Ouh là là ! Die Fransen kunnen ook alleen maar aan... eten denken. Het kan natuurlijk voorkomen dat je net klaar bent met eten en dat er plotseling een nieuwe gast komt. O.K. dan dek je nog een keer. Maar dit tafeltjedekken gebeurt waarschijnlijk voornamelijk als alle gasten vertrokken zijn, als een extra toetje? Dan kun je inderdaad weer gaan dekken, maar geen tafeltje...
volgende keer:
vraag ik u om genade...
zou een Fransman kunnen denken als hij door Turkije rijdt. Daar wordt hij voortdurend aan dit gegeven herinnerd. In de meeste landen van de wereld wordt het internationaal bekende woord 'stop' gebruikt om verkeersdeelnemers aan te sporen even halt te houden, maar er zijn landen waar daar een eigen woord voor gebruikt wordt. Een klein quizje voor u:
v.l.n.r. : Canada (Québec) - Israël - Japan - Marokko (Berbers) - Mexico
Thailand - Zuid-Amerika
lanterfanten / geen reet uitvoerenEn dan te beseffen dat ik vandaag in de
collegebanken had kunnen zitten...
('eikelen')
Om de een of andere reden heeft een eikel zelden of nooit een gunstige betekenis, hoewel... ik denk dat velen van ons door de stress van de afgelopen jaren en de nog altijd niet weggenomen onzekerheid rond die hele coronacrisis snakken naar een beetje dolce far niente (ja, die Italianen kennen wel de weldadige werking van even de boel de boel laten...). Maar ja, wij Noord-Europeanen (en daarbij hoort kennelijk ook een aanzienlijk deel van de Fransen) willen dat iemand voortdurend productief is, anders is hij/zij kennelijk een eikel...
volgende keer:
hebben we het zwaar...
Ja, zo zou je dat kunnen doen als je niet tevreden bent hoe de tafel gedekt is, of je doet het zoals ik meemaakte in een traditioneel restaurant in Oman: nadat we met een hele groep gegeten hadden in een speciaal voor ons gereserveerde kamer, waar alle spijzen en dranken geserveerd werden op een groot stuk plastic dat over de vloer was gelegd, pakte het personeel van het restaurant na afloop van de maaltijd het plastic vloerkleed aan vier kanten op en vervoerde zo alle etensresten, borden en bestek over de schouder mee naar een ander vertrek. Maar u had het vast al begrepen: de table (of tabula in de oorspronkelijke Latijnse versie) in de uitdrukking van vandaag is geen tafel, maar een lei van was (geen kleitablet dus, maar een wastablet), waarin inscripties konden worden gemaakt. Rase (rasa in de Latijnse versie) komt van het werkwoord radere (in het Frans raser of raboter) dat 'schaven' of 'scheren' betekent. Als je het bovenste waslaagje van de lei wegschraapte, kon je een nieuwe inscriptie aanbrengen. Je kon dus haast letterlijk met een schone lei beginnen. Tegenwoordig kun je trouwens weer vergelijkbare (electronische) tablets kopen. En wie kent niet nog die oude speelgoedtablets waarop je een tekening kon maken die je met één soepele beweging weer kon wissen?
volgende keer:
zouden we wel eens even helemaal niks willen doen...
... en daarom hebben we ook de regenboogvlag, voor ieder wat wils. In de achttiende eeuw leek de uitdrukking meer op de Nederlandse; de kleuren zaten er nog niet in: il ne faut pas disputer des goûts ('je moet niet twisten over smaken'). En toch gaat de huidige Franse uitdrukking terug op vele eeuwen eerder. In het middeleeuws Latijn heette het gustibus et coloribus non est disputandum ('over smaken en kleuren moet je niet twisten').
volgende keer:
beginnen we met een schone lei...
Toen we rond de jaarwisseling plotseling overgingen van de deltavariant naar de omikronvariant, sloegen we maar liefst tien Griekse letters over, waaronder de labda (of lambda), de elfde letter van het Griekse alfabet. In tegenstelling tot alpha en omega, respectievelijk de eerste en de laatste letter van het alfabet, die samen in de christelijke symboliek staan voor de almacht van God, neemt de labda een heel centrale, middelmatige positie in in het alfabet. Volgens taalwetenschappers is hij daarom ook middelmatigheid van personen gaan aanduiden, nitwitten dus, jan met de pet...
volgende keer:
valt over smaak niet te twisten...
Ja, u dacht misschien aan uw eigen voeten, maar het gaat om die van een ander. Dat het aangenaam is om je voeten warm te houden, wist men in de zeventiende eeuw al toen avoir les pieds chauds betekende dat je je lekker voelde. Dus als je iemand anders voeten warm probeert te houden, dan probeer je het die persoon zo aangenaam mogelijk te maken. En toch heeft de uitdrukking een negatieve connotatie gekregen, omdat een welgemeend altruïsme voor velen kennelijk ondenkbaar is. Als je het iemand erg naar de zin wilt maken, dan kan dat waarschijnlijk alleen uit eigen gewin...
volgende keer:
hebben we het even niet over omikron, maar over een gemiste variant...
O.K., hij heeft zo wat overal hooi behalve in zijn laarzen en eigenlijk heeft hij helemaal geen laarzen aan. Misschien is hij juist naar ze op zoek. Maar laten we ons concentreren op de uitdrukking van vandaag. In vroeger tijden - toen er nog geen thermisch ondergoed en geen met bont beklede laarzen bestonden, stopten boeren bij koud weer stro in hun klompen en de wat rijkere boeren gebruikten daar hooi voor. Laat ik nou als stedeling lang gedacht hebben dat dat op hetzelfde neer komt, maar dat is dus niet zo. Stro is een verzameling van graanstengels en is veel grover van structuur dan gedroogd en soms ook nog groenig gekleurd gras, hooi dus. Dat laatste wordt ook gebruikt als veevoer en is kostbaarder en lastiger te produceren dan stro. Een boer die zich laarzen kon veroorloven in plaats van houten klompen, moest ook wat bemiddelder zijn. Bovendien is botte in het Frans niet alleen de naam van een laars maar ook van een hooibaal. En hoe groter en talrijker de hooibalen, hoe gefortuneerder de boer in kwestie. Tenslotte zijn hooibalen een ideale verstopplek voor gestolen buit, juwelen e.d. Het lijkt erop dat al deze associaties samen hebben geleid tot de uitdrukking avoir du foin dans ses bottes.
volgende keer:
houden we - in tegenstelling tot de man op het plaatje - onze voeten warm...
feestje!2019: 'Nee, ik zweer het je, ik ben
geen alcoholist! Ik heb gewoon een
feestje.'
2020: 'Nee, ik zweer het je, ik heb
geen feestje! Ik ben gewoon
alcoholist.'
Als je dit plaatje ziet, schrik je toch wel weer even. Het is inmiddels 2022 en we zitten nog steeds in deze situatie. En als het misschien ooit allemaal nog achter de rug zal zijn, durven we dan nog wel een feestje te vieren? Of zetten we het individueel op een zuipen? O, vind toch eindelijk eens de tijdmachine uit!...
volgende keer:
hebben we goed geboerd...
In het Duits is een Flinte een jachtgeweer. In een variant van het Beiers heet het Flinke of Flinge. Die laatste variant is in het Frans terechtgekomen als flingue, aanvankelijk specifiek voor een (jacht)geweer, later voor een vuurwapen in het algemeen. Voor 'jachtgeweer' bestaat overigens ook het afgeleide woord flingot.
Daarvan is weer het werkwoord flinguer afgeleid dat 'doodschieten, neerknallen' betekent en in het argot meer algemeen 'vernielen, verwoesten'. Se flinguer betekent 'zich door het hoofd schieten'. Flinguer kan ook figuurlijk gebruikt worden in de betekenis 'de huid vol schelden'.
Een porte-flingue - letterlijk 'wapendrager' - is een bandiet, of - steeds vaker - een 'handlanger, gehuurd hulpje, huurmoordenaar'. Ook in de politiek wordt wel gesproken van porte-flingue als het gaat om handlangers van een politiek leider die diens al dan niet oprechte opvattingen naar de buitenwereld moeten uitdragen.
volgende keer:
organiseren we een feestje...
Het huidige kabinet lijkt ook met geld te strooien, al merk ik daar persoonlijk nog niet zo veel van... Ik kan nog steeds niet naar het theater, het museum of het restaurant, maar wie weet, laten we dinsdag nog even afwachten.
Het werkwoord lésiner ('beknibbelen') betekende in de zeventiende eeuw 'gierig sparen' en is overgenomen uit het Italiaans, waar lesina de aanduiding was voor een priem, een onmisbaar gereedschap voor een schoenmaker. Eind zestiende eeuw verscheen in Italië een satire getiteld Della famosissima Compagnia della Lesina ('Over de roemruchte Priemcompagnie') waarin de wederwaardigheden werden verteld van een groep vrekken die zelf hun schoenen repareerden en die de priem als embleem droegen. Deze satire werd zo populair dat hij ook in het Frans vertaald werd als La contre-lésine, waardoor het in het Frans niet bekende woord lésine (het Franse woord voor een dergelijke priem is alène) 'gierigheid' ging betekenen en al snel ook het werkwoord lésiner ('gierig verzamelen' en later 'beknibbelen op') ging betekenen.
volgende keer:
bewapenen we ons...
Tegenwoordig wordt de tijd op klokken gesynchroniseerd via het NTP (Network Time Protocol) systeem met de atoomklok, die voor zijn tijdmeting weer gebruik maakt van de trillingen van atomen, die zo constant en onafhankelijk van hun omgeving zijn dat hun afwijking ongeveer 1 seconde per 5 miljard jaar bedraagt. Dat was halverwege de veertiende eeuw wel anders. In het middeleeuwse Parijs gaven kerkklokken de tijd van werk en rust aan en dat leverde nogal eens een kakofonie van onafhankelijk van elkaar beierende klokken op, net zoals tegenwoordig op veel plekken in de wereld het geval is met de oproep tot het islamitische gebed. Karel de Wijze (de Franse koning Karel de Vijfde, een ander dan de bekende Habsburger twee eeuwen later) wilde zijn onderdanen ter wille zijn door wat meer orde in de chaos te scheppen. Hij liet in zijn paleis een klok installeren waarop alle andere klokken van de ville aux cent clochers ('stad met de honderd klokkentorens') zich moesten afstemmen. Omdat hij de expertise van de Franse klokkenmakers niet vertrouwde, liet hij het precisiewerk over aan de Duitse klokkenmaker Henry de Vick, die acht jaar aan de opdracht werkte. Helaas had ook dit zorgvuldig samengestelde uurwerk om de haverklap technische problemen en was de tijd dus vaak ontregeld, hetgeen onder de Parijzenaren die geacht werden hun werkzaamheden af te stemmen op de paleisklok de aanleiding gaf tot het bezigen van deze uitdrukking.
volgende keer:
sparen we kosten noch moeite...
We zijn al een eindje gevorderd in het nieuwe jaar, maar er is natuurlijk altijd wel een gelegenheid te bedenken om de champagne te ontkurken. Normaal gesproken doe je dat door van onderen druk uit te oefenen op de kurk terwijl je hem van bovenaf tegenhoudt, maar er is ook een ridderlijke manier om dit te doen, nl. door met een sabel de hals van de fles af te slaan. Er zal wel over nagedacht zijn, maar ik zou toch beducht zijn voor eventuele glasscherven die in het sprankelende geestrijke vocht achterblijven... Bovendien weet ik zeker dat ik de gehele inhoud weet te behouden als ik de fles op mijn manier open. Ik vrees dat het openen met de sabel - althans door mij - een behoorlijk plengoffer op zou leveren en dat is toch eigenlijk zonde...
Overigens nog een weetje: als de champagne inmiddels is 'neergesabeld' is het tijd om te sabler le champagne (lett. 'de champagne met zand bestrooien (of zelfs zandstralen'), een merkwaardige uitdrukking voor 'champagne drinken'. In de achttiende eeuw betekende sabler ook 'in één teug drinken (van een alcoholische drank'). Dat schijnt zo te heten omdat men in de zeventiende eeuw moest denken aan een ijzersmelter die met grote snelheid en behendigheid zijn gesmolten metaal in een op basis van zand gemaakte gietvorm moest gieten, zoals de drinker zijn drank behendig en snel in zijn keel goot... Proost!
volgende keer:
kijken we op de klok...
Toen Mark Rutte twaalf jaar geleden zijn eerste kabinet aankondigde zei hij dat rechts Nederland zijn vingers er bij af zou likken. Nou, dat hebben we geweten... en we hebben er niet van geleerd kennelijk.
Het was ons zes eeuwen geleden al bekend dat onze speekselklieren spontaan extra mondvocht gingen produceren als we lekkere etensgeuren roken. De stap van deze letterlijke betekenis naar de figuurlijke is natuurlijk maar een kleine...
volgende keer:
laten we de kurken knallen...
De zwaarste gevechten vinden doorgaans aan het front plaats. Iemand die zijn hachje wil redden en liever niet al te veel risico loopt in het gevecht te sneuvelen, kan zich af laten zakken naar de flanken. Het moge duidelijk zijn dat iemand die er een gewoonte van maakt naar de flanken af te zakken zich bij zijn kompanen niet erg populair maakt. Tirer ('trekken, schieten') wordt in militaire zin meestal gebruikt in de betekenis 'schieten', maar niet in dit geval. Hier moet je het vooral lezen als '(terug)trekken', een stuk passiever dus. Inmiddels is de militaire betekenis van de uitdrukking verdwenen en geldt die voor iedereen die zich aan bepaalde taken wil onttrekken.
volgende keer:
doen we u het water in de mond lopen...
mondkapjesliefdeVergeet Isabelle niet te zeggen
dat de kleur van haar mondkapje
de kleur van haar ogen goed doet uitkomen
en dat het haar heel goed staat! ;-)
Soms moeten we maar proberen van de kleine dingen te genieten...
volgende keer:
lopen we de kantjes ervan af...
 |
| Macron, jouw cadeautjes aan de rijksten kosten ons een heleboel poen |
Laten we eens gek doen: vandaag twee woorden voor de prijs van één. We beginnen met pognon, een van de vele omgangstaalwoorden voor 'geld'. Het komt van het werkwoord pogner (prendre dans la pogne / en main) dat 'in de hand krijgen' betekent.
Dingue is waarschijnlijk ontstaan uit het werkwoord dinguer ('alle kanten op gaan, malen, ijlen'), misschien beïnvloed door dengue ('knokkelkoorts'), een ziekte die je gek kan maken, en betekent dan ook in eerste instantie 'gek', in de drie betekenissen die het woord ook in het Nederlands kan hebben, nl. 'dwaas, getikt' (il est complètement dingue'), 'bizar, buitengewoon' (c'est dingue, ce que tu dis là) en 'enthousiast, fanatiek' (elle est dingue de fringues, 'zij is gek op kleren') en in de betekenis 'buitengewoon' kan het ook een ander woord versterken, zoals op het plaatje: un pognon de dingue : 'buitengewoon veel geld'.
volgende keer:
moeten we weer vaker een mondmasker opzetten...
Het valt niet mee om dezer dagen het leven nog door een roze bril te bekijken, of je moet tamelijk naïef in het leven staan. Ik zie meer het blauw van de mondkapjes, beschermende medische kleding, boa's die het handhaven moe zijn, enz. enz., maar laat nou in het Frans 'blauw' nu juist een hoopvolle kleur zijn... Moeten we ons daar dan maar aan vasthouden? Waarom blauw en niet roze? Dat heeft te maken met de zgn. contes bleus (lett. 'blauwe verhalen') uit de bibliothèque bleue, oude verhalen en fabelromans uit de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw die werden uitgegeven in een blauwe omslag en die naïeve verhaaltjes bevatten vol met heksen en spoken. Zo kwam het dat contes bleus figuurlijk ook 'kletsverhalen' ging betekenen en werd de kleur blauw geassocieerd met 'illusies'. Zo bestaat er sinds de negentiende eeuw ook een uitdrukking als en dire de bleues dat 'liegen' betekent. Daarnaast is de uitdrukking van vandaag uiteraard ook beïnvloed door het al bestaande n'y voir que du feu (lett. 'er alleen vuur in zien'), dat 'niets in de gaten hebben, van toeten nog blazen weten' betekent.
Voorlopig heb ik toch eerder de blues en zie ik het vooral somber in...
volgende keer:
maken we u gek...
 |
| 'Haha! Je hebt een rietje in je oog!' 'Nou, hoor eens wie het zegt!' |
Het plaatje verwijst in feite naar twee uitdrukkingen die ongeveer hetzelfde betekenen, die van vandaag maar ook voir la paille dans l'oeil du voisin et ne pas voir la poutre dans le sien (lett. 'het strootje in het oog van de buurman zien maar niet de balk in zijn eigen oog'). Nu naar de uitdrukking van vandaag. Iedereen zal het met me eens zijn dat een ziekenhuis goede dingen voor ons verricht, maar liefdadigheid? Nou ja, van oorsprong wel. Het woord hôpital betekent letterlijk 'gasthuis', ook nog terug te vinden in de naam van verschillende Nederlandse ziekenhuizen. In de twaalfde eeuw en later was een hospitaal inderdaad een gasthuis van religieuze aard waarin armen, bedelaren en andere behoeftigen werden opgevangen. Er werd dus inderdaad aan liefdadigheid gedaan. Pas in de zeventiende eeuw kreeg het woord zijn huidige medische betekenis. In dezelfde periode kregen overigens de hospitalen die waren opgericht door de Frères et Soeurs de la Charité ('broeders en zusters van liefdadigheid') de naam charité. In feite hadden de woorden hôpital en charité inmiddels dus dezelfde betekenis, dus welk recht had de een om de ander de maat te nemen? Wat je zegt, dat ben je zelf, dus...
volgende keer:
zien we het leven door een blauwe bril...
Tegenwoordig hebben we het allemaal in de keuken staan. Vroeger werden er oorlogen om gevoerd, om het kostbare nootmuskaat. Nooit geweten trouwens dat dat ook dodelijk kan zijn, als je twee noten op zou eten.
Om de uitdrukking van vandaag te begrijpen, moeten we teruggaan naar de achttiende eeuw toen goochelaars trucjes deden met kurkbolletjes die erg leken op muskaatnoten. Met de 'toverspreuk' partez, muscade ! ('verdwijn, muskaat') lieten ze deze bolletjes verdwijnen. Dat partez is verbasterd tot passez en werd in allerlei contexten gebruikt om te zeggen dat de truc geklaard was...
volgende keer:
gaan we naar het ziekenhuis...
Sommigen hebben er weinig problemen mee een glas (wijn of bier) aan hun lippen te zetten, maar om de uitdrukking van vandaag te begrijpen moeten we teruggaan naar een tijd waarin nog niet uit glazen werd gedronken, te weten de Griekse Oudheid. Men dronk toen uit kelken, een soort drinkschalen die breed waren en niet erg diep, en dan ook nog vaak vanuit liggende positie. Probeer het eens uit, zou ik zeggen, maar u mag van mij aannemen dat het nog wel enige kunst baart om zich aan zo'n drinkschaal te laven zonder iets van de vloeibare inhoud te morsen...
volgende keer:
gaan we voorbij aan de nootmuskaat...
Gaan we hem ooit weer eens zien, als Museum Boijmans van Beuningen in de verre toekomst weer opengaat? Dit topstuk van Bruegel verbeeldt het bijbelse verhaal van de toren van Babel dat zich omstreeks 2200 voor Christus, zo'n honderd jaar naar de zondvloed zou hebben afgespeeld in Mesopotamië. In Babylonië zouden de afstammelingen van de overlevenden hebben besloten een grote toren te bouwen die tot in de hemel reikte. Toen God dit zag, ontstak hij in woede. Zoals u weet: hoogmoed komt voor de val en in een soort vlaag van verdeel- en heerswoede zorgde Hij ervoor dat alle werklieden verschillende talen gingen spreken en elkaar zodoende niet meer konden verstaan, zodat het bouwwerk verder tot mislukken gedoemd was... en ik ruim 4.000 jaar later bestaanszekerheid zou krijgen. Laten we het erop houden dat ondanks of juist dankzij deze Babylonische spraakverwarring de wereld er een stuk interessanter op is geworden...
volgende keer:
drinken wij de beker tot de bodem leeg, hoe zwaar het ook is...
thuiswerken'Goedendag, dames en heren. Ik ben uw
piloot en ik werk vandaag vanuit thuis'
Ook de Franse taal is de afgelopen jaren uitgebreid met heel veel coronagerelateerde woorden. Zo zagen we vorige week nog de gestes barrières voorbijkomen voor de coronagedragsregels (niezen in de elleboog, handen wassen, afstand houden enz.) en zo kennen we bijvoorbeeld een werkwoord als déconfiner ('uit de lockdown komen'). Voor 'thuiswerken' wordt in het Frans het woord télétravail gebruikt. Velen van ons zijn daartoe gedwongen. Zelf word ik morgen weer voor de puberleeuwen gegooid, maar dat zullen we wel weer overleven. Dat kan misschien niet gezegd worden van de niets vermoedende passagiers op het plaatje...
volgende keer:
hebben we een Babylonische spraakverwarring...
Tja, dit is een van de meest toonaangevende Franse schrijvers van dit moment, van wie gisteren weer een nieuwe roman, zijn meest lijvige tot nu toe - Anéantir ('vernietigen') - is uitgekomen. Michel Houellebecq zou zo als model kunnen fungeren voor een antirookcampagne waarmee je jezelf vernietigen kunt, maar dit terzijde. Houellebecq en een peuk, ze zijn onafscheidelijk. In het Frans is het woord voor een peuk une clope. Nou ja, je hebt ook het woord mégot voor de letterlijke peuk - het laatste restje dat van een sigaret overblijft en wordt weggegooid - maar als je een peuk opsteekt, dan hoor je daarvoor in plaats van het woord cigarette vaak het woord clope.
In de negentiende eeuw hoorde je trouwens nog vaak het woord sèche voor een fabrieksmatig geproduceerde sigaret, die niet bevochtigd hoefde te worden door iemand die met de hand een sjekkie draaide. Clope komt waarschijnlijk van het argot-werkwoord cicloper dat '(af)snijden, onthoofden' betekende. Het zou in eerste instantie gebruikt zijn voor sigaretten die onderling gedeeld werden en daarvoor dus in tweeën gesneden werden. Vervolgens ging het een peuk aanduiden in de letterlijke betekenis en daarna heeft het dezelfde betekenisverandering ondergaan als in het Nederlands en ging het dus een sigaret in zijn geheel aanduiden.
volgende keer:
vragen we ons af hoe lang we nog thuis moeten blijven werken...
Je zou bijna gaan geloven dat er in Frankrijk veel voetfetisjisten zijn, als je bedenkt dat prendre son pied (lett. 'zijn voet nemen') 'aan zijn gerief komen / klaarkomen' betekent en dat je iemand je bed in kunt proberen te krijgen door een laars aan te bieden. Of moeten we bij la botte denken aan een bos hooi (une botte de foin)?
Nee, het woord verwijst hier naar een speciale schermmanoeuvre waartegen de tegenstander niets meer beginnen kan en die la botte de Nevers wordt genoemd. Ik moet u helaas het antwoord schuldig blijven over hoe deze schermmanoeuvre aan zijn naam is gekomen.
En nu dan naar de metafoor: een hitsige man zou niet kunnen wachten om het voorwerp van zijn begeerte aan zijn spies te rijgen en zou dus sneller dan vermoed deze schermmanoeuvre kunnen voorstellen. Een beetje 'botte' manier misschien, maar het schijnt nog vaak voor te komen...
volgende keer:
rookt Houellebecq een peukje bij het verschijnen van zijn nieuwe roman...
Nu Frankrijk al lange tijd in vrede leeft, wordt het woord fouet - culinair ingesteld als de Fransen nu eenmaal zijn - in het algemeen verstaan als 'garde, klopper', maar als men vroeger een fouet ter hand nam, dan hanteerde men de zweep. De uitdrukking komt ook uit het militaire milieu van begin negentiende eeuw en betekende aanvankelijk 'horizontaal, recht op het doel af'. Het zou geënt zijn op de uitdrukking de plain (in de uitspraak hoor je geen verschil met de plein) dat ook voorkomt in de plain-pied ('gelijkvloers, op voet van gelijkheid), wat 'rechtstreeks, zonder obstakel' betekende maar ook 'met volle kracht'. De zweep is daar ter versterking aan toegevoegd om het geweld en de snelheid te onderstrepen.
volgende keer:
hebben we een laars in de aanbieding...
Een grappin is een 'grijper' of 'scheepshaak'. Het woord is in de twaalfde eeuw overgenomen uit het Frankisch, waar krappa 'haak' betekende. Ook het woord grappe ('druiventros') zou hiervandaan komen vanwege de haakvorm van de tak waaraan de druiventros hangt.
Vanaf de veertiende eeuw werd het woord grappin gebruikt voor scheeps- of enterhaken: als een schip een vijandelijk schip voldoende genaderd was, werd zo'n haak voorzien van een touw naar het schip van de vijand geworpen om het de scheepslui gemakkelijker te maken dat schip te bestormen.
De uitdrukking kreeg eind zeventiende eeuw zijn huidige betekenis van 'beslag leggen op, in handen krijgen'.
volgende keer:
kennen we het klappen van de zweep...
In het werk van Reve zou je de Heilige Maagd een stokpaardje of een obsessie kunnen noemen, maar wat is het rechtstreekse verband tussen die twee?
De letterlijke betekenis van het woord marotte zie je afgebeeld op het plaatje. Het is de scepter van een nar. Inmiddels is de verwarring misschien compleet.
Ik zal een poging wagen om orde te scheppen in de chaos.
In tegenstelling tot de islam en de protestantse kerken is in de Rooms-Katholieke kerk het heel gebruikelijk om afbeeldingen te maken van God en heiligen en zeker Maria, moeder van God, mag zich verheugen in een enorme hoeveelheid verbeeldingen, geschilderd, in mozaieken, maar vooral in de vorm van mariabeeldjes. Die werden dan vaak 'mariaatjes' of 'marietjes' genoemd, in het Frans marionnettes (wat later een algemeen woord voor (trek)poppen werd), mariolles en vanaf de vijftiende eeuw marottes (een eeuw later werd dit mariottes). Marotte betekende aanvankelijk dus 'mariabeeldje'. De afbeelding van de Heilige Maagd is een idool (niet in de huidige betekenis op te vatten, maar in de oorspronkelijke betekenis van (af)godsbeeld) en dus een bijzonder beeldje. Het werd de algemene benaming voor een beeld op een stokje, zoals een marionettepop en de narrenscepter die aanvankelijk altijd de vorm van een mensfiguur op een stokje had. Het figuurtje
volgende keer:
zijn we grijpgraag...
zwart werken'Ik werk een beetje (in het) zwart om
de eindjes aan elkaar te knopen.'
('werken in het donker')
Als je iets clandestiens doet, dat het daglicht niet kan velen, dan kun je dat het beste in het donker doen, wanneer niemand het ziet. De taalkundigen zijn het er niet over eens of de uitdrukking rond de Eerste Wereldoorlog is overgenomen/vertaald uit het Duits, waar - net als in het Nederlands - al termen bestonden als Schwarzarbeit en Schwarzmarkt of dat het teruggaat tot de Middeleeuwen, toen mensen niet naar de klok leefden, maar naar de natuurlijke klok van licht en donker (elektrisch licht werd pas laat in de negentiende eeuw uitgevonden). Werkgevers (of liever gezegd meesters) mochten degenen die voor hen werkten alleen bij daglicht laten werken. Toch waren er meesters die hun 'werknemers' na het vallen van de avond lieten doorwerken. Deze illegale praktijken vonden dus letterlijk in het donker plaats. Beide hypothesen sluiten elkaar natuurlijk niet uit. Het kan zijn dat de uitdrukking eerst in de Germaanse talen is ontstaan en later door het Frans is overgenomen.
volgende keer:
onderzoeken we wat de Heilige Maagd Maria, een trekpop en een stokpaardje met elkaar te maken hebben...
mondkapjesplichtAls u de winkel ingaat zonder mondkapje,
zijn we genoodzaakt uw temperatuur te meten.
P.S. We hebben alleen rectale thermometers.
Je mondkapje zo dragen... dat is alsof je je broek
zo draagt. Het dragen van een mondkapje is
verplicht!
Zouden de inspanningen van deze winkelier helpen? Het is natuurlijk frustrerend te zien hoe weinig serieus de gestes barrières en met name de mondkapjesplicht door velen wordt genomen. Sommigen dragen er geen, voor anderen is het inderdaad alleen een mondkapje en blijft de neus onbedekt, of het is zelfs alleen een kin- of oorkapje.
volgende keer:
gaan we zwartwerken...
hartstikke doof / stokdoofWat bedoel je daarmee?
- Niet veel.
Het woordspelletje op het plaatje verdwijnt bij vertaling in het Nederlands. Net als in het Spaanse entender kan het werkwoord entendre in het Frans twee dingen betekenen: letterlijk 'horen' en figuurlijk 'bedoelen'. De man links gebruikt het in de figuurlijke betekenis, de man rechts in de letterlijke.
Hopelijk is uw gehoor nog intact na alle klappen en dreunen die vannacht toch nog zijn gevallen ondanks het vuurwerkverbod.
Vorige week bespraken we het woord lourdingue dat is samengesteld uit het bijvoeglijk naamwoord lourd en het versterkende achtervoegsel -ingue. Hetzelfde procedé zien we hier met het bijvoeglijk naamwoord sourd ('doof'). Sourdingue is dan dus 'hartstikke doof, stokdoof'.
volgende keer:
houden we ons nog steeds aan de coronamaatregelen...
