français de la rue : nuigrav

peuk / sigaret / kankerstok

Ze zijn nog steeds de wereld niet uit, die kankerstokken, waarmee een groot deel van de bevolking hun levensduur naar beneden probeert bij te stellen en de luchtkwaliteit voor anderen te verpesten. Steeds meer regeringen proberen de slechte gewoonte te ontmoedigen, bijvoorbeeld door de verpakking van sigaretten onaantrekkelijk te maken. Al decennialang worden de pakjes voorzien van teksten als 'brengt de gezondheid ernstige schade toe', in het Frans: nuit gravement à la santé. Of de teksten helpen, is niet duidelijk, maar ze worden wel gelezen, want de eerste twee woorden van deze tekst (nuit grave(ment)) zijn in de Franse straattaal nu een woord voor 'sigaret' geworden. Het wordt zowel als nuitgrave als als nuigrav gespeld.

volgende keer:
gaan we acrobatisch wildplassen...

jouer des coudes

met je ellebogen werken / je ellebogen gebruiken
('met de ellebogen spelen')

Een eenmaal gemaakte fout kan je lang blijven achtervolgen. Als je coup de boule opzoekt vind je nog altijd plaatjes van Zinedine Zidane. Zoek je op jouer des coudes dan is het eerste plaatje dat verschijnt er een van Dylan Groenewegen, die dit jaar helemaal niet meer in actie komt nadat een andere coureur door zijn ellebogenwerk zwaar gewond raakte. 
De uitdrukking zelf laat zich eenvoudig uitleggen. Waar Dylan letterlijk zijn ellebogen inzette om zich een weg te banen tussen de menigte finishende coureurs, kunnen anderen dat op figuurlijke wijze doen om rücksichtslos hun doel te bereiken ten koste van anderen...

volgende keer:
steken we er eentje op...

tenir à quelque chose comme à la prunelle de ses yeux

ergens heel erg aan hechten / iemands oogappel zijn
('ergens aan hechten zoals aan zijn pupil')

De prunelle is de pupil van het oog en staat in de uitdrukking voor het hele oog, een orgaan dat we absoluut niet zouden willen missen. In de dertiende eeuw (honderd jaar voordat het woord pupille in zwang kwam) luidde de uitdrukking aimer plus que son oeil ('meer van iets houden dan van zijn oog'). Het Latijnse pupilla betekende overigens 'klein meisje' vanwege de reflectie van een meisje die je in een oog kunt zien, het 'poppetje in mijn ogen'. En het Franse prunelle betekent eigenlijk 'pruimpje' en verwijst naar de vorm van de pupil. Waar wij kennelijk een appeltje denken te herkennen, zien de Fransen een klein pruimpje. 

volgende keer:
gaan we met onze ellebogen werken...

jeux de mains jeux de vilains

houd je handjes thuis / daar komt alleen ellende van
('handspelletjes gemene spelletjes')

Het plaatje verbeeldt vooral een interpretatie voor volwassenen, maar deze uitdrukking wordt met name gebruikt tegen kinderen die aan het stoeien zijn, in de wetenschap dat onschuldige stoeipartijtjes maar al te vaak uitlopen op echte ruzies of huilpartijen. Er komt bijna altijd ellende van. Het zingende echtpaar Annie en Jean-Marc Versini heeft enkele suggesties voor wat de kindertjes wel met hun handjes zouden kunnen doen:

Refrain 

Jeu de mains, jeu de vilain 

Devinez ce qu’on peut faire 

Jeu de mains, jeu de vilain 

Avec ses deux mains 

On peut se gratter la tête 

On peut se brosser les dents 

On peut se frotter le ventre 

On peut se frapper les cuisses 

Refrain 

On peut faire des marionnettes 

On peut faire des moulinets 

On peut faire des grosses lunettes 

On peut faire un beau chapeau 

Refrain 

On peut se frotter les yeux 

On peut faire un oreiller 

On peut faire aussi bravo 

Anny et Jean-Marc Versini

volgende keer:
hebben we het over ons oogappeltje...

ne pas tarir d'éloges

de hemel in prijzen / iemand bewieroken
('niet opdrogen / niet uitgeput raken in loftuitingen')

Éloges van het Griekse  εὐλογία (eulogia) betekent 'loftuitingen', letterlijk 'goed spreken' en als je iemand de hemel in prijst kun je dat doen met een stortvloed van lovende woorden. En als die complimenten maar blijven stromen, lijkt het dus een bron die niet opgedroogd kan raken, vandaar ne pas tarir ('niet opdrogen').

volgende keer:
houden we onze handjes thuis...

le repos du guerrier

Een sigaar, meneer de premier?
... of liever een joint?

thuis, bij moeder de vrouw...
('de rust van de krijger')

... of bij vader de man, of wie de krijger (of krijgster, laten we dan maar helemaal inclusief zijn) maar als levenspartner heeft gekozen. En het gaat dan om de seksuele activiteiten die de krijger gaat ontplooien als hij (of zij) na lange tijd aan het oorlogsfront weer eens even op het thuisfront is. Je kunt ook denken aan schippers en andere mensen die lange tijd buitenshuis verblijven. 

De wat stereotiepe en rollenbevestigende uitdrukking is vooral bekend geworden door het boek van Christiane de Rochefort met dezelfde titel en de verfilming ervan uit 1962 met Brigitte Bardot in de hoofdrol.

volgende keer:
hebben we een heel lovende bijdrage...

panneaux insolites : leçon d'orthographe

 

lesje spelling

Je zou zeggen dat ze het erom gedaan hebben, want zulke spelfouten kom ik als docent bij mijn zwakste leerlingen nog niet tegen. Aan de andere kant... de Fransen en de Britten maken inderdaad gemiddeld de meeste spelfouten, waarschijnlijk omdat de spelling eigenlijk nooit wordt aangepast aan de uitspraakveranderingen die er in de loop van de geschiedenis plaatsvinden. Als je het Frans goed kunt uitspreken kom je er natuurlijk wel uit:
Piétons, prenez le trottoir d'en face, s'il vous plaît ('Voetgangers, maak a.u.b. gebruik van het trottoir aan de overkant'). Even omlopen dus...

volgende keer:
blijven we thuis bij moeder de vrouw... of vader de man...

français de la rue : mater

kijken/staren

Het werkwoord mater kan ook iets heel anders betekenen, nl. 'drillen, dresseren': il a réussi à mater cette troupe indisciplinée ('hij is erin geslaagd deze ongedisciplineerde bende te dresseren') of fini de faire le malin, on va te mater ! ('het is uit met de slimme jongen uithangen, we krijgen je wel klein!'). In dit werkwoord is mater afgeleid van het Arabische مات ([mat], 'dood') dat we kennen uit het schaakspel, waarin het doel is de koning om te leggen, ofwel te doden. Ook in het Spaans betekent matar 'doden'. Vervolgens is de betekenis dus afgezwakt tot 'dresseren, disciplineren'. Je vindt het ook terug in ons werkwoord 'afmatten'.  
Maar als een Fransman of Française tegen je zegt: Arrête de me mater ! dan is dat hoogstwaarschijnlijk niet omdat hij of zij uitgeput is door jouw pogingen tot disciplineren, maar voelt hij of zij zich ongemakkelijk doordat je naar hem of haar zit te staren. 
Deze betekenis bestaat nog maar ruim een eeuw en de herkomst is niet helemaal duidelijk. Misschien heeft het te maken met een uitdrukking die bestond in het Franssprekende Noord-Afrika, faire la mata dat 'bespieden, beloeren, op de uitkijk staan' betekent en dat wel in verband wordt gebracht met het Spaanse mata ('bosje, waar je je verbergt').
Mater is dus niet zonder meer 'kijken', er zit altijd iets in van aandacht of ook heimelijkheid, voyeurisme zelfs. 
Daarnaast bestaat het woord mater overigens ook als zelfstandig naamwoord, uitgesproken als [matèr] en dan is het een straattaalvariant van mère ('moeder'). Je zou in principe dus kunnen zeggen: Arrête de me mater, mater ! maar in het algemeen wordt mater alleen in de betekenis 'moeder' gebruikt als je over haar spreekt, niet als je haar aanspreekt.

volgende keer:
hebben we een spellingslesje...

sonner l'hallali

victorie kraaien / de doodsteek geven
('het hallali luiden') 

Het hallali is de laatste fase van de jacht met jachthonden, de fase waarin de prooi gedood wordt. Eind zeventiende eeuw bestond het woord nog in drie delen: ha la ly en zou komen van hale à lui (haler betekent 'de honden opjutten' en 'naar hem toe' zou 'naar het opgejaagde dier' betekenen). Aanvankelijk zou er ook daadwerkelijk Ha la ly / hallali geroepen zijn als teken voor de honden, later werd dat vervangen door hoorngeschal. En later kwam daar dus de figuurlijke betekenis bij van een aangekondigde dood of overwinning.

volgende keer:
staren we elkaar eens goed aan...

lâcher la bride à quelqu'un

iemand de vrije teugel laten
('de teugel voor iemand loslaten')

Het is een beeld dat voor zichzelf spreekt en dat we ook in onze eigen taal kennen. Als we de teugels laten vieren kan een paard vrijer bewegen, al zal hij misschien nog niet ongebreideld gaan doen wat hij wil. Laten we nog wel even de puntjes op de i zetten wat de terminologie betreft, want in de praktijk worden inmiddels breidel (bride) en teugels (rênes) door elkaar gebruikt. De breidel is de naam voor het hele hoofdtuig waarin een rijpaard zit ingepakt en de teugels zijn de riemen die aan de breidel zijn bevestigd en waarmee je het rijdier bestuurt. Die teugels kun je dan aanhalen (serrer les rênes) of laten vieren (lâcher les rênes), waarmee je uiteraard ook meteen minder spanning uitoefent op de breidel (lâcher la bride), maar als je wilt voorkomen dat het paard ongebreideld zijn eigen wil doorvoert, moet je toch stevig in het zadel zitten, ofwel de teugels vasthouden (tenir les rênes).

volgende keer:
kraaien we victorie...

y' a pas à tortiller

het is nu of nooit / daar kun je niet om heen / daar valt niet aan te tornen
('er is niet omheen te draaien')

In de zeventiende eeuw bestond de uitdrukking tortiller sa pensée (lett. 'zijn gedachte heen en weer draaien') voor als je aarzelt om een beslissing te nemen. Die uitdrukking werd later verkort tot het huidige y'a pas à tortiller. Maar daarnaast bestond ook al tortiller du cul ('met je kont draaien'), in de zeventiende eeuw (en later) gebruikt voor de heupwiegende bewegingen van vrouwen die de aandacht van een man probeerden te trekken. 
Dat heeft vervolgens geleid tot de contaminatie die op het T-shirt te lezen valt: y'a pas à tortiller du cul met dezelfde betekenis als de kortere uitdrukking, maar met dus een merkwaardige connotatie.

volgende keer:
laten we u de vrije teugel...

 

à force de crier au loup

 

moord en brand schreeuwen
('als je steeds maar om de wolf roept')

De vertaling klopt niet helemaal. Het gaat dan ook om een onvolledige uitdrukking die nog moet worden aangevuld door een tweede deel: 'Als je steeds maar 'pas op, een wolf!' roept, neemt niemand je meer serieus bijvoorbeeld. Je kunt wel moord en brand schreeuwen, maar als je steeds zo overdrijft, reageert uiteindelijk niemand meer. 

Hoewel de wolf langzaam weer meer levensruimte opeist in Europa, is er al lang geen sprake meer van een grote angst voor het dier. De uitdrukking is dan ook al een hele oude: waarschijnlijk al afkomstig uit de fabels van Aesopus. In een van zijn fabels begint een verveelde herder 'Een wolf! Een wolf!' te schreeuwen om geamuseerd toe te zien hoe de dorpsbewoners toesnellen om hem en zijn kudde te redden. Aangemoedigd door het succes van zijn grap, herhaalt hij het trucje nog een keer, en weer schieten de dorpelingen hem te hulp. Maar als er dan daadwerkelijk een wolf opduikt, denken de dorpelingen dat er sprake is van een misplaatste grap en loos alarm, en laten zij de herder en zijn kudde aan hun lot over.

volgende keer:
is het nu of nooit...

un ballon d'essai

een proefballon / een ballonnetje oplaten 

Nou ja, ballonnetje... het gaat hier wel degelijk om een grote luchtballon. In 1783 slaagden de gebroeders Montgolfier er voor het eerst in mensen in een luchtballon het luchtruim te laten verkennen in een grote linnen met papier bedekte luchtballon. Al snel besefte men dat de weersomstandigheden en dan met name luchtstromingen in hogere luchtlagen heel anders konden zijn dan op het aardoppervlak en daarom liet men steeds vaker onbemande proefballonnen op voordat mensen in het mandje stapten. Aanvankelijk was de angst voor het deelnemen aan een ballonvaart zo groot dat men voor de eerste bemande tocht vrijwilligers zocht onder ter dood veroordeelden. Maar zelfs die gaven de voorkeur aan een publieke executie boven een gevaarlijk experiment hoog in de lucht. Daarom werd de eerste 'bemande' ballonvaart uitgevoerd door dieren. Op 19 september 1783 stapten in Versailles - aangemoedigd door koning Lodewijk XVI, Marie-Antoinette en een menigte van honderdduizend toeschouwers - een schaap, een haan en een eend in het mandje. Aan de vlucht kwam na 3,5 km en acht minuten een plotseling einde doordat een windstoot een scheur in de ballon veroorzaakte. Bij de landing zaten de haan en de eend ineengedoken, maar het schaap stond rustig in een bos van het stro (de brandstof) te eten. Het schaap Montauciel ('hemelbestormer') eindigde zijn leven in de koninklijke dierentuin. De eerste bemande vlucht vond overigens een maand later plaats, op 15 oktober, met als inzittende de natuurkundige Jean-François Pilâtre de Rozier. Maar bij beide vluchten zat de ballon nog met touwen aan het aardoppervlak vast. Pas bij de derde poging was sprake van een echte vrije vlucht en in die vlucht zaten ook op het advies van de koning twee ter dood veroordeelden die overigens na de geslaagde vlucht gratie ontvingen...

volgende keer:
schreeuwen moord en brand...

panneaux insolites : sale village

smerig dorp

Ja, het bestaat echt, dit gehucht in de gemeente Saint-Georges des 7 voies. De legende wil dat Madame de Pompadour, de beroemdste maîtresse van Lodewijk de Vijftiende,  hier eens uit haar koets stapte en direct met haar voeten in de modder stond. Ze zou toen hebben uitgeroepen: Ah, quel sale village ! ('wat een smerig dorp!') en dat zouden de bewoners meteen als geuzennaam hebben aangenomen.

volgende keer:
laten we een proefballonnetje op... 

français de la rue : lascar

vent/schurk

de oorspronkelijke lascars

In Franse straattaal is lascar een benaming voor 'vent, gozer', maar het heeft al gauw ook een pejoratieve betekenis gekregen als ons 'schurk, boef'. Het woord komt uit het Perzisch لشکر ([lashkar], 'leger') en is via het Engels, Portugees of Arabisch (العسكر [al-askar] 'leger') in de Franse taal terechtgekomen. In de negentiende eeuw werden Indiase matrozen die aanmonsterden op Franse schepen op de Indische Oceaan. Al snel kreeg de benaming een negatieve betekenis.

In 2012 en 2014 verscheen op Canal+ een populaire Simpsons/South Parkachtige animatieserie getiteld Lascars , geïnspireerd op een eerder verschenen tekenfilm met de naam Les Lascars waarin de wederwaardigheden van een groep jongeren in een Franse banlieue centraal staan. Voor de liefhebber:

volgende keer:

gaan we naar een smerig dorp...

régler son compte

een appeltje met iemand te schillen hebben / een rekening met iemand vereffenen
('zijn rekening betalen')

Régler betekent 'afhandelen, in orde brengen' en daarvan afgeleid ook 'betalen'. Een compte is eigenlijk een '(op)telling, optelsom' en daarmee net als addition ('optelling') een rekening, datgene wat je iemand dus schuldig bent. Maar de uitdrukking régler son compte strekt de 'ontvanger' meestal niet tot voordeel en zeker niet tot financieel gewin. In dit geval moet je 'datgene wat je iemand schuldig bent' anders voorstellen. Het wordt al duidelijker als je het leest als 'datgene wat iemand verdient'. Dat hoeft al niet positief te zijn. Iemand kan ook een terechtwijzing of afstraffing verdienen en dat is wat in deze uitdrukking wordt bedoeld...

volgende keer:
gaan we naar jongeren in de banlieue...

avoir ses ours

ongesteld zijn / opoe op bezoek hebben / de Japanse vlag uithangen / gesloten wegens onderhoud
('haar beren hebben')

Sommigen denken dat het te maken heeft met de norse buien die een beer kan hebben, maar waarschijnlijk is het ontstaan door een klankovereenkomst met de uitdrukking avoir ses jours ('haar dagen hebben'). Dan moet je wel twee dingen bedenken: allereerst dat Franstalige kinderen vaak de [zj]-klank als een [z] uitspreken én dat tot in de negentiende eeuw het woord ours ('beer') nog zonder s werd uitgesproken ([oer] in plaats van [oers] tegenwoordig). Dat levert voor ses jours dus [seezoer] uit, net als het negentiende-eeuwse ses ours. 

volgende keer:
Een andere manier om te zeggen dat je ongesteld bent, is avoir ses règles. Maar wat betekent régler son compte ?

tirer sur l'ambulance

zout in de wonde strooien / een trap na geven
('op de ambulance schieten')

Deze uitdrukking is voor het eerst in 1974 gebruikt door de journaliste Françoise Giroud in het opinieweekblad L'Express, waarin ze kritiek leverde op een politicus. On ne tire pas sur une ambulance, schreef ze. Het beeld is zo sprekend dat het als uitdrukking in de Franse taal is terechtgekomen. Je geeft iemand die al gewond is niet nog eens een trap na, en als de gewonde in kwestie door een ambulance naar het ziekenhuis wordt vervoerd, schiet je niet op de ambulance...

Tja, en als de ambulance vervolgens pech
krijgt, moet je duwen, niet trekken...

volgende keer:
krijgen we oma op bezoek...

mariage pluvieux, mariage heureux

regen op je huwelijksdag betekent een vruchtbaar huwelijk
('regenachtig huwelijk, gelukkig huwelijk')

Het gaat hier waarschijnlijk niet zo zeer om bijgeloof, als wel om woorden van troost uitgesproken tegen bruidsparen die de 'mooiste dag van hun leven' in het water zien vallen. Overigens kan de uitspraak in het Frans ook van toepassing zijn op mensen die op latere leeftijd besluiten samen in het huwelijksbootje te stappen. Je kunt het ook lezen als mariage plus vieux, mariage heureux...

volgende keer:
schieten we op een ambulance...

une vérité de La Palice

een waarheid als een koe
('een waarheid van La Palice')

Een waarheid als een koe (en dan liefst van het lachwekkende soort) kan in het Frans zelfs in één woord worden uitgedrukt: une lapalissade. De uitdrukking verwijst naar een historisch persoon, te weten Jacques de Chabanne, heer van La Palice, geboren in 1470 en maarschalk in het leger van François Ier (Frans de Eerste). Hij sneuvelde in 1525 bij de belegering van Pavia. Zijn stoffelijk overschot werd naar Frankrijk vervoerd om daar te worden begraven en voor die gelegenheid werd een lied geschreven met daarin de regel un quart d'heure avant sa mort il faisait encore envie ('een kwartier voor zijn dood was hij nog te benijden'), wat al snel verbasterde tot un quart d'heure avant sa mort il était encore en vie ('een kwartier voor zijn dood was hij nog in leven'). Tja, nogal wiedes... Meneer de La Palice moet zich wel in zijn graf omdraaien als hij beseft hoe zijn naam geschiedenis heeft gemaakt...

volgende keer:
hopen we op een verregende dag...

panneaux insolites : urgence

bijzondere borden: noodoproep 

Als je plotseling met een lekke band komt te zitten, of je benzine is op, dan is het een geruststellende gedachte dat je altijd een praatpaal kunt vinden om de wegenwacht te bellen... over 174 kilometer. En dan maar hopen dat je ergens schaduw vindt onder het lopen...

volgende keer:
brengen we een waarheid als een koe...

français de la rue : kiffer

houden van
('hasjen, stoned zijn van')

Sinds ik 's nachts mijn toevlucht zoek tot enkele druppels cbd-olie slaap ik aanmerkelijk minder slecht dan ik gewend was, dus ja... ik hou wel van cannabis, kan ik inmiddels zeggen. De Fransen wisten dat al veel langer, want daar is het werkwoord kiffer, afgeleid van kif (Arabisch voor 'hasj') gewoon een alternatief voor aimer geworden. Dat heeft uiteraard te maken met de aangename roes die je van het gebruik van de plant kunt krijgen. Naast 'hasj' betekent kif dan ook 'extase, plezier'. Het werkwoord kiffer wordt gewoon gebruikt waar je ook aimer kan zeggen. Zo kwam ik in een Franse roman de volgende zin tegen: Elle était dingue de fringues de créateur et ne kiffait pas trop mon style vestimentaire, tendance récupération ('zij was dol op eigen merkkleding, en hield niet zo van mijn van oude spullen bij elkaar gezochte kledingstijl') en je kunt zelfs zeggen: je te kiffe in plaats van je t'aime. Maar daarnaast kan kiffer ook nog steeds gewoon 'hasj roken' betekenen... Het is maar waar je van houdt...

volgende keer:
doen we een noodoproep...

jeter son bonnet par dessus les moulins

het bijltje erbij neer gooien
('zijn muts over de molens gooien')

Als je het bijltje erbij neergooit omdat je moet erkennen dat je iets niet kunt (en dus niet omdat je geen zin meer hebt), gooi je in het Frans je muts over de molens.
Een tweede betekenis van de uitdrukking is juist iets doen zonder je te bekommeren om wat anderen ervan denken of tegen de fatsoensregels in gaan. 

Het neergooien van je muts (en hem vervolgens vertrappen) roept al het beeld op van iemand die iets uit frustratie opgeeft. 

Maar waarom die molens? Is dat om het nog definitiever te maken? Als het je al lukt om je muts over meerdere hoge windmolens heen te gooien, dan vind je hem niet makkelijk meer terug. 
Het wordt wel in verband gebracht met een veelgebruikte formule om kindersprookjes te beëindigen, zoiets als 'En toen kwam er een olifant met een hele lange snuit / en die blies het verhaaltje uit: Je jetai mon bonnet par dessus les moulins / et je ne sais ce que tout cela devint ('en toen gooide ik mijn muts over de molens heen / en ik weet niet wat er verder nog gebeurde').

volgende keer:
bezingen we de weldaden van de cannabis...

faire fi de

zijn neus ophalen voor
('foei maken van')

De uitdrukking bestaat sinds het begin van de negentiende eeuw, maar de uitroep Fi ! ('foei!') vaak aangevuld met donc wordt al gehoord sinds de dertiende eeuw. Het wordt wel in verband gebracht met het Latijnse fimus dat 'drek, mest' betekende. Eigenlijk riep je dus 'shit' of 'kak' om je afgrijzen uit te drukken. In de zeventiende eeuw, bijvoorbeeld bij La Fontaine, komen we het woord vaak tegen gevolgd door de en een zelfstandig naamwoord om iets af te wijzen, en ook bij Clément Marot: Fi de l'honneur, vive la vie ! ('weg met de eer, leve het leven!'). Dat heeft uiteindelijk geleid tot de uitdrukking faire fi de ('je neus ophalen voor iets, iets afwijzen').

volgende keer:
gooien we het bijltje erbij neer...

treize à la douzaine

veel te veel
('dertien in een dozijn') 

De uitdrukking komt uit de commercie, waarin een verkoper je bij een dozijn tomaten, of eieren, of wat dan ook een extra product toestopt om je als klant tevreden te houden. Vervolgens heeft het een negatievere betekenis gekregen van 'te veel', 'meer dan wat je nodig hebt / waar je mee dealen kunt'. In onze taal is die ontwikkeling nog wat verder gegaan. Bij ons betekent 'dertien in een dozijn' niet alleen dat er te veel van iets is, maar dat de kwaliteit van het gebodene daar ook onder te lijden heeft.

volgende keer:
halen we onze neus op...

mener une vie de bohème

een zorgeloos leventje leiden
('een bohemiensleven leiden')

In de vijftiende eeuw vestigde een nomadenvolk uit India zich in Bohemen, waarschijnlijk op de vlucht voor de Mongoolse invasies. Ze beschikten over weinig middelen en kregen al snel de reputatie een dieven- en bedelaarsvolk te zijn. In de loop van de tijd werd hun naam gegeven aan iedereen - vaak kunstenaars - die zich weinig stoorde aan de heersende normen en waarden en met weinig middelen aan de rand van de maatschappij probeerden te leven. De pejoratieve betekenis van bedelen en stelen is een beetje naar de achtergrond verdwenen, maar het hippie-achtige, zorgeloze en vrijgevochten aspect is gebleven.

volgende keer:
hebben we een bijdrage van dertien in een dozijn...

mettre à prix

ergens een prijs op zetten / een prijs op iemands hoofd zetten
('op prijs zetten')

De uitdrukking kan allereerst betekenen dat je gewoon de prijs vaststelt van een voorwerp dat je gaat veilen, maar het kan ook betekenen dat je belooft een bepaalde som geld te betalen, en heel specifiek een prijs op het hoofd van een schurk die gepakt moet worden. De uitdrukking bestaat al sinds de dertiende eeuw toen het woord prix niet in de eerste plaats verwees naar een geldprijs maar vooral naar de waarde, de waardering, zoals in ons 'op prijs stellen', eigenlijk de letterlijke vertaling van mettre à prix.

volgende keer:
leiden we een zorgeloos leventje...

panneaux insolites : défense de jeter des cadavres

 

bijzondere borden: verboden lijken te storten

Ja, het staat er echt: 'Verboden lijken te storten, op straffe van een boete'. Het doet me nog het meeste denken aan het hilarische lied van drs. P. 'Het Trapportaal' waarin een hospita van een student af wil die zich ontpopt als seriemoordenaar. Dat hij voortdurend dames vermoordt is tot daaraan toe, maar de gevolgen ervan zijn niet goed voor de reputatie van de verhuurder. Uiteindelijk vindt men een oplossing:

'Er ligt weer net zo'n juffrouw in het trapportaal
En alle mensen komen thuis met rooie schoenen.
En Coba moppert, want de loper wordt zo schraal
Als zij hem elke keer maar weer opnieuw moet boenen.

Er wordt in onze buurt
al veel gegiecheld en gegluurd.
Dat krijg je met zo'n vent
Al sta je nog zo goed bekend.

Hij moet maar weg, al is't een goede commensaal
Zo'n juffrouw hoort in het kanaal en niet bij ons in't trapportaal.'

En nu maar hopen dat er bij het kanaal niet zo'n bordje staat...

(opname uit 1957!)

volgende keer:
zetten we een prijs op iemands naam...

avoir les jetons

het in je broek doen (van angst)
('de muntjes/fiches hebben')

Wat moeten we ons hierbij voorstellen, een soort faalangst als je ineens over een heleboel fiches beschikt in het casino en de angst die je dan ineens bekruipt dat je ze vervolgens weer kwijt zult raken? Nee, de verklaring is veel basaler en komt veel meer in de richting van de Nederlandse variant. Bij jetons (lett. 'werpsels', het gaat namelijk om muntjes die je ergens in moet gooien, bijvoorbeeld in een automaat) moet je uitgaan van de oorspronkelijke betekenis, afgeleid van het werkwoord jeter, dus alles wat je uit je lichaam kunt werpen. Denk daarbij aan angstzweet, maar dus ook letterlijk aan 'uitwerpselen'. Je kunt het in je broek doen van angst en daar heeft eventueel in je broekzakken achtergebleven muntgeld dus niets mee te maken...

volgende keer:
bespreken we een uitwerpverbod...

une auberge espagnole

L'auberge espagnole (2002)

de zoete inval
('een Spaanse herberg')

Deze uitdrukking is internationaal bekend geworden door de succesvolle film van Cédric Klapisch met dezelfde titel uit 2002, waarin een groep jonge mensen met een Erasmusbeurs in een studentenhuis in Barcelona gevolgd wordt. De film heeft twee sequels gekregen: Les poupées russes (2005) en Casse-tête chinois (2013).

Oorspronkelijk betekende de uitdrukking: 'een situatie waarin je alleen aantreft wat men zoal heeft meegebracht'. Dan kun je denken aan eten met de ingrediënten die toevallig in huis zijn, maar dus ook aan een plek waar je van alles aantreft, en van daaruit weer een plek waar je alles en iedereen aan kunt treffen, waar het een zoete inval is.

In de achttiende eeuw hadden Spaanse herbergen een bedenkelijke reputatie: als je er wat wilde eten, kon je maar beter zelf wat meebrengen, ofwel omdat de herberg alleen onderdak bood en geen eten en drinken, of omdat de kwaliteit van het gebodene zeer minimaal was.

Het misschien ook wel aangename aspect van de 'zoete inval' kan gekomen zijn door de soms aangename verrassingen die je kunt aantreffen als iedereen zijn bijdrage levert en/of door het gevarieerde gezelschap dat in de herberg zijn toevlucht zocht. Bedenk daarbij dat veel Spaanse herbergen langs het parcours van de bedevaarttocht naar Santiago de Compostela natuurlijk bezoekers uit allerlei streken ontvingen.

volgende keer:
doen we het in onze broek...

mettre les bouchées doubles

een tandje hoger schakelen / in de vijfde versnelling gaan
('dubbele hapjes nemen')

Waar wij voor het versnellen onze metafoor zoeken in het autorijden, zoekt de Fransman het in... - hoe kan het ook anders? - het culinaire gebied.
Als je sneller wilt eten, neem je dubbele (of zelfs drie, vier of vijfdubbele, als je bijvoorbeeld aan een hotdog-eetwedstrijd deelneemt) hapjes.

Toch houd ik meer van de langzame genieter, veel Franser bovendien...

volgende keer:
Hoewel het in deze coronatijden niet aan te raden is, zoeken we morgen onze toevlucht in een Spaanse herberg...