c'est du peu au jus

nog eventjes volhouden / nog een paar nachtjes slapen
('het is een beetje tot de sap')

Met le jus wordt in de uitdrukking geen jus d'orange bedoeld, al komt het wel in de buurt. In de tijd dat er nog militaire dienstplicht bestond riepen soldaten de dag voordat ze afzwaaiden vrolijk Zéro! ('nul!'), wat een afkorting was voor Zéro au jus! (lett. 'nul tot de sap'). Met de jus werd de dag van afzwaaien, ofwel het begin van het nieuwe leven na de militaire dienst aangeduid. Door velen werden de dagen afgeteld: soixante au jus (...) huit au jus tot het bevrijdende zéro au jus. In het argot is jus een aanduiding voor koffie. Het is een verkorting van jus de chique ('aftreksel van pruimtabak') of jus de chaussette ('sokkenaftreksel'), waarmee slechte koffie nogal eens wordt aangeduid. Er werd dus verwezen naar het eerste ontbijt (Fransen ontbijten vaak niet veel, maar allicht met een kop koffie) na de militaire dienst. Het ontbijt is het begin van de dag en daarmee symbolisch het begin van een nieuw leven. Er zijn wel meer situaties te bedenken waarnaar je zo uitziet dat je de dagen aftelt, en dat kan dus ook met de uitdrukking van vandaag. Geef mij voor mijn eerste ontbijt in een vrij leven maar een jus d'orange, liever dan dat sokkenaftreksel...

volgende keer:
zingen we voor een prikkie...

avoir du sang de navet

een schijtluis/slome duikelaar/watje zijn
('knollenbloed hebben')

Arme knollen... ze worden zelden gebruikt om iets positiefs aan te duiden, ook in onze taal niet, waar we knollen voor citroenen verkopen. Als iets een mislukking is kun je het een navet ('knol') noemen. Maar wat te denken van knollenbloed? Als je een knol doormidden snijdt, zie je wit vruchtvlees. Als je je dus al kunt voorstellen dat een knol kan bloeden, dan zou dat bloed spierwit moeten zijn, volledig verstoken dus van rode bloedlichaampjes. En juist dat felrode bloed staat doorgaans symbool voor moed en kracht. In de achttiende eeuw werd van iemand zonder kracht en moed gezegd dat hij pas de sang dans les veines ('geen bloed in zijn aderen') had. Wit knollenbloed hebben komt wellicht een beetje in die richting.

volgende keer:
volgt over een paar dagen, als ik terug ben uit Helsinki...

avoir bon dos

een brede rug hebben / de kop van jut zijn
('goede rug hebben') 

Sinds kort weet ik hoe belangrijk het is een goede rug te hebben. Enkele weken geleden kon ik nauwelijks een stap zetten zonder me van pijn te verbijten. Gelukkig ben ik nog niet definitief bejaard en lijkt het zich allemaal voorspoedig te herstellen. Wie een brede rug heeft, kan zware lasten dragen en kan iemand die hem of haar lastigvalt makkelijk de rug toekeren. De Franse uitdrukking hoeft niet alleen van toepassing te zijn op individuele mensen, ook van een bedrijf bijvoorbeeld dat ten onrechte van verkeerde dingen wordt beticht wordt en dat lijdzaam ondergaat kan gezegd worden dat het bon dos heeft.

volgende keer:
hebben we het over bloederige knollen...

attendre au tournant

iemand opwachten
('(op)wachten op de hoek')

Deze dames staan op de hoek van de straat iemand op te wachten, maar zo te zien niet met kwade bedoelingen zoals in het geval van de uitdrukking wel het geval is. Daarin wil je iemand in een hinderlaag lokken, in de kraag vatten of in elkaar slaan. Het woord tournant (lett. 'draaiing, buiging') was aanvankelijk de aanduiding voor een welving in het lichaam, maar ging al snel ook de benaming worden voor een hoek in een gebouw of de straat. De uitdrukking attendre au tournant ontstond overigens pas in het midden van de twintigste eeuw.

volgende keer:
heb ik zo te voelen weer een goede rug...

après moi le déluge

 

- Het is nog ver tot het einde van de crisis?
- Hou je mond en roei!

na mij de zondvloed

De bekende uitdrukking die in het Nederlands ook onvertaald voorkomt is voor het eerst opgetekend in 1789 maar wordt algemeen toegeschreven aan de enkele decennia eerder levende Lodewijk XV of zijn minnares Madame de Pompadour. De zondvloed verwijst naar de bijbelse zondvloed die alleen overleefd werd door Noah en de dierenparen die hij op zijn ark had meegenomen. Voor de rest werd de hele menselijke beschaving door de door God in gang gezette natuurramp weggevaagd. 
Lodewijk zou het gezegd hebben over zijn kroonprins toen die verdwenen was. Het kon hem geen moer schelen wat er zou gebeuren na zijn dood. Zelf zou hij er immers niet meer zijn om het mee te maken. Maar nog algemener wordt het auteurschap van de uitdrukking toegeschreven aan zijn minnares Madame de Pompadour die toen ze in 1757 door de schilder Quentin de la Tour geportretteerd werd tegen de aangeslagen koning die zojuist had vernomen dat zijn maarschalk Soubise een smadelijke nederlaag had geleden in Rossbach zei: Il ne faut point s'affliger : vous tomberiez malade ; après nous le déluge ! ('Je moet het je niet zo aantrekken: je zou er nog ziek van worden; na ons de zondvloed!'). Deze variant met nous wordt nog altijd veel gehoord.
En dan is er nog een taalkundige die beweert dat de uitdrukking zelfs daarvoor al bestond.
De astronoom Pierre Louis de Maupertuis zou enige tijd eerder voorspeld hebben dat de komeet van Halley in 1758 terug zou keren en dat dat gepaard zou gaan met grote overstromingen en wellicht het einde van de wereld zou aankondigen. Dat zou verklaren waarom Madame de Pompadour (of koning Lodewijk XV) naar dit verschijnsel verwees.

volgende keer:
wachten we u op op de hoek...

aller à Canossa

de gang naar Canossa maken / het hoofd in de schoot leggen
('naar Canossa gaan')

Het feit dat ik mijn Duitse oom Helmut deze uitdrukking vaak hoorde bezigen, bewijst wel hoe Europees die is. Om de uitdrukking te begrijpen moeten we teruggaan naar 1077 toen paus Gregorius VII besloot op het kasteel van Canossa in Emiglia Romana te gaan verblijven en hier de Hendrik IV, keizer van het Heilige Roomse Rijk, te ontvangen. Deze keizer had het in de zgn. Investituurstrijd in zijn hoofd gehaald de macht van de paus te beperken door te stellen dat zij in tegenstelling tot adellijke geslachten hun macht niet automatisch over konden laten gaan op hun erfgenamen. Daardoor behield de koning het recht eigenhandig hoge geestelijken aan te stellen over gebieden die door hen bestuurd werden. Uiteraard ging het dan om geestelijken die loyaal waren aan de koning. De paus was not amused en sprak de keizer hierop aan. Toen deze niet van plan bleek zijn beleid aan te passen, werd hij in 1076 door de paus geëxcommuniceerd. Daarop weigerden de vazallen van de keizer hem nog te volgen. Hij zag zich dus genoodzaakt om een boetetocht te ondernemen naar Canossa, waar de paus verbleef. Toen hij daar in 1077 aankwam, vernederde de paus hem door de poort drie dagen lang voor hem gesloten te houden, let wel, voor iedereen zichtbaar gehuld in een boetekleed in de januarikou. Pas daarna was hij bereid de excommunicatie op te heffen. 
Acht eeuwen later, in 1872, gebruikte Bismarck de uitdrukking 'we zullen niet naar Canossa gaan', staande voor de Reichstag, om zijn ongenoegen te uiten over het Vaticaan dat de Duitse katholieke partij ondersteunde en die niet wilde zwichten voor de wensen van paus Pius IX. De macht van de paus was sinds Gregorius duidelijk tanende...

volgende keer:
zijn we niet bang voor een nieuwe zondvloed...

images humouristiques : ballon espion

spionageballon

Niet alleen in Amerika maar inmiddels ook in Frankrijk worden er verdachte spionageballons waargenomen. Hoewel... 'toen ik vandaag naar huis reed dacht ik een spionageballon te hebben gezien... totdat ik me realiseerde dat het vogelpoep was op mijn voorruit.'

volgende keer:
gaan we naar Canossa...

français de la rue : raclure de bidet

viespeuk / tuig van de richel / etter
('bidetschraapsel')

Toen we ergens in de jaren zeventig na een verbouwing in het ouderlijk huis voor het eerst een heuse badkamer kregen in plaats van een douchecel met een granieten wasbak, stond daarin behalve een wc en een badkuip een voor ons ondefinieerbaar laag wasbassin. Na de uitleg van mijn moeder noemde mijn zus - en later het hele gezin - het bidet voortaan een 'hoerenbipswasbak'. Wat dat betreft zijn we niet preuts opgevoed... Stel je in dit verband voor dat je de binnenkant van zo'n hoerenbipswasbak gaat afschrapen en dan kun je je voorstellen dat het niet bepaald complimenterend bedoeld kan zijn als je iemand met dat afschraapsel vergelijkt. 

volgende keer:
gaan we spionageballonnen uit de lucht schieten...

à tire-larigot

in groten getale / met emmers
('met fluittrekker')

Toen deze uitdrukking in de zestiende eeuw voor het eerst verscheen, werd deze alleen gebruikt in combinatie met drinken. Tirer betekent daarbij 'een vloeistof uit zijn bewaarplaats (zoals een fles of vat) halen'. Maar wat is dan een larigot? Tja, dat was een klein fluitje... Hadden fluitisten destijds de reputatie grote zuiplappen te zijn? Is de uitdrukking ontstaan door associatie met flûter pour le bourgeois ('zuipen als een spons', lett. 'fluiten voor de burger')? Of is er weer eens sprake van een schuine associatie met die andere fluit waar andere vloeistoffen uit te trekken zijn? 
Of hebben we weer een veel te dirty mind en gaat het gewoon om de vormovereenkomst tussen een fluit en een fles?
De Larousse komt met een heel bijzondere verklaring: in de kathedraal van Rouen hing een bijzonder zware klok die la Rigaud of la Rigaude werd genoemd (volgens sommigen omdat deze in de dertiende eeuw door aartsbisschop Eude Rigaud aan de kathedraal was geschonken). De klok was zo zwaar dat hij nauwelijks in beweging was te brengen. Door de zware inspanningen kregen de klokkenluiders flinke dorst en daarom moesten ze drinken à tire la Rigaud, wat vervolgens zou zijn verbasterd tot à tire-larigot...

volgende keer:
gaan we een bidet afschrapen...

à la noix

rotzooi / rommel / troep
('aan de noot / op zijn noots')

Soms wordt de uitdrukking aangevuld tot à la noix de coco ('op zijn kokosnoots'), hoewel een kokosnoot nooit als iets waardeloos is gezien. Eind negentiende eeuw verscheen echter de oorspronkelijke uitdrukking à la noix in het argot en hoe lekker je een walnoot misschien mag vinden, veel waarde werd er kennelijk niet aan gehecht. Of het moet zoals een taalkundige beweert een verbastering zijn van het woord alénois dat in combinatie met cresson ('waterkers') een vanwege zijn pittig- en bitterheid inferieure soort waterkers (cresson alénois) aanduidde. Dat zou geleid hebben tot de aanduiding salade à la noix voor een wrange salade, wat vervolgens ingekort werd tot à la noix. Voor ons Nederlanders misschien ver gezocht, maar het verklaart wel het merkwaardige à la en bovendien zijn culinaire verklaringen in de Franse taal zelden vergezocht...

volgende keer:
trekken we er een fluit bij...

la semaine des quatre jeudis

als Pasen en Pinksteren op één dag vallen
('de week met de vier donderdagen')

Het is nog geen donderdag en een week met vier donderdagen zullen we zeker nooit meemaken, evenmin als een dag waarop Pasen en Pinksteren tegelijk gevierd worden of de naamdag van Sint-Juttemis. Waarom nou die donderdag, dat is een beetje gissen. Ooit was in Frankrijk niet de woensdag maar de donderdag een vrije dag voor schoolkinderen, maar of dat in de vijftiende eeuw toen de uitdrukking ontstond al zo was, valt te betwijfelen. Overigens is de uitdrukking in de loop van de eeuwen wat 'overdreven'. Aanvankelijk luidde zij la semaine à deux (à trois) jeudis, vervolgens werd het la semaine des trois jeudis voordat het zoals nu een week met vier donderdagen werd. Als we maar lang genoeg wachten, wordt het een week met alleen maar donderdagen. Eerst maar eens kijken wat de dag van morgen voor ons in petto heeft...

volgende keer:
maken we van de noot een deugd...

sur la corde raide

in de nesten zitten / dansen op het slappe koord
('op het strakke koord')

Merkwaardig genoeg begeeft iemand die zich in een hachelijke positie bevindt zich in Franstalige gebieden op een strak gespannen koord waar Nederlandstaligen juist een slap koord betreden. Sterker nog, wij dansen er zelfs op. Dat is trouwens de oudste variant van dit gezegde. Ook in het Frans werd er in de zeventiende eeuw op een koord gedanst (danser sur la corde). Dat dansen suggereert echter eens soort zorgeloosheid en niet de extreme spanning waaronder een koorddanser staat die bij zijn of haar pogingen om een grote afgrond over te steken ieder moment het gevaar loopt in de diepte te verdwijnen. Als zo'n koord niet strak gespannen is is de poging sowieso tot mislukken gedoemd, al is het alleen maar omdat als je eenmaal op een hangend punt van het koord bent aanbeland je onmogelijk omhoog kunt gaan. Onder invloed van dit koorddansen is waarschijnlijk de huidige variant van de uitdrukking (sur la corde raide) met een strak gespannen koord ontstaan.

volgende keer:
is het nog geen donderdag...

être à la côte

aan de grond zitten / aan lager wal zijn
('aan de kust zijn')

Veel mensen verblijven graag aan de kust, maar toch is de uitdrukking van vandaag beslist niet gunstig bedoeld. En bij het Franse woord côte, zeker in de combinatie Côte d'Azur (bij ons ook wel de Rivièra genoemd) denken we al helemaal niet aan berooide types, of het moet zijn dat de rijkelui zich door de aanschaf van hun privéjachten e.d. diep in de schulden hebben gestoken. Maar in de zeventiende eeuw was het een kust als alle andere en toen betekende aller à la côte (lett. 'naar de kust gaan') 'schipbreuk lijden', verwijzend naar het scheepswrak dat stuk zou slaan tegen de kust. Daarvan afgeleid gingen envoyer of mettre à la côte 'zich ontdoen van iemand' en 'iemand ruïneren' betekenen en zo is de kust symbool geworden voor armoede.

volgende keer:
begeven we ons op het slappe koord...

panneaux insolites : deux roues

Hij is een lul. Hij kan lezen, maar hij is
een lul.

alleen voor tweewielers (en hufters)

Ja, er is weinig tegen in te brengen: hij (of zij) heeft de auto volgens de voorschriften geparkeerd op een plek die slechts voor twee wielen bestemd is...

volgende keer:
gaan we naar de kust...

français de la rue : pébroc

(para)plu / parasol

Pébroc, ook wel pébroque geschreven betekent in het argot 'paraplu' en zou afkomstig zijn van pépin dat behalve 'pit' en 'moeilijkheid/pech' ook 'paraplu' of 'parasol' betekent. Maar wat is dan weer de relatie tussen een 'pit' en een 'paraplu' of 'parasol'? Dat komt door een populaire klucht uit het begin van de negentiende eeuw van Charles-Augustin Bassompierre genaamd Romainville ou la promenade du dimanche, waarin een personage voorkomt die een enorme paraplu heeft. Dit personage heet Monsieur Pépin. Zijn naam toont wel overeenkomsten met dat van het afgebeelde personage. Is daar een reden voor of is het een toeval dat zomaar uit de lucht is komen vallen?

volgende keer:
parkeren we onze tweewieler...

tourner en eau de boudin

met de staart tussen de benen weggaan / afdruipen / op niets uitlopen
('veranderen in bloedworstwater')

Voor mensen met een tere maag: pas op, dit wordt geen smakelijk verhaal. Er zijn al genoeg mensen die hun neus ophalen voor bloedworst, maar daar blijft het niet bij. Het woord boudin zelf heeft iets te maken met de stam bod- die ook zit in woorden als bidon en bedaine, die 'buik, pens' en 'navel' betekenen. Daarnaast was boudin in de zeventiende eeuw ook een metafoor voor het mannelijk lid. Met l'eau de boudin (lett. 'bloedworstwater' of 'bloedworstnat') kon dus eigenlijk niet veel anders dan excrementen als diarree (uit de buik) en pies (uit de piemel) bedoeld worden. 
Maar misschien zijn deze smerige verklaringen helemaal niet nodig en gaat het gewoon om het kookvocht dat overblijft na het bereiden van bloedworst en waar je verder weinig mee kunt, in tegenstelling tot braadvocht bij verfijndere stukken vlees.

volgende keer:
zetten we een paraplu op...

avoir voix au chapitre

een stem in het kapittel hebben / een vinger in de pap hebben
('stem in het kapittel hebben') 

Een ontkerkelijkte Fransman zou zich kunnen afvragen in welk hoofdstuk je een stem kunt hebben. In onze taal is chapitre hier niet als 'hoofdstuk' vertaald maar als 'kapittel'. Maar dat woord zal door een ontkerkelijkte Nederlander waarschijnlijk gewoon niet begrepen worden. Je zou hooguit denken aan het werkwoord 'kapittelen', zonder ook daarvan de oorsprong te weten. Een kapittel was in de Middeleeuwen de benaming voor het geheel der kanunniken (weer zo'n woord) van een belangrijke kathedraal, de vergadering van monniken en kanunniken die belangrijke zaken over hun gemeenschap bespraken en de ruimte waarin dat gebeurde. Iemand die dus een stem in het kapittel had, had de bevoegdheid om mee te beslissen over belangrijke zaken die de gemeenschap van geestelijken betrof.

volgende keer:
persen we een bloedworst uit...

en rester comme deux ronds de flan

grote ogen opzetten / met zijn oren klapperen
('erin blijven als twee stukjes vla')

... of met drie stukjes? 
De herkomst van de uitdrukking van vandaag is niet helemaal duidelijk maar het heeft waarschijnlijk niet meteen te maken met wat tegenwoordig doorgaans onder een flan wordt verstaan,nl. de hier afgebeelde flan de Paris. 
In de zestiende eeuw zou het woord flan of flaon een aanduiding voor '(munt)geld' of 'zilverling/duit' geweest zijn. Zoals een munt gelagen wordt kun je met stomheid geslagen zijn. De twee munten zouden daarbij symbool staan voor de van opperste verbazing uitpuilende ogen. 
Een andere wat vergezochte verklaring beweert dat de twee flans eigenlijk twee flancs ('flanken') waren, wat je inderdaad hetzelfde uitspreekt. Met die ronde flanken zouden de billen worden aangeduid. 

volgende keer:
hebben we een stem in het kapittel...

il ne faut jamais dire : fontaine, je ne boirai pas de ton eau

zeg nooit nooit
('je moet nooit zeggen: fontein, ik zal niet van jouw water drinken')

In een middeleeuwse fabliau (kort humoristisch verhaal) komt een dronkaard voor die op een dag gezworen heeft nooit meer ook maar een druppel water te zullen drinken, tot hij op een avond na een flink drinkgelag straalbezopen op weg naar huis plotseling in een fontein valt en daar zoveel water binnenkrijgt dat hij verdrinkt. Zijn vrienden denken dat hij het over zichzelf heeft afgeroepen door te zweren dat hij nooit ook maar een druppel water zal drinken. Deze fabliau heeft aanleiding gegeven tot de uitdrukking van vandaag.

volgende keer:
nemen we twee stukjes vla...

boire un canon

een afzakkertje pakken / een borrel nemen
('een kanon drinken')

Dat zou nog wel eens in het verkeerde keelgat kunnen schieten als je een heel kanon probeert leeg te drinken. Maar wijnboeren vinden het natuurlijk prima: boire un canon, c'est sauver un vigneron ('een glaasje drinken, daar red je een wijnboer mee').
Een glaasje dus, niet een heel kanon. Je moet weten dat een canon in de zestiende eeuw een schenkmaat was, om precies te zijn een zestiende pint. Deze maat werd gebruikt om wijn en met name sterke drank af te meten.

Begin negentiende eeuw ging de betekenis over naar de wijn zelf. Daarnaast bestond de uitdrukking boire un coup waarin un coup stond voor de hoeveelheid drank die je in één teug achterover kon slaan. Beide uitdrukkingen zijn in elkaar geschoven tot boire un canon.

volgende keer:
slaan we een borreltje nooit af...

dessins humoristiques : réunion annuelle du club des pneus d'été

jaarlijkse bijeenkomst zomerbandenclub

Zolang wij in ons eigen land blijven, hebben we hier nauwelijks mee te maken, maar mensen die naar de wintersport gaan komen toch voor de beslissing te staan hun banden te vervangen in wintertijd. Misschien hebben sommigen dat de laatste tijd maar laten zitten omdat er zo weinig sneeuw viel in de wintersportgebieden. Inmiddels lijkt dat in veel gebieden al weer achterhaald. In de 'sneeuwlanden' zelf blijken ook veel automobilisten te bestaan die hardnekkig weigeren hun zomerbanden te vervangen door winterbanden. En zo zou een bijeenkomst van de club van zomerbandenliefhebbers er uit kunnen zien volgens deze foto.

volgende keer:
drinken we uit een kanon...

français de la rue : nawak

bullshit / complete onzin

De Franse jongeren/geheimtaal verlan waarbij je lettergrepen omkeert (l'envers = het omgekeerde, wat dus verlan geeft) is een speciale tak van wetenschap waard. We bespraken al eens verlan voor gevorderden met de voorbeelden femme - meu-fa - meuf en mec - keu-me - keum of voor vergevorderden flic - keu-fli - keuf, maar het kan altijd nog ingewikkelder. 

N'importe quoi (lett. 'maakt niet uit wat' oftewel 'wat dan ook') wordt in de Franse omgangstaal vaak gebruikt in de betekenis 'bullshit, complete onzin'. Als je hier verlan op loslaat, krijg je in eerste instantie portninwak (nou ja, bekijk het maar eens zorgvuldig). Maar dat is natuurlijk altijd nog een mond vol. Eigenlijk bestaan er geen verlanwoorden met meer dan twee lettergrepen. Portninwak (met de neusklank -in in het midden) is eerst geëvolueerd tot portnawak en vervolgens is de eerste lettergreep erafgehaald en zo krijg je dus nawak. Simpel toch?

volgende keer:
vragen we ons af of we zomer- of winterbanden nodig hebben...

faire flanelle

kijken, maar niet kopen / alleen maar kijken / niets doen
('flanel doen')

De uitdrukking komt uit de volkstaal van begin negentiende eeuw, toen faire flanelle werd gezegd van hoerenlopers die alleen naar prostituees kwamen om met hen te praten. Dat had niets te maken met het flanelletje dat de dames van lichte zeden droegen en waarschijnlijk aanhielden bij de gesprekjes, maar het was een woordspel met flâner, 'flaneren, slenteren om alleen maar te kijken'. Bovendien zou omdat er niet tot de daad werd overgegaan het mannelijk lid van de klant zacht als flanel blijven. Tegenwoordig kan het ook gezegd worden van mensen die naar een café gaan en er niets gebruiken of die koopwaar uitgebreid bekijken maar weggaan zonder iets te kopen. Het kan zelfs gezegd worden van iemand die gewoon helemaal niets doet of voor iets dat niets doet (als je impotent bent).

volgende keer:
brengen we complete onzin...

revenir bredouille

met lege handen thuiskomen
('weggespeeld terugkomen')

Deze uitdrukking komt uit het spelletje tric-trac (een soort backgammon) dat in Frankrijk heel populair was van de twaalfde tot en met de negentiende eeuw. Jouer bredouille (het woord is waarschijnlijk ontstaan door samenvoeging van brelan, 'speeltafel' en het Duitse Brett ('(speel)bord') betekende dat je je tegenspeler wegspeelde zonder hem of haar ook maar één slag toe te staan. De term bredouille werd vervolgens gebruikt voor de ongelukkige verliezer die zich helemaal had laten wegspelen en dus met lege handen thuiskwam.

volgende keer:
trekken we een flanelletje aan...

porter des cornes

bedrogen worden / hoorndrager zijn
('hoorntjes dragen')

Arme Mozes! Werd hij bedrogen terwijl hij boven op de berg Sinaï de twee tafelen met de tien geboden ontving en kwam hij gehoornd de berg af? Nee, de reden dat hij door Michelangelo en vele anderen met twee hoorntjes op zijn hoofd werd afgebeeld kwam door een verkeerde interpretatie van een bijbeltekst. In Exodus 34 vers 29, 30 en 35 staat dat Mozes "toen hij van de berg afdaalde niet wist dat de huid van zijn gelaat straalde (...) En al de Israëlieten zagen Mozes en zie, de huid van zijn gelaat straalde."
Het Hebreeuwse woord dat stralen betekende is qeren, een woord dat ook 'hoorn' kan betekenen. En voor dat laatste is gekozen in de Latijnse bijbelvertaling (de Vulgaat). Daar stond opeens Cornuta esset facies sua (' dat zijn gelaat gehoornd was'). En in het Latijn had cornuta alleen nog maar de betekenis 'gehoornd', niet 'stralend'. En zo kreeg Mozes vanaf de elfde eeuw hoorntjes.

Maar waarom draagt iemand die door zijn echtgeno(o)t(e) bedrogen wordt hoorntjes? Dat gaat terug op het dertiende eeuwse woord cornart dat 'imbeciel' betekende. In de vijftiende eeuw ontwikkelde zich ook het werkwoord escorner dat 'belachelijk maken' betekende. En wie zich door zijn of haar partner liet bedriegen werd niet zelden uitgelachen (aanvankelijk ging het trouwens alleen om mannen die door hun vrouw werden bedrogen, andersom was kennelijk geen probleem). Het woord corne ('hoorn') was ook een aanduiding voor het mannelijk lid. Planter des cornes ('hoorntjes plaatsen') had een duidelijke seksuele connotatie en de oude Grieken gaven gehoornde bokken al een duidelijk seksuele connotatie. Denk aan de faunen met bokkenpoten en aan de uitdrukking die wij nog steeds kennen: 'een oude bok lust wel een jong blaadje'. Volgens Voltaire noemden de Grieken mannen wier vrouw er wel van lustten juist bokken. Dat zou dan weer een extra verklaring kunnen zijn voor het ontstaan van het begrip 'hoorndrager'. 
Maar wat dat betreft is de eer van Mozes weer hersteld en kan hij dus zijn waardigheid behouden. Sinds de vertaalcorrectie in de bijbel heeft hij weer een stralende toekomst...

volgende keer:
zijn we platzak...