panneaux insolites : attention à la patte du chat !

pas op voor de poot van de kat...

... voor je de deur sluit!

Voor je het weet zit hij voor acht weken in het gips...

volgende keer:
delen we slaapkamergeheimen...

dessins humoristiques : chiens spécialisés

ieder zijn specialiteit

- Ik ben een veiligheidshond, en jullie?
- Politiehond.
- Reddingshond op zee.
- Ik zoek naar bommen.
- Blindegeleidehond.
- Reddingshond in de bergen.
- Drugsdetectie.

- Ik? Ik eet pantoffels.

volgende keer:
... en hoe zit het met kattenspecialiteiten?

montrer ce qu'on a dans le ventre

laten zien wat je kunt / iemand een poepie laten ruiken
('laten zien wat je in je buik hebt')

In het geval van de foto heb je nog steeds wat verbeelding nodig en of je de foetus ook scheetjes kunt horen laten is maar de vraag. De uitdrukking verwijst dan ook niet naar zwangere mensen. maar waarschijnlijk eerder naar het denkvermogen van de mens dat in de Middeleeuwen vaak niet in de hersenen, maar in het hart of de buik werd gesitueerd. De zegswijze bestaat namelijk al sinds de vijftiende eeuw, toen avoir quelque chose dans le ventre ('iets in de buik hebben') betekende dat je plannetjes had. Later verschoof de betekenis naar fysieke capaciteiten en ambitie. Je wilt dus laten zien wat je waard bent. 

volgende keer:
laten verschillende honden ons een poepie ruiken...

manger avec un lance-pierres

heel snel een klein hapje eten
('eten met een katapult')

Wie even heel snel en heel weinig eet, eet in het Frans met een katapult. Je schiet de kleine brokjes eten als het ware even heel snel met een katapult je mond in. Avec un lance-pierres kan aan meer activiteiten worden toegevoegd die heel snel maar met weinig precisie worden uitgevoerd.

volgende keer:
laten we ons in de buik kijken...

battre en retraite

bakzeil halen
('in de terugtocht slaan')

Er bestaan in het Frans twee zeer op elkaar lijkende uitdrukkingen met retraite (lett. 'terugtrekken, weggaan'), nl. battre la retraite dat 'de aftocht blazen' betekent en battre en retraite dat iets figuurlijker is en 'bakzeil halen' betekent, 'terugkomen op iets'. Bovendien betekent het woord retraite ook 'pensioen'. 'Met pensioen gaan' is in het Frans prendre sa retraite. De tekst op de poster speelt met al deze betekenissen: Tou.te.s ensemble, faisons battre Macron en retraite ! Afgelopen jaar vonden er vele massale protesten plaats tegen de plannen van president Macron om de pensioengerechtigde leeftijd te verhogen. Tout.te.s (eigenlijk met de puntjes op middelhoogte, hier voorziet mijn toetsenbord niet in...) in plaats van het vroegere toutes et tous (vrouwelijk en mannelijk) uit te drukken: 'Laten we er allemaal samen voor zorgen dat Macron bakzeil haalt' (met zijn pensioenplannen). De uitdrukking zelf komt uit de militaire wereld en betekent dat je je terugtrekt / vlucht voor de vijand, dat je het slagveld verlaat.

volgende keer:
eten we met een katapult...

chair à canon

kanonnenvlees / kanonnenvoer
('kanonnenvlees')

Het is helaas van alle tijden, maar momenteel wordt vooral Vladimir Poetin ervan beschuldigd veel jonge (en minder jonge) mannen als kanonnenvoer op te offeren voor de strijd tegen Oekraïne. De term werd voor het eerst gebruikt door de Franse schrijver Chateaubriand waarbij hij verwees naar de Napoleontische oorlogen.

volgende keer:
hopen we de aftocht te blazen...

dessins humoristiques : chien de garde

waakhond

Veel mensen vinden het een veilig idee als ze een hond in huis hebben. Hij zou aanslaan als zich een ongewenste bezoeker zou aandienen. Maar is dit wel zo? Hiernaast zien we hoe onze trouwe viervoeter reageert bij de geluiden van
- het brandalarm
- inbrekers
- een seriemoordenaar
- de deur van de koelkast...

volgende keer:
serveren we kanonnenvoer...

panneaux insolites : 10 choses à connaître absolument

tien dingen die je absoluut moet weten

1. Je kunt je ogen niet wassen met zeep.
2. Je kunt je haren niet tellen.
3. Je kunt niet door je neus ademhalen terwijl je je neus uitsteekt.
4. Je hebt zojuist weetje 3 uitgeprobeerd.
6. Toen je weetje 3 uitprobeerde, ontdekte je dat het wel mogelijk was, maar dat je eruitzag als een hond.
7. Je glimlacht nu omdat je beseft dat je je hebt laten beetnemen.
8. Je hebt weetje 5 overgeslagen.
9. Je hebt net even gecontroleerd of er wel een weetje nr. 5 is.
10. Deel dit met je vrienden.

volgende keer:
gaan we op zoek naar een goede waakhond...

le pourquoi du comment

het waarom
('het waarom van het hoe')

Als je nou eens echt tot de kern van iets wilt doordringen en wilt weten hoe het nou echt zit - van die kip- of eikwesties, zeg maar - dan wil je in het Frans niet alleen het waarom weten en ook niet alleen het hoe, maar het waarom van het hoe. Die merkwaardige verdubbeling onderstreept alleen maar de intense wil om echt de uiterste waarheid te vinden.

volgende keer:
beginnen we maar eens met de tien belangrijkste weetjes...

être du bois dont on fait des flûtes

zo buigzaam als bamboe
('van het hout zijn waar men fluiten van maakt')

De uitdrukking ontstond in de zeventiende eeuw maar had toen nog betrekking op een ander instrument: être du bois dont on fait des vielles ('hout waarvan vedels gemaakt worden'). Om vedels (voorganger van de viool) te maken moest je over bijzonder buigzaam hout beschikken. De vezel is een fluit geworden en de letterlijke buigzaamheid heeft vervolgens de figuurlijke betekenis gekregen die het meestal in de huidige uitdrukking heeft. 

volgende keer:
stellen we een fundamentele vraag...

fier comme un paon

zo trots als een pauw

Misschien moet mijn optimisme getemperd worden, maar ik hoop later vandaag zo trots als een pauw rond te lopen en dan gaat het er niet om dat ik met mijn veren kan pronken, maar trots dat ik weer op twee benen kan lopen nadat ik bijna twee maandenlang ben veroordeeld tot hinkelen en bureaustoelrijden na een enkelbreuk eind juli en een operatie begin augustus.

Maar in de uitdrukking gaat het natuurlijk wel degelijk om ijdele trots die gepaard gaat met een hautaine houding. Het beeld van de pauw die anderen imponeert door zijn opzichtige staartveren uit te spreiden behoeft geen nadere uitleg. Zo zal het er bij mij in ieder geval niet uitzien, maar strompelen met TWEE benen en twee krukken zou voor mij al zo'n vooruitgang zijn dat me dat wel degelijk met trots zou vervullen. Nog even duimen...

volgende keer:
hoop ik fluitend rond te lopen...

bon an mal an

door de bank genomen
('goed jaar slecht jaar')

De miljoenennota is natuurlijk al weer uitgelekt, maar toch vragen veel mensen zich af of ze na vandaag een goed of een slecht jaar tegemoet gaan. Dat zal voor de een heel anders uitpakken dan voor de ander, maar door de bank genomen zullen er misschien ook veel mensen zijn voor wie de trend tamelijk gelijkmatig zal zijn. Hoe dan ook valt er weinig te voorspellen, omdat er nog zo veel andere aspecten kunnen meespelen dan de algemene beleidslijnen die vandaag worden uitgezet. Waarom zien we nu een landbouwplaatje? Niet omdat we vermoeden dat de BBB een groot stempel zal drukken op de miljoenennota, maar dat heeft te maken met de herkomst van de uitdrukking. Die dateert namelijk uit de zeventiende eeuw, lang voor de komst van Prinsjesdag en gaat over langdurige steeds weer terugkomende processen en dan denken we vooral aan oogsten, waarbij we goede jaren en slechte jaren hebben (denk in Frankrijk ook speciaal aan de wijnoogst), maar uiteindelijk gaat het om de resultaten op de lange termijn. Daarin moet je nu eenmaal mee- en tegenvallers meetellen, maar door de bank genomen kom je meestal op een redelijk constante lijn uit (althans in de tijd voor de extreme klimaatveranderingen die we nu lijken mee te maken). Het Latijnse woord annus waaruit het Franse woord an zich heeft ontwikkeld, betekende overigens naast 'jaar' ook al 'oogst'. Tegenwoordig kan de uitdrukking voor meer ontwikkelingen gebruikt worden dan alleen landbouwkundige.

volgende keer:
zijn we trots als een pauw...

au diable l'avarice !

vooruit, voor deze ene keer! / over de brug ermee!
('naar de duivel (met) de gierigheid!')

Als iets een aardige duit kost, maar je hebt er toch wel veel zin in om het jezelf (en/of anderen) cadeau te doen, dan kun je dit uitroepen als je besluit toch aan de verleiding toe te geven. Een variant bestaat ook voor de maand januari. Stel dat je je hebt voorgenomen in het nieuwe jaar geen chocolade meer te eten en iemand duwt je een schaal met de heerlijkste bonbons onder je neus. Dan kun je ook uitroepen Au diable les résolutions ! ('naar de duivel met de goede voornemens') en jezelf eens heerlijk trakteren...

volgende keer:
nu we het er toch over hebben, wordt het volgend jaar een goed of een slecht jaar?

dessins humoristiques : le canard de Tintin

de krant lezen met Kuifje

In dit Kuifje-album wordt gespeeld met verschillende betekenissen van het woord canard en aanverwante begrippen. De eerste betekenis van dat woord is 'eend'. Op het eerste plaatje leest Kuifje in de krant 'Bijzonder nieuws: vechtpartij tussen twee groepen eenden op het meer...', waarop kapitein Haddock vervolgens reageert: 'Wel, mijn beste Kuifje, we kunnen dus constateren dat deze zwemvogels (palmipèdes, lett. 'zwemvliesvoetigen') een... woordenwisseling hebben gehad (daarvoor gebruikt hij de uitdrukking une prise de bec, en een bec is het woord voor 'snavel'). Op het derde plaatje zegt kapitein Haddock vervolgens 'ze zijn elkaar in de haren gevlogen!' (in het Frans: ils se sont volés dans les plumes, 'ze zijn elkaar in de veren gevlogen'). Op hetzelfde plaatje wil professor Zonnebloem weten wie wie heeft beschoten en daarvoor gebruikt hij het werkwoord canarder ('beschieten vanuit een verdekte stelling', lett. 'eenden'). En op het vierde en laatste plaatje voegt kapitein Haddock er nog aan toe: 'maar dat had toch zomaar uit kunnen lopen op een gewelddadig eendenconflict' en daarin is un conflit de canard weer een woordspeling op confit de canard, wat 'geconfijte eend' betekent. Voor Kuifje is dit woordenspel uiteindelijk iets te veel van het goede en hij verzucht dan ook geïrriteerd Aventure annulée. Niet expliciet genoemde taalgrapjes zijn verder nog dat canard ook een benaming is voor de krant (plaatje 1) en voor een 'verzinsel van de pers' (plaatje 4?).

volgende keer:
letten we niet op de centen...

panneaux insolites : eau en poudre

poederwater

Bijna voor alles hebben we tegenwoordig instantproducten, denk aan melkpoeder. Heel handig voor op reis: poederwater! Je hoeft het alleen maar op te lossen in een glas water... 😉

volgende keer:
lezen we de krant met Kuifje...

charbonnier est maître chez soi

ieder is baas in eigen huis
('kolenbrander is thuis meester')

Om de herkomst van deze uitdrukking te begrijpen moeten we teruggaan naar de zestiende eeuw, toen koning François Ier (Frans de Eerste) tijdens de jacht verdwaalde en tegen negen uur 's avonds aanklopte bij het hutje van een kolenbrander. De heer des huizes bleek afwezig, maar zijn vrouw zat gehurkt bij het haardvuur. Het was winter en het had flink geregend, dus de koning vroeg om een maaltijd en om een plek om te overnachten. Beide werden hem toegestaan maar voor het avondeten moest hij wachten op de terugkeer van de kolenbrander. De koning warmde zich aan het vuur en ging op de enige schamele stoel in het huisje zitten. Tegen tienen kwam de kolenbrander thuis, moe van het werk, helemaal doorweekt en met een lege maag. Hij hoorde van zijn vrouw over de gast en de dubbele belofte die hem gedaan was en groette hem. Hij vroeg hem wel op te staan van de stoel, want dat was de stoel waarin hij zelf altijd zat en zo zei hij chacun est maître chez soi ('iedereen is baas in eigen huis'). Frans de Eerste stond op en ging op een houten krukje zitten. Samen praatten ze over de belastingen en de slechte omstandigheden waaronder gewone mensen als de kolenbrander moesten werken. Als de koning beloofde zijn mond te houden, serveerde hij een stuk wildzwijn dat hij illegaal had geschoten (de jacht was voorbehouden aan de koning en de adel). Na goed gegeten en geslapen te hebben, betaalde de koning de volgende dag zijn gastheer en stond hem voortaan toe te jagen.

volgende keer:
gebruiken we instantwater...

à tu et à toi

jijen en jouwen met iemand / op voet van gelijkheid staan met
('op jij en jou')

Voor Nederlanders is dit al snel het geval en voor Zweden al helemaal. Daar is inmiddels de koning de enige die je niet met 'jij' en 'jou' aanspreekt. Maar in Frankrijk zijn de zaken allemaal nog wat formeler. Daar zijn tu en toi gereserveerd voor prepuberale kinderen, intieme vrienden en familieleden. Maar zodra je iemand niet echt persoonlijk intiem kent, gaan Fransen over op vous. Dus als je bijvoorbeeld met een beroemdheid à tu et à toi bent, nou, dan is dat heel wat.

volgende keer:
gaan we kolen branden...

le chant du cygne

de zwanenzang

Het laatste werk van een kunstenaar of een laatste mooie daad voor iemands dood noemen we wel diens zwanenzang, maar waarom eigenlijk? Het gaat hier om een oud geloof uit het klassieke Griekenland. De zwaan is nou bepaald niet bekend om zijn mooie zang, maar volgens een Griekse legende zou het dier vlak voor zijn dood één maal heel harmonieuze geluiden laten horen. Plato laat dit Socrates zeggen in zijn werk: 'Zwanen die hun dood voelen naderen, zingen om dat moment niet zoals ze dat voorheen deden, maar langer en krachtiger, in hun vreugde dat ze binnenkort bij de goden zullen zijn.'

volgende keer:
spreken we elkaar aan met jij en jou...

opiner du chef

ja knikken / (stilzwijgend) toestemmen
('met het hoofd van mening zijn')

Het gaat hier niet om de mening van de chef, hoe belangrijk die misschien ook kan zijn. Het woord chef is een ouder woord voor 'hoofd' (het huidige chef is daar natuurlijk ook van afgeleid), dat bijvoorbeeld ook nog zit in chevet ('hoofdeinde' van een bed) en in cheveux en chevelure ('(hoofd)haar'). Opiner komt alleen maar voor in deze uitdrukking en is afkomstig van het Latijnse opinari dat 'van mening zijn' betekent. En als je het ergens mee eens bent, kun je dat met een hoofdbeweging aangeven, door ja te knikken. 

volgende keer:
kondig ik mijn zwanenzang aan (maar niet heus)...

à glacer le sang

bloedstollend
('dat het bloed van kou doet verstijven')

Glacer betekent letterlijk 'doen verstijven van kou' en daarvan afgeleid 'van schrik verlammen'. Wij kennen dat ook wel in het woord 'ijzingwekkend'. Ook kun je koude rillingen krijgen van de schrik. En als het maar koud genoeg wordt, stolt je bloed vanzelf. De uitdrukking werd in 1675 voor het eerst aangetroffen in het werk van de tragedieschrijver Racine in de vorm glacer le sang dans les veines ('het bloed doen stollen in de aderen').

volgende keer:
vragen we de chef naar zijn mening...

dessins humoristiques : avion pour vous tout seul

prettige vlucht

'U hebt het vliegtuig voor u alleen. De groep helderzienden heeft hun reservering op het laatste moment afgezegd.'

volgende keer:
hebben we een bloedstollende bijdrage...

panneaux insolites : boire pour oublier

drinken om te vergeten

'Wie drinkt om te vergeten wordt verzocht vooraf te betalen...'

volgende keer:
zoeken we een plaatsje in het vliegtuig...

rien de nouveau sous le soleil

niets nieuws onder de zon

Weerkundigen hebben saaie dagen op het moment: niets nieuws onder de zon, steeds weer diezelfde zon. Wat misschien niet iedereen weet is dat het hier gaat om een bijbelse spreuk uit Prediker, I. 9: 'Wat geweest is, dat zal er zijn, dat zal gedaan worden. Er is niets nieuws onder de zon.'

volgende keer: drinken we om te vergeten...

prêter le flanc à la critique

zich blootstellen aan kritiek / open staan voor kritiek
('de flank lenen aan de kritiek')

In het Nederlands kun je wel je oor lenen aan iets, als je wilt luisteren, een flank leen je niet uit, dan zeggen wij eerder dat je je blootstelt. Wel zou je nog kunnen denken aan de bijbelse andere wang die je iemand toekeert als je op de ene geslagen wordt. De flank in kwestie is trouwens die van een paard, de flank die het paard 'blootstelt' aan de ruiter die er met zijn voeten tegen kan tikken om hem aan te sporen. De uitdrukking ontstond in de negentiende eeuw.

volgende keer:
hebben we niets nieuws onder de zon...

avoir du nerf

flink zijn / pit hebben
('zenuw hebben')

Nee, het plaatje past eigenlijk niet bij de uitdrukking, of je zou het hem moeten toeroepen: Du nerf! Dat kun je namelijk als aansporing gebruiken om iemand aan te moedigen. Maar avoir du nerf betekent niet 'de zenuwen hebben', misschien komt 'stalen zenuwen hebben' al beter in de buurt, maar du nerf staat in het Frans juist voor 'pit' en 'kracht' en als je dat hebt, hoef je eigenlijk niet meer in de zenuwen te zitten...

volgende keer:
kunnen we wel tegen een beetje kritiek...

avoir les reins solides

een sterke rug hebben / solide/betrouwbaar zijn
('stevige nieren hebben')

... en de boom heeft een sterke tak! 
Je zou kunnen denken dat de nieren een metonymia (pars pro toto, deel voor het geheel) zijn van de rug, maar daar komt nog iets bij. Voordat alle functies van de hersenen werden ontdekt, vermoedde men vroeger dat dingen als verstand en gevoel in andere organen 'zaten', meestal in het hart, soms in de maag, maar dus ook in de nieren. We kennen dat bijvoorbeeld in de uitdrukking 'iemands nieren proeven' als je wilt weten wat iemand werkelijk over iets denkt. Dit is een uitdrukking die uit de bijbel afkomstig is. En iemand die sterke nieren heeft, heeft voldoende middelen om een taak goed uit te kunnen voeren en bij die middelen kun je dan denken aan financiële, fysieke en mentale middelen.

volgende keer:
krijgen we de zenuwen...

dessins humoristiques : âneries

hoe oud wordt een ezel?

Hij is misschien een beetje flauw, deze ânerie ('stommiteit, lett. 'ezelachtigheid'):

'Zeg Josiane, hoe oud wordt een ezel eigenlijk?'

- Waarom vraag je dat? Voel je je niet goed?

volgende keer:
hebben we stevige nieren...

semer la zizanie

onrust zaaien / onenigheid veroorzaken
('wilde rijst zaaien')

Ja, bij Asterix zijn ze daar goed in, in het zaaien van onenigheid. Zizanie ('wilde rijst') is een onkruidsoort, geen rijst, ook al lijkt het daar wel op. Het komt vooral voor in Noord-Amerika en Oost-Azië. Het woord zelf komt uit het Sumerisch (zizan) en was daar een algemeen woord voor 'koren'. De Syriërs namen het over als zizon, dat 'onkruid' ging betekenen en zo kwam het in het Latijn terecht als zizania. Het is in het Frans terechtgekomen, doordat het in de Bijbel werd gebruikt in een parabel in het evangelie van Mattheüs: Pendant que les gens dormaient, son ennemi survint ; il sema de l’ivraie (zizanion) au milieu du blé et s’en alla ('Doch terwijl de mensen sliepen, kwam zijn vijand en zaaide er onkruid overheen, midden tussen het koren, en ging weg.' (Matth., 13, 25).

volgende keer:
vragen we ons af hoe oud een ezel wordt...

amuser le tapis

iemands tijd verdoen
('het tapijt amuseren')

Kinderen weten met alle dingen wel iets leuks te doen, dus waarom niet met een tapijt? Het gaat hier misschien om het kleed dat op een speeltafel ligt. De uitdrukking dateert namelijk uit de negentiende eeuw en verwijst naar de praktijk van goochelaars die allerlei niet ter zake doende dingen zeggen en uitvoeren om het publiek af te leiden om vervolgens hun truc te laten slagen. 

volgende keer:
gaan we zaaien...