woensdag 27 april 2022

pas folle, la guêpe !

die is niet op zijn/haar achterhoofd gevallen! / die kun je nog eens om een boodschap sturen! / die is niet van gisteren!
('niet gek, de wesp!')

In de negentiende eeuw luidde het nog pas bête, la guêpe ! ('niet dom, de wesp!'), wat eigenlijk grappiger is, vanwege de dubbelzinnigheid van het woord bête, dat namelijk ook 'beest' betekent en dat is een wesp natuurlijk wel degelijk, een heel irritant beest zelfs.

Indertijd werd met een guêpe ook een geslepen persoon aangeduid. De huidige versie met folle in plaats van bête is in zwang gekomen dankzij de filmcomedie Circonstances atténuantes ('verzachtende omstandigheden') uit 1939.

volgende keer:
laat een weekje op zich wachten, tot na mijn terugkeer uit Libanon...

dinsdag 26 april 2022

prendre le mors aux dents

uit zijn slof schieten / de koe bij de horens vatten
('het bit in de tanden nemen')

Zoals ook op de filmposter te zien is (de film uit 1965 heet in het Engels trouwens The Rounders), komt de uitdrukking van vandaag uit de wereld van het paardrijden. Een mors ('bit') wordt in een tandeloos deel achterin de kaak van een paard bevestigd en dient om de richting aan te geven. Als het bit echter naar voren over de tanden van het paard schiet, dan wordt het dier onhandelbaar en slaat het op hol. Dat 'op hol slaan' is de oorspronkelijke betekenis van de uitdrukking. 
De twee afgeleide betekenissen lijken zich nu gemakkelijk te verklaren. Een paard dat op hol slaat, lijkt plotseling in blinde woede te ontsteken én geheel vrij te zijn in het nemen van zijn eigen beslissingen en gaat dus meteen tot actie over...

volgende keer:
bespreken we de intelligentie van een wesp...

maandag 25 april 2022

apporter des oranges

op (zieken)bezoek gaan / op bezoek gaan in de gevangenis/het ziekenhuis
('sinaasappels meebrengen')

In ons land is het een goed gebruik bij iemand die ziek is een fruitmand te laten bezorgen. Bij een gewoon bezoek nemen we eerder een bloemetje of een fles wijn mee en hoe dat in de gevangenis gaat, daar heb ik eigenlijk geen idee van, want daar ben ik nog nooit op bezoek geweest. Ik vermoed dat je daar helemaal niets mee mag brengen. 

Het heeft allemaal te maken met een buitengewoon preutse senator aan het eind van de negentiende eeuw. Deze Béranger kreeg als bijnaam Père-la-pudeur ('Vader Schaamte') vanwege zijn censuurmaatregelen en zijn obsessie met de goede zeden van de Franse burgers. In 1892 werden vier jonge dames onder wie Marie-Florentine Roger die zich Sarah Brown liet noemen, veroordeeld omdat ze halfnaakt hadden deelgenomen aan een optocht van de École des Beaux-Arts in Parijs. De zaak deed veel stof opwaaien en de dichter Raoul Ponchon schreef de volgende verzen:

O, Sarah Brown, si on t'emprisonne, pauvre ange,
Le dimanche, j'irai t'apporter des oranges.

('O Sarah Brown, als je naar de gevangenis moet, arme engel,
Dan zal ik je 's zondags sinaasappelen komen brengen.')

De sinaasappelen werden dus gekozen omdat ze op pauvre ange rijmen en dat is volgens de site expressio.fr een sympathieker cadeau dan losanges ('ruiten') phalanges ('vingerkootjes'), mésanges ('mezen') of rechanges ('reserveonderdelen'). Van dezelfde dichter komt ook de spreuk: Quand mon verre est vide, je le plains. Quand mon verre est plein, je le vide. ('Als mijn glas leeg is, treur ik erom. Als mijn glas vol is, leeg ik het').

volgende keer:
schiet ik uit mijn slof...

zondag 24 april 2022

panneaux insolites : chiens acceptés banquiers interdits

honden toegestaan, verboden voor bankiers

De reputatie van bankiers is wel eens beter geweest. Het was misschien verstandig geweest als Macron hiermee rekening had gehouden. Dan had hij misschien kunnen voorkomen dat grote groepen kiezers het vertrouwen in hem verloren. Vandaag zal leren of hij er echt door in de problemen komt. Overigens worden bankiers niet helemaal geweerd in dit etablissement. Als zij bereid zijn een toegangsprijs van 70.000 euro te betalen, zijn ze alsnog van harte welkom...

volgende keer: 
brengen we sinaasappels mee...

zaterdag 23 april 2022

français de la rue : caisse

bron: www.dedexpressions.com  

auto - brik/rammelkast - scheet - slecht cijfer - uithoudingsvermogen

De oorspronkelijke letterlijke betekenis van het woord caisse is 'kist' en via 'schatkist' is het ook 'kassa' gaan betekenen.

Figuurlijk en in de omgangstaal heeft het nog vele andere betekenissen, waarvan ik er nu enkele uitlicht. Op het plaatje zie je een letterlijke verbeelding van de uitdrukking lâcher une caisse ('een kist loslaten') dat 'een scheet laten' betekent. Avoir une caisse betekent echter niet dat je een scheet voelt aankomen die je wanhopig probeert te laten imploderen, maar je zegt het bijvoorbeeld van een wielrenner die bijzonder veel uithoudingsvermogen heeft. In de straattaal kan met caisse een auto bedoeld worden, vooral als die in niet al te goede staat meer is, een 'brik' of 'rammelkast' dus. Als je op school een caisse hebt, dan heb je een bijzonder slecht cijfer gehaald en als je op je werk naar de kassa wordt verwezen (À la caisse !) dan kun je laatste loon op gaan halen en ben je ontslagen...

volgende keer:
sturen we bankiers naar de kassa...

vrijdag 22 april 2022

convoler en justes noces

een boterbriefje halen / in het huwelijksbootje stappen
('in een rechtmatig huwelijk samenvliegen')

De uitdrukking van vandaag is in feite een letterlijke vertaling van een Latijnse. Direct herkenbaar is het woord noces ('bruiloft'). Bij juste denk je in eerste instantie aan 'rechtvaardig, juist' maar hier wordt 'rechtmatig, volgens de wet' bedoeld'. In het Latijn betekende justae nuptiae 'een wettelijk huwelijk'. Het werkwoord convoler bestaat alleen in deze uitdrukking en is gebaseerd op het Latijnse convolare dat letterlijk 'samenvliegen' betekent. Twee mensen die met elkaar in het huwelijksbootje stappen besluiten vanaf dat moment samen op te trekken en de eerste tijd - zolang de verliefdheid duurt - zijn ze misschien ook in de wolken...
Je kunt ook convoler en secondes noces en dan hertrouw je.

volgende keer...
laten we een kist vallen...

donderdag 21 april 2022

c'est un numéro !

dat is me een nummer! / dat is me er een!
('dat is een nummer')

De betekenis van 'nummer' is hier niet 'cijfer', maar 'circus (of muziek)optreden'. Die betekenis heeft het gekregen vanaf 1879. Ook in onze taal kunnen we zeggen dat iemand een nummertje doet. Iemand die ergens mee wil opvallen kon zo al snel een numéro worden genoemd. Maar al iets eerder kon een vreemd of origineel type un bon numéro genoemd worden. Tegenwoordig wordt in plaats van bon ook vaak het bijvoeglijk naamwoord sacré (lett. 'heilig', maar ook figuurlijk 'verdomd') gebruikt worden, zoals in de boektitel links.

volgende keer:
gaan we een boterbriefje halen...

woensdag 20 april 2022

une fois n'est pas coutume

één zwaluw maakt nog geen zomer
('één keer is geen gewoonte')

We mogen niet klagen over het weer de laatste tijd, ook al hebben we daar nog wel eens handje van: on est coutumier du fait, kun je dan in het Frans zeggen. Coutumier is het bijvoeglijk naamwoord bij coutume ('gewoonte') en wordt eigenlijk alleen in voornoemde uitdrukking gebruikt. Toch is het een feit dat we snel wennen aan mooi weer zoals we nu al meer dan een week gewend zijn. Ik wil natuurlijk geen spelbreker zijn, maar in Nederland hoor je dan al snel dat één zwaluw nog geen zomer maakt, of minder beeldend in het Frans: une fois n'est pas coutume ('één keer is nog geen gewoonte'), al begint dat er nu na zo'n anderhalve week wel een beetje op te lijken. De beeldende versie bestaat in het Frans trouwens ook, al maakt daar één zwaluw nog geen lente, zie deze eerdere post. Ach ja, in Frankrijk begint het mooie weer doorgaans al wat eerder...

volgende keer:
zetten we u op uw nummer...

dinsdag 19 april 2022

se jeter un verre derrière la cravate

'Mijn dokter heeft me aangeraden 
minimaal anderhalve liter water per dag
te drinken.'
- Tering! Op hoeveel pastis kom je dan?'
- 'Geen idee, ik krijg ze nooit geteld.'
een glas achteroverslaan
('zich een glas achter de stropdas gooien')

Het is natuurlijk zonde en het zal de dorst bepaald niet lessen, als je al dat vocht achter je stropdas gooit, maar de bedoeling is natuurlijk dat het via de slokdarm achter de stropdas terecht komt en niet rechtstreeks, al begrijp ik dat als je al dat water aanlengt met pastis, het je niet altijd even goed zal lukken goed te mikken. Maar goed, mocht de drank dan in een onbewaakt ogenblik toch achter de stropdas terechtkomen en je overhemd bevlekken, dan heb je die stropdas altijd nog om de vlekken te bedekken.

volgende keer:
We mogen niet klagen over het mooie weer momenteel, maar... één zwaluw maakt nog geen zomer...

maandag 18 april 2022

être dans la lune

dagdromen / even afgeleid zijn
('in de maan zijn')

De maan wordt al heel lang in verband gebracht met het domein der dromen. Bij de achttiende-eeuwse schrijver Mirabeau was de maan het symbool van het denkbeeldige in zijn Empire de la Lune. Wie 's nachts bij volle maan naar het zilveren hemellichaam ligt te kijken, kan niet anders doen dan zich even aan alle aardse verwikkelingen onttrekken. 

volgende keer:
verbergen we iets achter de stropdas...

zondag 17 april 2022

panneaux insolites : sauvons les zones humides

Mijn planeet
Mijn k*t,
laten we de vochtige zones redden
red vochtige zones 

Jonge demonstranten schuwen prikkelende slogans niet als ze gehoord en gezien willen worden, zeker niet als het om de toekomst van onze planeet en specifiek om de wetlands gaat. Het bord is in ieder geval opgevallen...

volgende keer:
gaan we naar de maan...

zaterdag 16 april 2022

français de la rue : banane

heuptasje / vetkuif / oen / slecht cijfer / oor / glimlach / lul / lintje / helikopter / officiersstreep / verwesterde Aziaat 

Een banaan blijkt bijzonder tot de verbeelding te spreken, hoofdzakelijk door zijn vorm, maar waarschijnlijk ook doordat je gemakkelijk uit kunt glijden over een bananenschil. Die laatste eigenschap heeft misschien geleid tot de betekenissen 'slecht cijfer' (ook in het Nederlands kun je een 'uitglijder' maken) en 'oen' (het ziet er nogal lullig uit als je uitglijdt...), maar in de meeste gevallen is het de vormovereenkomst. Bij de verwesterde Aziaat gaat het daarbij om schil ('gele huid') en vrucht ('blank van binnen'), in alle andere gevallen om het geheel. Over de gelijkenis tussen een banaan en het mannelijk geslachtsdeel hoef ik niet lang uit te wijden. Een glimlach leidt tot een kromming van de lippen die aan een banaan kan doen denken. En over de andere gelijkenissen moet u zelf maar oordelen:






volgende keer:
verkennen we vochtige zones...


vrijdag 15 april 2022

c'est la croix et la bannière

met hangen en wurgen / hemel en aarde bewegen / het heeft heel wat voeten in de aarde
('het is het kruis en het vaandel')

Het is Goede Vrijdag, een dag om stil te staan bij iedereen die een bitter kruis te dragen heeft. Uiteraard was er nooit iemand op deze wereld die zo vreselijk geleden heeft als Donald Trump, terwijl hij toch een toonbeeld was van naastenliefde, onbaatzuchtigheid en christelijke devotie...

Genoeg hierover, want de uitdrukking van vandaag is ouder dan het Trumptijdperk. Hij is in de vijftiende eeuw uit het Italiaans in de Franse taal terechtgekomen. In die tijd was de katholieke religie alomaanwezig. Aan het hoofd van iedere processie werd met een kruis gezwaaid. Daarbij werden ook vaandels gedragen, van de Heilige Maagd, van de parochie, van een broederschap of bijvoorbeeld van een notabele. Maar het was niet zo eenvoudig om zo'n processie georganiseerd te krijgen: alle formaliteiten en regels waaraan je je moest houden, de eerbied die aan verschillende deelnemers moest worden betuigd, de hiërachie waarmee je rekening moest houden, kortom, om iedereen tevreden te houden, moest je je in allerlei bochten wringen.

volgende keer:
pellen we een banaantje...

donderdag 14 april 2022

la corne d'abondance

de hoorn des overvloeds

Toen oppergod Kronos (bij de Romeinen Saturnus) had vernomen dat een van zijn zonen hem van de troon zou stoten, besloot hij zijn nakomelingen direct na de geboorte te verslinden. Zijn vrouw Rhea zag dat met lede ogen aan en besloot bij de geboorte van Zeus niet het kind maar een steen in doeken te wikkelen. De gulzige Kronos merkte het verschil niet eens. Intussen werd de kleine Zeus aan de zorgen toevertrouwd van de geit Amaltheia op Kreta. Zoontje Zeus was al nauwelijks fijngevoeliger dan zijn gulzige vader. Op een dag rukte hij per ongeluk een hoorn uit het hoofd van zijn voedster. Toen hij later eenmaal heerser werd op de Olympus gaf hij de hoorn de eigenschap dat hij onuitputtelijk rijkdommen kon genereren als edelstenen, bloemen en fruit.

Er bestaat echter ook een ander oorsprongverhaal van de hoorn des overvloeds in de Griekse mythologie. In dat verhaal speelt Herakles (Hercules) een hoofdrol. Tijdens een gevecht met de riviergod Acheloüs veranderde deze laatste zichzelf in een stier. Dat verhinderde niet dat Herakles het gevecht won en ook hij rukte een hoorn uit het hoofd van de in een stier veranderde riviergod. Nimfen vulden deze vervolgens met fruit en bloemen en die werden voortdurend aangevuld, als er iets uit werd genomen.

volgende keer:
is het Goede Vrijdag...

woensdag 13 april 2022

tirer sa révérence

opkrassen / aftaaien
('zijn eerbied/buiging trekken')

In de twaalfde eeuw betekende het woord révérence vooral 'eerbied' gemengd met vrees. Midden veertiende eeuw ging het de eerbiedige buiging aanduiden waarmee men respect betuigde aan aristocraten en hoge geestelijken. Nog later werd het steeds meer een respectvolle begroeting (vooral gebezigd door vrouwen) als men wegging. En uit dat gebruik ontstond begin achttiende eeuw de uitdrukking tirer sa révérence. Maar ja, waarom dan tirer ('trekken')? Wel, zoals je ook op de foto kon zien, moest je een voet naar achteren 'trekken' om de buiging te maken. Tegenwoordig wordt de uitdrukking ook vaak ironisch gebruikt, bijvoorbeeld voor iemand die zichzelf iets te verwijten heeft en zich daarom discreet terugtrekt, maar ook voor iemand die komt te overlijden of gewoon wanneer iemand iets opgeeft.

volgende keer:
putten we uit de hoorn des overvloeds...

dinsdag 12 april 2022

dès potron-minet

voor dag en dauw / bij het krieken van de dag
('vanaf kattenkont')

Voorwaar een merkwaardige uitdrukking vandaag. Het woord potron bestaat alleen maar in deze uitdrukking en is een verbastering van poistron wat weer afkomstig is van het Latijnse posterio ('achterste'). Een minet is een poesje. Maar wat heeft een poezenkontje met een vroeg tijdstip te maken?

In de zeventiende eeuw luidde de uitdrukking nog dès potron-jaquet waarbij met een jaquet een eekhoorn bedoeld werd, een beestje dat al heel vroeg in de ochtend, voor dag en dauw, driftig in de weer is. Het beestje ontwaakt lang voordat wij mensen dat doen en laat ons dus - druk in de weer - meteen zijn achterste zien. In ieder geval kun je zeggen dat hij duidelijk uit zijn luie reet is gekomen.

De stadsbewoner in latere eeuwen was niet meer bekend met bosbewoners als de eekhoorn, maar wel met katten, die misschien de hele dag languit liggen, maar 's ochtends ook al heel vroeg in de weer kunnen zijn. Vandaar dat het eekhoornkontje is vervangen door het poezenkontje...

volgende keer:
krassen we beleefd op, met een buiging...

maandag 11 april 2022

manger la grenouille

er met de centen vandoor gaan
('de kikker eten')

In de achttiende eeuw hadden spaarpotten meestal niet de vorm van een varken zoals tegenwoordig gebruikelijk is, maar die van een kikker. Daardoor is de kikker figuurlijk 'spaartegoeden' gaan betekenen. En iemand die zijn spaartegoed 'opeet' is natuurlijk verspillend bezig. Daar komt nog bij dat in het argot tot de negentiende eeuw het werkwoord grenouiller stond voor 'verbrassen', wat je uiteraard kon doen met een zojuist 'verdiende' buit...

volgende keer:
staan we voor dag en dauw op...

zondag 10 april 2022

panneaux insolites : rue des prévoyants de l'avenir

uitzichtloze toekomst

Het is algemeen bekend dat Fransen pessimistisch ingesteld zijn, dat is maar weer eens duidelijk. De rue des prévoyants de l'avenir ('de straat van hen die in de toekomst kunnen kijken') is een doodlopende weg. Geen plaats meer voor hoop, het loopt allemaal op niets uit, er is geen toekomst meer.

Zullen we dan maar gaan dansen op de vulkaan?...

volgende keer:
eten we kikker...

zaterdag 9 april 2022

français de la rue : un aller-retour

een mep / pets / dubbele klap
('een retourtje')

De oorspronkelijke betekenis van aller-retour (lett. 'gaan-terug', lees 'heen en weer') is een 'retour(reis)' en vandaar ook een 'retourticket', maar in de omgangstaal wordt het ook gebezigd voor een dubbele klap, eerst met de handpalm (aller) en daarna met de rug van de hand (retour). Daar heb je natuurlijk niet van terug...

volgende keer:
werpen we een blik in de toekomst...

vrijdag 8 april 2022

la portion congrue

een schijntje / bijna niets / mondjesmaat
('de gepaste portie')

Als je réduit à la portion congrue bent, kun je nauwelijks rondkomen. Je kunt misschien nog net bekostigen wat in één hap in je mond past en daar moet je dan maar van zien te overleven. 
Om de herkomst van het begrip portion congrue te begrijpen moeten we teruggaan naar de geestelijkheid in de zestiende en zeventiende eeuw. De boeren moesten de hoge geestelijkheid destijds een tiend (dîme) betalen, een tiende deel van de opbrengst van hun oogst. Daarvan bekostigde de hoge geestelijkheid de geneugten van een weelderig leven, maar een klein 'passend deel' van de tiend ging naar de lage geestelijkheid die voor die minieme beloning naar de uithoeken van het bisdom moesten reizen om bijvoorbeeld de sacramenten toe te dienen. Hoewel het woord congru eigenlijk 'passend' betekent, voldeed de karige beloning doorgaans nauwelijks of niet. De kapelaans werden afgescheept met een schijntje...

volgende keer:
nemen we een retourtje...

donderdag 7 april 2022

cheville ouvrière

de drijvende kracht / spil / de spin in het web
('werkende pen/spie')

De cheville (in het menselijk lichaam is het de enkel) was het element in de mechaniek van een koets dat onmisbaar was voor het goed functioneren van het rijtuig. Daarom werd het ook wel la cheville ouvrière (lett. 'werkende spie') genoemd, omdat het hèt onderdeel bij uitstek was dat de hele mechaniek in werking stelde. Al begin achttiende eeuw kreeg la cheville ouvrière ook de figuurlijke betekenis van 'spil' en 'drijvende kracht'. 

volgende keer:
krijgt u een schijntje...

woensdag 6 april 2022

mettre au rancart

 

bij het grofvuil zetten / afdanken
('bij het afval / de mest zetten')

Eerder bespraken we al eens het woord rancard met een -d aan het eind (maar ook wel eens met een -t wordt geschreven) dat in de volkstaal een verbastering is van rendez-vous en 'afspraak, ontmoeting' betekent. Pas echter op als je dit woord gebruikt om een afspraak te maken met iemand uit Normandië. Het woord van vandaag komt namelijk uit het Normandisch waar het ook weer een verbastering is afkomstig van het werkwoord récarter (denk aan het Frans écarter, dat 'verwijderen' betekent). In het Normandisch betekende dat in de achttiende eeuw 'mest verspreiden'. Daaruit ontstond het woord récart voor 'afval, mesthoop' en buiten Normandië verbasterde dat tot rancart. 

volgende keer:
zoeken we naar de drijvende kracht...

dinsdag 5 april 2022

bille en tête


het verstand op nul / de blik op oneindig

('knikker aan kop')

De uitdrukking wordt vaak gecombineerd met het werkwoord foncer (o.a. 'vooruitstormen') en als je bedenkt dat bille ('knikker') in het argot ook een woord voor 'hoofd' is, dan lijkt er dus in eerste instantie te staan 'met het hoofd in het hoofd vooruitstormen' en dat is natuurlijk onzin. En tête betekent echter ook 'op kop' en 'met het hoofd (eerst) vooruitstormen' klinkt al een stuk logischer. Iemand die dat doet denkt niet na, maar stort zich zo snel mogelijk - hals over kop - ergens op: gewoon recht op je doel af, verstand op nul, blik op oneindig...

En toch is dat niet de verklaring van de uitdrukking. De uitdrukking komt uit het biljartspel. Behalve

'knikker' en 'hoofd' betekent bille ook 'biljartbal'. En in het biljartspel betekent jouer bille en tête 'gewoon (zonder na te denken) vrijuit de bal stoten'. 

volgende keer:
zetten we een uitdrukking bij het grof vuil...

maandag 4 april 2022

blanchir de l'argent

geld witwassen

De uitdrukking van vandaag die we zowel in het Nederlands als in het Frans terugvinden, bestaat al lang voor de ontdekking van de wasmachines. Al in de veertiende eeuw was blanchir (lett. 'wit maken') een woord dat werd gebruikt voor 'schoonmaken, wassen'. Vijf eeuwen later kwam daar de figuurlijke betekenis bij van 'zuiveren' en dat is uiteraard wat criminelen doen als ze de illegale herkomst van hun geld willen verdoezelen. Feitelijk bestond de figuurlijke betekenis meteen al in de veertiende eeuw, al was het toen niet de buit die werd witgewassen, maar de beschuldigde zelf. Als men erin slaagde een beschuldigde te zuiveren van zijn vermeende schuld, dan noemde men dat al blanchir un accusé. Het witwassen van geld is een betekenis die pas in de twintigste eeuw is ontstaan.

volgende keer:
hebben we een knikker in ons hoofd...

zondag 3 april 2022

panneaux insolites : réservé aux enseignants

alleen voor docenten

Misschien moet ik toch emigratie overwegen. Al 35 jaar probeer ik tevergeefs een vrije dag in het weekend voor elkaar te krijgen, maar dat lukt gewoon niet met de werk- en correctiedruk van een docent in Nederland. Je moet gewoon altijd te veel doen. Misschien kan ik met deeltijdpensioen de werkweek wat verkorten? Maar als ik dit bord bekijk, dan lijkt het erop dat de werkdag voor Franse docenten inmiddels behoorlijk is verkort. Kennelijk kunnen alleen docenten hun auto neerzetten op een parkeerplaats waar je niet langer dan een uur mag staan. Of vindt men het daar inmiddels volstrekt normaal dat ze na iedere leswisseling even snel hun auto gaan verplaatsen? Of is dit niet een parkeerplaats bij een school? Dan is de situatie niet veel anders dan bij ons, maar is het bij iedereen doorgedrongen dat je zo'n parkeerplaats alleen kunt toevertrouwen aan docenten, aangezien die toch niet meer dan 1 uur vrije tijd hebben per week. Geloof me, ik heb prachtig werk, maar van de absurde werkdruk word je soms een beetje cynisch...

volgende keer:
gaan we geld witwassen... 



zaterdag 2 april 2022

français de la rue : zouiller


spieken / fraude plegen

Iemand die echt is ingevoerd in de Franse taal herkent in het plaatje hiernaast het Normandische dialect, waaruit de woorden zouille en zouiller afkomstig zijn. Het meest gebruikte woord voor 'spieken' is trouwens antisèche (ook te vinden op het plaatje) dat ook 'spiekbriefje' kan betekenen: préparer un antisèche is 'een spiekbriefje maken'. De etymologie van het woord zouille(r) is niet bekend, maar antisèche kan ik wel uitleggen. Sécher is letterlijk 'drogen', maar in de combinatie sécher un cours (lett. 'een les drogen') betekent het 'een les skippen' of 'spijbelen'. Een leerling met een nog niet goed ontwikkeld planningstalent wil nog wel eens besluiten een briefje te (laten) schrijven waarop staat dat hij of zij plotseling is geveld door een mysterieuze ziekte, maar hij of zij kan ook een ander briefje schrijven met daarop essentiële informatie over de inhoud van de toets. Op die manier kan het spijbelen worden voorkomen en daarmee is het briefje dus een 'anti-spijbelmiddel' geworden ofwel een antisèche.

volgende keer:
blijken de Franse docenten een aanzienlijk kortere werkdag te hebben dan bij ons...

vrijdag 1 april 2022

nager entre deux eaux

schipperen / tussen de klippen door zeilen
('tussen twee wateren zwemmen')

Deze uitdrukking verscheen al in de veertiende eeuw in de zeevaart. Nu denken we misschien aan iemand die zwemt, maar in de Middeleeuwen betekende nager, dat net als het huidige naviguer ('varen, navigeren') van het Latijnse navigare afkomstig is niet 'zwemmen', maar 'varen, een boot besturen'. En een stuurman die koers weet te houden ondanks verschillende stromingen die het schip een verkeerde richting op kunnen sturen, weet dus letterlijk en figuurlijk handig tussen de klippen door te zeilen.

volgende keer:
spieken we bij de buurman...