les oreilles décollées

flaporen
('losgeweekte oren')

Coller betekent '(vast)plakken' in het Frans. In de 'gewone' situatie heeft een mens dus 'vastgeplakte oren'. Flaporen lijken enigszins losgeweekt of losgescheurd van het hoofd, waardoor ze als het ware in de lucht kunnen flapperen. Iets wat vastgekleefd is losmaken heet décoller in het Frans. Dit is voorlopig weer even de laatste bijdrage, want ik ga een weekje wandelen op de Kanaaleilanden. Later in de middag gaat (hopelijk, na alle perikelen op Schiphol gisteren) mijn vliegtuig décoller, want zo heet in het Frans het opstijgen van een vliegtuig, dat zich ook losrukt van de grond.

volgende keer
laat dus even een week op zich wachten... À plus !

hoe vertaal je 'zin' in het Frans?

désir - ce qu'on veut - coeur - convenance - envie - goût - gré - humeur - manière -phrase - proposition - satisfaction - sens - servir (à) - sorte - souhait - volonté

Als je ergens geen zin in hebt, zoals op het plaatje ('ik heb geen zin om morgen te gaan werken') gebruik je avoir envie de. Is iets (niet) naar je zin, dan kun je daarvoor à son (mon, ton, etc.) goût (lett. 'smaak') gebruiken. Andere opties zijn souhait ('wens') satisfaction ('tevredenheid') en convenance ('gemak'): il travaille à sa convenance ('hij werkt naar zijn zin'). 
'Heb je nou je zin?' kun je vertalen als Te voilà servi ? en iemand die altijd zijn zin krijgt obtient toujours ce qu'il veut ('verkrijgt altijd wat hij wil'). Doe je iets tegen je zin, dan doe je dat à contre-coeur ('tegen je hart') of de mauvais gré.
Wil je je zin doordrijven, dan bedoel je dat je je wil wilt opleggen en zeg je imposer sa volonté of imposer son désir ('verlangen'). 
Bedoel je met 'zin' 'zintuig' of 'gevoel' dan kun je sens gebruiken: 'hij heeft zin voor humor' vertaal je als il a le sens de l'humour, zoals je bijvoorbeeld ook le sens du beau of le sens de l'ordre kunt hebben.
Het woord sens gebruik je ook als je met 'zin' 'betekenis' bedoelt: Quel est le sens de la vie ? ('wat is de zin van het leven?'), 'in letterlijke zin' is au sens propre en 'in figuurlijke zin' au sens figuré.
'In zekere zin' is en un sens, en quelque sorte of d'une certaine manière.
Als iets geen zin ('nut') heeft, kun je zeggen: cela n'a pas de sens of c'est inutile  ('nutteloos') of cela ne sert à rien ('dat dient nergens toe'). 
'Zin' kan ook 'humeur' betekenen en dan wordt het ook als zodanig vertaald: 'hij is blij van zin' kun je dan vertalen als il est d'humeur réjouie. 
Tenslotte (nou ja, ik brei er maar weer eens een eind aan, want er zijn natuurlijk nog vele andere contexten en betekenissen te bedenken...) kan het woord 'zin' ook een grammaticale betekenis hebben. Een zin in de zin van 'een reeks woorden die met een hoofdletter begint en met een punt eindigt' is une phrase, maar voor een deel van een zin wordt dan weer het woord proposition gebruikt: een 'hoofdzin' is une proposition principale en een 'bijzin' une proposition subordonnée.

volgende keer:
Hoe heten 'flaporen' in het Frans?

un coup de tabac

een rukwind, een plotseling opstekende storm
('een tabaksklap')

De onverstoorbare kapitein Haddock lijkt het niet te deren ('Ah, bent u het?... lekker briesje, nietwaar?...'), terwijl Kuifje (Tintin) zich geschrokken vast moet houden en Bobbie (Milou) de eerste verschijnselen van zeeziekte lijkt te vertonen. En je zou misschien nog even kunnen denken dat de coup de tabac betrekking heeft op Haddocks onafscheidelijke pijptabak, maar dat is niet het geval. Als er plotseling een storm opsteekt en dan met name op zee, spreekt men in het Frans wel van een coup de tabac. De schrijfwijze is in feite discutabel, want het heeft niets met het woord tabac (waarbij je de c niet uitspreekt, de uitspraak is dus [ta'ba]) te maken, maar met het dertiende eeuwse Zuid-Franse tabas en de werkwoorden tabasser en tabustar die 'een heleboel klappen geven' betekenden. Toen later de tabak algemeen gebruikelijk werd, hebben de woorden tabas en tabac, die dezelfde uitspraak hebben, elkaar gekruist en is de schrijfwijze voor tabak de algemene schrijfwijze geworden. En zo betekende in de zeventiende eeuw bijvoorbeeld donner un tabac 'vechten'.
In de negentiende eeuw ontstond in de zeevaart de term un coup de tabac voor een onverwachte rukwind (ook wel rafale geheten) of een plotseling opstekende storm. Inmiddels kan het begrip ook figuurlijk gebruikt worden voor een plotselinge gebeurtenis met zware consequenties.

volgende keer:
Hoe vertaal je 'zin' in het Frans? 

le roi n'est pas son cousin

de koning te rijk zijn
('de koning is niet zijn neef')

Kennelijk is het niet voorstelbaar dat iemand nog gelukkiger en trotser (want dat element zit ook in de uitdrukking, denk bijvoorbeeld aan iemand die net vader is geworden) is dan de koning, zelfs niet iemand die een directe familieband met hem heeft. Persoonlijk - als ik dan toch zou moeten kiezen - zou ik liever die neef van de koning zijn dan de koning zelf, al was het alleen maar omdat ik mij dan vandaag niet hoefde te bewijzen in mijn vaardigheden in het toiletpotwerpen, koekhappen of zaklopen...

volgende keer:
Hoe kun je een 'rukwind' noemen in het Frans?

se faire coiffer au poteau

op het nippertje verslagen worden
('zich op de balk laten knippen')

Aan het begin van de twintigste eeuw kreeg het werkwoord coiffer ('kappen, knippen') de betekenis 'iemand een hoofdlengte voorbijgaan bij de finish'. In het Nederlands kun je ook winnen 'met een haartje verschil'. Even later betekende coiffer un concurrent dan ook 'een concurrent voorbijstreven'. 
De finish bij paardenwedstrijden wordt aangegeven door een balk (un poteau) over de finishlijn, zoals op het plaatje te zien is. En laten we eerlijk wezen, wie zich daar rustig in een kappersstoel laat behandelen, wordt uiteindelijk natuurlijk door alle paarden voorbijgestreefd, op het nippertje of niet...

volgende keer
... is het Koningsdag. Hoe zeg je in het Frans dat je de koning te rijk bent?

faire la roue

pronken, pochen
('het wiel maken')

Natuurlijk kun je daarmee pronken, als je dat kunt: een radslag maken. Dat is de eerste betekenis van faire la roue (lett. 'het wiel maken'). Maar la roue kan ook staan voor de uitgestoken staartveren van een pauw die samen ook een soort wiel vormen en waarmee hij indruk kan maken op anderen. De uitdrukking verscheen al in de veertiende eeuw en kan gebruikt worden voor iedereen die op zijn of haar gesprekspartner indruk wil maken door te pronken met diens echte of vermeende goede eigenschappen.

volgende keer:
Hoe kun je in het Frans zeggen dat je op het nippertje wordt verslagen?

avoir du toupet

lef hebben
('kuif hebben')

Laten we eerst even heel precies zijn: een toupet is Frans voor 'kuif', wat wij een 'toupet' noemen is in het Frans een faux toupet ('valse kuif'). 
Het schijnt dat Italiaanse struikrovers ooit hun kuif lieten groeien zodat die over hun ogen viel en ze daardoor onherkenbaar werden. Avoir du toupet betekende dan ook aanvankelijk 'bandiet', later werd de betekenis afgezwakt tot het gebruiken van verbale agressie en nu is het een algemene aanduiding voor 'lef hebben'.

volgende keer:
pronken we met een radslag...

ne connaître ni d'Ève ni d'Adam

van toeten noch blazen weten, nog nooit van iemand of iets gehoord hebben
('van Eva noch van Adam kennen')

Adam en Eva - zo weet iedereen - zijn de stamouders van de hele menselijke beschaving, althans als je de oude boeken moet geloven. Dat je niet weet wie je overgrootouders waren, kan je worden vergeven, maar als je nog nooit van Adam en Eva hebt gehoord, dan weet je echt van toeten nog blazen. Zo zegt men dat in ieder geval in Franstalige gebieden...

volgende keer
Wat heeft een toupet met lef te maken?

hoe vertaal je '(het) eten' in het Frans?

aliment - bouffe - chère - cuisine - déjeuner - dîner - (à) manger - mets - nourriture - plat - repas - souper

We hebben het vandaag over het zelfstandig naamwoord 'eten', niet over het werkwoord. In het Nederlands kun je veel infinitieven als zelfstandig naamwoord gebruiken: 'het eten is klaar', 'het eten is hier lekker', 'ik hou van Chinees eten'. In het Frans is dat vrijwel altijd onmogelijk. Je hoort wel eens le manger, maar dat wordt in het algemeen als 'minder goed Frans' beschouwd of het wordt voorbehouden aan enkele vaste uitdrukkingen zoals en perdre le boire et le manger ('eten en drinken ervoor laten staan').
Bedoel je met 'eten' de maaltijd, dan gebruik je le repas of de specifieke termen voor verschillende maaltijden: le déjeuner ('de lunch, het middageten (Frankrijk)') of le dîner ('het avondeten (Frankrijk), het middageten (België)') of le souper ('het avondeten (België)'): un repas chaud ('warm eten') (je kunt hier trouwens ook un mets chaud of un plat chaud ('een warm gerecht') gebruiken), le dîner est prêt/servi ('het eten is klaar'). 'Onder het eten' is pendant le repas of en mangeant. 
Heb je het echt over een hele keuken, dan gebruik je cuisine : j'aime la cuisine chinoise ('ik houd van Chinees eten').
Bedoel je met 'eten' 'etenswaar' dan kun je aliments ('etenswaar', 'voedingsmiddelen') of nourriture ('voedsel') gebruiken. 'Ongezond eten' is bijvoorbeeld de la nourriture malsaine. Dans ce magasin on peut acheter des aliments sans sel is 'in die winkel kun je zoutloos eten kopen'. Als je zegt dat je eten gaat kopen, kun je ook zeggen dat je iets te eten gaat kopen: je vais acheter à boire et à manger : 'ik ga (iets te) eten en drinken kopen'.
'Het eten was verschrikkelijk' kun je vertalen als la nourriture était horrible, maar je kunt ook het informelere la bouffe gebruiken, dat we misschien allemaal nog kennen uit de film La grande bouffe waarin een aantal mannen zich letterlijk dood eet.
Voor 'lekker eten' kun je ook het woord chère gebruiken: 'het is daar goed eten' kun je vertalen met on y mange bien of on y fait bonne chère. 

volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans dat iemand 'van toeten noch blazen weet' ?

voir venir quelqu'un avec ses gros sabots

allang doorhebben waar iemand op uit is / iemand allang in de gaten hebben
('iemand zien komen met zijn grote klompen')

Als iemand zijn (kwade) bedoeling niet goed weet te verbergen, kun je zeggen dat je hem of haar allang in de gaten hebt: je le/la vois venir avec ses gros sabots. Aanvankelijk - en dan heb ik het over de zeventiende eeuw - betekende de uitdrukking dat je allang doorhad wat een ander wilde zeggen, maar in de negentiende eeuw verschoof de betekenis naar snode plannen. In de oorspronkelijke uitdrukking was er ook geen sprake van 'zien', maar van 'horen': je vous entends venir, vous avez des sabots chaussés ('ik hoor u komen, u hebt klompen aan'). Het is duidelijk dat iemand die op klompen nadert, je niet kan ontgaan, als je niet heel hardhorend bent. Als je iemand ziet aankomen op klompen, dan kan het misschien de wat onbeholpen tred zijn die de persoon in kwestie (en zijn intenties) verraadt...

volgende keer
Hoe vertaal je 'het eten' in het Frans?

la cour des grands

de in-crowd
('de speelplaats van de groten')

Als je (als jonkie) mag spelen op de speelplaats van de grote kinderen, dan hoor je er helemaal bij. We herinneren het ons allemaal misschien nog wel, dat we rondliepen over het schoolplein en dat we soms jaloerse blikken wierpen op het gedeelte waar de oudere leerlingen de dienst uitmaakten, andere activiteiten ontplooiden dan de jongere gasten. Wat wilde je daar graag bijhoren en wat een eer en tegelijkertijd hoe eng was het als je daar dan uiteindelijk ook mocht vertoeven. Of lukte het misschien nooit? Later in je volwassen leven heb je misschien hetzelfde meegemaakt: die onbereikbare directie waarin je na een promotie ineens terecht komt of de hoogste klasse van de sport die je beoefent. Behoor je plotseling tot de in-crowd, dan mag je dus volgens de Franse uitdrukking op het schoolplein spelen met de grote jongens en meiden...

volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans dat je al lang doorhebt waar iemand op uit is?

ça va pas la tête ?

ben je wel helemaal goed bij je hoofd ? 
('gaat het niet het hoofd ?')




Verwoede spelers van Fifa18 zullen dit lied wel kennen van de Brusselse zanger Tanguy Haesevoets, alias Témé Tan. Deze zanger van gemengd Congolese afkomst droomde vroeger van gouden bergen in België. Toen hij eenmaal verhuisde naar Europa werd hij onaangenaam getroffen door de pessimistische levenshouding in het rijke westen. Hij pakte in België en Japan zijn kansen en toen hij enkele jaren geleden voor een theaterproject naar Guinée ging (wat niemand hier begreep, omdat dat land destijds in de greep van de ebola-epidemie was), nam hij er de clip Ça va pas la tête op. De tekst is eenvoudig en is vooral gericht op de mensen in het westen die vaak ondanks alles wat ze hebben maar niet gelukkig kunnen zijn, terwijl de bewoners van Afrika ondanks alle armoede en ellende die ze ondergaan een enorme levensvreugd uitstralen:

Où est passé ton bonheur ?                'Waar is je geluk gebleven?
Qu'est-ce que tu as fait ?                    Wat heb je gedaan?
Je ne peux plus parler                         Ik kan niet meer spreken
À ton coeur.                                       Tot je hart.
Ça va pas la tête ?                              Ben je wel goed bij je hoofd?

Tout est fané, tu as laissé tomber.       Alles is verlept, je hebt het opgegeven.
Mais tu es resté dans mon coeur.         Maar je bent in mijn hart gebleven.
N'aimes-tu rien apprendre, rien.          Wil je niets leren, niets bedenken?
inventer ?
Toi qui baisses les bras comme ça.      Jij die zo je schouders laat zakken.
Mais moi, oh j'ai décidé de faire.         Maar ik heb besloten liedjes voor je te
des chansons pour toi.                       maken.

volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans dat je tot de in-crowd behoort?

cour des miracles

no go area, gribus
('hof van wonderen')

Weinig steden hebben in korte tijd zo'n gedaanteverandering ondergaan als Parijs in de tweede helft van de negentiende eeuw. In opdracht van Napoleon III veranderde baron Haussmann het verloederde Parijs met zijn middeleeuwse kronkelstraatjes en krottenwijken in een monumentale stad met kaarsrechte brede boulevards en verre zichtlijnen. Ronduit spectaculair zijn vaak de foto's van voor en na Haussmann. In de tijd dat Victor Hugo zijn Notre-Dame de Paris ('de klokkenluider van de Notre-Dame') en Les Misérables schreef, had Haussmann zijn werk nog niet gedaan. De term cour des miracles is heel populair geworden sinds Victor Hugo deze gebruikte in Notre-Dame de Paris, maar hij bestond al in de Middeleeuwen om een stadsdeel aan te duiden waar de verschoppelingen zich ophielden: prostituees, dieven, bedelaars en zieken. Deze wijken werden door andere bewoners gemeden (als de pest). De benaming cour des miracles is te danken aan het feit dat er zich in deze buurten ook nogal wat mensen ophielden die de zaak beduvelden. Zodra de avond viel, verdwenen deze figuren als bij een wonder: eenbenige bedelaars konden ineens weer lopen, hoogbejaarden vonden ineens hun jeugd weer terug, heel miraculeus dus. Of zoals Hugo het verwoordde: « La Cour des Miracles n'était en effet qu'un cabaret, mais un cabaret de brigands, tout aussi rouge de sang que de vin ».

volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans : 'Ben je wel helemaal goed bij je hoofd?'

un fayot

een slijmbal, een uitslover('een witte boon')

Waarom heet een slijmbal die boven alles zijn werkgever te vriend wil houden, of het lievelingetje van de leraar in het Frans een 'witte boon'?

Het is een term die sinds 1833 in het jargon van de Franse marine is terechtgekomen. De witte boon kwam destijds vaak op het menu tijdens zeereizen, omdat hij goedkoop en goed te bewaren was.

Een marinier die na een boottocht niets beters wist te doen dan direct weer aan te monsteren op een nieuwe vaart (of dat gewoon deed omdat hij van het vak hield), werd gekscherend vergeleken met witte bonen die ook voortdurend weer op het menu verschenen.

Vervolgens ging de uitdrukking over op iedere militair die opnieuw bijtekende en daarbij nogal eens opvallend veel ijver en (geveinsde?) discipline vertoonde en in de loop der jaren werd het een algemene aanduiding voor mensen die in andermans ogen wel erg uitsloofden.

volgende keer:

Hoe noem je in het Frans een 'no go area' ?

ne pas s'y tromper

zich niets wijs laten maken
('zich er niet in vergissen')

En die denken dat de persoon achter de kassa zich iets wijs laat maken? 'Goed, het is niet moeilijk', zegt het figuurtje met de pet die met zijn kompaan naar een film voor boven de 18 wil, 'Je trekt de regenjas aan, klimt op mijn schouders en we kunnen naar binnen voor de film!'
We hebben op school se tromper waarschijnlijk geleerd als 'zich vergissen' en zo kan het ook vertaald worden in bijvoorbeeld: Ne vous y trompez pas ('vergist u zich niet'), maar de eigenlijke betekenis van tromper is 'bedriegen' en waar wij vaak een lijdende vorm gebruiken, neemt de Franstalige zijn toevlucht tot een wederkerend werkwoord (denk aan: ces articles se vendent bien, 'deze artikelen worden goed verkocht', lett. 'verkopen zich goed' of cette lettre ne se prononce pas, 'deze letter wordt niet uitgesproken', lett. 'deze letter spreekt zich niet uit') en dan is se tromper dus 'bedrogen worden' of 'zich laten bedriegen'. Als je van iemand zegt il (ou elle) ne s'y trompe pas, dan zeg je daarmee dus dat die persoon zich niet laat bedriegen, er niet in trapt, zich niets laat wijsmaken.

volgende keer:
Hoe noem je een 'slijmbal' in het Frans?

hoe vertaal je 'gek' in het Frans?

à la folie - bête - bizarre - bonasse - bouffon - dingue - drôle - écervelé - étrange - extravagant - fou - idiot - mal - nigaud - parfait - pitre - ridicule - sot - terrible - toqué

Ik ben ook eigenlijk gek om hierover te beginnen. De hoeveelheid vertalingen die voor 'gek' te bedenken zijn, is eindeloos. Zelfs die indrukwekkende lijst hierboven is nog maar een bescheiden selectie.
Laat ik toch proberen er enige orde in te scheppen. Ik begin met 'gek' als zelfstandig naamwoord. Als je met 'een gek' 'een krankzinnige' bedoelt, dan is de beste vertaling un fou, maar het woord fou heeft inmiddels een veel bredere betekenis gekregen, bijvoorbeeld 'een dwaas, onnozel persoon'. Die betekenis deelt het met un sot ('een zot'), un toqué ('een mafketel, lett. getikte'), un nigaud (afgeleid van 'Nicodemus') of un écervelé (lett. 'een hersenloze'). Een 'belachelijk persoon' kan ook un extravagant genoemd worden. Een 'komisch, clownesk figuur' kan weer un bouffon of un pitre genoemd worden. 
Als bijvoeglijk naamwoord is het eerste woord dat in aanmerking komt wederom fou (vrl. folle), dat zowel gebruikt kan worden in de betekenis 'krankzinnig' als 'zeer gesteld op': il est fou de pâtisserie ('hij is gek op gebak'). 
Bedoel je er eerder 'onverstandig' of 'dwaas' mee, dan kun je bête ('stom') of sot ('zot', vrl. sotte) gebruiken. 'Mal' is idiot, drôle of dingue, 'vreemd' étrange of bizarre en 'belachelijk' ridicule.
In de uitdrukking 'ik ben wel goed maar niet gek' kun je zeggen: je suis bon mais pas bonasse, waarin bonasse staat voor 'te goedig'. 
'Gek' wordt ook vaak in een ontkenning gebruikt. Zo is pas mal een manier om aan te geven dat iets 'niet gek', dus eigenlijk wel heel aardig is. En 'dat is lang niet gek' kun je vertalen met ce n'est pas idiot du tout. 'Dat lijkt me niet gek' is cela n'a pas l'air bête en pas si bête kun je vertalen met 'zo gek nog niet'.
Als je gek op iemand bent, zeg je fou/folle de als het om verliefdheid gaat en aimer à la folie als het om echte liefde gaat: elle aime son père à la folie. 
Terrible ! kan 'te gek!' betekenen. Als je iets pas terrible vindt, dan vind je er overigens niets aan. Een 'te gekke meid' is une fille parfaite. 
Al die vertalingen en uitdrukkingen met 'gek', het is om gek van te worden (il y a de quoi devenir fou), maar laat je niet gek maken ! (Ne te prends pas la tête!)

volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans 'laat je niks wijsmaken' ?

de joyeux drilles

vrolijke Fransen
('vrolijke soldaten')

Het woord drille is een beetje verouderd, maar het verwijst sinds de zeventiende eeuw naar rondzwervende soldaten die er niet voor terugschrokken zich bij de burgers te voorzien van een hapje eten en vooral een slok van het een of het ander. Onderling bestond een grote kameraadschap en ze ondersteunden elkaar dus in goede en minder goede acties, waren vaak behoorlijke feestnummers en hadden dus niet altijd een even goede reputatie. Vroeger had men het ook over bons drilles en mauvais drilles, maar de slechte reputatie is een beetje naar de achtergrond verdwenen en de vrolijke kameraadschappelijke kant is gebleven.

volgende keer:
Hoe vertaal je 'gek' in het Frans?

remuer l'argent à la pelle

bulken van het geld
('het geld met met een schep bewegen')

Ja, die Oom Dagobert heeft het geld voor het opscheppen. Je ziet de schep ook steken in de berg munten in zijn geldpakhuis, waar hij net een duik in neemt. En hiernaast: 'en ik gooi het in de lucht zodat het weer boven op me valt.' Oom Dagobert heet in het Frans trouwens Picsou ('Grijpstuiver') en nu we het toch over de namen hebben, Kwik, Kwek en Kwak heten in het Frans Riri, Fifi en Loulou, Katrien heet Daisy, Goofy is Dingo (dingue is 'gek, dwaas' in het Frans) en Willy Wortel heet Géo Trouvetou (trouve tout = 'vindt alles').

volgende keer:
Hoe noem je in het Frans eigenlijk 'vrolijke Fransen' ?

avoir un pet de travers

met het verkeerde been uit bed gestapt zijn
('een verkeerde scheet hebben')

We laten er allemaal zo'n twintig per dag en leven vrolijk verder, dus al sinds de dertiende eeuw wordt de scheet gezien als iets van weinig waarde. Toch kan een scheet je behoorlijk dwars zitten, als hij de juiste uitgang maar niet weet te vinden. Dat kan je humeur toch danig bederven, al gaat het meestal wel weer over. Wij zeggen dan dat iemand met zijn verkeerde been uit bed gestapt is, de Fransen vermoeden dat een ongelaten scheet je dwars zit. Een frisse wind, dat lucht op!

volgende keer:
Hoe kun je in het Frans zeggen dat iemand bulkt van het geld?

rouler à tombeau ouvert

razendsnel rijden / met doodsverachting rijden
('met open graf rijden')

De uitdrukking kan met ieder werkwoord dat een verplaatsing aangeeft gecombineerd worden, dus bijvoorbeeld ook aller of galoper à tombeau ouvert zijn mogelijk. En de uitdrukking is bijna letterlijk te nemen: je verplaatst je met zo'n ongelofelijke snelheid dat je je leven op het spel zet en als het ware regelrecht je graf in rijdt. De jongen op de foto heeft zelfs zijn vervoermiddel al aan dit einddoel aangepast...

volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans dat iemand 'altijd wat heeft' ?

reprendre du poil de la bête

er weer bovenop komen
('weer dierenhaar krijgen / herstellen van het haar van het beest')

'Oe, ik voel dat ik er weer bovenop kom [lett.: dat ik weer dierenhaar krijg]' 'O ja? Is het vos of nerts?'
De uitdrukking kan gebruikt worden voor het herstel na een ziekte, maar ook bijvoorbeeld in de sport, als je na een terugval weer inloopt op je tegenstander.
Maar wat heeft dierenhaar daar nu mee te maken? Oorspronkelijk betekende de uitdrukking dat je een remedie had gevonden tegen een kwaal en dat schijnt te komen van het wijdverspreide geloof dat je een wond veroorzaakt door een dierenbeet het beste kon behandelen met het haar van datzelfde beest.

volgende keer:
Hoe kun je in het Frans aangeven dat je razendsnel rijdt?

gai comme un pinson

zo vrolijk als wat
('vrolijk als een vink')

De uitdrukking bestaat al ruim drie eeuwen en verwijst naar de reputatie van de vink die zo vertrouwd kan raken met de aanwezigheid van de mens dat hij op commando kan gaan zingen en tekenen van vriendschap kan vertonen. In Noord-Frankrijk en België worden nog altijd vinkenzangwedstrijden gehouden door getrainde vinken. Hun zang straalt daarbij zo veel vrolijkheid uit dat dit aanleiding heeft gegeven tot de uitdrukking. Tegenwoordig heeft onder invloed van het Engels het woord gai (in het Frans in dat geval ook als gay) gespeld de bijbetekenis 'homoseksueel' gekregen, zozeer zelfs dat het de oorspronkelijke betekenis van 'vrolijk, blij' heeft verdrongen. Vandaar het woordspelletje op de cartoon: 'Wist je dat homoseksuelen vaak in elkaars billen knijpen om elkaar te herkennen?' - 'Ja natuurlijk, vandaar de uitdrukking 'homo als een kneep/blauwe plek', waarbij gai wordt gespeld als gay en pinson ('vink') als pinçon ('kneep, blauwe plek').

volgende keer:
Hoe kun je in het Frans zeggen dat je (bijv. na ziekte) er weer bovenop komt?

hoe vertaal je 'gezond' in het Frans?

bien portant - bon - en bonne forme - en bonne santé - se porter - rentable - sain - salubre - salutaire - vigoureux

Als je naar iemands gezondheid informeert, kun je vragen Est-ce qu'elle se porte bien ? (lett. 'Draagt zij zich goed?') of Est-il en bonne santé ? (lett. 'Is hij in goede gezondheid?'). Gaat het vooral om de fysieke conditie, dan kun je ook vragen: Est-il en bonne forme ? Als bijvoeglijk naamwoord kun je hier ook de wat duurdere woorden bien portant en vigoureux gebruiken. Als je met 'gezond' 'heilzaam' bedoelt, is het eerste woord dat in aanmerking komt, het woord sain: de la nourriture saine ('gezond eten') en als het over dingen als klimaat, lucht of bijvoorbeeld een woning gaat: salubre : l'air salubre de la montagne ('de gezonde berglucht'). 'Gezond' voor lichaam, geest en gemoed kan ook vertaald worden met salutaire ('heilzaam'). 
'Gezond' kan ook in overdrachtelijke zin gebruikt worden, bijvoorbeeld in 'een gezond bedrijf'. Dan zou je eerder in economische termen blijven in het Frans: une entreprise rentable.
Soms volstaat het eenvoudige bon: 'een gezonde slaap' kun je bijvoorbeeld gewoon vertalen als un bon sommeil. En om uit het woud aan mogelijkheden een goede keus te maken voor de vertaling van het woord 'gezond', zul je je 'gezonde verstand' moeten gebruiken: le bon sens.

volgende keer:
Hoe vertaal je 'zo vrolijk als wat' in het Frans?

serrer les fesses

'm knijpen, bang zijn
('de billen knijpen')

Dit is wel een heel bijzondere dock voor je iPhone... Voor zover ik weet heeft de uitdrukking niet de betekenis die 'samengeknepen billen' in het Nederlands kunnen hebben in een zin als 'hij zat met samengeknepen billen te kijken', waarin een soort plaatsvervangende schaamte zit.
Het gaat in de Franse uitdrukking echt om angst, oorspronkelijk van spanning (en die betekenis kan de Nederlandse uitdrukking ook hebben) of zelfs de angst om ontlasting te verliezen. Dan zou ik hem ook knijpen...

volgende keer:
Hoe vertaal je 'gezond' in het Frans?

il fallait y penser

je moet er maar opkomen
('je moest eraan denken')

Dit is typisch zo'n zinnetje dat je kunt uitspreken als je verbaasd bent over de vindingrijkheid van iemand die een achteraf gezien voor de hand liggende oplossing bedenkt voor iets, waar echter nog niemand aan had gedacht: je moet er maar opkomen. Vandaar dus ook dat dit boekje over 'onwaarschijnlijke (maar echte) uitvindingen' de ondertitel il fallait y penser (ou pas) heeft meegekregen.






volgende keer
Hoe zeg je ''m knijpen' in het Frans?

le temps de dire ouf

voor je het weet...
('de tijd om 'oef' te zeggen')

De muurdichter hiernaast speelt met de betekenis van de uitdrukking en de dubbelzinnigheid van de kreet ouf die inmiddels bestaat door het verlan. Dat vereist enige uitleg: de uitdrukking zelf is in principe niet moeilijk te begrijpen. Er wordt een  heel kort moment mee aangeduid, een moment dat zo kort is dat je niet de gelegenheid hebt om na te denken, sterker nog, je hebt niet eens de tijd om 'oef' te zeggen (bijvoorbeeld om van de schrik te bekomen). Maar ouf is ook de verlan (l'envers = 'het omgekeerde') versie van fou ('gek'). Voor wie het nog niet wist: verlan is een buitengewoon populaire variant van straattaal in Frankrijk waarbij je lettergrepen van woorden omdraait (zarbi = bizarre, keum = mec ('vent'), laisse béton = laisse tomber ('laat maar zitten')). En daarmee zegt de muurdichter dus 'Voor je er erg in hebt, word je het ook (gek)'. Wat is taal toch een mooi instrument...

volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans 'je moet er maar opkomen' ?

à cor et à cri

met veel ophef
('met hoorn en schreeuw')

Dit is een oude uitdrukking (vijftiende eeuw) die komt uit de praktijk van de jacht met windhonden. Daarbij werd het wild opgespoord door op de hoorn te blazen en te schreeuwen, door veel lawaai of zo u wilt veel tamtam te maken.
Al in de zestiende eeuw werd de uitdrukking figuurlijk gebruikt, bijv. mener un procès à cor et à cri ('met veel bombarie een proces voeren'). 

volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans 'voordat je het weet' ?

ne pas payer de mine

er niet uitzien, geen gezicht zijn, er niet uitnodigend uitzien
('geen gezichtsuitdrukking betalen')

Dat ziet er toch niet uit, zo'n speen? Het woord mine betekent naast 'mijn' ook 'gezichtsuitdrukking'. Als je er goed uitziet (in de betekenis van gezond/gelukkig), dan zeg je tu as bonne mine en iemand die eruit ziet alsof het niet goed met hem gaat a mauvaise mine. Payer de betekende in de zeventiende eeuw 'blijk geven van'. Een eeuw later werd de ontkende versie hiervan (ne pas payer de mine) dat er een verschil was tussen iemands ware aard en hoe die persoon er daadwerkelijk uitzag. Tegenwoordig wordt dit vaak juist in positieve zin gebruikt, bijvoorbeeld over een restaurant dat er eigenlijk niet uitziet, en waar je dus het liefst aan voorbij zou lopen, maar waar je uiteindelijk verrassend goed blijkt te kunnen eten...

volgende keer
brengen we 'met veel ophef' een nieuwe uitdrukking.

payer rubis sur l'ongle

handje contantje betalen
('robijn op de nagel betalen')

De uitdrukking bestaat sinds de zeventiende eeuw en had aanvankelijk niets met robijnen of geld te maken. Als er in de zeventiende eeuw bij een drinkgelag een toost werd uitgebracht op iemand die niet aanwezig was, was het gebruikelijk een laatste druppel in het glas over te laten, die op je nagel te schenken en hem daarvan af te likken als teken van genegenheid naar de persoon in kwestie. Als er wijn in het glas zat - en dat was in Frankrijk uiteraard vaak het geval - dan leek deze druppel op een robijn. Vervolgens werd het een uitdrukking voor 'tot de laatste stuiver betalen', waarbij dus niet het glas maar de beurs geheel geleegd werd. Die laatste betekenis is tot op de dag van vandaag bewaard gebleven.

volgende keer:
Hoe zeg je dat iemand of iets 'er niet uitziet' ?

Franse eieren

blanc d'oeuf - jaune d'oeuf - oeuf brouillé - oeuf à la coque - oeuf dur - oeuf mimosa - oeuf mollet - oeuf à la neige - oeuf de Pâques - oeuf sur le plat - omelette

We gaan het vandaag niet over uitdrukkingen hebben, maar over bereidingswijzen. Je moet toch in het Frans kunnen aangeven hoe je je ei wilt, nietwaar?
Nou zul je in de praktijk niet vaak om een 'paasei' (un oeuf de Pâques), een 'eidooier' (un jaune d'oeuf) of een 'eiwit' (un blanc d'oeuf) vragen, en het woord omelette zal ons niet onbekend voorkomen. Voordat we verder gaan, is het wel belangrijk dat we het woord goed uitspreken. Het enkelvoud (oeuf) spreek je namelijk anders uit dan het meervoud (oeufs). Het enkelvoudige oeuf [öf] rijmt op neuf ('negen', 'nieuw') en veuf ('weduwnaar'), maar het meervoudige oeufs [ø] rijmt op woorden als jeu ('spel') en heureux ('gelukkig').
Als je graag een spiegelei eet, vraag dan om een oeuf sur le plat of een oeuf au plat. Een 'roerei' is een oeuf brouillé. Bij een zachtgekookt ei komt er op aan. Wil je dat de hele dooier zacht gebleven is (na een kooktijd van ongeveer 3 minuten) dan bestel je een oeuf à la coque, maar vind je het - zoals ik - lekker als het geel zachtjes begint te stollen tegen de randen, terwijl het midden van de dooier nog vloeibaar is, vraag dan om een oeuf mollet. Een hardgekookt ei is un oeuf dur. Een tot schuim stijfgeklopt ei is een oeuf à la neige en op een feestje kun je ook oeufs mimosa ('gevulde eieren') serveren. Joyeuses Pâques !

volgende keer:
Hoe zeg je 'handje contantje' in het Frans?