We hebben allemaal wel een woordje Frans geleerd op school. We kennen de rijtjes van être en avoir, zeggen 'bonjour' en 'au revoir', maar eenmaal in Frankrijk staan we soms met onze mond vol tanden en blijken die Fransen ineens heel andere dingen te zeggen dan we op school geleerd hebben. Hoe zeg je de dingen nou echt in het Frans van vandaag?
Typischfrans is ook te vinden op Twitter: @typischfrans_tw
zijn verdiende loon krijgen ('niets verliezen om erop te wachten') Deze uitdrukking dateert uit de achttiende eeuw toen hij werd gebruikt voor mensen die een fout hadden begaan en hun straf daarvoor niet zouden ontlopen. Misschien kom je er nu nog even mee weg, maar zoals wij ook kunnen zeggen: 'je kunt erop wachten'. Ooit komt boontje om zijn loontje. volgende keer: Hoe zeg je in het Frans 'beter één vogel in de hand dan tien in de lucht' ?
mazzel hebben ('kom/kont hebben') Natuurlijk kun je een momentje van geluk beleven als je een kop warme thee, chocola of koffie drinkt. De Fransen drinken dat 's ochtends uit een bol, een soort kom, een stuk groter dan een thee- of koffiekop, maar kleiner dan een slakom. De variant avoir du pot lijkt uit dezelfde hoek te komen, omdat het naar de theepot lijkt te verwijzen. Dit is echter maar schijn. De derde variant (avoir du cul, lett. 'kont hebben') doet vermoeden dat de woorden bol en pot naar iets anders verwijzen en dat is inderdaad het geval. Vanaf het eind van de negentiende eeuw worden de woorden bol en pot (in het bargoens) ook gebruikt om het poepgat en - iets ruimer - het hele achterwerk mee aan te duiden. Daarmee hebben de woorden bol, pot en cul dus dezelfde betekenis. Maar wat nou precies het verband tussen 'kont' en 'mazzel' is, tja, daarop moet ik u het antwoord schuldig blijven... volgende keer: Hoe krijg je in het Frans je verdiende loon?
onverschillig/onberoerd blijven ('van marmer blijven') Als iets je ontroert, ergert, bedroefd maakt of doet schrikken, dan veroorzaakt dat onherroepelijk een kleine (of grote) beweging in je lichaam, vandaar ook dat je zegt dat je bewogen of be/ontroerd wordt. Een marmeren beeld kan weliswaar een subtiele gevoelsuitdrukking weergeven, maar die blijft voor altijd onveranderd. Wie echter onberoerd blijft door prikkels van buitenaf, zich niet uit de tent laat lokken, die is of blijft van marmer, als een marmeren beeld dat bevroren blijft in één uitdrukking. Iets kan je ook laisser de marbre ('van marmer laten / koud laten'). Maar wie laat de schitterende marmeren beelden van Michelangelo onberoerd? volgende keer: Brengt poep geluk?
badpak/trui - maillot Wie draagt er een maillot, een balletdanser of een voetballer? Dat lijkt ons nogal wiedes: een balletdanser natuurlijk. Maar niet in het Franse taalgebied. Daar is een maillot een badpak of een zwembroek. Je voegt dan wel de bain (un maillot de bain) toe. Ook een gympakje kan behalve justaucorps ('recht op het lichaam') een maillot genoemd worden en ook de shirts die voetballers en wielrenners dragen zijn maillots. Zo is de 'gele trui' in de Tour de France le maillot jaune, de 'regenboogtrui' le maillot arc-en-ciel en de 'bolletjestrui' voor de beste klimmer le maillot à pois. Wat wij een 'maillot' noemen, heet in het Frans doorgaans een collant (lett. 'plakkend', omdat hij recht op het lichaam plakt en geen ruimte toelaat tussen huid en stof), maar soms kan toch ook het woord maillot gebruikt worden. Verwarrend... volgende keer: Het wordt morgen winters koud. Hoe zeg je in het Frans dat iets je volledig koud laat?
hoog aangeschreven staan / in een goed blaadje staan ('in geur van heiligheid zijn') Eind oktober 2010 overleed Georges Frêche, voormalig burgemeester van Montpellier en voorzitter van de regio Languedoc-Roussillon. Het was een nogal omstreden bestuurder die zelfs uit zijn Parti Socialiste werd gezet vanwege zijn racistische opmerkingen (zo vond hij dat het aantal zwarte spelers in het nationale elftal geen correcte afspiegeling was van de Franse bevolking). Ook de directeur van het grote parfummerk Guerlain werd van racisme beschuldigd. Toen hij in oktober 2010 de nieuwe geur Samsara lanceerde, vertelde hij in het Franse journaal: Pour une fois, je me suis mis à travailler comme un nègre. Je ne sais pas si les nègres ont tellement travaillé, mais enfin... ('Voor deze keer ben ik gaan werken als een neger. Ik weet niet of negers nou zo hard gewerkt hebben, maar o.k. ...). De cartoon verwijst naar beide voorvallen. Terug naar de uitdrukking zelf. Een lijk in ontbinding geeft een indringende rottingsgeur af, maar van heiligen werd nogal eens beweerd dat ze na hun dood een lieflijke geur afgaven, waardoor je hen meteen kon onderscheiden van gewone, niet heilige mensen. De uitdrukking wordt overigens vooral in negatieve zin gebruikt: ne pas être en odeur de sainteté en betekent dan uiteraard 'in kwade reuk staan, een slechte reputatie hebben'. volgende keer: Tja, dat wordt zondag. Want ik ga nu even een paar dagen naar Marseille. Maar ik verklap alvast dat we het zondag hebben over stoere Franse voetballers en wielrenners die maillots dragen...
boter aan de galg (gesmeerd) ('een brandijzer/pleister op een houten been') Deze uitdrukking wordt gebruikt om aan te geven dat een bepaalde maatregel volstrekt nutteloos is. Een cautère is van oorsprong (13e eeuw) een brandijzer en later een medisch instrument waarmee je een wond kunt genezen door een litteken te veroorzaken. In figuurlijke zin kan het ook gebruikt worden in de betekenis 'remedie' of zelfs 'pleister (op de wonde)'. Maar het heeft natuurlijk geen zin om dit toe te passen op een houten been: de beschadigde 'huid' zal niet meer dichtgroeien. Het is dus geen efficiënte methode om een probleem op te lossen. volgende keer: ruiken we een geur van heiligheid...
(kook)recept - (dokters)recept Al is het in Frankrijk heel gebruikelijk onderling recepten uit te wisselen, vraag een arts tijdens het consult geen recette uit te schrijven, tenzij je uit betrouwbare bron vernomen hebt dat hij of zij vermaard is om zijn frambozenjam, zijn coq au vin of zijn boerenpaté. Een recette is namelijk een kookrecept met instructies hoe je een bepaald gerecht moet bereiden. Dat kan wel figuurlijk gebruikt worden, bijvoorbeeld une recette pour gagner of pour être heureux ('een recept om te winnen / om gelukkig te worden'), maar een doktersrecept is een ordonnance (lett. 'een verordening'). De arts geeft de apotheker de opdracht een medicijn samen te stellen. Daar heeft de apotheker dan natuurlijk wel weer een recette voor, al zal de grote meerderheid van de verordende medicijnen door de farmaceutische industrie zijn geleverd. volgende keer: Kun je in het Frans ook boter aan de galg smeren?
een picknick Het Frans neemt tegenwoordig veel Engelse woorden op in de taal, maar pique-nique is er daar niet een van. Het is juist door het Engels uit het Frans overgenomen (de Engelse woordenschat is trouwens al bijna duizend jaar lang voor meer dan de helft van Franse oorsprong, maar dat even daargelaten). Het woord is in de zeventiende eeuw voor het eerst opgetekend in de Franse taal in de vorm faire un repas à pique-nique ('een picknickmaaltijd maken'), waarin iedere deelnemer aan de maaltijd zijn kleine bijdrage leverde (iets wat overigens in Franse families of vriendenkringen nog steeds veel voorkomt). Een eeuw later ontstond de verkorte uitdrukking faire un pique-nique zonder dat de betekenis veranderde. Zo'n maaltijd kon buiten plaatsvinden, maar ook binnen bij iemand thuis of zelfs in een herberg. Maar hoe is het woord zelf tot stand gekomen? Piquer, dat we nu vooral kennen als 'prikken' of 'pikken, jatten' had vroeger dezelfde betekenis als picorer (nu vooral 'pikken (van vogels), scharrelen, voedsel zoeken) 'kleine beetjes eten'. En nique (nu een werkwoordsvorm die 'neuk' betekent...) betekende 'een kleine hoeveelheid, zonder veel waarde'. Omdat beide woorden rijmden, werd het gekozen als de aanduiding voor het meebrengen van allerlei kleine hoeveelheden eten waaraan iedereen mee kon happen. Nu heeft het dezelfde betekenis die wij en de Britten eraan geven (met een mand en een deken op het platteland...), maar het wordt ook wel gebruikt in de betekenis van 'lunchpakket'. Als je bijvoorbeeld een wandelvakantie houdt langs chambres d'hôte, dan kan de eigenaar van de chambre d'hôte je een petit pique-nique meegeven voor onderweg... volgende keer: Krijg je van de dokter een recette mee of is dat vrij uitzonderlijk?
zich storten op ('zich met verloren lijf werpen op') Het zal zoiets betekenen als 'zonder controle over je lijf'. Je stort je met al je ziel en zaligheid op iets. De foto is een affiche van een film met dezelfde naam over een oorlogsfotograaf die thuiskomt in Montréal om daar te ontdekken dat zijn beide partners - een man en een vrouw - hem verlaten hebben en met elkaar een relatie zijn begonnen. Alleen overgebleven in de stad, probeert hij zowel zijn oorlogsherinneringen als zijn gebroken hart te vergeten. Zoals de titel al suggereert kan à corps perdu ook los gebruikt worden of in ieder geval gecombineerd met andere werkwoorden, zo kun je bijvoorbeeld ook dansen à corps perdu. Alle teugels los... volgende keer: Hoe komen we eigenlijk aan het woord picknick?
op de hoogte houden ('aan sap houden') Je moet naar een feestje, maar je bent eigenlijk al heel moe en vermoedt dat veel alcohol niet zo goed zal vallen. Dan kun je je natuurlijk voornemen je bij jus (d'orange) te houden, maar dat is niet de betekenis van deze uitdrukking. Le jus wordt ook gebruikt in de betekenis 'elektrische stroom' (dat schijnt een verwijzing te zijn naar de zure accuvloeistof). Zo kun je zeggen je me suis pris un coup de jus als je een schok krijgt. De uitdrukking tenir au jus is in feite een woordspelletje met tenir au courant. Le courant is het gangbare woord (mot courant) voor 'elektrische stroom', maar het woord betekent letterlijk 'lopend, rennend' en daarvan afgeleid 'gangbaar'. Als je au courant bent, ben je 'op de hoogte'. volgende keer: Wat gebeurt er als je je lijf niet kunt behouden?
een autoritaire bal, een kreng ('een droge schetenlater') Een pet is een scheet en het werkwoord péter betekent 'scheten laten'. Het gaat waarschijnlijk om een klanknabootsend woord; in ieder geval staat het geluid centraal. Figuurlijk kan het dan ook 'lawaai' of 'hommeles' betekenen: il va y avoir du pet ('dat wordt hommeles, lett. 'er gaat scheet zijn') en faire du pet betekent 'kabaal maken, een schandaal veroorzaken'). En een pétard (lett. 'schetenlater' of 'heftige scheet') is een rotje. Het woord pète-sec (lett. 'droge schetenlater') was aanvankelijk een bijnaam voor een autoritaire, rigide commandant met wie niet te spotten viel op de militaire academie van Saint-Cyr. Nu kan het gebruikt worden voor iedere autoritaire persoon zonder gevoel voor humor. Misschien bent u inmiddels ook benieuwd geraakt naar de Franse aanduiding voor een 'natte scheet'. Welnu, dat is niet un pet mouillé (letterlijke vertaling), maar un pet foireux (van het werkwoord foirer, 'aan de schijterij zijn') en in Canada un pet sauce (verklaring overbodig). volgende keer: Is het verstandig om je bij jus d'orange te houden?
in je vuistje lachen ('onder de cape/de mantel lachen') 'Zie d'r eens lol hebben in haar eentje, die trut', roept de man, terwijl de vrouw in burka zich verkneukelt over een cartoon in de Charia Hebdo. Het moge duidelijk zijn waaruit deze cartoon afkomstig is en het is in ieder geval een moderne persiflage op de oude uitdrukking rire sous cape ('stilletjes in je vuistje lachen, zonder dat iemand het merkt') uit de tijd dat velen nog een cape droegen, een lange mantel, vaak voorzien van een capuchon. Een pand van die mantel kon je makkelijk over je heen trekken om zo aan de buitenwereld niet te laten zien dat je moest lachen om iets, wat natuurlijk ook kan in een burka. Dan moet je natuurlijk niet gaan schokschouderen... volgende keer: We kennen allemaal natte scheten, maar wat bedoelt men in het Frans met een droge scheet?
zich in het strijdgewoel mengen ('naar het schietgat klimmen') Créneau is zowel een aanduiding voor een kanteel op een middeleeuws fort als voor een schietgat dat zich boven in zo'n toren of kasteelmuur vlakbij de kantelen bevindt. Deze kantelen en schietgaten dienen uiteraard ter bescherming maar ook juist om een zo goed mogelijke uitgangspositie te hebben om de vijand aan te vallen. Als je naar de kantelen/een schietgat klimt, maak je je dus klaar voor de strijd, je mengt je in het strijdgewoel. volgende keer: Hoe lach je in het Frans in je vuistje?
drumstel - accu - batterij Ben je lekker op vakantie in Frankrijk, je hebt de hele dag lekker rondgestruind en voor het slapen gaan wil je nog even een boekje gaan lezen. Dat kan, want je hebt speciaal voor dat doel een leeslampje meegenomen. Alleen... de batterij blijkt leeg. Misschien heeft de receptie wel batterijtjes. Ga dan echter niet vertellen dat je een batterie nodig hebt. In dat geval zullen ze je of verwijzen naar een muziekinstrumentenwinkel, een autogarage of in het beste geval een zaak waar grote camera's worden verkocht. Een batterie is namelijk een drumstel (van het werkwoord battre 'slaan', denk ook aan ons 'slagwerk') of een accu (van een auto of bijvoorbeeld een camera). Batterijtjes voor kleinere apparaten zijn echter piles. Het is maar dat je het weet... volgende keer: Hoe mengt een Fransman zich in het strijdgewoel?
de sterren van de hemel spelen ('de planken verbranden') Het gaat hier natuurlijk niet om planken die je in de open haard verbrandt, maar om de planken waarop je speelt als acteur. Je kunt een stuk op de planken brengen, je kunt plankenkoorts krijgen, maar je kunt in het Frans ook de planken verbranden. Dat verwijst misschien nog naar de toneelpraktijk van enkele eeuwen geleden waarbij het podium nog verlicht werd met kaarsen. In zijn enthousiasme kon een acteur die de sterren van de hemel speelde zo'n kaars nog wel eens omschoppen en daarmee een brandje veroorzaken. Om de grootste risico's te voorkomen werden in ieder geval ieder half uur de lonten bijgeknipt. Het is dan ook niet voor niets dat een klassieke tragedie uit vijf bedrijven van ongeveer een half uur bestond... volgende keer gaan we onze batterij even opladen
dat veroorzaakt opschudding ('dat brengt je kapsel in de war') 'Als je haar maar goed zit', dan is alles in orde. Als dat niet zo is, dan is er ook meer in de war dan je lief is. Ik kwam de uitdrukking tegen in L'OBS, de huidige naam van het opinieweekblad Le Nouvel Observateur, waarin de in Frankrijk dalende populariteit van president Emmanuel Macron besproken werd. Daarin stond o.a. de zin (...) d'autres ont relevé ses raccourcis qui froissent la gauche et ne décoiffent pas la droite ('anderen hebben gewezen op zijn kort-door-de-bocht-opmerkingen die links zeer doen en bij rechts geen opschudding veroorzaken'). Maar vooralsnog zit zijn haar nog wel goed... volgende keer: Over Macrons voorganger Hollande werd in hetzelfde blad beweerd dat hij 'de planken verbrandde'. Wat betekent dat dan weer?
de kern van de zaak, datgene waar het wezenlijk om gaat ('het voedzame merg') In de zestiende eeuw, de eeuw van de Franse Renaissance, schreef François Rabelais (1494-1553) humoristische boeken over de goedmoedige reuzen Gargantua en Pantagruel. In zijn voorwoord bij Gargantua (1534) waarschuwde hij de lezer niet te passief te lezen, omdat er onder de koddige verhalen een diepere boodschap verborgen lag: il faut rompre l'os et sucer la substantifique moelle ('je moet het bot breken en het voedzame merg eruit zuigen', spreek trouwens uit: [mwal]). En dan krijgen de altijd naar wijn (wijsheid en kennis) dorstige reuzen ineens een andere betekenis, of de broeder Jean des Entommeures die als enige ten strijde trekt tegen vijanden die de wijngaard van het klooster plunderen terwijl al zijn medebroeders zich hebben opgesloten in de kerk en Gregoriaanse gezangen aanheffen om de vijanden te verdrijven. Als hij zijn broeders optrommelt om mee ten strijde te trekken om de wijn (wijsheid en kennis dus) te beschermen, reageren die geschokt: Quoi ? Troubler ainsi le service divin ('hoe durf je zo de goddelijke dienst te verstoren') waarop Jean doodgemoedereerd antwoordt dat ze zich beter om de service du vin ('de dienst van de wijn', dus de zaak van kennis en wijsheid) kunnen bekommeren... volgende keer: zorgen we voor enige opschudding...
van a tot z / met alles erop en eraan ('uit alle stukken') Disneyland Paris (Marne-la-Vallée) en Brasilia zijn twee voorbeelden van steden die van a tot z in één keer ontworpen en uit de grond gestampt zijn, met alles erop en eraan. De toutes pièces werd aanvankelijk gezegd van ridders die armé de toutes pièces waren, dus volledig uitgerust om ten strijde te trekken. Niets ontbrak. volgende keer: komen we tot de kern van de zaak.
vinnig, bijtend, recht voor zijn raap, zonder omwegen ('met een stansmes') Begin zeventiende eeuw werd er een cautère emporte-pièce - een soort brandmerk - gebruikt om stukjes stof uit te branden en wonden dicht te schroeien. Het gaat om de scherpte van dit stansgereedschap die het mogelijk maakt uit relatief zacht materiaal zoals karton, leer, stof maar ook (koekjes)deeg vormen uit te snijden die precies de vorm hebben van het gereedschap. Twee eeuwen later is dit in de huidige uitdrukking terechtgekomen, waarin nog altijd de betekenis 'vinnig, brandend, bijtend' zit en 'recht voor zijn raap, recht op zijn doel af', zonder omwegen. volgende keer: hoe zeg je in het Frans 'van a tot z' ?
op je buik schrijven, wel kunnen vergeten ('rouwen om') Het jongetje op de foto neemt aan het pas gegraven graf even de tijd om te rouwen om zijn hondje. Als iemand overlijdt, is het moeilijk om te gaan met het verlies. Je zou zo graag nog met hem of haar willen spreken of zijn of haar stem willen horen, maar dat zul je moeten vergeten. Faire son deuil is letterlijk 'rouwen' ('zijn rouw doen'), maar kan in figuurlijke zin gebruikt worden om aan te geven dat je je erbij neerlegt dat je iets niet (voor elkaar) krijgt, dat je iets dus op je buik kunt schrijven. volgende keer: behandelen we zonder omwegen een nieuwe uitdrukking.
visiteren - opzoeken Steden, landen, musea e.d. kun je prima visiter in het Frans, maar bij personen doe je dat alleen als ze iets onder (of tussen) de leden hebben. Zo kan een arts zijn patiënten bezoeken of kan de marechaussee of de politie iemand visiteren om te kijken of je geen metalen voorwerpen op je lichaam draagt of bijvoorbeeld drugs inwendig vervoert. Dus als je je grootouders met een bezoek wilt vereren, zeg dan niet je vais visiter mes grands-parents, tenzij je hun behandelend arts bent natuurlijk. Voor het opzoeken van mensen gebruik je doorgaans de combinaties aller voir en venir voir (afhankelijk van wie het zegt: degene die op bezoek gaat, gebruikt aller voir en als je vraagt of de ander je komt opzoeken, kun je zeggen tu viens me voir ?). Iets officiëler klinkt rendre visite à : le roi a rendu visite au maire ('de koning heeft de burgemeester een bezoek gebracht'). Maar wees dus liever voorzichtig met visiter en reserveer dat voor bijvoorbeeld un musée. volgende keer: kunnen we iets op onze buik schrijven...
hou je kop / hou op met dat geleuter ! ('stop je wagen/kar (Ben-Hur)!') Eigenlijk zou het arrête ton charre (afgeleid van het werkwoord charrier 'overdrijven, te ver gaan') moeten zijn, maar eigenlijk schrijft niemand dit woord meer zo. Het woord is verward met char ('gevechtswagen, kar') en dan is het woordspelletje snel gemaakt. Door ook nog eens Ben-Hur toe te voegen, zeg je letterlijk 'Stop je wagen, Ben-Hur'. Tijdens die Romeinse wagenrennen ging men misschien ook wel eens te ver in zijn enthousiasme, maar zie zo'n wagenrenner maar eens te stoppen... volgende keer: gaan we op visite...
weer terug bij af zijn, een illusie armer zijn ('dikke Jan zijn als voorheen') 'En zo ben ik weer terug bij af, met een mooie bult erbij...' of 'En zo ben ik weer een illusie armer en een flinke bult rijker', verzucht Kuifje op het plaatje hiernaast. Met Gros-Jean ('dikke Jan') werd vroeger een boerenkinkel of een simpele ziel aangeduid. Al gaf je zo iemand goede tips om vooruit te komen, hij bleef altijd even dom als hij al was, zo was het vooringenomen idee. Devant dat nu alleen 'voor (van plaats)' betekent werd vroeger ook gebruikt in de betekenis avant ('voorheen'). De uitdrukking werd gepopulariseerd door Jean de La Fontaine in zijn fabel La laitière et le Pot au Lait ('het melkmeisje en de kan met melk') waarin een jonge vrouw een kan met melk op haar hoofd vervoert en zich intussen verheugt op de dingen die ze in de toekomst allemaal kan realiseren met het geld dat ze voor de melk zal ontvangen. Van blijdschap maakt ze een sprongetje... en de kan valt van haar hoofd.
volgende keer: gaan we maar niet overdrijven, zoals Ben Hur...
met stomheid geslagen zijn ('gemeduseerd worden') 'Meduseren' bestaat natuurlijk niet in onze taal, maar voor wie iets van de Griekse mythologie weet, is duidelijk wat ermee wordt bedoeld. Medusa was met haar twee zussen Stheno ('de sterke') en Euryale ('de vérspringende') een van de drie Gorgonen, die in plaats van een haartooi levende slangen op hun hoofd droegen. Medusa ('de bezwangerde') werd door Poseidon verleid, wat de jaloezie opwekte van Athene, die haar daarom een bijzondere duistere kracht verleende: iedereen die haar in de ogen keek, veranderde meteen in steen. Welnu, als je met stomheid door iets geslagen bent, wil je ook nog wel eens bevriezen in je houding, alsof je versteend bent, alsof je dus Medusa in de ogen gekeken hebt. volgende keer: zijn we een illusie armer...
met zijn vingers / met zijn tien geboden eten ('eten met de vork van vader Adam') In het westen zijn we niet anders gewend dan dat we met mes en vork eten, maar dat is niet altijd zo geweest. In de Middeleeuwen was het mes het belangrijkste tafelgerei en dan alleen nog maar om het vlees in stukken te verdelen. Een pap- en soeplepel zal er ongetwijfeld ook geweest zijn. Maar de vork verscheen (aanvankelijk met twee tanden) pas in het vijftiende-eeuwse Italië en werd een eeuw later pas door Maria de Medici geïntroduceerd aan het Franse hof, ook weer om vlees te eten. Daarvoor at men eeuwenlang met de vingers zoals onze eerste voorvaderen ook gedaan moeten hebben. We gaan er tenminste niet van uit dat Adam de appel eerst keurig met een mes in vier partjes sneed om die vervolgens aan een vorkje te prikken... volgende keer: zijn we met stomheid geslagen...
niet aan zijn trekken komen, niet uit de verf komen ('op zijn honger blijven') Geconfronteerd met de kleine porties van de nouvelle cuisine verlangt deze eter terug naar de fundamentele keuken. Hij blijft met honger zitten en komt dus niet aan zijn trekken. Als je niet krijgt waarop je had gehoopt of als iets bij nader inzien tegenvalt, kun je deze uitdrukking gebruiken en dat kan in allerlei contexten, bijvoorbeeld: Il n'y avait pas grand chose à voir dans ce musée. Je suis un peu resté sur ma faim ('er was niet zo veel te zien in dit museum. Ik kwam niet echt aan mijn trekken.') volgende keer: Hoe kun je in het Frans zeggen dat je met je handen ('je tien geboden') eet?
ergens kind aan huis zijn ('zijn servetring hebben') Vanaf de Renaissance ontwikkelen zich in Frankrijk en daarbuiten de geraffineerde tafelmanieren. Daarvoor at men met name met de hand. Men veegde zijn handen af aan het tafelkleed of aan servetten die iedereen kon gebruiken. Pas in de negentiende eeuw verschenen de servetringen die moesten voorkomen dat in hoog gezelschap de servetten onderling verwisseld werden. En zo had iedereen dus zijn eigen rond de serviette. Met die servetring kon ieders individuele servet worden opgeborgen tussen lunch en diner. Wie dus beschikte over een eigen servetring, was dus ergens kind aan huis. Al gauw verschoof de betekenis van 'stamgast' naar 'graag geziene gast' of graag of niet, maar in ieder geval veel geziene gast in bijvoorbeeld een ministerie of een groot bedrijf. volgende keer: Hoe kom je in het Frans niet aan je trekken?
Een pet is een scheet en het werkwoord péter betekent 'scheten laten'. Het gaat waarschijnlijk om een klanknabootsend woord; in ieder geval staat het geluid centraal. Figuurlijk kan het dan ook 'lawaai' of 'hommeles' betekenen: il va y avoir du pet ('dat wordt hommeles, lett. 'er gaat scheet zijn') en faire du pet betekent 'kabaal maken, een schandaal veroorzaken'). En een pétard (lett. 'schetenlater' of 'heftige scheet') is een rotje. Het woord pète-sec (lett. 'droge schetenlater') was aanvankelijk een bijnaam voor een autoritaire, rigide commandant met wie niet te spotten viel op de militaire academie van Saint-Cyr. Nu kan het gebruikt worden voor iedere autoritaire persoon zonder gevoel voor humor. Misschien bent u inmiddels ook benieuwd geraakt naar de Franse aanduiding voor een 'natte scheet'. Welnu, dat is niet un pet mouillé (letterlijke vertaling), maar un pet foireux (van het werkwoord foirer, 'aan de schijterij zijn') en in Canada un pet sauce (verklaring overbodig).
