PROBLEMEN MET DEZE SITE

Beste volgers van dit blog.

Zoals je aan de vorige post kunt zien, functioneert de site niet goed meer. Er wordt slechts een klein deel van mijn posts gepubliceerd. Hopelijk is dit een probleem van tijdelijke aard...

une main de fer dans un gant de velours

een harde hand in een fluwelen handschoen / met zijden handschoentjes aanpakken

('een ijzeren hand in een fluwelen handschoen')

Oorspronkelijk bestond alleen de uitdrukking

volgende keer:

zijn we bofkonten...

tenir les murs

achter de geraniums zitten / duimen draaien

('de muren vasthouden')

Deze uitdrukking is een vrij recente (sinds 1988), hoewel ze vroeger al in een heel andere betekenis bestond, nl. een militaire, waarin muren doorgaans geen andere functie meer hebben dan een huis overeind te houden en als je de tijd hebt om die muren vervolgens te ondersteunen, dan heb je kennelijk niet veel anders te doen. Het zou kunnen dat het Frans de uitdrukking heeft ontleend aan een Algerijnse uitdrukking waarin het gebruikt wordt voor mensen die geen werk (meer) hebben en daarom de hele dag thuis met de rug naar de muur zitten. Waar onze uitdrukking 'achter de geraniums zitten' snel een beeld oproept van bejaarden of mensen die op latere leeftijd hun baan verliezen, kan 

tenir les murs gezegd worden van iedereen die werkeloos thuiszit, of rondhangt, zoals 'hangjongeren', vandaar dat ik ook de betekenis 'duimen draaien' heb toegevoegd, maar laten we niet aan leeftijdsdiscriminatie doen. Tenslotte spreken we sinds enige jaren ook van 'hangouderen'...

volgende keer:

pakken we het met zijden handschoentjes aan...

malheureux comme les pierres

doodongelukkig

('ongelukkig als de stenen')

Tja, als steen moet je maar over je laten lopen, door jan en alleman en door dieren met hoefijzers, zonder dat je er iets tegen kunt doen of zonder dat je überhaupt maar kunt reageren, of zonder je zelf uit de voeten te kunnen maken. Dat is toch buitengewoon ongelukkig?

volgende keer:

gaan we achter de geraniums zitten...

c'est bath !

jofel! / leuk! / tof!

Nee, dit zijn geen deelnemers aan een quiz over de Engelse taal. Het woord lijkt misschien wel Engels, maar het heeft niets met het Engelse 'bad' te maken. De uitdrukking dateert uit de negentiende eeuw en zou een afkorting zijn van het bargoense batif dat 'leuk, mooi, nieuw' betekende.
Of heeft het toch met het Engelse 'bad' te maken hebben? Sommigen brengen het namelijk in verband met de stad Bath, die in de achttiende eeuw heel hot was in de high society. Nog niet zo lang geleden werd iemand die bedreven was in bed bath au pieu of bath au plumard genoemd (zowel pieu als plumard zijn benamingen voor het bed). Tegenwoordig noemt men zo iemand eerder un bon coup...

volgende keer:
vragen we ons af hoe een steen zich voelt...

un coup de semonce

een waarschuwing / schot voor de boeg

Het werkwoord somondre (later semondre) waarvan het zelfstandig naamwoord semonce is afgeleid betekende in de elfde eeuw 'iemand ergens toe uitnodigen'. Een eeuw later betekende het 'iemand dringend om uitleg vragen'. In de dertiende eeuw betekende het 'iemand dagvaarden' en in de vijftiende eeuw werd het gebruikt om 'iemand te berispen, een waarschuwing te geven'. In de zeventiende eeuw betekende het 'iemand berispen'.
In de achttiende eeuw was een semonce in de scheepvaart een bevel aan een ander schip om kleur te bekennen door de vlag te hijsen. Op die manier was het mogelijk de identiteit van het andere schip vast te stellen. In een tijd zonder mobiele telefoons of andere geraffineerde communicatiemiddelen werd het teken daartoe gegeven door een kanon af te schieten die net het doel miste, een waarschuwingsschot ofwel een 'schot voor de boeg'. Het andere schip begreep uiteraard dat een eventueel volgende schot zijn doel niet zou missen. En zo staat de coup de semonce tegenwoordig nog steeds voor een stevige waarschuwing waaraan je maar beter gehoor kunt geven...

volgende keer:
nemen we een bad in Bath?

le bran de Judas

(zomer)sproeten
('de grove zemelen van Judas')

Bran is een benaming voor de grove zemelen, die vroeger waardeloos werden gevonden en dus werden weggegooid. Misschien zie je nu al een verband met sproeten, die ook op een gezicht lijken te zijn gegooid. Maar er zitten nog andere minder smakelijke connotaties aan vast. Al sinds de dertiende eeuw werd het op deze manier in verband gebracht met fecaliën, ook bruin van kleur en alleen waard om weggegooid te worden. Iemand die besmeurd was met excrementen werd ook wel breneux genoemd.
Van Judas Iskariot, de verrader van Christus, wordt wel beweerd dat hij roodharig was. Helaas is het maar weer al te waar dat mensen met een uitzonderlijk uiterlijk, dus ook roodharigen, vroeger een slechte reputatie hadden. Tegenwoordig schelden kinderen trouwens roodharigen nog altijd uit. Terug naar Judas: de sproeten op zijn gezicht konden gezien het voorgaande gemakkelijk worden uitgelegd als de strontsporen van een zich uiteraard niet goed verzorgende verrader. Arme Judas...

volgende keer:
laat even op zich wachten. Ik ga even wandelen in Overijssel...

je m'en moque/soucie/fous comme de ma première chemise

dat interesseert me voor geen meter
('dat laat me koud als mijn eerste hemd')

Waar je bij chemise tegenwoordig eerst denkt aan een herenoverhemd, ging het in de zestiende eeuw, toen de uitdrukking ontstond, over het onderhemd. En wie weet nog hoe zijn of haar eerste onderhemd uit de kindertijd eruitzag?
Ik denk niet dat velen daar een bijzondere herinnering aan koesteren.

volgende keer:
bespreken we het uiterlijk van Judas...

ça ne mange pas de pain

baat het niet dan schaadt het niet
('dat eet geen brood')

Als iets je de kop niet kan kosten, omdat het zo spotgoedkoop is, kun je zeggen dat het 'geen brood eet'. En ook figuurlijk kan het betekenen dat je iets gerust kunt ondernemen omdat het geen nadelige gevolgen zal hebben, ofwel 'baat het niet, dan schaadt het niet'. 
In de zeventiende eeuw was brood het echte basisvoedsel en zolang een uitgave maar niet ten koste ging van de broodvoorraad, dan was er dus niets aan de hand...

volgende keer:
kan het me niet schelen welk hemd ik draag...

panneaux insolites : interdit de faire la gueule

mokverbod?

Tja, je bent in deze coronacrisis zo langzamerhand op alles voorbereid: in de voetbalstadions geldt een juichverbod, en ook als het tegenzit mag je dat niet te luid laten horen, maar... mag je je ongenoegen ook niet meer laten zien? 
Ik weet niet waar dit bordje heeft gehangen, maar ik stel toch voor dat dit verbod wordt opgeheven. Natuurlijk, ik ben optimistisch ingesteld, maar op zijn tijd moeten we toch even kunnen mokken, toch?

volgende keer:
hebben we geen brood meer te eten...

français de la rue : scotché

vast(gelopen) / gebiologeerd / gepakt

Ze lijkt wel een engel, zoals ze is vastgeplakt aan de muur. Voor 'vastplakken' wordt in het Frans vaak het werkwoord scotcher gebruikt, dat is afgeleid van het bekende plakbandmerk Scotch. 
Eenmaal vastgeplakt, kun je je niet meer bewegen. Dat kan ook figuurlijk worden gebruikt, bijvoorbeeld in een zinnetje als l'euro est resté scotché à son cours le plus bas, 'de euro is vast blijven zitten op zijn laagste koers', maar het kan ook betekenen dat je bijvoorbeeld aan een scherm vastgeplakt blijft omdat je zo gepakt wordt door wat daarop te zien is: c'est un film à rester scotché ('dat is een film die je helemaal in beslag neemt', lett. 'waar je aan vast geplakt blijft').

volgende keer:
houden we het liever rustig...

beau comme un camion

een lust voor het oog / een plaatje
('mooi als een vrachtwagen')

O.K., een lelijkerd is hij niet, maar 'mooi als een vrachtwagen'? Het is misschien niet het eerste waar velen van ons aan denken bij het begrip schoonheid, maar goed, over smaak valt niet te twisten (on ne discute pas les goûts et les couleurs). Feit is dat de uitdrukking dateert uit het midden van de twintigste eeuw en de bedenker ervan moet wel iets met vrachtwagens gehad hebben, misschien met die bijzondere exemplaren die je wel in Amerika rond ziet rijden. Wie zal het zeggen?

volgende keer:
bent u aan het beeldscherm vastgekleefd...

courir/taper sur le système

Laat je niet opjutten

op de zenuwen werken
('op het systeem rennen/slaan')

Eigenlijk is deze uitdrukking al een keer eerder ter sprake gekomen toen de variant courir sur le haricot is besproken. Met het systeem wordt hier het zenuwstelsel bedoeld en als je daar flink op gaat slaan, dan gaat dat uiteraard op je zenuwen werken. Behalve taper sur le système kom je ook wel taper sur les nerfs ('op de zenuwen slaan') tegen. Heen en weer rennen is misschien ook een nerveuze bezigheid, dus dat verklaart misschien de variant courir sur le système.

volgende keer:
kijken we naar mooie vrachtwagens...

changer son fusil d'épaule

'Als je je geweer om de andere schouder hangt
is het belangrijk niet van rechts te beginnen
anders breng je het wapen naar links'

de bakens verzetten / het over een andere boeg gooien
('zijn geweer van schouder wisselen')

De woorden van Le Chat verdienen wel wat extra uitleg. O.K. wat wordt bedoeld met 'je geweer om de andere schouder hangen' dat is hierbij duidelijk, maar wie wist nog dat passer l'arme à gauche 'de pijp uit gaan' betekende?
Terug naar de uitdrukking van vandaag, die bestaat sinds de negentiende eeuw: een soldaat moet er natuurlijk onberispelijk uitzien, altijd hetzelfde. Als er dus iets verandert aan zijn outfit, is dat meteen te zien. Het geweer over de andere schouder is daarmee dus symbolisch voor een totaal andere aanpak.

volgende keer:
werken we u op de zenuwen...

remettre les pendules à l'heure

alle neuzen dezelfde kant uit doen wijzen / de zaken op een rij zetten
('de klokken weer op tijd zetten')

Als je het eens wilt worden over de basis van een discussie om vooruit te kunnen gaan of iets weer even recht wilt zetten, dan kun je in het Frans zeggen dat je de klokken weer op tijd zet. Als je een bepaalde opdracht in dezelfde tijd moet uitvoeren, dan is het natuurlijk wel handig als je horloges dezelfde tijd aangeven. Met de smarttelefoons en smartwatches van tegenwoordig gaat dat allemaal automatisch, maar zo is dat lange tijd niet geweest. 

volgende keer:
gooien we het over een andere boeg...

à plein badin

met volle kracht vooruit
('met de snelheidsmeter voluit')

... dus vooral niet met de wijzer op nul. Een badin is een snelheidsmeter in een vliegtuig. Het woord heeft niets te maken met het bijvoeglijk naamwoord badin dat 'schertsend, luchthartig' betekent, noch met het werkwoord badiner ('schertsen, gekscheren') maar alles met Raoul-Édouard Badin, een Franse luchtmachtofficier die in 1914 een snelheidsmeter voor vliegtuigen uitvond.

volgende keer:
zetten we alle klokken gelijk...

panneaux insolites : sangliers

wilde zwijnen

Pas op voor overstekende...

Ja, dan zou ik onmiddellijk op de rem trappen, als wilde zwijnen er zo uit bleken te zien. Ik geloof zeker in de evolutietheorie, maar een zo snelle ontwikkeling zou me toch wel verbazen...

volgende keer:
gaan we met volle kracht vooruit...

rancard - rencard - rancarder

date - afspraakje / inlichten - tippen

De jongen op de foto heeft zo te zien een blind date, te oordelen aan de roos in zijn mond. Een date of afspraakje is een rendez-vous in het Frans; letterlijk is dat een soort opdracht: 'begeeft u zich (naar die en die plaats)'. 
Het woord rencard lijkt ongeveer op hetzelfde moment (eind negentiende eeuw) op verschillende manieren te zijn ontstaan. Het eerst werd het in 1889 aangetroffen met de betekenis 'inlichting, informatie' en wordt in verband gebracht met de werkwoorden racorder ('instrueren') en recorder ('vertellen, verslag doen') en ook wel met het bargoense rencarter ('inschrijven in het register van de politie'). In 1898 is het voor het eerst opgetekend in de nu meest gebruikte betekenis 'date, afspraak'. Over de oorsprong van het woord is men het niet eens. Sommigen brengen het in verband met rencarrer ('weer naar huis of naar een veilige plek gaan na iets te hebben uitgespookt') of met het al eerder genoemde bargoense rencarter dat ook 'een (uitnodigings)kaartje sturen' kan betekenen. Of het is misschien gewoon een verkorting van rencontre ('ontmoeting'). 
Een rancard kan ook een 'tip', 'inlichting' betekenen, die misschien door de politie weer naar de prullenbak wordt verwezen: mis au rancart (met een t inderdaad)... Het blijft toch een fascinerende taal.

volgende keer:
passen we op voor bijzonder overstekend wild...

un panier de crabes

Welkom in de nieuwe gemeenteraad
van Sables d'Olonne

een wespennest / een slangenkuil
('een krabbenmand')

Hoera! Je bent verkozen in de gemeenteraad. Maar of je daar in Sables d'Olonne zo blij mee moet zijn, is maar de vraag getuige de cartoon. Het lijkt erop dat de gemeenteraadsleden elkaar daar de hersens in slaan, tussenstand meerderheid 5 - meerderheid 3. Dat laatste klinkt voor ons als coalitieland misschien vreemd, maar in veel landen maakt één partij doorgaans de dienst uit en hoeft men geen coalitie aan te gaan. Maar binnen die meerderheidspartij kan men het dus nog flink oneens zijn. Het kan een waar wespennest  (un guêpier) zijn waarin je je begeeft, of een slangenkuil (un nid de vipères, lett. 'een addernest' of un noeud de vipères, 'een adderkluwen'). Daarnaast - en dat is natuurlijk wel passend voor een badplaats als Sables d'Olonne - bestaat er in Frankrijk ook het  beeld van een mand vol pas gevangen krabben die ook voortdurend proberen elkaar uit de weg te gaan en als het kan de mand te verlaten. Nee, het is nog niet zo eenvoudig, die politiek...

volgende keer:
hebben we een date...

envoyer au bain

afpoeieren / het bos in sturen
('het bad in sturen')

Tegenwoordig kun je deze uitdrukking gebruiken om te zeggen dat je ongewenste gasten (denk aan Jehova's getuigen of huis-aan-huis verkopers) af te poeieren.
In de negentiende eeuw bestond de uitdrukking naast varianten als Va te baigner ('neem een bad') en Va te laver ('ga jezelf wassen') en kon in eerste instantie gezegd worden tegen iemand wiens hygiënische toestand zo deplorabel was dat hij of zij zich beter even kon wassen om de luchtkwaliteit in huis niet te veel te verpesten. Ik stel me zo voor dat het vooral werd gezegd tegen kinderen in de puberleeftijd of tegen man- (of vrouwlief... maar we hebben het over de negentiende eeuw) die vies en stinkend van de akker of de werkplaats kwam en ongewassen aan tafel ging zitten. Nu het met de algemene hygiëne doorgaans beter gesteld is, zegt men eerder: Va te promener ('ga wandelen'), Va te faire cuire un oeuf ('laat een ei voor je bakken') of wat minder fijnzinnig: Va te faire foutre ('ga je laten neuken'). Geef mij het bos of het bad maar...

volgende keer:
begeven wij ons in een wespennest, een slangenkuil of een...

ne pas avoir inventé l'eau tiède (chaude)

het buskruit niet uitgevonden hebben
('het lauw/warm water niet uitgevonden hebben')

Vier jaar geleden heb ik hier al eens een variant van hetzelfde gezegde gesproken: ne pas avoir inventé le fil à couper le beurre. 
Het gaat natuurlijk om de ironie in deze uitdrukking: bij het begrip 'uitvinden' denk je normaal gesproken aan iets ingenieus waar niemand anders op had kunnen komen en niet op iets banaals en voor de hand liggends als lauw of warm water. 

volgende keer:
Over warm of lauw water gesproken: ik denk dat ik maar eens een bad neem...

les chiens aboient et la caravane passe

de honden blaffen maar de karavaan trekt verder
('de honden blaffen en de karavaan trekt voorbij')

Op het plaatje zien we een moderne variant van het spreekwoord, wat in het Frans makkelijk kan, omdat caravane zowel 'karavaan' als 'caravan' betekent. Maar het gaat van oorsprong natuurlijk wel degelijk om de karavaan die door de woestijn trekt. De uitdrukking wordt gebruikt om aan te geven dat je ondanks allerlei obstakels die anderen op je weg gooien, gewoon doorgaat met datgene wat je van plan bent, omdat je zeker bent van jezelf of ook wel dat je je niets aantrekt van kritiek of beledigingen die je ontvangt.
In Noord-Afrika, waar de uitdrukking vandaan komt, werden nomadenkampen in de woestijn bewaakt door honden die aansloegen als er vreemdelingen in de buurt kwamen. Maar als er een karavaan kamelen (nou ja, dromedarissen) voorbijtrok, dan trokken deze schepen der woestijn zich niets van dat geblaf aan en trokken rustig verder...

volgende keer:
onderzoeken we wie het buiskruit heeft uitgevonden...

en prendre pour son grade

de volle laag krijgen / lik op stuk krijgen
('voor zijn graad/rang krijgen')

Wie lager in rang staat kan makkelijker gestraft worden dan wie hoger in rang staat, dat moet het idee zijn achter deze uitdrukking. Het gaat hier namelijk om de militaire graad, ofwel rang.
En ja, ook daar is het oneerlijk verdeeld...

volgende keer:
gaan we de woestijn in...

panneaux insolites : bleu blanc rouge

De kleuren blauw, wit en rood
zijn de symbolen van de vrijheid
totdat ze achter u beginnen
te knipperen.

nationale driekleur

Nederland en Frankrijk delen dezelfde nationale driekleur, al staan ze voor iets anders. De Franse tricolore is samengesteld uit het blauw en rood van Parijs waaraan het koninklijke wit is toegevoegd, en dat tijdens de Franse Revolutie, toen Frankrijk nog geen republiek was. De driekleur staat dus voor Liberté, Égalité, Fraternité ('Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap'), totdat... zo wordt de automobilist hier gewaarschuwd, u de lichten achter u ziet knipperen. Dan is het gedaan met de vrijheid en krijgt u met de politie te maken. Misschien verliest u uw auto en daarmee uw bewegingsvrijheid en in het ergste geval verliest u uw vrijheid en verdwijnt u achter de tralies...

volgende keer:
krijgen we de volle laag...

queue, queutard, queuter

pik/lul/leuter - man die met zijn pik denkt - verkloten
('staart, 'staartaard, staarten')

Misschien moet ik nog eens aparte post wijden aan dit zwaar overschatte lichaamsdeel, want er is waarschijnlijk geen lichaamsdeel waar meer benamingen voor bestaan dan het mannelijk lid.
Eén daarvan is queue, dat letterlijk 'staart' betekent, zoals ook in het Duits Schwanz zowel het achterdeel van de meeste dieren als het voordeel van de mannen kan aanduiden. 
Het woord komt van het Latijnse coda ('staart'). Onze biljartkeu is ook niets anders dan een queue de billard ('een biljartstaart' of 'biljartlul' zo U wilt). 
Als je niet goed je best doet, kun je ook iets queuter, bijvoorbeeld je eindexamen (queuter son bac, 'je eindexamen verkloten') en een queutard is 'iemand die zijn lul achterna loopt'. Daar bestaat zelfs een speciale reisgids voor - voor mannen dus die met hun pik denken - de Guide du Queutard, naar analogie met de Guide du Routard, de Franse versie van de Lonely Planet of Rough Guide, bij ons bekend als de 'Trotter'. Benieuwd welke hotspots hierin vermeld worden...

volgende keer:
bespreken we de Franse driekleur...

l'erreur est humaine

Vergissen is menselijk, maar voor een
echte ramp heb je een computer nodig!

vergissen is menselijk
('de vergissing is menselijk')

Deze uitdrukking delen we in beide talen omdat het om een vertaling van een Latijnse zegswijze gaat: errare humanum est (net als in het Nederlands dus met het werkwoord), maar niet iedereen weet dat dat eigenlijk maar een deel van de uitdrukking is. Ze gaat namelijk als volgt verder: perseverare diabolicum ('volharden is duivels'), m.a.w. één vergissing mag je vergeven worden, maar het is niet de bedoeling dat je dezelfde fout blijft maken. We worden immers geacht te leren van onze fouten. De uitdrukking wordt doorgaans aan Seneca toegeschreven, hoewel de term 'duivels' suggereert dat het van later datum zou kunnen zijn, toen het christendom verder verspreid was in het Romeinse Rijk. Toch duiken ook varianten op in het werk van Livius en Cicero, dat juist nog ouder is dan dat van Seneca.

volgende keer:
hebben we een lullige bijdrage...

chat échaudé craint l'eau froide

koudwatervrees hebben / een gewaarschuwd mens telt voor twee / iets geen tweede keer willen meemaken
('een verbrande kat vreest koud water')

De uitdrukking op zich is goed te begrijpen, al moet ik eerst wel het woord échaudé uitleggen, aangezien wij daar in het Nederlands voor zover ik weet geen woord voor hebben. Het gaat hier om verbranden door heet/kokend water. En als je dus als nietsvermoedende kat in aanraking bent gekomen met heet of kokend water, dan is het goed te begrijpen dat het dier door die traumatische ervaring nooit meer met water in aanraking durft te komen, ook al is het aangenaam koel. Hij heeft dan dus letterlijk koudwatervrees en denkt kennelijk dat een gewaarschuwd mens/dier voor twee telt. Dat wil hij geen tweede keer meemaken.

volgende keer:
stellen we vast dat vergissen menselijk is...

faire des pieds et des mains

alles op alles zetten / handen en voeten geven aan
('met voeten en handen doen')

Als je alle ledematen ergens voor inzet, dan probeer je dus uit alle macht iets voor elkaar te krijgen, dat is de gedachte achter deze uitdrukking die sinds de negentiende eeuw bestaat. Je handen zijn niet genoeg, ook je voeten komen in het geweer.
Eerder bestond trouwens al de uitdrukking faire les pieds et les mains dat 'een verhaal mooier maken door er allerlei omstandigheden en episodes aan toe te voegen' betekende...

volgende keer:
hebben we koudwatervrees...