recevoir cinq sur cinq

iets ter harte nemen / iemand luid en duidelijk verstaan
('vijf op vijf ontvangen')

De boodschap op dit doosje is helder overgekomen: zelfs met het raam open doden deze stripjes muggen en houden ze op veilige afstand. Als er vijf voorbij komen, leggen er ook vijf het loodje.
De uitdrukking van vandaag dateert uit de twintigste eeuw en komt uit de taal van walkie-talkies, in het Frans overigens talkies-walkies geheten. De ontvangst door deze apparaten was in het verleden niet altijd optimaal en vooral onder militairen werd dan ook door de ontvanger vaak op een schaal van 1 tot 5 gecommuniceerd hoe goed de ontvangst was. Dat betekent dus dat een ontvangst van 5 op 5 een optimale ontvangst was. En die betekenis heeft zich dus uitgebreid naar echte face-to-face communicatie, als de boodschap luid en duidelijk overkomt.

volgende keer:
schieten we als paddenstoelen uit de grond...

fier comme Artaban

trots als een pauw / blaaskaak
('trots als Artaban') 

Artaban is een belangrijk personage uit de historische roman Cléopâtre van Gautier de la Calprenède uit het midden van de zeventiende eeuw. De roman telt 12 delen en meer dan 4.000 bladzijden! De roman was destijds heel populair, maar nu is alleen de spreekwoordelijke trots en arrogantie van het genoemde personage bekend gebleven.

volgende keer:
krijgen we de vijf...

faire le gros dos

in zijn schulp kruipen / wachten tot de bui overwaait
('de dikke rug maken')

Dieren beschermen zich op verschillende manieren tegen dreigend gevaar. Een heremietkreeft zal zich inderdaad in zijn schulp terugtrekken, maar een kat zet een hoge rug op om de vijand te imponeren in de hoop dat zo het gevaar vanzelf zal wijken. Aanvankelijk, in de zeventiende eeuw, had de uitdrukking ook vooral dit aspect van imponeren in zich: 'zichzelf belangrijk voordoen'. Maar tegenwoordig wordt de uitdrukking meestal gebruikt voor passief gedrag: wachten tot de bui overwaait, een situatie negeren om zichzelf in bescherming te nemen.

volgende keer:
gaan we blazen als een kat...

dessins humouristiques : dites non à l'alcool

zeg nee tegen alcohol

Nou ja, als je met de alcohol begint te praten, is het waarschijnlijk al te laat...

volgende keer:
zetten we een grote rug op...

français de la rue : baveux / bavard

advocaat
('kwijler, kwijlende / kletsmajoor')

Baver betekent 'kwijlen', bavarder 'kletsen'. Dat laatste moet een advocaat uiteraard beroepsmatig doen. Baveux is eigenlijk een bijvoeglijk naamwoord en kan bijvoorbeeld worden gebruikt in combinatie met bouche ('mond'), bébé ('baby') en chien ('hond'). Maar ook een omelette kan baveuse zijn, als het niet helemaal doorbakken is, maar hier en daar nog wat slijmerig van substantie is. In het Frans van Québec kan het ook figuurlijk staan voor 'pretentieus en provocerend'. Of die eigenschap ook wordt toegeschreven aan advocaten is onduidelijk, maar zeer wel mogelijk, bavard ('veel pratend') is hij of zij in ieder geval...

volgende keer:
zeggen we 'nee' tegen alcohol...

le premier chien coiffé

de eerste de beste / wie het eerst komt het eerst maalt
('de eerste gekapte hond')

De uitdrukking wordt in sommige regionen van Frankrijk vooral gebruikt voor mensen die om een partner te vinden zich op de eerste de beste die ook maar enigszins geschikt lijkt werpen, de eerste de beste die enigszins presentabel overkomt, in dit geval dus met een presentabel kapsel. Als je haar maar goed zit, toch?

volgende keer:
zoeken we er een die kwijlt...

autant que faire se peut

zo veel als mogelijk is / meer dan je best kun je niet doen / binnen het raam van de mogelijkheden
('zoveel als je kunt doen')

Aan de zinsbouw van deze uitdrukking (persoonsvorm achter de infinitief, geen onderwerp) kun je zien dat die al erg oud is, op zijn minst vijf eeuwen. In moderner Frans zou het bijvoorbeeld autant qu'il est possible de le faire luiden. Ondanks de afwijkende zinsbouw is de betekenis duidelijk. Als het al mogelijk is iets te doen, laten we dan doen wat in ons vermogen ligt. Je moet nu eenmaal roeien met de riemen die je hebt...

volgende keer:
gaat een hond naar de kapper...

du tac au tac

lik op stuk / stante pede
('van tik naar tak')

Deze uitdrukking wordt meestal gecombineerd met répondre of riposter ('antwoorden', 'lik op stuk geven'). Tic en Tac zijn ook onomatopeïsche woorden die het geluid van een tikkende klok weergeven en tevens de Franse namen voor Knabbel en Babbel, maar in de uitdrukking van vandaag zijn ze te herleiden tot de schermsport. In die sport staat riposter du tac au tac voor het onmiddellijk beantwoorden van een aanval.

volgende keer:
kunnen we niet meer dan ons best doen...

tranquille comme baptiste

onverstoorbaar / doodkalm
('rustig als Baptiste')

Baptiste is een redelijk gebruikelijke jongensnaam in Franstalige gebieden. Het woord betekent eigenlijk 'doper' (of 'doopgezinde') en is bijvoorbeeld ook bekend in de combinatie Jean-Baptiste, 'Johannes de Doper'. Begin negentiende eeuw was het ook de naam van een (toneel)personage dat onverstoord flegmatisch onderging dat hij door anderen in elkaar werd geslagen, tot groot vermaak van het publiek. Ook bestond er in de jaren direct na de Franse Revolutie een acteur met de naam Baptiste die met groot talent een dergelijke onnozele hals speelde.
Maar ook de beroemde Jean-Baptiste, Johannes de Doper dus, werd door Mattheüs en Lucas beschreven als een onverstoorbaar type dat zich geen zorgen maakte over verleden en toekomst. Hij kleedde zich in een eenvoudige tuniek van kamelenhaar, voedde zich met sprinkhanen en wilde honing en dronk geen wijn.

volgende keer:
zijn we snel van repliek...

un point d'orgue

orgeplunt op de maatstreep

een orgelpunt / een hoogtepunt
('een orgelpunt')

Voor wie noten kan lezen: we zien in deze partituur een fermate (rond haakje met een punt eronder) staan boven een rust van een kwartnoot. Een fermate verlengt de aangegeven tijd van een noot. Staat het teken boven een muzieknoot (in ons geval dus bijvoorbeeld één plek naar rechts) dan houd je deze toon langer aan dan op de partituur wordt aangegeven, in dit geval dus langer dan twee tellen. Staat hij boven een rust, dan duurt deze rust langer dan hier staat aangegeven (in ons geval één tel), aan te geven door de dirigent, als het niet om een solostuk gaat. Dit gebeurt op een intens ogenblik, om de spanning te verhogen voordat die wordt opgelost door de volgende noot. Als een werk goed wordt uitgevoerd, kan deze plotselinge stilte zorgen voor een hoogtepunt, ook al is er dus strict genomen niets te horen...

volgende keer:
blijven we onverstoorbaar kalm...

panneaux insolites : gaz naturel

 

We moeten ons erop voorbereiden ons eigen
natuurlijke gas te produceren

natuurlijke gassen

 Helaas zijn we er te laat achter gekomen 
 dat we ons te afhankelijk hebben gemaakt
 van Russisch gas. We zullen snel andere
 bronnen moeten aanboren om in onze
 energiebehoeften te voorzien. Deze reclame
 roept ons op op het ergste voorbereid te
 zijn ons klaar te maken om ons eigen
 natuurlijke gas te produceren. Dat gaat ons
 vast en zeker lukken...

 volgende keer:
 gaan we vol op het orgel...
 

français de la rue : abouler

Ieder jaar zegt mijn hoofd: WTF, waarom nu al?
maar mijn maag zegt: GEEF HIER DIE CHOCOLADE
#ikeneten

geven

Het woord abouler zou zijn afgeleid van de combinatie van het voorzetsel à met het werkwoord bouler dat 'rollen' betekende. In het Oud-Frans bestond ook het werkwoord aboulir dat 'voortsnellen' betekende. Beide betekenissen zouden kunnen passen in een veel opgetekende zinswending Aboule ton fric ('geef je poen'). Het werkwoord wordt ook wel in verband gebracht met het Occitaanse (Zuid-Franse) abolar dat 'geven, brengen' betekent.

We houden van je, mama. Geef zakgeld!

volgende keer:
gaan we op zoek naar alternatieven voor aardgas...

au beau fixe

kan niet beter / stabiel / duurzaam
('in het vaste mooi') 

De uitdrukking van vandaag komt uit de meteorologie. Un beau fixe staat daar voor stabiel mooi weer, waarbij de wijzer van de barometer vast blijft staan op de optie mooi weer. Van daaruit is de betekenis uitgebreid naar andere zaken die stabiel en duurzaam blijven.

volgende keer:
nemen we niet, maar geven we...

de plain-pied

gelijkvloers / onmiddelijk / gemakkelijk / meteen ter zake
('van plat-voet')

Nee, dit is geen woning voor platvoeten, hoewel die misschien wel vaker voorkomen bij ouden van dagen die om andere redenen baat hebben bij een gelijkvloerse woning. Dat is namelijk de eerste betekenis van de plain-pied en niet plein-pied zoals Franstaligen vaak denken. Plain staat in verband met plaine dat 'vlakte' betekent en komt van het Latijnse planus dat 'plat' betekent. Een woning zonder verdieping wordt dan ook de plain-pied genoemd. Zo'n woning betreed je ook de plain-pied, gemakkelijk, zonder obstakel. En dat is dan ook de figuurlijke betekenis geworden. Je kunt bijvoorbeeld ook entrer de plain-pied in een roman (meteen ter zake, zonder lange inleiding).

volgende keer:
vragen we ons af of we schoonheid kunnen vasthouden...

la roue tourne

het kan verkeren / de bal is rond
('het wiel draait')

Het wiel dat draait symboliseert de voortdurende vooruitgang, de steeds maar voortschrijdende tijdcyclus, maar het verwijst ook naar het rad van fortuin, lees: van Fortuna, de godin van het lot. Deze godin wordt vaak afgebeeld met een rad, dat ons tot grote hoogte op kan tillen, maar ook in de diepte kan storten. Deze godin had de reputatie grillig te zijn en daarom kan het geluk heel tijdig zijn, het kan immers verkeren...

volgende keer:
blijven we platvloers...

le rocher de Sisyphe

een sisyfusarbeid
('de rots van Sisyfus')

In de Griekse mythologie was Sisyfus de zoon van Eolus, god van de wind en stichter en koning van Korinthe. Hij was buitengewoon slim. Een van de verhalen vertelt dat toen Thanatos (de dood) bij hem aanklopte, hij erin slaagde hem vast te ketenen. Niet alleen Sisyfus zelf, maar niemand ging nog dood. Daarom zond Zeus Ares, de god van de oorlog, naar de aarde om de gevangene te bevrijden en zijn ontvoerder naar de hel te sturen. Toen Sisyfus zag dat hij zijn noodlot niet kon ontlopen, bezwoer hij zijn vrouw vooral geen uitvaart te organiseren. Toen hij in de hel arriveerde, beklaagde hij zich daar om het feit dat zijn vrouw niets deed om zijn nagedachtenis te vieren. Hij vroeg en kreeg verlof om terug te gaan naar het land der levenden om de uitvaartdienst te organiseren. Maar eenmaal aangekomen, weigerde hij terug te gaan naar de hel.
Een ander verhaal vertelt dat het oog van de wellustige Zeus was gevallen op Aegina, dochter van de riviergod Asopus en dat hij naar Korinthe was gekomen om haar te schaken. Daar zou Sisyfus Zeus hebben verraden in ruil voor een nooit opdrogende bron die door Asopus aan de stad Korinthe geschonken werd. 
De twee verhalen worden ook wel gecombineerd: daarbij zou Zeus Thanatos naar Sisyfus hebben gezonden omdat deze hem verraden had.
Hoe dan ook, toen Sisyfus eenmaal definitief in de hel terechtkwam, werd hij ertoe veroordeeld voor eeuwig een rotsblok tegen een berg op te rollen. Vlak voordat hij de top bereikte, rolde het rotsblok echter steeds weer naar beneden en moest Sisyfus weer helemaal opnieuw beginnen. Het feit dat hij dat ook steeds bleef doen, was voor de twintigste-eeuwse schrijver Albert Camus aanleiding de moderne mens in zijn Mythe de Sisyphe te vergelijken met de klassieke held: net als Sisyfus kwam de mens tegen zijn lot in opstand: ondanks dat hij besefte dat het leven zinloos is, pleegt hij geen zelfmoord, maar probeert hij er voortdurend maar het beste van te maken, ook al leidt het uiteindelijk nergens toe...

volgende keer:
gaan we rad draaien...

la carotte ou le bâton

de koek of de gard / de wortel of de stok / stroop of azijn
('de wortel of de stok')

De goedheiligman is gearriveerd - niet erg klimaatneutraal met een privéjet, maar je, je moet wat, als je schip gezonken is - dus het is weer tijd om een wortel in onze schoen te leggen en af te wachten wie de koek krijgt en wie de gard...
En nu we toch woke bezig zijn en even geen rekening houden met dierenrechten, laten we een ander lastdier dan de schimmel van Sinterklaas - een koppige ezel - proberen vooruit te krijgen. Dat kun je doen met een wortel (je houdt hem letterlijk een wortel voor) en/of een stok (om hem fysiek aan te sporen). De uitdrukking is trouwens pas in de jaren zestig van de vorige eeuw in het Frans overgenomen uit het Engels (the carrot and the stick). De Britten lieten de ezel dus geen keus en zetten beide middelen tegelijkertijd in...

volgende keer:
verrichten we een sisyfusarbeid...

dessins humouristiques : arrête de balancer de la bouffe sur les tableaux

stop met eten gooien naar schilderijen!

De afgelopen weken werden in verschillende landen veel beroemde schilderijen besmeurd met tomatensoep, aardappelpuree en andere etensresten om de aandacht te vestigen op de klimaatproblematiek. Musea vragen zich hardop af of dit de goodwill van het publiek wel ten goede komt en vrezen dat het niet beperkt zal blijven tot schilderijen die veilig achter glas zitten en roepen op te stoppen met deze acties. 
Dit is wel een ludieke tegenactie: met de afbeelding van de Mona Lisa door de Colombiaanse schilder Fernando Botero die beroemd is vanwege zijn obees overkomende (als je goed kijkt, zijn alleen lichaamsdelen die hij belangrijk vindt en extra wil laten uitkomen opgezwollen, zoals hoofd en boezem, maar dit terzijde) geportretteerden. Het affiche suggereert echter dat beroemde portretten als dat van de Mona Lisa obees worden van al dat eten dat ze wordt toegeworpen. Daar zouden we mee moeten ophouden, want dat komt hun schoonheid niet ten goede...

volgende keer:
doen we een wortel in onze schoen en vragen we ons af wie de koek krijgt en wie de gard...

français de la rue : zonzon

de bak / de bajes

Dit is het affiche van de film Zonzon uit 1998. Het gaat om een gevangenisdrama. Het woord zonzon is eigenlijk gemaakt volgens het principe van de kindertaal, nl. door verdubbeling van een lettergreep (denk aan faire dodo uit dormir, 'slapen' en faire pipi uit pisser, 'plassen'). Het gebeurt ook vaak met voornamen: Loulou voor Louis, Fifi voor Philippe. Meestal wordt de eerste lettergreep van het woord verdubbeld. In zonzon gaat het om de tweede en laatste lettergreep van het woord prison. Pripri had ook gekund, maar dat gaat waarschijnlijk net iets minder gemakkelijk over de tong en klinkt misschien ook iets te lieflijk voor een gevangenis.

volgende keer:
spreken we ons uit over de acties waarbij schilderijen worden besmeurd met soep en aardappelpuree...

un ouvrier de la onzième

spuit elf / werker van het elfde uur
('een arbeider van het elfde')

In eerste instantie denk je misschien aan werknemers die hun bed niet uit kunnen komen en om elf uur 's ochtends, als iedereen al lang en breed aan het werk is, als spuit elf ook nog eens komen aankakken, maar dat is niet zo. De uitdrukking is afkomstig uit een parabel uit de Bijbel, om precies te zijn het Evangelie volgens Mattheüs. Daarin neemt een werkgever 's ochtends vroeg werknemers aan om in zijn wijngaard te werken en belooft hun één zilverling per dag te betalen. Gedurende de dag, tijdens het derde, zesde, negende en tenslotte het elfde uur blijft hij nieuwe werkers aannemen. Als het twaalfde uur daar is (er bestond duidelijk nog geen achturige werkdag...) begint hij de laatstgekomenen (de werkers van het elfde uur) uit te betalen. Zij krijgen net als de arbeiders die al vanaf het eerste uur werkten precies één zilverling. Daarop gaan de arbeiders die twaalf uur gewerkt hebben protesteren. Het is toch niet eerlijk dat je voor één uur werk hetzelfde krijgt uitbetaald als voor twaalf uur werk? De werkgever antwoordt dat hij toch gewoon doet wat is overeengekomen: één zilverling per dag. Iedereen was aanvankelijk werkloos, of je nu 's morgens vroeg of later op de dag bent aangenomen. Hij heeft die laatstgekomenen werk aangeboden omdat ze de hele dag geen werk aangeboden hadden gekregen. En als werkgever mag hij toch zelf beslissen over hoe hij zijn geld uitgeeft? En hij wil de laatsten graag hetzelfde geven als de eersten. Vandaar de bijbelse spreuk: 'de laatsten zullen de eersten zijn (en de eersten zullen de laatsten zijn)'. Met de parabel wilde Jezus zeggen dat het nooit te laat is om zich te bekeren en bij hem te komen, het maakt niet uit wanneer je tot inzicht komt, alleen dát je tot inzicht komt.
Zou dat de eerstgekomenen overtuigd hebben?...

volgende keer:
gaan we de bak in...

les absents ont toujours tort

afwezigen/weglopers hebben altijd ongelijk

Het is gemakkelijk om iemand die er niet is als schuldige aan te wijzen.
Als je op een belangrijke vergadering niet aanwezig bent, kun je niet meebeslissen en zullen anderen dat voor je doen. Loop je weg uit een delegatie, dan is dat jammer voor je. Je zult er misschien gegronde redenen voor hebben gehad, maar de praktijk zal uitwijzen dat 'weglopers altijd ongelijk hebben'...

volgende keer:
vinden we spuit elf...

y a pas photo

geen twijfel mogelijk / zo klaar als een klontje
('er is geen foto')

Dit is een tamelijk recente uitdrukking, voor het eerst opgetekend in de jaren '80 van de twintigste eeuw. Soms komen bij paardenraces (en wielerkoersen, maar dan gaat het uiteraard niet om paarden...) twee paarden zo dicht bij elkaar over de finishlijn dat een fotofinish nodig is om te bepalen wie de winnaar is. Die foto wordt overigens bij paardenraces automatisch genomen. Maar soms is de afstand tussen het winnende paard en het volgende paard zo duidelijk dat met het blote oog goed waarneembaar is wie de race heeft gewonnen en de foto dus eigenlijk niet nodig is.

volgende keer:
bespreken we het ongelijk van de afwezigen...

se taper la cloche

zijn buikje rond eten / lekker schranzen
('zich op de klok tikken')

Een cloche is eigenlijk een klok, maar betekent in het argot ook wel 'hoofd', ook een bolvormig (en vaak hol...) 'voorwerp'. In 1900 betekende se taper la tête 'zich vol eten'. Taper is 'tikken, kloppen', maar se taper wordt ook vaak gebruikt in de betekenis 'naar binnen werken'. Se taper la cloche betekende ooit eerder 'zich bezatten, dronken worden', maar de betekenis is verschoven naar 'je buik rond eten'. Als je je volvreet wordt je buik ook zo rond als een klok. Bijkomend toeval is trouwens dat een stolp waarmee een warme maaltijd kan worden bedekt in het Frans vanwege zijn klokvormige uiterlijk ook een cloche wordt genoemd.

volgende keer:
gaan we op de foto...

mon petit doigt m'a dit que...

de kaboutertjes hebben me verteld...
('mijn pink heeft me gezegd...')

Mijn zus voerde toen ze nog heel jong was uitgebreide gesprekken met de voet van mijn vader. In een sok gestoken bewoog hij zijn grote teen alsof hij ja knikte of nee schudde terwijl mijn zusje hem allerlei vragen stelde. Minder lenige personen zouden dit spel misschien eerder met hun vinger spelen en dat wordt natuurlijk al weer een stuk geloofwaardiger voor kinderen als je die vinger bekleedt met een vingerpop, zoals op het plaatje. Maar die pop is helemaal niet nodig, evenmin als dat het geval was bij mijn vaders voet. Als je je kind wijs maakt dat je pink je iets in je oor gefluisterd heeft, dan vertel je iets achteraf en dan is de vermomming dus niet nodig. En als je geloofwaardig wilt maken dat je voet je dat heeft ingefluisterd, dan moet je wel uiterst lenig en flexibel zijn... Een voorbeeld hiervan is zelfs opgetekend in Le Malade imaginaire ('de ingebeelde zieke') van Molière: Voilà mon petit doigt qui gronde quelque chose. (Il met son doigt à son oreille.) Attendez. Eh ! ah ! ah ! oui ? Oh, ah ! voilà mon petit doigt qui me dit quelque chose que vous avez vu, et que vous ne m'avez pas dit waarin het personage zijn pink naar zijn oor brengt en beweert dat die hem iets vertelt wat de ander gezien maar niet gezegd heeft...

volgende keer:
geven we een tik op de klok...

panneaux insolites : halte aux anglicismes !

Stop de anglicismen!

Menigeen beklaagt zich om het feit dat onze taal zo belaagd wordt door het Engels. We denken soms dat dat een typisch Nederlands verschijnsel is, maar dat is niet zo. Wel is het misschien zo dat wij het ons 'laten overkomen' en dat we het soms misschien zelfs stimuleren (denk aan het gebruik van de Engelse taal op Nederlandse universiteiten), terwijl er in het Frans in ieder geval verwoede pogingen worden gedaan om de taal 'zuiver te houden'. Het Frans wordt ook overspoeld door Engelse woorden en uitdrukkingen. Woorden als faire du shopping en week-end zijn helemaal ingeburgerd. In Québec, het Franstalige Canada, dat zich dagelijks moet verdedigen tegen de overmacht van het Engels (75 % van de Canadezen spreekt Engels) heeft men het hier liever over magasiner of faire du lèche-vitrines (lett. 'etalages likken') en fin de semaine. Op de stop(verkeers)borden in Québec staat niet het internationale STOP maar ARRÊT. Overigens ontkomen ook de Québécois niet aan enige vorm van verengelsing. Zo heet in Québec een lift niet een ascenseur zoals in Frankrijk en België maar een élévateur. Er worden wel voortdurend Franstalige varianten bedacht voor nieuwe Engelse woorden die de taal 'bedreigen'. Vaak halen die het niet. Een succesvol voorbeeld is echter courriel voor e-mail. Het is op dezelfde manier samengesteld als het Engelse woord (electronic mail): courrier électronique. Een greep uit het enorme repertoire: florilège ('bloemlezing) voor best of, tenue souhaitée voor dress code, fausse information of infox voor fake news, égoportrait voor selfie, pourriel voor spam (vind ik persoonlijk wel een mooie: je had al courriel uit courrier électronique voor e-mail, en dan gecontamineerd met pourri - pourriture ('rot, bedorven) tot pourriel), mécène ('mecenas') voor sponsor en mode rétro voor mode vintage.

volgende keer:
gaan we met het vingertje wijzen...

français de la rue : wesh !

Hee! Ik ben een groot stuk tuig!

hee! wat?

Zoals veel straattaal, komt het tussenwerpsel Wesh uit het Arabisch. Het is een verkorting van Wesh rak ? dat in het Arabisch van Marokko, Algerije en Tunesië zoiets betekent als 'Hee, hoe gaat het?' Men denkt dat het in het Arabisch terecht is gekomen uit het berberse ach dat 'wat?' betekent.
In de Franse straattaal kan het gebruikt worden als een vriendelijke begroeting: Wesh, cousin ! of gewoon als een uitroep ('Hee!') zoals ook op het plaatje het geval is. Het woord caillera dat het meisje er gebruikt is weer een verlan-versie van racaille, het woord waarmee president Sarkozy in 2005 de wereld schokte toen hij het gebruikte om er n.a.v. de rellen in Parijse voorsteden de jongeren ermee aan te duiden: Vous en avez assez de cette bande de racailles ? On va vous en débarrasser ! ('Hebt u genoeg van die bende straattuig? We zullen u ervan afhelpen!').

volgende keer:
spreken we een woordje franglais...

une vieille baderne

een ouwe lul / een ouwe zak
('een oude tres')

In de tweede helft van de achttiende eeuw was een baderne in de marine de benaming voor een tres (gevlochten touwwerk) die gebruikt werd om masten te verstevigen en ze te beschermen tegen vocht en wrijving met andere schepen.Ze werden ook gebruikt in matten om hout te beschermen op schepen die dieren transporteerden. De badernes werden gemaakt van oud touwwerk dat niet meer geschikt was voor andere functies. Midden negentiende eeuw kreeg het woord de figuurlijke betekenis van 'mensen/personeel dat niet goed meer inzetbaar is'. Aanvankelijk werd het vooral gebruikt voor oude zeelui, vervolgens voor alle oude militairen en inmiddels voor zo'n beetje iedere ouwelul...

volgende keer:
bespreken we een populair tussenwerpsel...

ne pas se laisser prendre sans vert

zich niet laten verrassen / een gewaarschuwd mens telt voor twee
('zich niet zonder groen laten nemen')

Om te beginnen is de uitdrukking van vandaag bijna uit de omgangstaal verdwenen en vind je hem alleen nog terug in een aantal literaire werken. Hij gaat terug op een gebruik van volksvermaak, waarbij je in de maand mei altijd een aantal vers geplukte groene blaadjes bij je moest hebben. Werd je op een onverwacht moment betrapt zonder blaadjes of met verwelkte blaadjes op zak, dan verloor je het spel. Je moest dan een boete betalen die werd ingelegd in een soort fooienpot waaruit eenvoudige feestjes buiten Parijs werden betaald.

volgende keer:
is het weer mijn ouwelullendag...

les bonnes fortunes

gelukkig in de liefde, veel veroveringen, succes bij de vrouwen/mannen
('de goede fortuinen')

In onze taal kan het woord fortune ('fortuin, lot, geluk') geen meervoud krijgen, in het Frans kennelijk wel, in ieder geval in deze uitdrukking. En 'gelukkig in de liefde' dekt niet helemaal de lading want dat kan zeker gelden voor iemand die al zijn of haar leven lang gelukkig samen is met zijn of haar geliefde. Het gaat hier namelijk om iemand die op het liefdespad met succes vele veroveringen maakt. Zulke personen raken echter vaak verveeld als zo'n verovering eenmaal gemaakt is en gaan dan dus snel op zoek naar nieuw 'liefdesgeluk'. 
In de zeventiende eeuw werden met les bonnes fortunes de gunsten bedoeld die vrouwen verleenden aan hun mannelijke veroveraars, te weten 'amoureuze ontmoetingen'.

volgende keer:
laat een groentje zich niet verrassen...

dépouiller le vieil homme

met een schone lei beginnen / schoon schip maken
('de oude man villen/beroven')

De uitdrukking van vandaag heeft een religieuze achtergrond. Met le vieil homme, ook wel le vieil Adam wordt de zondaar bedoeld die zijn zonden aflegt en een nieuw leven begint. In de bijbel is het Paulus die de oude mens tegenover de nieuwe mens zet, die niet meer leeft naar zijn teleurstellende begeerten maar een spiritueel leven leidt zoals God het bedoeld heeft. 

Nu kan het ook gezegd worden van mensen die een bepaalde slechte gewoonte zoals roken of drinken afleggen en opnieuw beginnen zonder toe te geven aan deze verleidingen in de hoop een gezonder en beter leven te leiden.

volgende keer:
zijn we gelukkig in de liefde...