) voor de hele mens. In plaats van tu te fous de ma gueule kun je ook gewoon zeggen tu te fous de moi.

volgende keer

houden we het weer netjes, tenminste God verhoede dat we weer in zulke onbetamelijke taal vervallen...

hoe vertaal je 'film' in het Frans?

cinéma, court-métrage, film, long-métrage, pellicule

Op het eerste gezicht denk je misschien dat het woord 'film' maar één ding kan betekenen, maar dat is niet zo. Van oorsprong betekent het woord 'film' 'een dun laagje' en in die betekenis gebruik je in het Frans ook het woord film. Dat woord kun je vervolgens net als in het Nederlands ook gebruiken om een 'rolprent' aan te duiden: Est-ce que tu as vu le dernier film de François Ozon ? 

Mijn leeftijdgenoten herinneren zich ook nog wel hoe we foto's maakten voor het digitale tijdperk. Dan moesten we een filmpje in het fototoestel plaatsen. Zo'n filmpje heet(te) in het Frans une pellicule, overigens een andere benaming voor 'dun laagje/velletje'. In wat formeler Frans kan pellicule ook gebruikt worden in de betekenis van 'film, rolprent'. Voor de begrippen 'korte film' en 'lange speelfilm' worden in het Frans overigens de aanduidingen court-métrage en long-métrage gebruikt. En als je 'naar de film gaat', dan ga je in het Frans au cinéma ('naar de bioscoop'). Dit laatste woord wordt ook gebruikt om de septième art ('de zevende kunst') aan te duiden, de filmkunst. Zo, en nu ga ik maar eens lekker een dagje genieten bij de IDFA in Amsterdam...

volgende keer

Hoe zeg je in het (straat)Frans: 'Denk je dat ik gek ben?

un bon millésime

een goed jaar

Vandaag precies een jaar geleden postte ik aan het eind van een slapeloze nacht de eerste uitdrukking (passer une nuit blanche). Sindsdien hebben we hier inmiddels 296 uitdrukkingen besproken. Veel mensen om me heen dachten destijds dat ik het niet lang vol zou houden, maar we mogen wel constateren dat het een goed jaar is gebleken. Dat noem je dan niet une bonne année (dat is meer wat je elkaar op 1 januari toewenst), maar un bon millésime ('jaartal van vier cijfers'). De term is vooral in gebruik voor goede wijnjaren, maar wordt ook gebruikt voor bieren en sardines uit blik (!). Inmiddels kun je de term ook figuurlijk gebruiken. Laten we dus hopen dat ook 2017 een bon millésime pour les expressions françaises zal blijken.

volgende keer

Hoe vertaal je 'film' in het Frans?'

laisser en plan

iets onafgemaakt laten liggen / iemand in de steek laten/laten staan/wachten
('als een aanplanting laten staan')

Eerst moeten we goed beseffen dat het plan in de uitdrukking niets te maken heeft met 'plan' of 'plattegrond', maar alles met een 'plant' of een 'stek'. Eeuwen geleden schreef men nog laisser en plant en tegenwoordig bestaat ook nog de zegswijze planter là met dezelfde betekenis als laisser en plan. Je moet dus denken aan een boer (of tuinder) die een gewas plant en zich vervolgens terugtrekt om de plant de tijd te geven om te groeien. De uitdrukking kan zowel betrekking hebben op dingen, die je dus onafgemaakt laat liggen (en daarbij zou je natuurlijk toch door de huidige schrijfwijze ook kunnen denken aan iets wat je in de 'plan-fase' laat, zonder het daadwerkelijk uit te voeren...) als op personen, die je even aan zichzelf overlaat, even in de steek laat of op je laat wachten.

volgende keer

hebben we iets te vieren...

patatras !

Pats boem!

Het Frans kent veel zogenaamde onomatopeïsche ofwel klanknabootsende uitdrukkingen. Maar in de ene taal klinkt iets nu eenmaal anders dan in een andere. Eerder hebben we al eens bekeken wat voor geluiden dieren maken. Daarbij bestaan opmerkelijke verschillen en overeenkomsten tussen het Frans en het Nederlands. 

Als iemand of iets met veel lawaai plotseling ter aarde stort, hoor je in het Frans niet 'pats boem' maar patatras (spreek hierbij de 's' niet uit!) of patapouf ! Dat laatste woord kan overigens ook een dikzak aanduiden, misschien vanwege het gewicht dat hij of zij in de schaal legt. En waar wij met 'blablabla' kunnen aangeven dat iemand maar eindeloos door blijft praten, doet een Fransman dat met et patati patata ! ('en maar doorkletsen...').

volgende keer

Hoe kun je iemand in het Frans laten barsten, in de kou laten staan?

ne pas en revenir

stomverbaasd zijn, het nog steeds niet kunnen geloven
('er niet van terugkomen')

'Daar heb je niet van terug, hè?' kunnen wij ook zeggen. De verjaardagskaart hiernaast is bedoeld voor iemand die normaal gesproken niet erg attent is. De tekst laat zich als volgt vertalen: 'Ik kan het zelf ook nog steeds niet geloven... ik heb eraan gedacht! Gefeliciteerd met je verjaardag.'

Naast 'terugkomen' kan revenir ook 'bekomen van, herstellen van' betekenen. Waarschijnlijk ligt dat ten grondslag aan deze uitdrukking. Je kunt als het ware niet bekomen van de schrik/verbazing dat iets werkelijk is gebeurd.

volgende keer

bespreken we enkele onomatopeïsche (klanknabootsende) uitdrukkingen, zoals 'pats boem!' Hoe klinkt dat eigenlijk in het Frans?

toucher le fond

de bodem bereiken, op het dieptepunt zijn
('de bodem aanraken')

Wie een bezoek heeft gebracht aan het nieuwe Museum Voorlinden in Wassenaar heeft het misschien al letterlijk kunnen ervaren: in het zwembad van de Argentijnse kunstenaar Leandro Ehrlich kun je letterlijk over de bodem van een zwembad lopen: een fascinerende ervaring. Menig bezoeker gaat spontaan zwembewegingen maken, die dan uiteraard van bovenaf gefotografeerd dienen te worden. 

In het Frans wordt de uitdrukking echter voor minder vrolijke zaken gebruikt. Een veel gehoorde combinatie is bijvoorbeeld toucher le fond du désespoir : 'de uiterste wanhoop bereiken'. Dan maar liever een duik in het zwembad...

volgende keer

Hoe kun je in het Frans zeggen dat je zo verbaasd bent dat je het nog steeds niet kunt geloven?

faire la fine bouche

kieskeurig zijn, moeilijk doen
('een fijne/delicate mond hebben')

In de vijftiende eeuw zei men nog faire la petite bouche ('een klein mondje maken') over mensen die veel dingen niet wilden eten. In de loop van de tijd is het een fine bouche geworden, een 'delicate' mond dus, die alleen opengaat voor dingen die aan de bijzondere eisen van de eter voldoen. Vervolgens is de betekenis van de uitdrukking uitgebreid naar alle andere dingen die de meeste mensen normaal gesproken wel zouden waarderen, maar waar iemand met een fine bouche zijn neus voor ophaalt...

volgende keer

Hoe zeg je in het Frans dat je de bodem van iets hebt bereikt?

hoe vertaal je 'wat' in het Frans?

que, qu'est-ce que, qu'est-ce qui, quoi, comment  pardon, quel(le)(s), (ce) qui, (ce) que, quelque chose, un peu, du/de la/de l'/des, comme, très

Weer zo'n woordje dat in het Nederlands van alles en nog wat kan betekenen...

Laten we beginnen met het vraagwoord 'wat'. Tja, dan wordt het wel meteen een lesje grammatica.

Ooit was het simpel in het Frans: 'wat', dat was que met een benadrukte vorm quoi. Beide woorden bestaan nog steeds, maar sinds inversie (de omdraaiing van onderwerp en persoonsvorm) in althans gesproken Frans bijna is verdwenen, hebben de lange vormen qu'est-ce que en qu'est-ce qui hun plaats veroverd. Als 'wat' onderwerp van de zin is, gebruik je zelfs altijd de lange vorm qu'est-ce qui: qu'est-ce qui se passe ? ('wat gebeurt er?').

Is 'wat' lijdend voorwerp, dan heb je de keuze tussen het formele que (+ inversie) of het wat informelere qu'est-ce que (met gewone volgorde): qu'en pensez-vous of qu'est-ce que vous en pensez ? ('wat vindt u ervan?').

Als deze vraagwoorden in een bijzin terechtkomen moeten ze worden verkort tot ce qui en ce que: je voudrais savoir ce qui se passe ('ik zou willen weten wat er gebeurt') en pourriez-vous me dire ce que vous en pensez ? ('zou u mij kunnen vertellen wat u ervan vindt?') Deze zelfde woorden ce qui en ce que kun je ook als betrekkelijk voornaamwoord gebruiken die een hele zin als antecedent hebben: il ne peut pas y assister, ce qu'il regrette beaucoup ('hij kan er niet bij zijn, wat/hetgeen hij heel jammer vindt'). 

Als 'wat' eigenlijk de betekenis 'welke' heeft, moet je in het Frans ook quel-quelle-quels-quelles gebruiken. Dit is meestal het geval wanneer je de combinatie 'wat + zelfstandig naamwoord' gebruikt: 'wat is uw adres?' (je bedoelt 'welk adres hebt u?') is dus quelle est votre adresse ? en 'wat zijn jouw lievelingsliedjes?' wordt quelles sont tes chansons préférées ? Vraag je naar de definitie van iets, dan gebruik je weer 'gewoon' qu'est-ce que : qu'est-ce qu'une presqu'île? ('wat is een schiereiland?').

Gebruik je 'wat' helemaal los, bijvoorbeeld om te vragen wat er aan de hand is of als je iets niet goed verstaan hebt, dan kun je quoi?  gebruiken, al heeft dat iets nogal brutaals. Het is overigens wel het correcte vraagwoord na voorzetsels (à quoi est-ce que tu penses ? 'waar denk je aan?'). Als je iets niet begrijpt of niet goed verstaan hebt, kun je beter comment ? of nog beter pardon ? zeggen.

'Wat' kan ook gebruikt worden als onbepaald voornaamwoord in de betekenis 'iets'. In die gevallen gebruik je dus ook quelque chose ('iets, lett.: een of ander ding'): j'aimerais dire quelque chose ('ik zou wat willen zeggen'). 

Je kunt 'wat' ook als hoeveelheidswoord gebruiken. In die gevallen kun je je toevlucht nemen tot un peu of zelfs genoegen nemen met een delend lidwoord (du, de la, de l', des): Il y a encore un peu ('er is nog wat'), est-ce qu'il y a encore du beurre ? ('is er nog (wat) boter?')

Vervolgens kun je 'wat' gebruiken in uitroepen als 'wat ben je mooi!'. In die gevallen heb je de keuze tussen comme, que en qu'est-ce que: comme il fait chaud ! ('wat is het warm!'), que c'est cher ! ('wat is het duur!'), qu'est-ce qu'il fait froid ! ('wat is het koud!')

Tenslotte (nou ja... in ons korte overzicht dan), kun je 'wat' nog in de betekenis van 'erg' gebruiken: 'hij was er wát blij mee!'. In die gevallen gebruik je een woord dat 'erg' betekent, zoals très, in ons voorbeeld dus: il en était très content !

volgende keer

Hoe zeg je in het Frans dat je heel kieskeurig bent?