a cheval sur

zowel als / aan beide / in ... en in...
('te paard op')

We bespraken al eens een betekenis van de uitdrukking être à cheval sur. Als je à cheval sur les principes bent zoals mijn tweede corrector gisteren, dan houd je streng aan je beginselen vast of ben je een pietje precies. Maar de uitdrukking kan ook betekenen dat iets zich aan twee kanten bevindt - zoals je te paard je benen aan beide kanten van het paard houdt - zoals in à cheval sur le fleuve, 'aan beide oevers'. Een van de dames op de foto bedoelt te zeggen dat ze in juli en augustus (een deel van beide maanden aaneengesloten) op vakantie gaat: cet été, je pars en vacances à cheval sur juillet et août. De andere dame vat de uitdrukking echter letterlijk op en reageert: Moi aussi. Mais mois, j'y vais en voiture ! ('ik ook (ik ga ook op vakantie), maar ik ga met de auto (niet te paard)').

volgende keer:
hebben we een onbegrijpelijke bijdrage...

faire passer la pilule

iets niet te hard aan laten komen / de pil verzachten
('de pil laten passeren')

Sommige pillen zijn zo dik en bitter, dat het niet voor iedereen meevalt om ze in één keer door te slikken. Denk aan de gewone paracetamol, die je met enige moeite in tweeën kunt splitsen, of een flinke capsule die zonder een slok water al gauw in je keelgat blijft steken. En zoiets bitters dat bovendien moeilijk oplosbaar en lastig door te slikken is, staat figuurlijk al snel voor een probleem dat moeilijk 'te verteren' is. Als je daar een beetje hulp bij kunt krijgen, is dat natuurlijk mooi meegenomen. Je hoort ook wel varianten op deze uitdrukkingen, zoals la pilule ne passe pas ('dat is niet te verteren') en onlangs kwam ik nog een mooie allitererende versie tegen: la pilule peine à passer ('dat is moeilijk te verteren', lett. 'de pil heeft moeite om te passeren').

volgende keer:
gaan we te paard...

faire les quatre cents coups

zijn wilde haren kwijtraken / streken uithalen / de bloemetjes buiten zetten
('de vierhonderd streken doen')

Les 400 coups is de titel van een beroemde coming-of-age-film van François Truffaud uit 1959, maar de uitdrukking bestond al veel langer. Deze verwijst naar het feit dat koning Lodewijk XIII vierhonderd kanonschoten liet afgaan om de protestanten in Montauban schrik aan te jagen. Het woord coup ('slag, schot') heeft er in de loop der jaren vele betekenissen bijgekregen, waaronder die van 'streek'. Die laatste is de meest toepasselijke betekenis in de huidige uitdrukking faire les quatre cents coups die zoiets betekent als 'de bloemetjes buiten zetten door alle mogelijke streken uit te halen'.

volgende keer:
moeten we een bittere pil slikken...

pleurer toutes les larmes de son corps

tranen met tuiten huilen
('alle tranen uit zijn/haar lichaam huilen')

Stel je voor dat je een vaste voorraad tranen in je lijf hebt en dat je een zo groot verdriet te verwerken hebt, dat je je door de hele voorraad heen werkt, dat is een beetje het beeld bij deze uitdrukking krijgt. Is het dan te hopen dat die voorraad even niet wordt aangevuld?

volgende keer:
halen we vierhonderd streken uit...

se faire du mouron

er grijze haren van krijgen / zich te sappel maken
('zich muur maken')

Is dit nou een muurbloempje? Nee, maar het bloemetje heet wel 'muur', in het Frans mouron. En dat bloemetje, althans het woord ervoor, staat sinds halverwege de negentiende eeuw in het argot voor 'haar'. Je moet de uitdrukking, die overigens pas in 1948 in de Franse taal werd aangetroffen, dus lezen als se faire des cheveux ('zich haren maken, haren krijgen'). En als iets je dwarszit, gaat dat al gauw in je haren zitten. Zo kun je je arracher les cheveux ('de haren uit het hoofd trekken'). Maar in het geval van de uitdrukking van vandaag moet je het zien als se faire des cheveux blancs (lett. 'witte haren krijgen', wij zeggen 'grijze haren krijgen'). 

volgende keer:
huilen we tranen met tuiten...

panneaux insolites : cheveu sur l'écran

 

haar op het scherm

'Alleen maar om het plezier dat je twee seconden hebt geprobeerd het haartje van je scherm te halen'...

volgende keer:
krijg je er grijze haren van...

français de la rue : galoche

(tong)zoen
('klompschoen')

In het standaard Frans is een galoche een klompschoen, niet de volledig houten schoen die tot het traditionele Nederlandse erfgoed behoort, maar zo'n klomp van leer met houten zolen. In de omgangstaal kan het ook staan voor een langwerpige, puntige of juist enigszins gekromde kin, laten we dus zeggen een karakteristieke kin. Maar in straattaal is het een dikke (tong)zoen die 'gerold' (rouler une galoche) of 'geklapt' (claquer une galoche) wordt.

volgende keer:
maken we schoon scherm...

pur et dur

echt / onvervalst / ten top / puur
('puur en hard')

Zowel reclame als uitdrukkingen zijn dol op rijm. Vaak gaat het daarbij om alliteraties ('wis en waarachtig, spik en span, kort en krachtig'), maar soms ook om eindrijm zoals in de uitdrukking van vandaag en als dat dan ook nog kort en krachtig kan, dan is het helemaal mooi. En zo kun je dus bijvoorbeeld in het Frans zeggen: c'est du vandalisme pur et dur ('dat is puur vandalisme') of êtes-vous un fan pur et dur de football ? ('bent u een echte/onvervalste voetbalfan?')

volgende keer:
rollen we een dikke schoen...

sans tambour ni trompette

met stille trom
('zonder trommel of trompet')

Om de manschappen moed in te spreken werden militaire troepen vroeger begeleid door muziekinstrumenten, met name trommels en trompetten, als ze ten strijde trokken tegen de vijand. Als de strijd slecht verliep ging wat er over was van de instrumentalisten weer mee, maar als de troepen zo discreet mogelijk van het slagveld moesten vertrekken, was het uiteraard van het grootste belang dat stil te doen, en dan zijn trommelaars en trompettisten uiteraard de eersten die er het zwijgen toe moeten doen. In dat geval vertrokken de soldaten sans tambour ni trompette, in het Nederlands 'met stille trom'.

volgende keer:
houden we het zuiver en hard...

voir Naples et mourir

eerst Napels zien en dan sterven
('Napels zien en sterven')

Een kleine halve eeuw geleden had het verfmerk Flexa een variant bedacht op de uitdrukking van vandaag: 'Eerst Flexa zien, dan verven!' Het is maar de vraag of de gemiddelde talenkennis van de Nederlander 46 jaar later nog toereikend zou zijn geweest om de knipoog in deze reclameslogan te herkennen. En zelfs als we naar de oorspronkelijke uitdrukking gaan, dan is het de vraag of we die wel meteen begrijpen. Voor velen is de eerste associatie bij de naam Napels misschien die van georganiseerde misdaad en arme wijken waar de was aan de gevels hangt te drogen. Terwijl de wens om Napels te zien zou moeten staan voor een zo dierbare wens dat je daarna met een gerust hart dood zou kunnen gaan. De oorspronkelijke versie van de uitdrukking was Italiaans: Vedi Napoli e poi muori! en is in onze taalgebieden verspreid dankzij Goethe na zijn verblijf in Italië van 1786 tot 1788. Toch had Napels ook in die tijd al een discutabele reputatie. Le mal de Naples stond voor sifylis en in de zeventiende eeuw (ruim 100 jaar voor Goethes bezoek aan Italië dus) bedoelde men met aller à Naples sans passer par les monts (lett. 'naar Napels gaan zonder de bergen te passeren') dat je een SOA op had gelopen. Als je niet oppaste, gebeurde dat sterven dus vanzelf...

volgende keer:
vertrekken we met stille trom...

les délices de Capoue

een wellustig leven / op je lauweren rusten
('de lekkernijen/weldaden van Capua')

Van iemand dier er de voorkeur aangeeft direct te genieten van de onmiddellijke weldaden van iets in plaats van te wachten op een wellicht grotere opbrengst verder in de toekomst (heb ik het nu bijvoorbeeld over mezelf als ik over twee maanden voor 25 % met deeltijdpensioen ga of probeer ik daarmee alleen een status quo te handhaven?), kan in het Frans gezegd worden dat hij of zij geniet van de délices de Capoue. Je voelt waarschijnlijk wel aan dat het iets met de Klassieke Oudheid te maken heeft. En dat klopt. We moeten teruggaan naar het jaar 215 voor Christus, toen de Carthaagse legeraanvoerder Hannibal na met zijn leger en olifanten over de Alpen te zijn getrokken, optrok naar Rome. Onderweg daarheen kwamen de soldaten uitgeput aan in Capua (tegenwoordig Santa Maria de Vetere), een van de rijkste en mooiste steden in het antieke Italië. De soldaten van Hannibal namen de stad in en wilden er graag genieten van al het moois dat de weelderige stad te bieden had. Het was winter en in plaats van meteen op te trekken naar Napels, besloot Hannibal zijn troepen de kans te geven op adem te komen in het aardse paradijs van Capua.Tijdens de maanden die ze er doorbrachten verloren veel soldaten hun vechtlust en motivatie, kregen er relaties en hadden ze dus veel moeite om de militaire discipline terug te vinden die nodig was om hun karwei af te maken. En dat lukte dus ook niet. De Romeinen veroverden Capua weer terug en maakten het met de grond gelijk om het te straffen voor het huisvesten van de Carthaagse vijand. 
Tegenwoordig wordt de uitdrukking dan ook vooral gebruikt om mensen te waarschuwen niet te snel op hun lauweren te gaan rusten...

volgende keer:
bekijken we wat de Carthaagse troepen hadden gedaan als ze wel waren opgetrokken naar Napels...

la cinquième roue du carrosse

het vijfde wiel aan de wagen
('het vijfde wiel van de koets')

Soms hoor je mensen zeggen 'derde wiel van de wagen', wat een beetje merkwaardig klinkt als je je bij een wagen een auto voorstelt, maar rijtuigen hadden vroeger vier of twee wielen en dan begrijp je weer dat je met drie wielen er niet een mist, maar er juist een te veel hebt. Veel duidelijker is het natuurlijk met het imaginaire vijfde wiel aan de wagen. Dat lijkt hoe dan ook overbodig, hoewel... een bekend merk scootmobielen heeft nu ook een vijfwiels modiel bedacht dat net als de driewieler ten opzichte van de fiets meer steun en stabiliteit zou moeten bieden dan de traditionele vierwielse variant. Dient het vijfde wiel aan de wagen toch nog een zeker nut...

volgende keer:
genieten we van wat Capua ons te bieden heeft...

dessins humoristiques : 40 minutes sans smartphone

40 minuten zonder smartphone

Vorige week werden in Colombia vier kinderen levend teruggevonden in de jungle. Zouden onze kinderen - zouden wijzelf - dat ook kunnen? Dat is een legitieme vraag die we ons kunnen stellen. De moeder op de spotprent hoeft er niet lang over na te denken:  'Die van ons zouden nog geen 40 minuten overleven zonder smartphone!'

volgende keer:
voelen we ons het vijfde wiel aan de wagen...

français de la rue : falzard

ik heb waarschijnlijk
de verkeerde broek
aangetrokken...

broek

De herkomst van dit woord is onbekend, maar het komt zelfs voor in het werk van Marcel Proust, die het spelt als phalzard. En Raymond Queneau (Exercices de style, Zazie dans le métro) spelt phalzar. Die spelling met ph- zou normaal gesproken een Griekse oorsprong moeten verraden. Dan zou alleen het in aanmerking woord σαλβάρι (salvari) in aanmerking komen dat 'opbollende broek' betekent, maar dat kun je eigenlijk meteen weer terzijde schuiven. Er staat geen ph- in het woord, maar een b, die weliswaar als een v wordt uitgesproken in het Nieuwgrieks en dan zouden de v en de s ook nog eens verwisseld zijn, allemaal heel vergezocht. Al even vergezocht zijn misschien door anderen aangeleverde verklaringen die het zoeken in een argotverbastering van het woord phallus. Daar zakt eerlijk gezegd mijn broek van af...

volgende keer:
vragen we ons af hoe het staat met de geografische kennis van de Franse jeugd...

roupie de sansonnet

een peulenschil / een wissewasje
('een spreeuwroepie')

Sinds de beroemde vogelspottersketch van Toon Hermans zijn we allemaal bekend met (de zangkunst van) de polifinario, de kroet en... de roepie-roepie. De polifinario is kennelijk een heel gewichtige vogel die zijn naam heeft gegeven aan een al even gewichtige cabaretprijs, maar de roepie-roepie kan hier helaas niet aan tippen, althans niet de Franse variant, de roupie de sansonnet. Een sansonnet is een spreeuw en een roupie is tegenwoordig bekend als een munteenheid van landen als India en Mauritius. Maar in de dertiende eeuw was een roupie een 'snottebel', een betekenisloos gevalletje dus dat indien mogelijk meteen door een zakdoek wordt weggeveegd. Maar waarom een 'spreeuwsnottebelletje'? Als een spreeuw al in staat zou zijn om snottebellen te produceren, dan zullen die waarschijnlijk inderdaad nog een stuk onbeduidender (van omvang in ieder geval) zijn dan menselijke exemplaren, maar misschien heeft ook de klankovereenkomst met sans sou ('zonder stuiver, blut') ermee te maken. Of moeten we het lezen als sans son nez (de snottebel dus 'zonder zijn neus', nog onbeduidender dus).

volgende keer:
hebben we een bijdrage waar je broek van af zakt...

homme de paille

stroman
('man van stro')

Het woord 'stroman' roept al snel het beeld op van een vogelverschrikker, maar het is niet zeker dat dat ook het geval was in de zeventiende eeuw, toen het begrip ontstond. Het woord paille ('stro') verwees eerder naar armoede. Een 'man van stro' was een arme, iemand zonder financiële middelen en dus van weinig maatschappelijke waarde. Toch is daarmee nog geen bevredigende verklaring gegeven voor het begrip 'stroman'. Misschien speelt de 'stropop' hierin nog een rol: een met stro gevulde pop die gebruikt werd in legeroefeningen als 'gewillig' slachtoffer om messteken en andere verwondingen op te lopen in plaats van de opdrachtgever.

volgende keer:
vragen we ons af of er echt een vogel bestaat die 'roepie-roepie' roept...

victoire à la Pyrrhus

een pyrrhusoverwinning

Een uitdrukking die iedereen waarschijnlijk wel kent, maar wie was nou die Pyrrhus en hoe zag zijn overwinning er uit? 
Wel, in 280 voor Christus was Pyrrhus koning van Epeiros in Griekenland, toen hij bij Herakleia de Romeinen een nederlaag bezorgde. Hij beschikte over een leger van 20 à 25.000 man en een twintigtal Indische olifanten. Vooral deze dieren boezemden de Romeinen angst in en daarmee bezorgden ze Pyrrhus zijn overwinning. Een jaar later behaalde Pyrrhus weer de overwinning in Ausculum. Beide overwinningen kostten echter de meerderheid van zijn mannen het leven. Daarom riep Pyrrhus op een gegeven moment uit: 'Nog zo'n overwinning en ik keer in mijn eentje terug naar Epeiros!' Sommige geschiedschrijvers maakten daar zelfs van: 'Nog zo'n overwinning en we zijn verloren!"

volgende keer:
zoeken we een stromannetje...

vaincre le signe indien

de ongeluksspiraal doorbreken
('het indianenteken overwinnen')

Het 'indianenteken' in deze uitdrukking (rechtstreeks vertaald uit het Engelse indian sign) verwijst hier naar de rituelen die een sjamaan uitvoert en waarvan gedacht werd dat ze iemand konden vervloeken. Alleen mensen met een zuiver hart en met een grote dapperheid zouden aan deze vervloeking kunnen ontkomen. Van iemand die een hele serie ellendige zaken was overkomen om vervolgens plotseling een kalm, zorgenloos leven te kunnen leiden, werd dus gezegd dat hij of zij het indianenteken (lees: de vervloeking) had overwonnen.

volgende keer:
behalen we een pyrrhusoverwinning...

un homme averti en vaut deux

vergelijking met meerdere onbekenden

een gewaarschuwd man telt voor twee
('een gewaarschuwd man is er twee waard')

De uitdrukking van vandaag bestaat in onze beide talen en heeft in feite geen uitleg nodig. Avertir heeft sinds de zeventiende eeuw de huidige betekenis van 'waarschuwen' (daarvoor was er niet echt een ander nodig om deze functie te vullen, un homme averti was eerder een uit zichzelf 'alert' man). Hoe dan ook, uit eigen beweging of gewaarschuwd door een ander, je bent vaak beter af als je op je hoede bent. 

volgende keer:
laten we ons waarschuwen door indianensignalen...

dessins humoristiques : Larousse

 

- Wie is het intelligentst, een blonde, een bruin- 
of een roodharige ?
- De roodharige, daar hebben ze een woordenboek
ven gemaakt!

roodharigen zijn het intelligentst

Als het over haarkleur gaat, dan wordt voor 'rood' niet rouge gebruikt, maar roux ('rood, rossig'). De vrouwelijke vorm daarvan is rousse. La rousse is dus de benaming voor 'de roodharige vrouw'. Aaneengeschreven vormt het tevens de naam van de beroemdste Franse woordenboeken en encyclopedieën: de Larousse. Zelf had ik ooit ook rood haar, maar of het ook voor mannen geldt? Ik zou dan Leroux geheten hebben en niet Larousse...

volgende keer:
telt een gewaarschuwd man voor twee...

français de la rue : tuyau

tip
('buis, slang')

Hoe het woord voor 'buis' en 'slang' (een tuyau d'arrosage is een 'tuinslang', een tuyau d'échappement een 'uitlaatpijp' en een tuyau d'incendie een 'brandslang') zich ontwikkeld heeft tot het woord voor een inlichting, een tip, is niet helemaal duidelijk. Je zou eventueel kunnen denken aan de uitdrukking dire quelque chose dans le tuyau de l'oreille ('iemand iets in het oor fluisteren'), maar dan blijft de tuyau (in dit geval de gehoorgang) verwijzen naar het 'vervoermiddel' en niet naar de boodschap zelf, zoals ook het geval zou zijn bij het spreken door een buis, en zo'n metonymische betekenisoverdracht komt inderdaad wel voor in de taal. Aardig om te weten bovendien is dat het woord tuyau dezelfde herkomst heeft als ons woord 'tuit' en ook in verband wordt gebracht met de klanknabootsing 'tuut' en 'twiet' voor vogelgeluiden. 

volgende keer:
slaan we het woordenboek er op na...

tourner la page

Soms is het niet genoeg de pagina om te slaan.
Je moet een ander boek nemen.

met een schone lei beginnen
('de bladzijde omslaan')

Sinds het begin van de negentiende eeuw verwijst deze uitdrukking naar het omslaan van een pagina in een historisch boek, waarbij het omslaan van de pagina symbool staat voor het betreden van een nieuw historisch tijdperk en daarmee dus van een nieuwe fase in je leven. Door de bladzijde om te slaan bedek je ook de voorgaande geschiedenis, zodat je inderdaad met een schone lei kunt beginnen.

volgende keer:
krijgt u een tip via de buizenpost...

tour d'ivoire

ivoren toren

De ivoren toren wordt voor het eerst genoemd in het Hooglied in de bijbel (in het Frans Cantique des Cantiques). Daarin wordt de hals van een vrouw vergeleken met een ivoren toren. Maar de huidige betekenis die wordt gegeven aan de ivoren toren stamt uit een gedicht van Sainte-Beuve uit zijn bundel Les Consolations (1830), waar de toren het symbool is van een plek - hoog verheven boven het gewoel van alledag - waar je je kunt terugtrekken en waarin de dichter - ver weg van alle dagelijkse strubbelingen - zich kan isoleren van de wereld om zich in alle rust te wijden aan het maken van mooie verzen, zoals een ambachtsman minutieus en aandachtig ivoor bewerkt.

volgende keer:
slaan we een bladzijde om...

tomber en quenouille

verloederen / verloren gaan
('in een lisdodde vallen')

Gisteren bespraken we de dubbelhartige houding van de mens met zijn trouwe viervoeter, vandaag die van de al even dubbelhartige van de (hetero)man voor zijn trouwe 'tweevoeter', de vrouw. We zien het maar al te vaak. Mannen (en vrouwen) die beweren dat de emancipatie van de vrouw in het westen wel voltooid is, moeten zich nog eens ernstig op het hoofd krabben als ze constateren dat vrouwen nog altijd minder op leidinggevende posities terechtkomen, ze minder betaald worden dan mannen en dat als een beroep 'gefeminiseerd' wordt, zoals bijvoorbeeld in het onderwijs en de gezondheidszorg het geval is, het kennelijk gedaan is met de hoge reputatie van de betreffende beroepen. Terug naar de uitdrukking en naar het woord quenouille erin. Gisteren bespraken we het woord canicule (van het Latijn canicula) dat zich van 'hondje' tot 'hittegolf' heeft ontwikkeld. Het woord quenouille, tegenwoordig het Franse woord voor 'lisdodde', komt van het Latijnse conucula (aanvankelijk colucula) en stond voor een stok met aan het uiteinde afwikkelbare wol, bestemd voor het spinnen, een taak die typisch werd voorbehouden aan vrouwen. En als iets tombait en quenouille, dan 'verviel' het dus tot het domein van de handwerkzaamheden zoals het spinnen van wol, het domein van de vrouwen dus. En de misogynie (vrouwonvriendelijkheid) van de westerse cultuur ging (gaat?) zo ver dat daarmee ook werd (wordt?) verondersteld dat er sprake is of was van kwaliteitsverlies. Als je iets aan vrouwen overlaat, kan het alleen maar kwalitatief minder worden, zo is kennelijk de gedachte eronder. Iets wat dus tombe en quenouille, verloedert en gaat verloren. Daar heeft de westerse man goed garen bij gesponnen...

volgende keer:
komen we uit onze ivoren toren...

un temps de chien

hondenweer

Onze trouwe viervoeter heeft een merkwaardig dubbele reputatie. Aan de ene kant wordt hij gezien als de grootste mensenvriend, aan de andere kant symboliseert hij alles wat vies, kwaadaardig en verachtelijk is. Zo kan iemand een 'hondenhumeur' hebben (une humeur de chien) of een 'hondenleven' (une vie de chien) leiden. Onder sommige moslims werd (en wordt?) het scheldwoord chien de chrétien ('christenhond') wel gehanteerd, terwijl in Palestina in de eerste eeuw na Christus dat scheldwoord ('heidenhond') juist voor niet-christenen werd gebezigd. En zo kunnen we nog wel even doorgaan. Als er iets is waarover we in onze contreien kunnen klagen, dan is het wel het weer, dus is het niet vreemd dat we zowel in Frankrijk als in Nederland kunnen klagen over hondenweer. Daarbij stellen wij ons doorgaans koud, nat en winderig weer voor. Zoniet trouwens in de zuidelijke Europese landen. Daar hebben ze meer te klagen (en met de klimaatverandering wij misschien ook steeds meer) over intens droge en hete dagen. De kans daarop is bij ons het grootst in de periode van 20 juli tot 20 augustus, bekend als de 'hondsdagen', omdat de heldere ster Sirius in het sterrenbeeld Grote Hond dan samen met de zon opkomt en niet te zien is aan de ochtendhemel. Het Franse woord voor 'hittegolf' is trouwens ook canicule, dat letterlijk 'hondje' betekent en ook te relateren is aan de hondsdagen. 

volgende keer:
nu we weten wat een canicula is, vragen we ons af wat een conucula dan weer is...

rendre son tablier

het bijltje erbij neergooien
('zijn/haar schort teruggeven')

Je kunt hem natuurlijk aan de wilgen hangen, maar die moeten dan wel aanwezig zijn. Waarschijnlijker is dat een bediende die gefrustreerd is over zijn of haar werkzaamheden, zijn of haar schort afneemt en aan de werkgever overhandigt of nog waarschijnlijker misschien kwaad op de grond smijt. Al snel is dit gebaar figuurlijk 'ontslag nemen' of 'het bijltje erbij neergooien' gaan betekenen.

volgende keer:
vragen we ons af wat voor weer het wordt...

dessins humoristiques : ferme-la et apporte-moi une bière

- Wist je dat de meeste ongelukken thuis gebeuren?
- Hou je bek en ga een biertje voor me halen!

de meeste ongelukken gebeuren thuis

Had hij nou maar beter naar zijn vrouw geluisterd...

volgende keer:
geeft ze haar schort terug...

français de la rue : se casser la nénette

zich het hoofd breken
('zich de autoborstel breken')

Behalve 'zich het hoofd breken' kan de uitdrukking van vandaag ook 'zich zorgen maken' betekenen en de herkomst is opmerkelijk. Ze is voor het eerst opgetekend in het werk van Céline en lijkt te verwijzen naar een bepaald merk borstel om je auto mee op te poetsen dat vanaf de jaren '40 van de vorige eeuw op de markt was. Maar wat is in hemelsnaam het verband tussen de uitdrukking en dit inmiddels in onbruik geraakte schoonmaakgereedschap voor je auto? Zorgt een vieze auto voor zoveel kopzorgen? Nee, het kan er zelfs niets mee te maken, aangezien de uitdrukking bij Céline in 1944 verscheen en het merk Nénette pas in 1947 op de markt werd gelanceerd. Het woord nénette is een argot-woord dat kan zijn afgeleid van verschillende woorden: enerzijds van comprenette dat je zou kunnen vertalen als 'oordelingsvermogen' en anderzijds van trombinette of bobinette, allebei aanduidingen voor het hoofd, of liever gezegd het gezicht. Een bekendere variant van de uitdrukking luidt dan ook se casser la tête, net als ons 'zich het hoofd breken'.

volgende keer:
constateren we dat de meeste ongevallen thuis gebeuren...

t'as le bonjour d'Alfred

'Ik heb geen foto's gemaakt maar
mijn vrienden die erbij waren kunnen 
persoonlijk getuigen dat Alfred Hitchcock
afgelopen dinsdagavond verscheen in de 
vorm van een pannenkoek! Hee, Alfred,
hoe istie?'

de ballen, hè!
('je krijgt de groeten van Alfred')

De uitdrukking is niet eerder aangetroffen dan 1930 en dat laat zich verklaren door het feit dat de Alfred in kwestie de pinguin Alfred is in de sinds 1925 door Alain Saint-Ogan getekende strip Zig et Puce. Dit personage werd al gauw heel populair en er verschenen dan ook al afgeleide producten met dezelfde naam. En als Zig en Puce in een van hun stripverhalen zich van een tegenstander wisten te ontdoen of hem een les konden leren, besloten ze hun verhaal vaak met een t'as le bonjour d'Alfred ('je krijgt de groeten van Alfred').

volgende keer:
breken we ons het hoofd over een auto-afstoffer...

sentir le fagot

ongelovig zijn / naar de mutsaard rieken / van ketterij verdacht worden / nattigheid voelen
('naar de takkenbos ruiken')

Als je nu een takkenbos ruikt, dan wordt er misschien een vreugdevuur aangelegd of een barbecue, maar enkele eeuwen geleden waren het mensen die op de brandstapel werden gelegd omdat ze verdacht werden van ketterij. De brandstapel in kwestie werd voorzien van takkenbossen (fagots) die ervoor moesten zorgen dat het vuur zich sneller verspreidde. In de zestiende eeuw werd daardoor al gauw van ongelovige personen gezegd dat ze naar de brandstapel, of liever gezegd dus naar de takkenbos ruikten. Toen de brandstapelpraktijken in onbruik raakten, breidde de betekenis van de uitdrukking zich uit naar alle vormen van subversiviteit of zaken die konden leiden tot rechtsvervolging.

volgende keer:
krijgen we de groeten van Alfred...