qui dort dîne

wie slaapt heeft geen honger
('wie slaapt eet')

Als je slaapt, vergeet je je honger. Voor mij geldt dat inderdaad wel, maar ik ken ook mensen die juist 's nachts hun bed uitkomen om te gaan eten, zodat ze vervolgens beter kunnen slapen. 
Voor het ontstaan van de uitdrukking worden twee uiteenlopende verklaringen gegeven. Zo wordt wel geopperd dat deze zegswijze aanvankelijk een andere betekenis had: als je in de Middeleeuwen wilde overnachten in een herberg, dan was je verplicht er ook een maaltijd (uiteraard tegen betaling) te gebruiken: Qui dort dîne ('wie wenst te slapen, moet ook een maaltijd betalen'), net zoals je in veel cafés waar je van het toilet gebruik wenst te maken een consumptie moet bestellen. 
Volgens anderen gaat het terug op een gedachte uit de Oudheid, toen de Griekse auteur Menander al zei dat de slaap iemand die niet genoeg te eten heeft voedt. 
Het is goed mogelijk dat beide verklaringen hout snijden en dat de middeleeuwse uitspraak later is gebruikt om de gedachte van Menander uit te drukken.

volgende keer:
Hoe noem je in het Frans een onuitsprekelijke naam?

chercher midi à quatorze heures

waarom zou je makkelijk doen als het moeilijk kan?
('twaalf uur zoeken om veertien uur')

Nee, het is nog geen zomertijd, en al was het zo, dan zou de tijd natuurlijk een uur vooruit gezet worden en niet twee uur terug. En natuurlijk kun je ook aanvoeren dat Einstein ons heeft geleerd dat tijd relatief is, maar... afspraak is afspraak. Dus als we hebben afgesproken dat het twee uur 's middags is, dan moet je niet denken dat het ook wel eens twaalf uur 's middags kan zijn, met andere woorden, je moet niet moeilijk doen, de dingen niet nodeloos ingewikkeld maken.

volgende keer:
Waar komt de uitdrukking qui dort dîne vandaan?

est-ce que je te demande si ta grand-mère fait du vélo ?

bemoei je met je eigen zaken!
('vraag ik je of je oma fietst?')

Deze uitdrukking zou afkomstig zijn uit een liedje uit de dertiger jaren van de vorige eeuw, waarin ook andere onbenullige vragen werden gesteld als si ta p'tite soeur est grande, si ton p'tit frère va bien au pot... ('of je kleine zusje groot is, of je kleine broertje goed op de pot gaat').
Nu kun je de retorische vraag dus stellen als je vindt dat een ander zich te veel met zaken bemoeit die hem of haar niet aangaan.

volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans: waarom makkelijk doen als het moeilijk kan?

coiffer Sainte-Catherine

(als vrouw) 25 worden en nog niet getrouwd zijn
('als de Heilige Katharina gekapt worden')

De heilige Katharina kwam in de vierde eeuw als martelares om het leven door onthoofding, na eerst geradbraakt te zijn op een wiel met scherpe messen. Het wiel draagt ze overigens op al haar afbeeldingen nog altijd met zich mee. Catharina, tegenwoordig patrones van jonge meisjes, studenten, molenaars en filosofen, geldt als het toonbeeld van reinheid (het Griekse woord 'katharos' betekent ook 'puur, zuiver'). Uiteraard was zij maagd en in Frankrijk heeft sinds de Middeleeuwen de traditie bestaan om ongetrouwde meisjes die op hun 25e nog maagd waren te tooien met een hoofddeksel in de kleuren geel (symbool van het geloof) en groen (symbool van kennis (en hoop)). De traditie is verloren gegaan (zou waarschijnlijk de toets van de kritiek niet meer doorstaan), maar de uitdrukking bestaat nog. Op het plaatje wordt nog gezegd dat met Sinte-Katherien (25 november) ieder stuk hout wortel schiet... 

volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans: bemoei je met je eigen zaken! ?

comte - compte - conte

graaf - rekening - verhaal

Het plaatje illustreert misschien niet precies deze drie woorden, maar het komt van de pagina Le comte Bêêêlier compte vous conter le Comté ('graaf Ram is van plan u te vertellen over Comté-kaas') waarin zelfs nog meer homofonen van hetzelfde woord voorkomen. En op het plaatje wil de klant dan ook nog weten waar de zachte kaas vandaan komt (il est d'où, le doux ?) waarop de kaasvrouw antwoordt 'uit de Doubs' en daarmee hebben we weer drie homofonen te pakken (d'où, doux en Doubs die allemaal klinken als 'doe').
Maar terug naar de woorden van vandaag: le comte is dus het Franse woord voor de adellijke titel 'graaf', compte ('rekening') komt van het werkwoord compter ('tellen') en is ook verwant met ons 'computer' dat vroeger ook wel 'rekenaar' heette. Conte tenslotte - met een n - is een 'vertelling, verhaal', van het werkwoord conter dat net als raconter 'vertellen' betekent.

volgende keer:
Hoe ziet het kapsel van de heilige Catharina eruit?

battre sa coulpe

met de billen bloot gaan / door het stof gaan
('zijn schuld slaan')

Het woord coulpe bestaat alleen maar in deze uitdrukking en komt van het Latijn culpa ('schuld'). In het moderne Frans bestaan nog de woorden coupable ('schuldig') en culpabilité ('schuld'). In het Nederlands kennen we ook nog wel de uitdrukking mea culpa ('(door) mijn schuld'), afkomstig uit de schuldbelijdenis in de Latijnse mis (mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa, 'door mijn schuld, door mijn schuld, door mijn grote schuld'). In de katholieke kerk wordt die schuldbelijdenis nu gewoon opgedreund, maar vroeger ging het gepaard met slagen op de borst, met de blote hand of in extremere gevallen met zweep of gesel, zoals op het plaatje te zien is. Vandaar dus de uitdrukking battre ('slaan') sa coulpe, een soort zelfkastijding dus om schuld te bekennen. Je gaat door het stof, met de billen bloot.

volgende keer:
Le comte Bêêêlier compte vous conter le Comté...

être dans les clous

binnen de perken blijven
('in de spijkers zijn')

Dit verdient natuurlijk nadere uitleg: een plaatje van een zebrapad, 'in de spijkers zijn' en dat betekent dan 'binnen de perken blijven'. Een zebrapad heet in Frankrijk een passage pour piétons ('oversteekplaats voor voetgangers', alleen in België bestaat ook de aanduiding passage zébré 'zebragestreepte oversteekplaats') of les clous ('de spijkers'). Zo kun je bijvoorbeeld zeggen traversez la rue aux clous ('steek de straat over via het zebrapad'). Degenen onder ons die niet meer zo heel jeugdig zijn - zoals ik - herinneren zich misschien dat in Frankrijk in de tweede helft van de twintigste eeuw voetgangersoversteekplaatsen nog niet de nu kenmerkende zebrastrepen hadden, maar dat ze gemarkeerd werden door twee rijen grote spijkers waarvan de afgeronde koppen zichtbaar waren (zie tweede plaatje). Alleen als je tussen die twee rijen spijkers bleef, had je voorrang om over te steken. En zo kon dus dans les clous overdrachtelijk hetzelfde gaan betekenen als bij ons 'tussen de perken'.

volgende keer:
Hoe ga je in het Frans met de billen bloot? (... en kan ik toch een plaatje op Facebook plaatsen?)

baisser les bras

het bijltje erbij neergooien / de schouders laten hangen
('de armen naar beneden doen')

Het lijkt op het eerste gezicht gewoon een natuurlijke fysieke reactie op het feit dat iemand opgeeft omdat iets te zwaar op zijn of haar schouders rust, maar de uitdrukking zou wel eens terug kunnen gaan op een vorm van godsgericht dat zeer gebruikelijk was onder Karel de Grote (!), en dan hebben we het dus over de vroege Middeleeuwen. Als er twee mensen waren die elkaar ergens van beschuldigden, moest een godsgericht degene aanwijzen die de ander terecht mocht aanklagen. Daartoe moesten zij zo lang mogelijk hun armen horizontaal voor zich uitstrekken. Degene die als eerste zijn armen liet zakken, moest zijn eis laten vallen.

volgende keer:
Hoe blijf je in het Frans binnen de perken?

passons l'éponge là-dessus

zand erover!
('laten we daar de spons over halen')

Passer l'éponge betekent 'ergens de spons over halen' maar je kunt het natuurlijk ook verstaan als 'de spons aangeven', zoals het op het plaatje hiernaast is opgevat.
Voor de betekenis van de uitdrukking moeten we teruggaan naar het begin van de zeventiende eeuw, toen sponzen al gebruikt werden om datgene wat je op een lei had geschreven met een krijtje uit te wissen. Je wist dus een fout uit. Als het er niet meer staat, is alles 'vergeven en vergeten'. Zand erover of in het Frans dus: de spons erover.

volgende keer:
Kun je in het Frans ook het bijltje erbij neergooien?

un pot-pourri

een allegaartje / mengelmoes / potpourri
('een bedorven pot')

Een potpourri kan in het Nederlands staan voor een schaaltje met geurende gedroogde bloemen (zie foto) of voor een mengeling van allerlei liedjes. In het Frans kan een pot-pourri daarnaast ook staan voor een ragout van verschillende soorten vlees die met groenten wordt geserveerd. Die laatste betekenis ligt eigenlijk nog het dichtst bij de oorspronkelijke betekenis van het woord. De pot verwijst naar de etenspot of ketel waarin inderdaad verschillende soorten vlees en groente samen stonden te pruttelen. In deze betekenis komen we het woord voor het eerst tegen in het werk van de zestiende-eeuwse schrijver Rabelais. In die tijd betekende pourri niet 'rot' of 'bedorven' zoals tegenwoordig, maar 'zeer gaar gekookt'. Je moet misschien eerder denken aan het tegenwoordig in populariteit toegenomen slow cooking waarbij je diverse ingrediënten acht of tien uur op een relatief lage temperatuur laat gaarkoken tot het buitengewoon mals en smakelijk is geworden.

volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans 'zand erover' ?

sur l'air des lampions

in spreekkoren / scanderend
('op de wijze van de lampionnen')

'Dit-is-het-begin-wij-gaan-door-met-de-strijd!' Hoe zing je dat ook al weer? Nou ja, dat zing je niet, dat scandeer je in een vast ritme tijdens een demonstratie. In het Frans doe je dat 'op de wijze van de lampionnen'. Zo werd bijvoorbeeld in mei '68 tijdens de massademonstraties in Parijs door de studenten C-R-S - S-S gescandeerd (C.R.S. = compagnies républicaines de sécurité, de Franse variant van de M.E. (mobiele eenheid), S.S. behoeft geen nadere toelichting). En zo kan er aan het eind van een concert 'op de wijs van de lampionnen' gescandeerd worden une autre ! ('bis') of remboursez ! ('boe!', letterlijk: geld terug!). En als Les bleus een wedstrijd gewonnen hebben, hoor je overal in (spreek)koor: On a gagné ! met de klemtonen op a en é. 
De uitdrukking lijkt te zijn ontstaan in 1848, toen koning Louis-Philippe van de troon werd gestoten en de republiek (weer) werd uitgeroepen. De republikeinen lieten hun vreugde zien door hun ramen te verlichten (voordat het woord lampion zijn huidige betekenis kreeg, betekende het aanvankelijk 'scheepslamp' en vervolgens '(kaars)lichtje'). En om meer mensen aan te zetten om dit voorbeeld te volgen, begonnen demonstranten op straat te scanderen Des lampions ! Des lampions ! waarop inderdaad steeds meer mensen lichtjes in het venster plaatsen.

volgende keer:
Hoe komen we eigenlijk aan het woord 'potpourri'?

ballade - balade

ballade - wandeling

Ballades voor tijdens een wandeling zong Georges Moustaki hier. Je hoort geen verschil tussen beide woorden, je ziet alleen een extra l bij het gezongen dramatische gedicht. Une balade met een enkele l is echter het woord dat door de Fransen in het algemeen wordt gebruikt waar wij op school het woord promenade ('wandeling') hebben geleerd. In plaats van het werkwoord se promener ('wandelen') zegt men dan meestal se balader en heel vroeger liepen jonge mensen dan nog wel eens op straat met een baladeur, een walkman, letterlijk dus een 'wandelaar'. Overigens hoef je voor een balade net als voor een promenade niet per se de benenwagen te gebruiken. Het kan slaan op ieder recreatief tochtje dat je maakt, dus Georges Moustaki zou op het plaatje hierboven ook zometeen een balade en bateau ('een boottochtje') kunnen gaan maken.

volgende keer:
Hoe zing je op de wijze van de lampionnen?

faire le mariole

de bink uithangen, op willen vallen 
('de slimme jongen doen')

'Mozes, hou nou eens op met je interessant-doenerij!' roept de oude visser die bot vist doordat het viswater als de Rode Zee gescheiden wordt. De oorsprong van het woord mariole is niet helemaal duidelijk. Het zou van het Italiaanse marivolo ('oplichter, slimme jongen') kunnen komen en dat zou in het Italiaans weer te maken hebben met schijnheilige personen die door een Mariadevotie te veinzen andere mensen makkelijk konden duperen.
Ook het woord marionette heeft uiteindelijk te maken met de naam van de Heilige Maagd. In een poppenspel vertonen poppen meestal een nogal excessief gedrag, waardoor ze bepaald opvallen. Het kan dus zijn dat dit woord de betekenis van mariole en mariolet beïnvloed heeft.

volgende keer:
Gaat iemand die une petite balade gaat maken, dichten en zingen?

chacun son métier et les vaches seront bien gardées

schoenmaker, hou je bij je leest / ieder zijn vak
('ieder zijn vak en de koeien zullen goed gehouden worden')

Jean de La Fontaine was niet de enige Franse fabeldichter. In de tweede helft van de achttiende eeuw was er ook Jean-Pierre Claris de Florian die o.a. de fabel Le vacher et le garde-chasse ('de koeherder en de jachtopziener') schreef. In deze fabel ontmoet Colin, die voor de koeien van zijn vader zorgt, een jachtopziener die moe is van het vergeefs achtervolgen van een ree. Daarop stelt Colin voor even van taak te ruilen: hij zal achter de ree aan gaan terwijl de jager rustig op de koeien past. Zo gezegd, zo gedaan. Maar Colin mist de ree, maar verwondt de jachthond. En als hij terugkomt om zijn schuld op te biechten, blijkt de jachtopziener in slaap te zijn gevallen en is de kudde koeien in geen velden of wegen te bekennen. De moraal is het spreekwoord van vandaag, dat natuurlijk weer eens mooi rijmt. De uitdrukking bestond overigens al voordat Florian haar opnam in zijn fabel, want in een al bestaand woordenboek stond in het lemma vache al te lezen: quand chacun se mêle de son métier, les vaches sont bien gardées. Voor wie de hele fabel van Florian wil lezen: klik hier.

volgende keer:
Hoe kun je in het Frans de bink uithangen?

une querelle de clocher

een dorpsruzie
('een klokkentorenruzie')

Een clocher is een klokkentoren. Ieder zichzelf respecterend dorp - hoe klein ook - heeft er wel een. Het woord staat in het Frans symbool voor benepenheid en kleingeestigheid. Iemand die benepen en niet bepaald ruimdenkend is, heeft een esprit de clocher en iemand die nog nooit buiten zijn dorp is geweest n'a jamais quitté son clocher. En zo heb je dus ook querelles de clochers, 'dorpsruzies' (lett. 'klokkentorenruzies'), die je op hun beurt ook weer figuurlijk kunt opvatten: ruzies die nergens over lijken te gaan, alleen bepaalde persoonlijke belangen lijken te dienen of in ieder geval weinig impact lijken te hebben op de grote gemeenschap. 

volgende keer:
Hoe kun je in het Frans zeggen: 'Schoenmaker, hou je bij je leest' ?

piquer une tête

een duik nemen
('een hoofd pikken')

Deze uitdrukking kan inderdaad makkelijk verkeerd begrepen worden, aangezien piquer net als in het Nederlands 'pikken, jatten' kan betekenen. Een andere betekenis van het werkwoord is echter 'plotseling dalen, duiken'. Maar wat doet dat hoofd daar dan bij? Wel, piquer kan ook overgankelijk (met een lijdend voorwerp) gebruikt worden en dan betekent het naast 'pikken, jatten' ook 'ergens insteken'. Als je dus bij een duik met je hoofd als eerste in het water verdwijnt, steek je je hoofd dus in het wateroppervlak. 

volgende keer:
Dat Brexit-gedoe in het Britse parlement lijkt wel een uit de hand gelopen dorpsruzie...

tirer son épingle du jeu

de ratten verlaten het zinkende schip
('zijn speld uit het spel trekken')

Er bestaan verschillende verklaringen voor deze uitdrukking die al in zwang is sinds de zestiende eeuw. Zo bestond er vijf eeuwen geleden een (kinder)spel waarbij geprobeerd werd door een bal tegen een muur te kaatsen spelden weg te spelen uit een cirkel die op de grond getekend was. Je eigen speld wegkrijgen leverde een punt op. Maar dat verklaart nog niet de hele uitdrukking, waarbij het erom gaat dat je je op tijd terugtrekt uit een mogelijk ongunstige situatie. Tirer betekent niet alleen 'trekken' maar ook '(zich) terugtrekken', zoals in se tirer d'affaire ('zich eruit redden') en se tirer ('ervandoor gaan').
Dan is er tenslotte nog de seksuele connotatie. Épingle is een van de vele metaforische benamingen voor het mannelijk lid en voor een jongeman was het waarschijnlijk vaak verstandig om voor het zingen de kerk te verlaten en zijn speld dus uit het liefdesspel terug te trekken...

volgende keer:
gaan we een duikje nemen...

être le portrait craché

als twee druppels water lijken op
('het gespuugde portret zijn')

Geloof het of niet, er zit een generatie verschil tussen de twee foto's. Ze lijken echt als twee druppels water op elkaar. Net als in het Engels (spitting image) hebben ze het in het Frans dan over 'een gespuugd portret'. Maar waarom eigenlijk? Als je twee keer spuugt, is het resultaat zelden hetzelfde...  En dat was ook al zo in de vijftiende eeuw, toen de uitdrukking voor het eerst opgetekend werd. Eigenlijk zitten de taalkundigen met de handen in hun haar als het gaat om het verklaren van de uitdrukking. Er wordt wel geopperd dat spugen symbool staat voor spreken: het wordt ook wel gedaan als er iets gezworen wordt of als er een vloek wordt uitgesproken en in het Nederlands kunnen we ook zeggen dat je sprekend op iemand lijkt. Volgens een andere deskundige wordt in veel volkeren spuug in verband gebracht met voortplanting (vanwege de gelijkenis met sperma?) en zoals de foto's hierboven bewijzen, kan voortplanting leiden tot grote gelijkenis met de vorige generatie. 

volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans dat de ratten het zinkende schip verlaten?

amande - amende

amandel - boete

Vanaf deze zondag behandel ik een aantal Franse homoniemen (woorden die hetzelfde worden geschreven maar een andere betekenis hebben) en - zoals vandaag - homofonen (woorden die hetzelfde worden uitgesproken maar een andere betekenis hebben). Gelukkig maakt in zo'n geval de context meestal wel duidelijk wat je bedoelt, al zijn er situaties denkbaar als in de tekening hiernaast, waarin een moeder die terugkomt bij haar 

auto constateert dat ze alweer een boete heeft (Encore une amende !), waarop haar zoontje - die de andere kant op kijkt - opmerkt dat hij niet wist dat er amandelbomen stonden in de binnenstad van Nice (Ah bon ze savé pas qu'y avait un amandier dans le Vieux-Nice !). Het woord amende voor 'boete' kun je in verband brengen met amendement dat 'reparatie van een fout' betekent, de a van amande zit ook in ons eigen woord 'amandel'. 

volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans dat iemand als twee druppels water op een ander lijkt?

promettre monts et merveilles

gouden bergen beloven
('bergen en wonderen beloven')

Vooral politici bezondigen zich nogal eens aan het beloven van gouden bergen, vooral met verkiezingen in aantocht. Dat je dan in je overmoed wonderen belooft, is heel begrijpelijk, maar waarom bergen? Nou ja, eigenlijk is dat ook wel logisch, aangezien net als in het Nederlandse 'bergen' het woord monts ook overdrachtelijk gebruikt wordt in de betekenis 'hopen, grote hoeveelheden'. Daarnaast doet een alliteratie (monts et merveilles) het ook altijd wonderbaarlijk goed in een uitdrukking.

volgende keer:
Vanaf morgen bespreken we 's zondags een aantal Franse homoniemen (gelijkgespelde woorden met een andere betekenis) en homofonen (woorden met dezelfde uitspraak, maar een andere betekenis).

être dans le même bain

in hetzelfde schuitje zitten
('in hetzelfde bad zitten')

Wij Nederlanders zitten als zeevarende natie natuurlijk in hetzelfde schuitje als we ons samen in dezelfde lastige  situatie bevinden. De Fransen ontmoeten elkaar samen in bad. Maar dat bad komt uit het bargoens, waarin het staat voor een aanklacht, een beschuldiging. Je kunt in het Frans ook iemand mettre dans le même bain ('in hetzelfde bad stoppen') en dat betekent zoiets als 'over één kam scheren, op gelijke manier behandelen'. Bij bain denken de Franse taalkundigen overigens eerder aan een 'slabad' of 'soepbad' dan aan een ligbad. Hoe kan het ook anders...

volgende keer:
Hoe beloof je iemand in het Frans 'gouden bergen'?

monter sur ses grands chevaux

op zijn achterste benen gaan staan / iets hoog opnemen
('zijn grote paarden bestijgen')

In de tijd dat paarden nog het belangrijkste vervoermiddel waren, beschikten mensen die zich dat konden veroorloven over verschillende soorten paarden:
- het palefroi ('staatsiepaard'), voor parades, reizen en speciaal voor dames;
- het sommier, een lastdier dat wapens en bagage moest dragen;
- het destrier ('strijdros'), waarop men ten strijde trok. Dit was meestal een groot raspaard. Hoe hoger de schoft van zo'n strijdros, hoe beter een ridder zijn tegenstander kon observeren en domineren.

volgende keer:
zitten we in hetzelfde schuitje...

faire son trou

zijn plekje veroveren
('zijn gat/kuil maken')

De beloofde 'billenverhalen' (histoires de fesses) laat ik maar even voor wat ze zijn, want ik word sinds mijn vorige foto, die volgens mij alleen maar hilarisch was, ongeveer ieder uur achtervolgd door Facebook. Laten ze zich eens druk maken over alle hatemail en gewelddadige posts die er geplaatst worden in plaats van over een paar blote billen die duidelijk met toestemming van de bezitter zijn geplaatst met een volstrekt onschuldig doel, maar genoeg daarover. De Amerikaanse preutsheid zal ik wel nooit begrijpen... Ik heb geen zin om mijn eigen graf te graven, zoals de man op het plaatje lijkt te doen. De uitdrukking verwijst overigens naar kleine dieren (nee, niet naar Duitsers op het strand...) die zich een veilig plekje verschaffen door een kuiltje te graven. In de figuurlijke betekenis gaat het om materiële welstand en maatschappelijk succes.

volgende keer:
gaan we op onze achterste benen staan, al was het maar om het idiote beleid van Facebook... 

péter plus haut que son cul

kapsones hebben / men kan niet verder springen dan zijn polsstok lang is
('scheten laten hoger dan je kont')

Ja, ik weet... laat ik nog iets over van het bijzondere prestige van de Franse taal, de taal van Molière en Voltaire, door dit soort uitdrukkingen op te nemen in mijn blog? Zeker wel, temeer daar ook voornoemde heren zelf niet vies waren van zulke zegswijzen. En het moge duidelijk zijn dat het laten ontsnappen van darmgassen vanuit een hoger gelegen positie dan de daartoe aangewezen sluitspier tot de onmogelijkheden behoort. Misschien is het daarom ook dat aan de uitdrukking (waarvan overigens ook een ietwat gekuiste versie bestaat die eindigt met son derrière) nogal eens wordt toegevoegd et se faire un trou dans le dos ('en een gat in zijn rug maken')...

volgende keer:
ja, nu we toch bezig zijn, blijven we nog even bij de billen...

prendre langue

poolshoogte nemen / contact opnemen met
('tong nemen')

De dame hiernaast maakt een selfie van haar tong (elle prend sa langue en photo), maar dat heeft verder niets met de uitdrukking te maken. Het gaat hier uiteraard om de tong als middel om te spreken (in het Frans betekent langue dan ook zowel 'tong' als 'taal'). Prendre kan ook gebruikt worden in combinatie met contact (wij zeggen 'contact opnemen'). Prendre langue wordt vaak gebruikt samen met het voorzetsel avec en dan ga je dus even een praatje met maken met iemand (om iets te weten te komen).

volgende keer:
Wat doet een Fransman met veel kapsones, zo een die verder wil springen dan zijn polsstok lang is?

médecin - médicament

arts - medicijn

Vraag in een Franse apotheek niet om een médecin contre la diarrhée of welke andere kwaal ook, want die kunnen ze u niet leveren. Een médecin is namelijk geen medicijn maar een arts. Ook het woord docteur (eigenlijk een titel) kan gebruikt worden. Wat is dan een medicijn? Dat is een médicament. Je zou eventueel nog om een remède ('geneesmiddel, geneeswijze') kunnen vragen. Je hebt médecins spécialisés ('specialisten') die in het ziekenhuis werken en médecins généralistes ('huisartsen'). Daarnaast bestaat nog het woord la médecine voor de 'geneeskunst' of 'geneeskunde'. Faire sa médecine is 'geneeskunde studeren'. En ben je dan toch bij de médecin, vraag hem of haar dan niet om een recette (tenzij de arts in kwestie een echte keukenprins(es) is), maar om een ordonnance, maar dat is al eerder behandeld in dit blog, dus die fout zult u vast niet meer maken...

volgende keer:
Een arts kan je de pols voelen, maar hoe neem je in het Frans poolshoogte?...

ce n'est pas la porte à côté

bron: https://dedexpressions.com/2018/09/26/ce-nest-pas-la-porte-a-cote/ 

het is niet naast de deur
('het is niet de deur hiernaast')

De uitdrukking is bijna dezelfde als in het Nederlands en hoeft natuurlijk niet uitgelegd te worden in een land waar je buren nooit erg ver van je vandaan wonen. In een land als Rusland of Canada zal deze uitdrukking vast minder betekenis hebben, aangezien je buren daar nog wel eens honderden kilometers van je vandaan kunnen wonen...





volgende keer:
gaan we naar de dokter...

avoir des atomes crochus avec quelqu'un

bron: https://dedexpressions.com/2018/10/08/avoir-des-atomes-crochus-avec-quelquun/ 

affiniteit hebben met iemand
('kromme/gehaakte atomen met iemand hebben')

Crochu betekent 'krom, gehaakt, gebogen'. Het wordt vaak gebruikt in combinatie met nez ('een haakneus, een kromme neus'). In de negentiende eeuw stelde men zich voor dat atomen zich zo konden vormen dat ze in elkaar haakten om samen een molecuul te vormen. Goethe gebruikte vervolgens dit beeld in figuurlijke zin om aan te geven dat twee mensen elkaar aantrokken uit wederzijdse genegenheid. O.a. Proust nam dit beeld vervolgens over in de Franse taal.

volgende keer: 
Kun je in het Frans ook zeggen dat iets niet naast de deur is?

avoir les jambes en coton

bron: https://dedexpressions.com/2018/11/11/avoir-les-jambes-en-coton/

wankel op je benen staan / geen kracht meer hebben
('katoenen benen hebben')

Deze uitdrukking is bedacht door de schrijver Stendhal in zijn werk La Chartreuse de Parme ('de Kartuize van Parma', 1839) en verbeeldt daarin een zekere malaise, een tijdelijke vermoeidheid die ertoe leidt dat je geen energie meer hebt en je je dus wankel op je benen voelt staan. Het moge duidelijk zijn dat katoen daarvoor onvoldoende stevigheid biedt.





volgende keer:
zien we dat het Frans zelfs een atomaire uitdrukking kent...

découvrir le pot au roses

bron: https://dedexpressions.com/2018/12/14/decouvrir-le-pot-aux-roses-le-poteau-rose/ 

iets op het spoor komen
('de pot met rozen ontdekken')

Allereerst moet ik even het plaatje verklaren: als je de uitdrukking hardop uitspreekt, kun je hem ook lezen als découvrir le poteau rose en dat betekent 'de roze paal ontdekken'. De uitdrukking dateert al uit de dertiende eeuw en was even later ook bekend onder de varianten découvrir le pot en découvrir le pot pourri. En - heel toepasselijk - de verklaring blijft enigszins mysterieus. Je kunt bij de pot denken aan een deksel dat je moet oplichten waaronder je een goed bewaard geheim ontdekt. Het rose zou volgens sommigen kunnen slaan op de rouge waarmee vrouwen hun werkelijke gezichtsteint verhullen. Sommigen denken aan een erotische verwijzing, waarbij de roos zou staan voor de maagdelijkheid en dan is er nog iemand die vermoedt dat de uitdrukking verwijst naar een vaas met rozen die vrouwen in een ver verleden aan hun venster lieten staan, waarin hun minnaars liefdesbriefjes konden deponeren...

volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans dat je te zwak bent om op je benen te blijven staan?

faire machine arrière / faire marche arrière

terugkrabbelen / een achterwaartse beweging maken

Allereerst is faire marche arrière de uitdrukking voor letterlijk 'achteruitrijden', bijvoorbeeld 'achteruit de garage inrijden' of bij het fileparkeren, maar de uitdrukking kan net als de variant faire machine arrière ook gemakkelijk figuurlijk gebruikt worden, als je op je schreden terug probeert te keren. Overigens is ook de letterlijke betekenis van 'achteruitrijden' al een afgeleide betekenis, want oorspronkelijk komt hij uit de scheepvaart en had het betrekking op het achteruit laten draaien van de stoommachines in de machinekamer van een schip.

volgende keer:
Hoe kun je in het Frans iets (mysterieus) op het spoor komen?