met de kous op de kop thuiskomen
('met je snavel in het water achterblijven')
In de zestiende eeuw bestond de uitdrukking tenir le bec dans l'eau à quelqu'un ('iemands snavel in het water houden') en dat betekende dat je iemand liet wachten door hem iets moois voor te spiegelen of zoete woordjes te spreken. De snavel staat uiteraard voor de mond, het water voor het water in de mond, het speeksel? Door iemand iets moois voor te spiegelen, heeft diegene het water in de mond gekregen, maar daar blijft het dan ook bij. Zijn of haar gespannen verwachtingen worden nooit verwerkelijkt...
volgende keer:
Wat heeft een plavuis met honger te maken?
op zijn janboerenfluitjes
('op zijn bijt-mij-het-strikje')
Er bestaan trouwens verschillende varianten van deze merkwaardige uitdrukking, waarin steevast gebeten wordt, maar niet alleen een knoop of en strikje ('le noeud') maar ook mords-moi-le-pif ('de neus'), mords-moi-le-doigt ('de vinger') en mords-moi-le-jonc (in argot: 'het goud', maar tegenwoordig 'mijn pik', het zou dus zoiets kunnen betekenen als 'pijp me', zeker als je in aanmerking neemt dat het woord noeud ook een aanduiding kan zijn voor de eikel). Laten we wel zijn, als iemand in je eikel bijt, is het geen goede blowjob, maar... zullen we het maar netjes op het strikje houden? Het slaat nergens op, net als ons janboerenfluitje, of... ja, nu roept dat fluitje ineens ook allerlei associaties op...
volgende keer:
Kun je in het Frans ook met de kous op de kop thuiskomen?
wachten tot je een ons weegt
('het jochie oppeuzelen')
Dat vereist toch wel enige uitleg, allereerst vanwege het veronderstelde kannibalisme, maar als je dat eenmaal hebt aanvaard, dan kan dat inderdaad wel enige tijd duren. Toch zal het je wel lukken voordat het Sint-Juttemis is, veronderstel ik.
Maar wees gerust, de uitdrukking heeft met kannibalisme niets te maken. De uitdrukking bestaat al sinds de zestiende eeuw, toen er nog geen deurbellen bestonden, maar trekbellen en deurkloppers. Die deurkloppers hadden nogal eens de vorm van groteske figuren, vaak een apenkop en ja... vroeger werd met een marmot geen kleuter aangeduid, ook geen marmot, maar een aap. En het gaat nog verder. Want ook het werkwoord croquer ('oppeuzelen') had destijds een andere betekenis, nl. 'kloppen'. Croquer le marmot betekende vijf eeuwen geleden dus niet 'de kleuter opeten' maar 'met de deurklopper kloppen', iets wat je heel lang kon volhouden, als er aan de andere kant niet op gereageerd werd.
volgende keer:
Hoe doe je in het Frans iets op zijn janboerenfluitjes ?
het rustiger aan doen
('het rustige pedaal indrukken')
Denk hierbij niet aan de pedalen van een fiets, maar aan de pedalen van een piano. De pédale douce is dan het pedaal waarmee je de snaren dempt en daarmee dus ook het geluidsvolume. Figuurlijk kun je bijvoorbeeld zeggen je fais la pédale douce sur l'alcool ('ik doe een beetje rustiger aan met alcohol'). Overigens wordt het woord pédale ook vaak gebruikt als alternatief voor pédé ('homo'). Être de la pédale betekent dan ook 'van de verkeerde kant zijn'. En zorg vooral dat je je pedalen niet verliest, want perdre les pédales betekent 'zijn hoofd verliezen, de draad kwijt zijn'.
volgende keer:
Fransen houden van eten. Maar waarom zouden ze een marmot oppeuzelen?...
floppen, een zeperd krijgen
('een oven maken')
De taalkundigen weten niet zeker hoe deze uitdrukking is ontstaan, maar ze vermoeden dat het gaat om de overeenkomst tussen de duisternis van de binnenkant van een oven en de duisternis van de theaterzaal waar je als speler in kijkt. Maar wat is daar dan mis mee, zou je denken?
Je moet wel even teruggaan naar de tijd voor de elektriciteit. Toen werd de zaal nog verlicht met kroonluchters die je kon ophalen en neerlaten, maar er bleef altijd wel licht branden. Deed men alle lichten uit, dan was dat ofwel uit besparingsoverwegingen, omdat er toch te weinig mensen aanwezig waren, of om mensen de kans te geven discreet de zaal te verlaten...
volgende keer:
Hoe kun je in het Frans zeggen dat je het wat rustiger aan gaat doen?
vis - vergif
Een s tussen twee klinkers wordt in het Frans als [z] uitgesproken, een dubbele s als [s]. Veel Nederlanders van boven de rivieren hebben de neiging om de meeste z-klanken als [s] uit te spreken. Als ze zich daarvan bewust zijn, gaan ze vaak overcompenseren, d.w.z. woorden waarin je eigenlijk een [s] moet uitspreken, toch met een [z] uitspreken. Zo hoor ik een collega altijd het woord 'herkansing' uitspreken als [herkanzing]. Nu levert dit in het Nederlands geen betekenisverschil op, maar in het Frans moet je oppassen. Als je in een restaurant vis wilt bestellen, bestel dan echt du poisson (met een [s]) en niet du poison (met een [z]), want dat is vergif. In het Frans bestaat ook het gezegde poisson sans boisson c'est poison ('vis moet zwemmen', lett. 'vis zonder drank is vergif') om aan te geven dat vis niet smaakt zonder een lekker wijntje erbij. En een collega uit België vertelde me ooit dat hij met een Nederlandse stagiaire in een bootje zat. Toen ze een in een sluis terechtkwamen en het waterniveau daalde, riep zij uit : On baise ! waarop hij uitriep : Quoi ? Ici ? Maintenant ? ('Wat, hier, nu ?'). Ze had natuurlijk willen zeggen On baisse ! (met een [s]) ('we dalen, gaan naar beneden'). On baise ! (met [z]) betekent echter 'We (moeten) neuken !' Werk dus goed aan je uitspraak van het Frans...
volgende keer:
Als je een doorslaand succes hebt kun je zeggen il fait un carton. Maar wat als dat nou juist niet het geval is?
zich het brood uit de mond sparen
('zich in de vier aderen laten aderlaten')
Dit is misschien - voor ons althans - een nieuwe manier van aderlaten, maar in de Middeleeuwen en nog ver daarna was het een van de meest gebruikte methodes om te proberen het evenwicht in ons lichaam te laten herstellen als we ziek waren. En natuurlijk was dat niet iets waar we erg naar uitzagen, evenmin als een kind - en menig volwassene - met plezier een prik gaat halen, laat staan een andere medische handeling moet ondergaan.
Daarnaast is bloed misschien wel het kostbaarste vocht dat we hebben. Het is essentieel voor ons voortbestaan, dus als we dat opofferen, offeren we in feite het kostbaarste wat we hebben op. Denk ook aan het beeld van de pelikaan die zichzelf in de borst prikt om haar jongen te voeden met haar eigen bloed.
Als we in Nederland vinden dat iets 'een hele aderlating' is, dan denken we meteen aan geld, kennelijk kostbaarder dan ons eigen leven.
Maar waar die vier aderen nou precies liggen, is niet helemaal duidelijk. Het zal wel gebruikt worden om aan te geven dat het niet zomaar om een flauw aderladinkje gaat, maar dat er op vele plaatsen tegelijk geofferd wordt, net zoals er ook gepraat wordt over des quatre coins du monde ('uit alle uithoeken van de wereld, lett. uit de vier hoeken van de wereld').
volgende keer:
zien we dat we ook kunnen blunderen met de uitspraak van het Frans.
niet goed in zijn vel zitten
('niet in zijn bord liggen')
Op het eerste gezicht lijkt dit weer een van de zovele Franse culinaire uitdrukkingen. Als een Fransman niet meer kan eten uit zijn etensbord, dan kan het niet goed met hem gaan.
Maar voordat het woord zijn huidige betekenis kreeg - en dat is pas eind zestiende eeuw, want daarvoor at men niet ieder voor zich uit een bord met mes en vork, maar gezamenlijk en met de handen - was het woord verbonden met het werkwoord s'asseoir ('gaan zitten') en betekende het dus zoiets als '(zit)houding'. En als je niet (goed) in je (zit)houding zat, dan zat je dus scheef, omdat het je niet goed ging. Vandaar dus...
volgende keer:
gaan we aderlaten...
beledigingen slikken, allerlei onzin slikken / slikken of stikken
('veldslangen slikken')
Het is geen aangename gedachte om veldslangen in te moeten slikken. Dat zul je hooguit doen als het alternatief stikken is.
Maar waarom veld- of ringslangen? Het woord couleuvre werd vroeger ook in figuurlijke zin gebruikt om verraderlijke insinuaties aan te duiden die je door iemand de strot in werden geduwd, zonder dat je er iets tegen in te brengen had. De slang werd gezien als een verzinnebeelding van dat trouweloze gedrag, denk maar aan de slang die Adam en Eva verleidde...
volgende keer:
Wanneer zit een Fransman niet goed in zijn vel?
op de hoogte zijn, van wanten weten
('van de pij ? zijn')
Wie nog van het mooie zomerweer wil genieten door een verfrissende duik te nemen in het koele water, moet het vandaag (of morgen?) doen, want er schijnt nu toch echt een eind te komen aan die lange warme zomer. Wat dat betreft is het een mooi, cool plaatje, en toch heeft het coule er niets mee te maken. Het klinkt als een vorm van het werkwoord couler ('stromen') en het bijvoeglijk naamwoord cool ('koel, lauw, gaaf'), maar het heeft een andere betekenis. Ook niet die van 'pij' (la coule is ook de benaming voor een monnikspij), althans niet in deze uitdrukking. La coul' is hier de afkorting (daar zijn Fransen dol op: je eet in een restau(rant), je studeert aan de fac(ulté) en je wenst elkaar aan tafel bon ap(pétit) ) van het woord couleur ('kleur') en heeft betrekking op een kaartspel dat in de negentiende eeuw populair was. Wie de juiste kleur kaarten had (de troefkleur), had een voordeel boven de anderen.
volgende keer:
hebben we het over veldslangen...
zich op een hellend vlak bevinden
('op een zepige helling zijn')
De Fransen lijken op het eerste gezicht wat standvastiger te zijn dan wij Nederlanders. Bevinden wij ons op een hellend vlak, dan lijkt de afgrond voor ons al onafwendbaar. Voor de Fransen moet die helling dan wel glad zijn (une pente glissante) of misschien zelfs moedwillig ingezeept. Hoewel, nu begeef ik me misschien op een hellend vlak, want de uitdrukking is niet sur une pente savonnée ('op een ingezeepte helling'), maar sur une pente savonneuse ('op een zepige/zeepachtige/gladde helling').
volgende keer:
Is het cool om à la coule te zijn?
loodzwaar zijn
('een dode ezel wegen')
Een koppige ezel die weigert een stap te zetten, is al niet vooruit te krijgen, een dode ezel in beweging krijgen is zo goed als onmogelijk. Voor de meesten van ons zal hij veel te zwaar zijn om te dragen. We zullen er dus hulp bij nodig hebben om hem te kunnen verplaatsen.
De Franse uitdrukking doet denken aan ons 'aan een dood paard trekken', maar die uitdrukking is vooral figuurlijk van aard: het is moeilijk om iemand in beweging te krijgen, zover te krijgen om iets te ondernemen, terwijl de uitdrukking peser un âne mort vooral gebruikt wordt voor dingen die fysiek moeilijk te verplaatsen zijn, zoals een wasmachine.
volgende keer:
begeven we ons op een hellend vlak...
het weer / de tijd
We zijn weer in het land. Tijd dus voor een nieuwe post in Typischfrans. Het Franse woord temps kan verwarrend voor ons zijn. We hebben het meestal geleerd in de betekenis 'tijd' en die heeft het ook als het gaat om 'tijdperk, periode': le temps des vacances, dans le temps des Romains, maar niet als je het om een tijdstip hebt. Je kunt in het Frans niet vragen: Vous avez le temps ? ('Hebt u de tijd?, Weet u hoe laat het is?') Een Fransman zal u vreemd aankijken, en zal u misschien na enige aarzeling de weersverwachting geven. Het woord temps betekent namelijk ook 'weer'. Overigens had u dan moeten vragen Quel temps fait-il ? ('Wat voor weer is het?'). Maar ja, meestal kunt u dat zelf wel zien, toch? Wilt u naar een tijdstip vragen, dan gebruikt u niet temps maar heure: Vous avez l'heure ? ('Hebt u de tijd, weet u hoe laat het is?') of Quelle heure est-il ? ('Hoe laat is het'). Wilt u ergens op tijd komen, dan hebt u echter toch weer de keuze tussen à temps en à l'heure, heel verwarrend dus, al klinkt dat laatste misschien net iets preciezer...
volgende keer:
Hoe loodzwaar kan iets wegen in het Frans?
