des larmes de crocodile

krokodillentranen

Evenmin als wij kunnen Fransen zich voorstellen dat gevaarlijke en vraatzuchtige dieren als krokodillen tot welgemeende compassie in staat zouden zijn. De uitdrukking is in de zestiende eeuw in het Frans terechtgekomen maar zou te herleiden zijn tot een Romeins-Griekse legende volgens welke krokodillen langs de Nijl niets vermoedende naïeve slachtoffers naar zich toe lokten door hartverscheurend te kreunen, een variatie op de mythe van de sirenen, zou je kunnen zeggen. Op internet valt een verklaring te lezen dat de traanklieren van krokodillen zijn verbonden met hun speekselklieren en dat ze dus automatisch zouden huilen terwijl ze eten. Dit geldt echter alleen voor Amerikaanse alligators, ver weg van hun Egyptische broeders en zusters...

volgende keer:
vragen we ons af wat een belofte waard is in Zuid-West-Frankrijk...

de la crotte de bique

knudde/troep/rotzooi
('geitenkeutel')

Veel soeps kan het niet zijn als je iets met een geitenkeutel vergelijkt, laat staan als je er ook nog eens soep van trekt... 
Vergeleken met de grote paardendrollen en koeienvlaaien stellen de piepkleine geitenkeutels qua formaat niets voor en je kunt er in tegenstelling met de eerder genoemde fecaliën ook nog eens niets mee (het land bemesten, als brandstof gebruiken, verwerken in bouwmateriaal, om maar eens wat te noemen)...

volgende keer:
huilen we krokodillentranen...

panneaux insolites : impasse

doodlopende weg

Het woord zegt het al: de weg naar het kerkhof is een doodlopende weg, de laatste weg die je aflegt in je aardse bestaan. Er is geen weg terug...

volgende keer:
vinden we geitenkeutels...

français de la rue : ça déchire (grave)

dat is gaaf, zeg!

Het is vaak moeilijk te achterhalen waar straattaalwoorden hun oorsprong hebben. Bij 'verscheuren' denken wij eerder aan iets negatiefs, maar die omdraaiing zien we ook in Nederlandse jongerentaal maar al te vaak. Met de juiste intonatie kunnen bijvoorbeeld 'kapot', 'ziek' en 'lauw' ook hele positieve betekenissen krijgen.

Toch heeft déchirer wel degelijk ook negatieve betekenissen in het straatfrans. Als je déchiré bent, dan ben je ladderzat, 'naar de kloten'. En een meisje dat zich laat déchirer verliest haar maagdelijkheid. Het is trouwens maar de vraag of beide betekenissen door veel jongeren wel als negatief ervaren worden...

volgende keer:
ligt op het kerkhof...

passer à la casserole

eraan moeten geloven
('in de pan (over)gaan') 

'We moeten er allemaal aan geloven' (on passe tous à la même casserole) kan bijvoorbeeld betekenen dat we allemaal doodgaan, ons allemaal hetzelfde slechte lot te wachten staat, we er allemaal doorheen moeten of zelfs dat we allemaal onze maagdelijkheid zullen verliezen.
Wie dit blog een beetje gevolgd heeft, weet dat het Frans heel veel uitdrukkingen heeft die te herleiden zijn tot culinaire zaken. En zo zien we dat een dier dat in de pan belandt een zeker einde tegemoet ziet, dat een crimineel die 'erbij is' als hij te grazen wordt genomen cuit (lett. 'gaar (gekookt)' is. In een pan kun je aardappelen bakken (sauter des pommes de terre, lett. 'aardappelen (laten) springen') en... misschien een beetje vergezocht... iemand die wordt ontmaagd, laat zich ook bespringen...

volgende keer:
Je maagdelijkheid verliezen kan verscheurend zijn...

dans les bras de Morphée

in de armen van Morpheus (liggen) / vast in slaap zijn

O, wat zou ik er voor over hebben om in de armen van Morpheus te liggen - dit blog is immers ontstaan door mijn slapeloosheid - maar het is maar de vraag of ik zijn armen nog een oog dicht zou doen...
De Grieken hadden in ieder geval genoeg godheden om je toe te wenden: Morpheus (die over dromenland ging) was een van de 999 zonen en dochters van de godin van de nacht, en Hypnos, god van de slaap. Misschien ben ik wel die ene missende die het duizendtal compleet zou hebben gemaakt?...
Morpheus bracht stervelingen in slaap door hen met een papaverblad (waaruit tegenwoordig trouwens ook morfine gewonnen wordt) te beroeren. Daarbij kon hij zich in verschillende vormen veranderen (denk dus ook aan het woord 'metamorfose'), zodat iedereen zich in de voor hem of haar meest aangename armen kon vlijen. Deze van Sir William Ernest Reynolds-Stephens is goed genoeg voor mij...

volgende keer:
worden we in de pan gehakt...

soutenir mordicus

bij hoog en bij laag beweren / hardnekkig volhouden
('mordicus ondersteunen')

Hoe lang kun je deze moeilijke houding volhouden? Aan de vastberadenheid van de afgebeelde personages te zien langer dan je misschien zou denken. Het woord mordicus is in de zeventiende eeuw uit het Latijn overgenomen en betekent letterlijk '(vast)bijtend, niet los willende laten'. Denk dus aan een roofdier, of een pitbull bijvoorbeeld, die zich vastbijt in zijn prooi en niet los wil laten. In onze taal kennen we het woord vooral in de combinatie 'mordicus tegen' en zoals we net al zagen kunnen we ons ook in iets vastbijten als we iets hardnekkig volhouden. In het Frans kun je dan ook in een dubbele ontkenning zeggen: il ne veut pas en démordre ('hij wil het niet loslaten, lett. 'hij wil er niet van ont-bijten', wat overigens niets met de ochtendmaaltijd te maken heeft...). Klein detail tot slot: in het Frans spreek je - ook al zou je dat bij een woord dat uit het Latijn is overgenomen misschien wel verwachten - de laatste s niet uit. Het klinkt in het Frans dus bijna als mord-le-cul ('bijt in de kont')...

volgende keer:
heb ik al mijn hoop gevestigd op Morpheus...

décrocher la timbale

aan het langste eind trekken / de hoofdprijs in de wacht slepen

(‘de pauk/beker loshaken’)

Wat later dan gebruikelijk door een nog altijd voortdurende internetstoring, maar - boem, paukenslag! - daar zijn we weer.

Een timbale is een pauk, omdat die qua vorm doet denken aan een beker. Denk ook aan een timbaaltje (andere betekenis van het woord) dat staat voor een bekervormig stuk keukengerei waarin je muffins en toetjes kunt bereiden. 

De uitdrukking van vandaag verwijst naar een vrijwel verdwenen traditie, die van de kokanjemast (mât de cocagne), een met vet of zeep besmeerde hoge paal aan de top waarvan voorwerpen en levensmiddelen werden opgehangen. Vaak bevond zich daaronder een beker of een eierdopje. De bedoeling was vervolgens de mast te beklimmen en proberen een van de voorwerpen of levensmiddelen te bemachtigen, wat natuurlijk hevig bemoeilijkt werd doordat de paal zo glad was. Slaagde je er evenwel in de beker te grijpen en los te maken van de mast, dan had je dus veel geluk en een prijs in de wacht gesleept. Overigens wordt de uitdrukking ook wel ironisch gebruikt. Dan betekent het juist dat je je door je onhandigheid ongewild problemen op de hals haalt.

volgende keer:

houden we hardnekkig vol…

vieux comme le monde

zou oud als de weg naar Rome/Kralingen
('oud als de wereld')

Rome werd volgens de overlevering gesticht in 753 voor Christus, de geschreven geschiedenis van Kralingen gaat terug tot 1244. De Rotterdammers zijn dus een stuk bescheidener dan de gemiddelde Nederlander als het gaat om het beschrijven van de ouderdom van iets. De Fransen hebben daar echter in het geheel geen last van, want... wat was er voor de wereld bestond? 
Maar ook in het Frans bestaat een variant die qua bescheidenheid een beetje tussen de Nederlandse en de Rotterdamse versie in staat: vieux comme Hérode, verwijzend naar de zes Herodes-koningen die rond het begin van de jaartelling heersten over Judea. Alles bij elkaar omspanden zij een periode van 166 jaar (van 73 voor Chr. tot 93 na Chr.), altijd nog een stuk bescheidener dan Methusalem, die volgens de bijbel zowaar 969 jaar oud werd. Vieux comme Méthusalem wordt meestal van personen gezegd, vieux comme Hérode en vieux comme le monde van dingen.

volgende keer: 
Boem, paukeslag!

panneaux insolites : chasse aux étrangers

jacht op buitenlanders

In Afghanistan schijnt momenteel een jacht op buitenlanders aan de gang te zijn en de Taliban zouden zich waarschijnlijk niet storen aan een vermaning als deze. Maar wat staat daar eigenlijk? Het is een typisch geval van zeugma waarin twee woorden op een merkwaardige manier aan een ander woord verbonden worden. De bedoeling is waarschijnlijk dat de jacht op fazanten (la chasse aux faisans) en het buitenlanders überhaupt verboden is te jagen (chasse interdite aux étrangers). Maar door de woorden zo met twee keer het verbindingswoord aux naast elkaar te plaatsen kun je het op de twee volgende manieren lezen: 'het is buitenlanders en fazanten verboden te jagen' of 'het is verboden op buitenlanders en fazanten te jagen'. Beide opties zijn echter niet erg waarschijnlijk...

volgende keer:
vragen we ons af hoe lang de weg naar Kralingen er al ligt...

français de la rue : cheum

lelijk

Au collège j'étais cheum / Mais déter' comme un chleuh / J'volais des Playstation, j'les revendais, je m'achetais des jeux / Y a quoi dans la tête des jeunes ? / J'traînais dans tout Beriz / J'faisais des pics avec du gel / j'avais la coupe de Reese. Dit is het eerste couplet van een rap van Nekfeu. Ik doe een vertalingspoging: 'Op de middelbare school was ik lelijk / maar vastberaden als een Marokkaan / Ik stal Playstations en verkocht ze weer door, kocht er games voor / Wat speelt er in het hoofd van jongeren? / Ik liep rond in kloffies van Beriz / maakte pieken in mijn haar met gel / ik had een trendy kapsel.'

Cheum is weer een mooi voorbeeld van verlan (het omdraaien van lettergrepen) en wel van het woord moche, dat op zich al een straatvariant is van laid ('lelijk'): moche wordt cheu-mo en vervolgens kap je de laatste o af en voilà, je hebt een nieuw verlan-woord: cheum.

Voor wie de hele rap wil beluisteren:

volgende keer:
openen we de jacht op buitenlanders (ahum)...

chi va piano va sano

langzaamaan, dan breekt het lijntje niet
('wie rustig aan gaat, gaat gezond')

Eigenlijk is dit een Italiaanse uitdrukking, maar hij wordt ook in het Frans gebezigd. Op het plaatje - dat overigens verwijst naar de Franse fabel van de schildpad en de haas - wordt er nog aan toegevoegd e va lontano ('en komt ver'). Er bestaat in het Italiaans een nog langere versie: chi va piano va sano, chi va sano va bene, chi va bene va lontano. ('Wie rustig aan doet, is gezond. Wie gezond is, gaat goed. Wie het goed gaat, komt ver.')
De uitdrukkking komt ook in Franse vertaling voor en luidt dan qui va doucement va sûrement waarin je trouwens ook ons 'langzaam maar zeker' in kunt herkennen. 

volgende keer:
hebben we een lelijke bijdrage...

un travail d'Arabe

met de Franse slag
('een Arabierenwerk')

Als iets een beetje slordig en onnauwkeurig wordt uitgevoerd, noemen wij dat 'met de Franse slag'. In uitdrukkingen tonen volkeren doorgaans niet veel zelfspot, dus het is begrijpelijk dat de Fransen zelf dit dus anders noemen. Wie zijn bij hen de pineut? De Arabieren dus, waarmee uiteraard niet de inwoners van Saoedi-Arabië worden bedoeld, maar die van de Maghreb, de Noord-Afrikaanse landen die lange tijd door Frankrijk gekoloniseerd waren. In ons land zou dan waarschijnlijk 'marokkanenwerk' gezegd worden, aangezien de gemiddelde Nederlander toch geen onderscheid maakt tussen Marokkanen, Algerijnen, Tunesiërs en zelfs Turken, Afghanen, enz. 

volgende keer:
doen we het op zijn Italiaans...

passer un coup de fil

even bellen / een telefoontje plegen
('een slag aan het draadje geven')

De uitdrukking doet misschien een beetje denken aan de speelgoedtelefoon die u als kind misschien nog ooit geproduceerd hebt door twee bekertjes met een koord te verbinden. Wat de persoon aan de ene kant van de draad zei werd door het bekertje versterkt en ging als trillingen door de draad. De persoon aan de andere kant van de draad (au bout du fil, kun je nog steeds zeggen in het Frans) kon dan verstaan wat je had gezegd. In wezen kwam de echte telefoon voor de komst van de mobiele telefonie hier op neer, al ging het dan natuurlijk om koperen elektrische draden, waardoor je je boodschap kon/kunt doorgeven: passer un coup de fil. 

volgende keer:
Hoe doen de Fransen iets met de Franse slag?...

être aux pièces

haast hebben / niet alle tijd hebben
('bij de stukken zijn')

Een pièce kan van alles betekenen in het Frans. Naast 'stuk, deel' kan het o.a. een 'muziekwerk', 'vertrek, kamer', 'muntstuk' of 'toneelstuk' aanduiden en deze lijst van voorbeelden is verre van volledig. Om nog enkele laatste voorbeelden te geven: la pièce de campagne was vroeger de curieuze aanduiding voor een gezelschapsdame (die hopelijk voor haar klanten dan ook een 'lekker stuk' was...) en in plaats van longtemps ('lange tijd') kon je vroeger ook bonne pièce zeggen, zeker als je 'aan één stuk' moest werken... De jongen op de foto ligt kennelijk even uit te rusten (bij de pakken neer, zou je kunnen zeggen) terwijl de poststukken zich om hem heen opstapelen. De jongedame in de deuropening zou hem tot werken kunnen manen omdat ze haast heeft. Er is geen tijd om bij de pakken neer te gaan hangen... 

In de uitdrukking van vandaag verwijst pièces naar het negentiende-eeuwse gebruik om mensen in sommige beroepen niet per uur of per maand te betalen maar à la pièce produite ('voor ieder geproduceerd werk'). Mensen die aux pièces waren, leken daarom altijd haast te hebben. Immers, hoe meer zij produceerden, hoe meer ze betaald kregen. Of dat de kwaliteit van de producten ook ten goede kwam, is te betwijfelen. Het rotsvaste vertrouwen dat onze regeringen al decennialang hebben in de vrijemarktwerking heeft hen er misschien toe gebracht dit negentiende-eeuwse principe weer toe te passen in de gezondheidszorg, waar velen nu ook worden betaald per verrichting...

volgende keer:
hangt nog aan een draadje... 

être au creux de la vague

in een diep dal zitten
('in het hol van de golf zijn')

Een golf heeft toppen (crêtes, dit woord wordt ook gebruikt in de betekenis 'bergkam') en dalen (creux, lett. 'hol'). Waar de crête symbool staat voor energie en dynamiek, staat de creux voor een totaal gebrek daaraan en dus ook voor een verlies aan moraal, een gevoel van depressiviteit. Het mooie van een golfbeweging is natuurlijk dat er normaal gesproken op ieder dieptepunt weer een hoogtepunt volgt...

volgende keer:
zouden we een stuk sneller willen...

panneaux insolites : accès pompiers

brandweerdoorgang

In Frankrijk weet de brandweer tenminste waar ze aan toe is en als de nood aan de man is hoeft ze niet ver uit te rukken.
De uitgang wordt voor hen vrijgehouden. Immers, alleen de brandweer heeft toegang tot deze weg (accès pompiers) maar eerlijk is eerlijk, dat geldt dan ook voor de brandstichters, want meteen naast de uitgang voor de brandweer bevindt zich de Passage Briquet, wat je letterlijk kunt lezen als 'aanstekerdoorgang'...

volgende keer:
maken we een golfbeweging naar beneden...

français de la rue : bachot, bachoter, bachoteur, bachotage

Jawel, pap, ik ben mijn wiskunde aan het leren...
"Gegeven het salaris van Ribery, bereken de opbrengst
van een gescoord doelpunt."

blokken voor het eindexamen

Oef... de scholen en universiteiten gaan weer open.

Het Franse woord voor eindexamen is baccalauréat. Ook voor Fransen is dat een mondvol, dus wordt het algemeen afgekort tot bac of bachot. Daarvan afgeleid betekent het werkwoord bachoter 'hard werken (blokken) voor een examen'. Iemand die dat doet heet een bachoteur. Het zelfstandig naamwoord bachotage ('stampen, blokken') heeft vaak een negatieve bijbetekenis, nl. 'dom stampen' of 'een examen voorbereiden door dom uit het hoofd te leren' zonder dat er sprake is van echt inzicht.

volgende keer:
bellen we de brandweer...

à la mode de Bretagne

hele verre familie / familie van Adams wege
('op de wijze van Bretagne')

Niet alleen qua kleding en taal onderscheiden Bretonnen zich van de rest van de Franse bevolking, maar ook op tal van andere aspecten. Zo gebruiken zij vaak familie-aanduidingen en dan met name cousin ('neef') voor mensen die veel verder weg staan in de familierelaties of zelfs voor goede vrienden. Dat zou ermee te maken hebben dat er een grotere gemeenschapszin bestaat in Bretagne met hechtere familiebanden. 

volgende keer:
is pas over een paar dagen, als ik terug ben uit Limburg...

rouler sur l'or

'En ik gooi het in de lucht zodat het 
bovenop me valt!'

in weelde baden / bulken van het geld
('op het goud rollen')

Als er iemand over en door zijn goud kan rollen, is het natuurlijk Oom Dagobert, in het Frans Picsou (lett. 'Grijpstuiver'). Overigens wordt de uitdrukking vaak ontkennend gebruikt voor mensen bij wie het geld nu juist niet op de rug groeit...

volgende keer:
doen we het op zijn Bretons...

panneaux insolites : fermé pour cause que ça ne vous regarde pas

terecht gesloten
(omdat het u niets aangaat!)

Waarom zou je altijd een reden moeten geven voor een sluiting? Wie een gesloten deur vindt, moet maar aannemen dat er een goede reden voor is (pour cause, 'om een reden, terecht'). Toch heeft de ondernemer in kwestie gedacht een reden te moeten aangeven en dat is in dit geval dus: pour cause que ça ne vous regarde pas! ('omdat het u niets aangaat!). Dat was kennelijk uit het hart gegrepen, waardoor het aanvankelijk in spreektaal (zonder ne) op papier gezet is. Bij nader inzien vond de ondernemer dat toch te gortig. Een zinnetje dat je met het formele pour cause que begint moet grammaticaal natuurlijk wel kloppen. Daarom is op het laatste moment toch nog het ontkenningspartikel ne tussen ça en vous gepropt.

volgende keer:
kan Team Holland zich rondwentelen in de (gouden) medailles...

français de la rue : zinc

bar, toog / café / vliegtuig / maat / vent

Deze blinde proeverij vindt plaats in een waterbar, aan de toog, de zinc in het Frans, een populair woord voor het officiële comptoir ('toonbank, bar, toog', 'daar waar het geld geteld wordt'), overgenomen uit het Duitse Zink en verwijzend naar het materiaal waarvan het bovenblad van de bar soms gemaakt was (hoewel meestal van koper...).

Als totum pro parte wordt zinc soms ook gebruikt om de hele bistro, bar of café aan te duiden en het kan zelfs staan voor een vliegtuig.

Een heel andere betekenis van het woord (met een heel andere herkomst) is 'maat/vent'. Hierbij heeft het niets te maken met het metaal zink, maar is er sprake van een verlan-variant van het woord cousin ('neef'). Draai beide lettergrepen om: zin-cou en kap volgens het bekende procedé de laatste klinker af, en je hebt wederom het woord zinc in de betekenis van 'neef / maat / vent'.

volgende keer:
sluiten we de tent...

jouer la belle

de tie-break winnen / graag flirten
('de mooie dame spelen')

Het zijn nogal verschillende betekenissen van dezelfde uitdrukking maar bij nader inzien hebben ze misschien toch wel iets met elkaar te maken. Daarvoor moeten we terug naar de Middeleeuwen, om precies te zijn naar de riddertoernooien. In de hoofse tijd speelden adellijke dames daarbij een grote rol. De ridders die aan een toernooi deelnamen speelden ter ere van een dame (waarnaar uiteraard la belle verwijst, denk aan la belle dame sans merci, 'de schone dame zonder genade'). Tijdens het toernooi droegen ze de mouw (la manche) van het kleed van de dame als vaandel. Wonnen ze de eerste en tweede manche (nog steeds wordt er in de sport naar dit gebruik verwezen!), dan 'kregen' ze la belle, d.w.z. dan verdienden ze een kus van 'hun' dame.
Dit zou goed kunnen verklaren waarom jouer la belle zowel 'de tie-break winnen' als 'graag flirten' is gaan betekenen. 
Een wat minder romantische verklaring is dat het een verkorting zou zijn van avoir la belle partie ('de mooie partij / de mooie (wed)strijd hebben') wat zoiets betekent als 'gemakkelijk spel hebben'. Een tie-break is een vereenvoudigde vorm van het spel in kwestie en dus op papier gemakkelijker te winnen dan het eigenlijke spel...

volgende keer:
gaan we aan de bar zitten...

sonner le tocsin

de noodklok luiden

De tocsin (van toc, onomatopeïsch woord voor een klopgeluid en seing, 'teken') is een noodklok, die door de kerk langdurig en herhaaldelijk geluid wordt in het geval van een brand, een opstand of het uitbreken van een oorlog. Net als in het Nederlands heeft 'de noodklok luiden' de betekenis van 'waarschuwen' gekregen.

volgende keer:
winnen we de tie-break...

faire (la) grève

staken
('zandoever doen')

Het woord grève ('staking') betekent van oorsprong 'zandoever'. Dat behoeft natuurlijk wat nadere uitleg. Daarvoor gaan we enkele eeuwen terug in de geschiedenis. Op het plaatje ziet u een weergave van een belangrijke plek in Parijs in de Middeleeuwen, om precies te zijn het Place de Grève, waar tijdens de Franse Revolutie de eerste guillotine stond en dat sinds 1830 het Place de l'Hôtel de Ville heet. Voordat deze plaats het stadhuisplein werd, bevond zich hier een zandoever die de Seine in liep en die diende als loswal. Op die loswal verzamelden zich werkloze mannen in de hoop gemonsterd te worden door schippers en later ook door andere werkgevers die op zoek waren naar personeel. Begin negentiende eeuw gingen arbeiders die ontevreden waren over hun werkomstandigheden zich ook op dit plein verzamelen, waaruit zich dus de huidige betekenis ontwikkelde. 

volgende keer:
luiden we de noodklok...

un combat homérique

een titanenstrijd / een homerisch gevecht
('een homerische strijd')

De Griekse dichter Homerus heeft ons twee epische gedichten overgeleverd: de Ilias die in ongeveer 15.000 verzen de Trojaanse Oorlog bezingt en de Odyssee die in ongeveer 12.000 verzen de heldendaden van Odysseus bezingt tijdens zijn jarenlange zwerftochten op weg terug naar zijn geliefde Ithaka. De heldendaden van deze superheld avant la lettre waren zo exceptioneel dat het bijvoeglijk naamwoord 'homerisch' de betekenis 'uitzonderlijk, episch' heeft gekregen.

volgende keer:
gaan we staken...

mentir comme un arracheur de dents

'Wees gerust, je voelt er niks van.'
- 'Weet je het zeker?'
- 'Hij zegt het toch?...'

liegen dat het gedrukt staat
('liegen als een tandentrekker')

In de zeventiende eeuw voerden tandartsen, of beter gezegd, tandentrekkers hun praktijk uit op markten en publieke pleinen. Ze hadden nog niet de beschikking over middelen die voor verdoving konden zorgen en probeerden daarom hun patiënten gerust te stellen door een pijnloze behandeling te beloven, hetgeen ze uiteraard niet konden waarmaken...

volgende keer:
voeren we een titanenstrijd...

panneaux insolites : Carmen a commencé ici

Hier is Carmen begonnen...

Je kunt je eigen leven cachet geven met een plaquette. Want wie is Carmen?
Je zou eerst misschien kunnen denken dat het gaat om het beroemde personage uit Prosper Mérimées roman en Bizets gelijknamige opera, maar was dat geen fictief personage?

Bovendien, Carmen blijkt nog steeds te leven, want ze mag hier begonnen zijn (als wat trouwens...?), maar momenteel heeft ze een grotere kamer, staat er op het bordje. Hoe dan ook, we hebben even bij haar stilgestaan...

volgende keer:
liegen we dat het gedrukt staat...