woensdag 31 mei 2017

sur la paille

aan lager wal, geruïneerd, op zwart zaad
('op het stro')

Het ziet er heerlijk, onbezorgd uit, zo met je blote voeten in het stro, maar dat is maar schijn. Wie in het Frans 'op het stro' belandt, is aan lager wal geraakt. Strobalen, dat wat er overblijft van de graanplant als alle zaden eraf zijn gehaald, staan symbool voor armoede. En wie gaat er nou op een berg afval wonen? Alleen iemand die helemaal berooid is. De uitdrukking kan gecombineerd worden met de werkwoorden être, finir, mourir en mettre.

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans dat je van een goede maaltijd geniet?

dinsdag 30 mei 2017

être pris de court

overvallen worden, plotseling verrast worden
('van kort genomen worden')

In de film uit 2016 met de gelijknamige titel verhuist een juwelierster met haar twee jonge kinderen naar Parijs vanwege een haar aangeboden baan. Maar dan verandert de werkgever plotseling van mening en blijkt zij naar de baan te kunnen fluiten. Nathalie wil haar kinderen beschermen en vertelt hun niets, een leugen die andere leugens met zich meebrengt en leidt tot een hele reeks onvoorziene gebeurtenissen. Dat kan gebeuren als je plotseling wordt geconfronteerd met een verandering van omstandigheden die je niet aan zag komen. Als je even niet weet hoe je moet reageren, als je als het ware door de nieuwe situatie overvallen wordt, ben je in het Frans pris de court.

volgende keer
Waar kom je in het Frans terecht als je 'aan lager wal' raakt?

maandag 29 mei 2017

mettre sous cloche

overbeschermen
('onder een glazen stolp zetten')

'Ik zou je het liefste in een doosje willen doen en je bewaren, heel goed bewaren' zong eind jaren vijftig Donald Jones in Pension Hommeles. Misschien komt dat liedje nog wel het dichtst in de buurt van de Franse uitdrukking waarbij je iemand (of iets) onder een glazen stolp zet om hem/haar/het te beschermen tegen alles wat maar bedreigend zou kunnen zijn, op het verstikkende af, want onder zo'n stolp is er natuurlijk al snel sprake van zuurstofgebrek. Je kunt er maar beter van die smakelijke macarons onder leggen...

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans dat je door iets wordt overvallen?

zondag 28 mei 2017

hoe vertaal je 'gedoogbeleid' in het Frans?

politique de tolérance

Als je in Frankrijk vertelt dat je uit Nederland komt, is de kans groot dat je wordt aangesproken op ons drugsbeleid (politique de la drogue). Velen denken dat drugs bij ons gelegaliseerd (légalisées) zijn. Allereerst moet je dan uitleggen dat er hier onderscheid wordt gemaakt tussen harddrugs (drogues dures) en softdrugs (drogues douces) en dat verkoop en gebruik van deze laatste nog altijd illegaal (illicite) zijn, maar dat het onder bepaalde strikte voorwaarden gedoogd (toléré) wordt. Er is dus geen sprake van legalisatie, maar van een gedeeltelijke vermindering van de strafbaarheid (dépénalisation), zowel voor degene die aan drugshandel (le trafic de drogues) doet (uiteraard alleen in de daartoe aangewezen coffee shops) als voor de gebruiker (consommateur). Je mag niet meer dan 5 gram cannabis per persoon en per dag bij je hebben, in de vorm van hasj (hachisch) of wiet (de l'herbe) en in de zuidelijke provincies moet je dan ook nog beschikken over een wietpas (une carte cannabis). Heb je meer dan dat, of heb je als coffeeshophouder meer dan 500 gram in voorraad (en stock), dan blijft het strafbaar (punissable) en ben je dus een overtreder van de wet (contrevenant). En misschien moet je er ook maar op wijzen dat er in Nederland minder softdrugs geconsumeerd worden dan in alle buurlanden...

volgende keer
Bestaat er in het Frans ook zoiets als 'verstikkende liefde'?

zaterdag 27 mei 2017

bon gré mal gré

of je het nou wilt of niet
('goedschiks kwaadschiks')

Het woord gré is een wat verouderd woord voor 'goeddunken', 'welbehagen', dat in veel andere combinaties regelmatig terugkeert. Zo zit het woord ook in het werkwoord agréer ('behagen, believen') wat in het Engels to agree ('instemmen') heeft opgeleverd. Maar zo kennen we ook de woorden agréable ('aangenaam') en malgré ('ondanks'). Je kunt obéir de bon gré ('gehoorzamen zonder tegenstribbelen'), s'habiller à son gré ('zich naar eigen smaak kleden'), partir de (son) plein gré ('geheel vrijwillig vertrekken'). En daar zit het hem dus in, in die  wil, of dat nu de vrije, eigen wil (bon gré) is, of naar believen van iemand of iets anders: zo kan een boot bijvoorbeeld au gré du vent ('stuurloos', lett. 'naar de wil van de wind') varen, of echt tegen je wil, kwaadschiks. Een andere manier om 'goedschiks of kwaadschiks' te zeggen is de gré ou de force ('uit wil of uit dwang').

volgende keer
bekijken we hoe we zoiets Nederlands als 'gedoogbeleid' in het Frans kunnen vertalen...

vrijdag 26 mei 2017

couper le sifflet à quelqu'un

iemand de mond snoeren
('iemand zijn fluitje afknippen')

Een fluitje kan een buitengewoon irritant geluid voortbrengen, vooral als je er nietsvermoedend precies naast staat. Je zou hem het liefst zo uit zijn mond slaan. Toch heeft de uitdrukking oorspronkelijk een veel drastischer betekenis. In de zeventiende eeuw stond het woord sifflet namelijk voor de hele keel. En om iemand - definitief - de mond te snoeren, was het meest effectieve middel iemand de keel door te snijden, lui couper le sifflet. Dan verlies ik toch liever mijn fluitje...

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans 'of je het nou wilt of niet' ?

donderdag 25 mei 2017

à bon entendeur, salut !

knoop dat goed in je oren!
('heil aan de goede verstaander!)











Het werkwoord entendre betekent tegenwoordig 'horen', maar had ooit - net als nu in het Spaans entender - de betekenis 'verstaan, begrijpen'. Dat zit ook nog in de uitdrukking on s'entend bien ('we begrijpen elkaar goed, we kunnen goed met elkaar overweg'). 
En salut kennen we tegenwoordig als 'hoi', vroeger als 'gegroet', maar het betekent ook 'heil'. 
Op het affiche wordt vooral gespeeld met de moderne betekenis van het woord salut : 'Haalt uw oor streken met u uit? Doe niet aan struisvogelpolitiek! Wie kunt u raadplegen?' en vervolgens wordt u aangeraden in gesprek te gaan met specialisten zoals de twee genoemde artsen. 
Maar in de uitdrukking à bon entendeur, salut ! zit eigenlijk meer een dreigende toon. Als je de boodschap goed begrepen hebt, kun je misschien een gevaar ontwijken: dat je het maar weet, knoop het maar goed in je oren, want het is oppassen geblazen!...

volgende keer
Hoe kun je iemand in het Frans de mond snoeren?

woensdag 24 mei 2017

faire l'école buissonnière

spijbelen
('openluchtschool houden, school houden in de bosjes')

Het is toch eigenlijk veel te mooi weer om je op te sluiten binnen de muren van de school? Waarom zou je er niet lekker tussenuitpiepen, over de muur klimmen, de bosjes in? 
Er zijn verschillende manieren om het begrip 'spijbelen' uit te drukken in het Frans. Net als in Nederland hebben scholen te kampen met absentéisme ('absentie'), omdat veel leerlingen sèchent des cours ('uurtjes skippen' lett. 'drogen'). In het ergste geval leidt dat tot décrochage scolaire ('dropouts', lett. 'afhaken van school'). Wat dat betreft is faire l'école buissonnière een veel positievere, romantischere benaming. Daarbij denk je niet zozeer aan gebrek aan motivatie, maar eerder aan een hang naar vrijheid, iets creatiefs ondernemen met je kameraden, even iets anders dan de sleur van alledag. 
Er zijn verschillende theorieën over het ontstaan van de uitdrukking. Zo is er wel geopperd dat de school buissonnière werd genoemd omdat deze zo weinig werd bezocht dat er onkruid en bosjes begonnen te groeien. Anderen wijzen op clandestiene openluchtscholen ('in de bosjes') die door lutheranen werden georganiseerd (denk aan de hagepreken), omdat deze hun leer niet publiekelijk mochten verspreiden. Hoe dan ook, het woord buisson ('bosje') roept een beeld van de vrije natuur op, het doet je misschien een beetje dagdromen op een mooie dag als vandaag...

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans 'knoop dat goed in je oren!' ?

dinsdag 23 mei 2017

manger sur le pouce

uit het vuistje eten
('op de duim eten')

In Nederland zijn we lunchpakketten gewend die we thuis klaarmaken. Die meegebrachte kleffe boterhammen werken we dan - belegd en wel - op het werk weg. In Frankrijk gaat dat doorgaans anders. Tegenwoordig krijgen veel Fransen maaltijdbonnen van hun werkgever waarmee ze in een restaurant de lunch kunnen gebruiken, maar dat was niet altijd zo, en zeker niet onder arbeiders of soldaten in het leger. Die hadden vaak maar weinig tijd om snel een brood te beleggen: het brood in de ene hand, een mes in de andere, waarmee snel iets kon worden afgesneden, dat vervolgens op de duim werd geschoven. Maar je zou het je natuurlijk ook nog veel acrobatischer kunnen voorstellen:

volgende keer:
Hoe spijbel je in het Frans?

maandag 22 mei 2017

un crève-coeur

verdriet, hartzeer, hartverscheurend
('een hartbreker')

Vorige week presenteerde Emmanuel Macron zijn nieuwe kabinet (tja, waar wij in Nederland daar gerust een half jaar over bakkeleien, knutselt in Frankrijk één man in één week een regering in elkaar...): 50 % mannen en 50 % vrouwen uit verschillende politieke partijen en uit niet-politieke geledingen. Als minister de la Transition écologique et solidaire - zeg maar minister van milieu - benoemde hij milieuactivist en TV-presentator Nicolas Hulot. De leider van de links-populistische partij la France insoumise, Jean-Luc Mélenchon was er als de kippen bij om de benoeming van Hulot een vrai crève-coeur te noemen. Het werkwoord crever betekent 'barsten, opengaan' maar ook 'creperen, sterven'. Een fietsband kan crever : un pneu crevé is een lekke band. Je kunt crever de froid of de faim ('sterven van de kou of van de honger'). Het werkwoord kan ook overgankelijk gebruikt worden en zo kun je dus crever le coeur à quelqu'un ('iemands hart breken') en zo kun je ook zeggen ça vous crève le coeur ('dat is hartverscheurend'). En dat is dan ook weer als een zelfstandig naamwoord te gebruiken, voor iets of iemand die je veel verdriet doet, un crève-coeur.

volgende keer
Kun je in het Frans ook 'uit het vuistje' eten?

zondag 21 mei 2017

hoe vertaal je 'inburgeren' in het Frans?

s'acclimater - s'acculturer - implanter - s'intégrer - intégration civique 

Vanaf nu gaan we in deze rubriek ook termen bespreken die veel in het Nederlandse taalgebied worden gebruikt (denk bijvoorbeeld aan termen als 'gedoogbeleid'). Hoe zou je die vervolgens in het Frans vertalen? Soms gaat het daarbij om woorden die al een algemene - ingeburgerde betekenis hadden voordat ze een specifiekere betekenis kregen. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor het woord van vandaag. Nu denken we misschien meteen aan inburgeringscursussen voor asielzoekers, maar het woord bestond al veel eerder. Zo kon je al snel ingeburgerd voelen in een nieuw huis, in een nieuwe stad, enz. In zo'n geval kun je je acclimaté voelen (let op: niet acclimatisé, dat woord bestaat niet in het Frans. 'Acclimatisatie' is dan ook acclimatation): s'acclimater à un nouvel entourage ('in een nieuwe omgeving ingeburgerd raken'). Niet alleen personen kunnen 'ingeburgerd' raken, ook zaken, bijvoorbeeld bastaardwoorden: ces mots hybrides se sont intégrés dans notre langue ('die bastaardwoorden zijn ingeburgerd in onze taal'). Ook een vreemde gewoonte kun je doen inburgeren: acclimater/implanter un usage étranger. Als je met 'inburgeren' 'aanpassen aan een andere cultuur' gebruikt, kun je acculturer gebruiken: ces immigrés sont bien acculturés ('deze migranten zijn goed ingeburgerd'), maar de term heeft natuurlijk iets paternalistisch over zich. Een inburgeringstraject heet dan ook (bij onze zuiderburen althans) un parcours d'intégration civique en een inburgeringscursus un cours d'intégration civique.  

volgende keer
Jean-Luc Mélenchon noemde een van de ministersbenoemingen van president Macron een crève-coeur. Wat is dat?

zaterdag 20 mei 2017

peigner la girafe

water naar de zee dragen / vliegen vangen
('de giraf kammen')

Nee, natuurlijk is dit geen verdwenen beroep, dat ooit door ambachtelijke giraffenkamsters in traditioneel kostuum werd uitgevoerd, maar het is wel een langdurige en zinloze bezigheid. Er is wel eens geopperd dat een bewaker van de Jardin des Plantes in Parijs in 1827 op de beschuldiging dat hij wel erg lang op zich liet wachten, antwoordde dat hij de giraf aan het kammen was, maar dat schijnt achteraf verzonnen te zijn.
Maar de oorsprong lijkt toch een heel andere te zijn. De lange nek van de giraf zou velen hebben doen denken aan een penis in erectie en het kammen daarvan zou duiden op masturbatie. Boris Vian zegt nog in zijn Vercoquin et le plancton : j'ai tellement peigné ma girafe qu'elle en est morte ('ik heb mijn giraf zo hard gekamd, dat hij ervan gestorven is'). Andere uitdrukkingen voor deze zelfbevredigende bezigheid zijn polir la colonne ('de zuil polijsten') en s'astiquer le jonc ('zijn rietstengel poetsen'). Maar hoe kom je van 'aftrekken' naar 'niets doen'? In het Frans is dat kennelijk een logische stap, want ook het woord branleur ('rukker') is zowel een aanduiding voor iemand die onanie bedrijft als voor een nietsdoener. Dus als je echt niet meer weet wat je moet doen, dan kun je vliegen gaan vangen, water naar de zee dragen of... je giraf gaan kammen. Aan u de keuze...

volgende keer
Hoe vertaal je 'inburgeren' in het Frans?

vrijdag 19 mei 2017

être aux abois

ten einde raad zijn
('bij het geblaf zijn')

Dit hert moet wel ten einde raad zijn, opgejaagd tot het zijn toevlucht heeft gezocht in het water. Dit is ook de meest letterlijke verbeelding van de uitdrukking, die inderdaad afkomstig is uit de drijfjacht, waarbij een hert zo lang werd opgejaagd dat het uiteindelijk uitgeput stil bleef staan, omringd door een meute blaffende honden. Daarop kon de jager op de hoorn blazen en zijn slag slaan. Tegenwoordig kan ook een politiek regime of de verdediging van een voetbalelftal aux abois zijn. Een criminel aux abois wordt op de hielen gezeten en kan geen kant meer op, enz. Iedereen die zich in een wanhopige positie bevindt kan dus worden vergeleken met een opgejaagd hert omringd door een meute blaffende honden.

volgende keer
Als wij lang met iets nutteloos bezig zijn, vangen we vliegen of dragen we water naar de zee. Wat doet een Fransman in zo'n geval?

donderdag 18 mei 2017

peu ou prou

om en nabij
('weinig of veel')


Net als in het Nederlands (wis en waarachtig, min of meer) zijn in het Frans allitererende uitdrukkingen heel populair. Vaak bestaan die uitdrukkingen ook al een tijdje en het komt dan ook nogal eens voor dat een van de allitererende termen inmiddels in onbruik is geraakt en los dus niet of nauwelijks meer voorkomt. We kennen natuurlijk 'wis' in 'wiskunde', maar wie is er eigenlijk zo 'wis' dat hij goed kan 'wissen'?
Zo is het ook met prou in peu ou prou. 
In de elfde eeuw bestond het woord proud of prud dat winst (profit) betekende. Later kreeg het de algemenere betekenis van 'veel (opleverend)' en zo ontstond ook de allitererende uitdrukking ni peu ni prou ('in het geheel niet', lett. 'weinig noch veel'), waarnaast zich peu ou prou ontwikkelde in de betekenis van 'om en nabij'. Het is dus aan het allitererende peu ('weinig') te danken dat het woord prou nog bestaat in het Frans.

volgende keer
Hoe kun je in het Frans zeggen dat je 'ten einde raad' bent?

woensdag 17 mei 2017

crier haro sur le baudet

iemand aan de schandpaal nagelen
('haro/schande roepen over de ezel')

Allereerst: als je Franse namen in het Nederlands gaat vertalen, willen ze nog wel eens wat van hun cachet verliezen. Zo heten de beroemde tragedieschrijvers Pierre Corneille en Jean Racine ineens Piet Kraai en Jan Wortel en zouden we Thierry Baudet plotseling Theo Ezel noemen.
En wat is dan 'haro'? Op dit moment komt het woord alleen in deze uitdrukking voor, maar in de veertiende eeuw was het een uitroep om jachthonden op te zwepen, een eeuw eerder nog om het einde van een jaarmarkt aan te kondigen en nog een eeuw eerder had het de lading van 'houd de dief!' en was het dus bedoeld om anderen aan te sporen te hulp te komen en iemand te bevrijden van zijn belager. En in deze betekenis gebruikte de beroemde fabeldichter Jean de La Fontaine het woord dan ook in zijn fabel Les animaux malades de la peste ('de dieren die aan de pest leden'). In deze fabel werd een algemene dierenvergadering gehouden om de meest schuldige aan te wijzen die verantwoordelijk moest worden gehouden voor de pest, die werd gezien als een straffe Gods. Degene die de grootste misdaad op zijn geweten had, moest zich laten offeren. Maar de machtige dieren die de meest gruwelijke daden op hun geweten hadden, wisten de dans te ontspringen. Zij werden door hun vleiers vrijgepleit. Toen uiteindelijk de arme ezel het woord nam en toegaf ooit een hapje gras te hebben gegeten uit een ander weiland: à ces mots on cria haro sur le baudet ('sprak men na die woorden schande van de ezel') en concludeert La Fontaine: Selon que vous serez puissant ou misérable / Les jugements de Cour vous rendront blanc ou noir ('al naar gelang u machtig of zwak bent / zullen de oordelen van het hof u wit of zwart maken'), een heftige aanklacht dus tegen klassenjustitie. 
We hebben al een tijdje niets meer gehoord van Thierry Baudet...

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans 'om en nabij' ?

dinsdag 16 mei 2017

il n'y a pas péril en la demeure

haastige spoed is zelden goed
('er is geen gevaar in de woning')


Maar als ik dit zou zien, zou ik me toch maar snel uit de voeten maken... De uitdrukking kan zowel bevestigend als ontkennend gebruikt worden. 
Je zou zeggen dat je huis, je woning juist de plek is waar je je het veiligst voelt, ook al weten we uit de statistieken dat de meeste ongelukken thuis gebeuren. Maar ik moet hier een kleine kanttekening plaatsen. In de uitdrukking betekent demeure niet 'woning, huis' maar 'het verblijven/wachten zonder iets te doen'. En daaraan kunnen risico's verbonden zijn, of juist niet, als de uitdrukking ontkennend wordt gebruikt...

volgende keer
gaan we het over Thierry Baudet hebben...

maandag 15 mei 2017

l'affaire est dans le sac

de zaak is in kannen en kruiken
('de zaak zit in de zak/tas')

In beide talen vinden we het kennelijk fijn dat een en ander goed opgeborgen is, of dat nu in kannen en kruiken of in zakken en tassen is. De uitdrukking schijnt afkomstig te zijn uit de zeventiende eeuw uit het advocatenwezen. Advocaten borgen destijds hun papieren niet op in aktetassen, maar in met koorden gesloten zakken. Als alle benodigde gegevens waren genoteerd op rollen papier, dan werden deze opgeborgen en vervoerd in grote zakken en vooral: als de advocaat een zaak had gewonnen, dan werden deze papieren voorgoed (althans dat hoopte hij) in zakken opgeborgen. Hij zou ze nooit meer nodig hebben...

volgende keer
Hoe zeg je in het Frans 'haastige spoed is zelden goed' ?

zondag 14 mei 2017

hoe vertaal je 'werk' in het Frans?

boulot - copie - devoir - emploi - oeuvre - ouvrage - tâche - travail

Het meest gebruikte woord voor 'werk' is uiteraard travail (meervoud: travaux). Dit woord is in vrijwel alle betekenissen in te zetten. 
Maar als we met 'werk' iemands 'baan' bedoelen, kunnen we het ook vervangen door emploi: chercher un emploi ('een baan zoeken') of informeel un boulot. Dat laatste woord zit ook in een aanduiding voor 'dagelijkse sleur': métro-boulot-dodo (lett. 'metro-werk-slaapje doen'). Als je werk hebt voor school, dan wordt eerder devoir gebruikt, meestal in het meervoud: faire des devoirs ('werk hebben voor school, huiswerk maken'), maar ook in het enkelvoud: j'ai un devoir de français ('ik heb een opdracht voor Frans'). 
Lever je (geschreven) werk in, bijvoorbeeld een gemaakt proefwerk, dan noem je dat une copie.
Bedoelen we met 'werk' een 'kunstwerk', dan kun je het werk oeuvre gebruiken: une oeuvre d'art ('een kunstwerk'). Met name bij boeken kun je ook van een ouvrage spreken. Iets in het werk (in werking) stellen is ook mettre en oeuvre. 'Zich aan het werk zetten' is dan weer eerder se mettre au travail. 
Als je met 'werk' 'taak' bedoelt ('dat is meer het werk van...'), dan kun je het woord tâche gebruiken. Vergeet in dat geval niet de accent circonflexe, anders heb je het over een 'vlek'. 
En nu moet ik zelf nodig aan het werk...

volgende keer
bekijken we hoe in het Frans alles in kannen en kruiken is...

zaterdag 13 mei 2017

faire un tabac

een enorm succes zijn, het helemaal maken
('een tabak maken')

Toen de tabak in de zeventiende eeuw in de mode kwam, werden er vooral heilzame effecten aan toegedicht. Nog in Molières Dom Juan werd het gezien als een wondermiddel tegen alle kwalen. Inmiddels weten we beter.
Maar de uitdrukking heeft in feite niets met het woord tabac te maken, althans niet met het woord voor de tabaksplant. Een tabac (uitspraak: [taba]) zoals in passer à tabac ('een klap verkopen') is ook een 'klap in je gezicht' en dat komt van het werkwoord tabasser, uit het Occitaans (Provençaals) afkomstig, dat 'een klap verkopen' betekent. Een afgeleide betekenis hiervan is 'veel lawaai maken'. De uitspraak van de woorden tabac en tabas [taba] is dezelfde en dat heeft tot de verwarring geleid. 
Het lawaai van de donder (un coup de tabac) is te vergelijken met dat van een 'donderend applaus' en dat is weer wat iemand die een enorm succes heeft, ontvangt: il fait un tabac. 

volgende keer
Hoe vertaal je 'werk' in het Frans?

zondag 7 mei 2017

aller aux urnes

naar de stembus gaan
('naar de urnen gaan')

Vandaag is het de dag van de waarheid voor de twee overgebleven presidentskandidaten in Frankrijk. Daarom bespreken we vandaag niet één uitdrukking, maar een wat uitgebreider verkiezingsvocabulaire. 
Vandaag worden in heel Frankrijk, dat net als alle andere EU-landen een algemeen stemrecht (le suffrage universel) kent, de stembureaus (les bureaux de vote) geopend. Dan kunnen alle kiezers (les électeurs) dus naar de stembus gaan (aller aux urnes). Ze bepalen hun keuze in het stemhokje (l'isoloir). Voor Macron is het te hopen dat niet te veel mensen blanco stemmen (voter blanc) of thuisblijven (s'abstenir aux élections). Dat komt vaker voor bij de Europese verkiezingen (les élections européennes) dan bij de tweedekamerverkiezingen (les élections législatives) en de gemeenteraadsverkiezingen (les élections municipales). De verkiezingen voor de Tweede Kamer (l'Assemblée nationale) volgen trouwens kort na de presidentsverkiezingen en worden voor beide kandidaten (candidats) ook nog behoorlijk spannend. Hoe hoog zal trouwens de opkomst (la participation) zijn? In Frankrijk kennen we een eerste en een tweede stemronde (le premier tour et le second tour) en daarna wordt pas duidelijk welke kandidaat gekozen (élu, van het werkwoord élire) is. Zullen de opiniepeilingen (les sondages) gelijk hebben? Vanavond om acht uur weten we het...

volgende keer
laat even een weekje op zich wachten. Ik ben voor mijn werk een weekje in Brussel en Parijs...

zaterdag 6 mei 2017

(se) prendre un râteau

een blauwtje lopen
('(zich) een hark nemen')

Een blauwe plek zal hij zeker hebben opgelopen... We kennen deze situatie vooral uit slapstickfilms, of is het u ook persoonlijk wel eens overkomen? 
Dat deze uitdrukking (overigens tamelijk recent: hij is pas in 1990 voor het eerst opgetekend) in het Frans is blijven hangen, zou wel eens verklaard kunnen worden door de klankovereenkomst met het werkwoord rater, dat 'missen, mislukken' betekent.

volgende keer
kiest Frankrijk een nieuwe president. Hoe vertaal je 'kiezen' in het Frans?

vrijdag 5 mei 2017

faire un pied de nez

een lange neus maken
('een neus van een voet maken')

Hè, andersom toch? Een voet van een neus maken? Van je neus een voet maken? Nee, zo moet je het niet lezen. Plaats je duim voor je neus met je vingers omhoog en beweeg deze. Daarmee heb je je neus verlengd met een... voet, een oude afstandsmaat van ca. 33 centimeter. De lange neus was buitengewoon populair bij Parijse kinderen in de negentiende eeuw die het gezag wilden tarten. Hij werd meestal achter iemands rug uitgevoerd en was dus een gebaar van protest van een zwak persoon die anders niet tegen een sterkere persoon opgewassen was. En waar de Parijse kinderen er la la la la lèèère bij roepen, zouden die van ons waarschijnlijk 'nana nana nana' zeggen of iets dergelijks...

volgende keer
Hoe kun je in het Frans een blauwtje lopen?

donderdag 4 mei 2017

avoir la main

aan zet zijn
('de hand hebben')

Als iemand 'aan de beurt' is, kun je zeggen à toi / à vous maintenant of c'est ton tour / c'est votre tour, maar bij (kaart- en bord)spellen wordt vaak gezegd tu as la main / vous avez la main. Je hoort het ook bij een populaire quiz die vaak te zien is op tv5. Een speler kan ook zelf het initiatief nemen en zeggen: je prends la main (lett. 'ik neem de hand'). In een kaartspel kan het ook gebruikt worden voor 'delen': degene die aan de beurt is, deelt de kaarten uit.

volgende keer
Hoe maak je een lange neus in het Frans?

woensdag 3 mei 2017

avoir le coeur gros

pijn in het hart hebben, zich rot voelen
('een dik hart hebben')

Op het plaatje:
- Ik ben bang/zenuwachtig (lett. 'heb een toegeknepen keel'), ik voel me rot (lett. 'ik heb een dik hart') en er ligt me iets zwaar op de maag
- Och, jij bent toch zo'n gevoelige dikzak!

Tegenwoordig klinkt het misschien vreemd, maar in de twaalfde eeuw stond het woord coeur niet alleen voor 'hart' maar voor de hele borst, en vanaf de dertiende eeuw werd het ook gebruikt voor de 'maag'. Als je dat weet, is het ook niet meer zo vreemd dat avoir mal au coeur niet betekent dat je 'hartzeer' hebt, maar dat je 'misselijk' bent. En dan zijn dus alle uitdrukkingen die de man op het plaatje gebruikt een manier om te vertellen hoe je je fysiek voelt als je verdrietig of angstig bent.

volgende keer
Hoe zeg je tijdens een spel dat jij aan zet bent?

dinsdag 2 mei 2017

tambour battant

voortvarend, kordaat
('op de trommel slaand')

Wie zich nog de film die Blechtrommel herinnert, ziet meteen het jongetje voor zich dat voortdurend parmantig op zijn blikken trommel slaat. Of misschien denk je aan de kordate trommelaars die vroeger voorafgingen aan een leger dat ten strijde trok of je ziet meteen een groep Afrikaanse trommelaars die door hun energieke slagwerk een grote menigte om zich heen verzamelen in de hal van de metro. De uitdrukking is vooral afkomstig van die tweede situatie: de trommels die een militaire actie aankondigen. Er wordt niet langer gewacht, maar met volle overtuiging tot actie overgegaan.

volgende keer
hebben we een zwaar gemoed...

maandag 1 mei 2017

ne pas se moucher du pied

zichzelf heel belangrijk vinden
('niet je neus snuiten met je voet')

Als je dat zou kunnen, dan heb je misschien reden om jezelf op de borst te slaan. Er bestaat trouwens ook de variant ne pas se moucher du coude ('met je elleboog'). 
Om de uitdrukking goed te begrijpen, moet je echter de middeleeuwse betekenis van de uitdrukking moucher du pied kennen. Moucher betekende 'iemand beduvelen' en als je dat 'met je voet' kon doen, betekende dat dat je niet eens je handen nodig had om iemand te beduvelen, dat het heel makkelijk was om een ander te beduvelen, m.a.w. dat de ander een beetje een sufferd was.
Toen er in de zeventiende eeuw steeds meer straatartiesten verschenen die hun lichaam in allerlei bochten konden wringen, alsof ze hun neus met hun voet konden snuiten, beïnvloedde dit wellicht de al bestaande uitdrukking en begon men te zeggen dat belangrijke, invloedrijke personen zich niet gemakkelijk lieten beduvelen, 'hun neus niet met hun voet snoten' (het is in het Nederlands niet echt uit te leggen, je moet de dubbele betekenis van het werkwoord moucher in ogenschouw nemen). 
Daarnaast had (en heb) je veel mensen van bescheiden afkomst die hun neus daadwerkelijk snoten/afveegden met hun elleboog of met de mouw van hun jas of trui. Iemand die dat deed ging dus door voor een laag opgeleide, onwetende en onbeduidende persoon. Iemand uit de elite snoot zijn neus uiteraard niet du coude. 
In de loop van de tijd heeft de uitdrukking, door hem te ontkennen, een ironische betekenis gekregen en wordt hij gebruikt voor mensen die zichzelf beter, groter en belangrijker willen voordoen dan ze daadwerkelijk zijn.

volgende keer
luidt er tromgeroffel...