iemand kennen in de bijbelse zin (een seksuele relatie met iemand hebben)
('iemand bijbels kennen')
In het begin der tijden leefden mensen volgens de overlevering veel langer dan tegenwoordig, denk bijvoorbeeld aan Methusalem, die volgens de bijbel bijna 1.000 jaar oud was. Op het plaatje hiernaast zien we een Adam en Eva op leeftijd. De boom van de kennis van het goed en het kwaad is al helemaal verdord en van de verschrompelde appels heeft Adam maar een compote gemaakt die hij Eva aanbiedt. De slang heeft het nakijken... Terug naar onze uitdrukking van vandaag. Als je aan seks denkt, is de Bijbel misschien niet het eerste naslagwerk waar je je door zou laten inspireren en toch is deze uitdrukking regelrecht te herleiden tot het boek Genesis, hoofdstuk 4, inderdaad... het verhaal van Adam en Eva. Het eerste vers van dat hoofdstuk luidt: 'De mens nu had gemeenschap met Eva, zijn vrouw, en zij werd zwanger en baarde Kaïn; en zij zeide: Ik heb met des Heren hulp een man verkregen.' In eerdere vertalingen las je overigens 'bekende' in plaats van 'had gemeenschap met', allebei in feite verhullende woorden voor wat er - in bijbelse zin - werkelijk aan de hand was...
volgende keer:
is het Pasen, dus hebben we het over eieren...
de kust is veilig / vrij spel hebben
('het veld is vrij')
In zeevarende naties als de Republiek der Nederlanden en het Britse Rijk is het logisch dat er in deze uitdrukking gerefereerd wordt aan de kust. Als er geen vijandelijke schepen aan de horizon te zien zijn, kun je veilig uitvaren. In een meer continentaal land als Frankrijk probeer je de velden te overzien. Is daar niets verdachts te zien, dan heb je vrij spel. Zo eenvoudig is het...
volgende keer:
Kun je in het Frans ook iemand kennen 'in bijbelse zin' ?
helemaal gek maken
('in een ezel doen veranderen')
Soms kunnen leerlingen (of kinderen in het algemeen) je helemaal gek maken. Hoewel inmiddels is aangetoond dat ezels behoorlijk intelligent zijn, staan ze in de meeste culturen nog altijd bekend als dieren met beperkte verstandelijke vermogens. De uitdrukking betekent dat iemand een ander (bewust) probeert te destabiliseren, zozeer dat die ander er helemaal gek van wordt...
volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans dat je vrij spel hebt, dat de kust veilig is?
de laan uit sturen
('te voet zetten')
Je zou misschien even kunnen denken, dat je een schop onder je achterste krijgt als je de laan uit wordt gestuurd, maar dat is niet de juiste verklaring voor het ontstaan van deze uitdrukking. Als in de vijftiende eeuw (en later) een ruiter of grenadier een fout had begaan, kon hem zijn paard worden afgenomen (zoals tegenwoordig bij een ernstige verkeersovertreding je rijbewijs kan worden gevorderd) en was de gestrafte dus gedwongen te voet zijn weg te vervolgen. Daarmee bevond hij zich onder het voetvolk en werd de vernedering vaak nog verdubbeld omdat hij daarmee ook ondankbare taken kreeg toegewezen. In de huidige betekenis van 'de laan uitsturen' wordt de uitdrukking sinds de negentiende eeuw gebruikt.
volgende keer:
Hoe kun je je in het Frans helemaal gek laten maken?
zich met hand en tand verzetten
('zich snavel en nagels verdedigen')
In het Latijn bestond al de uitdrukking unguibus et rostro dat 'met klauwen en snavel' betekende en het is ook de wapenspreuk van de stad Valence.
Het is niet moeilijk te begrijpen: klauwen en snavel zijn de middelen die een vogel tot zijn beschikking heeft om zich te verdedigen wanneer hij in het nauw wordt gedreven. Soms kom je ook nog de variant avoir bec et ongles tegen, maar de combinatie met se défendre is veel gebruikelijker.
volgende keer:
Hoe stuur je iemand in het Frans de laan uit?
wilde plannen maken
('plannen trekken op de komeet')
Als je een plan trekt, is daar precisie en nauwkeurigheid voor vereist, iets wat erg moeilijk is bij een relatief klein hemellichaam dat voortdurend in beweging is. Bovendien is een komeet slechts korte tijd in de buurt van de aarde, dus ook de timing is van groot belang. Zo'n plan is dus haast tot mislukken gedoemd.
Aan het ontstaan van de uitdrukking is een precieze datum gekoppeld: la comète duidt namelijk op de grote komeet die in 1882 aan de hemel stond. Misschien moeten we constateren dat de uitdrukking in 2014 aan waarde heeft ingeboet, toen het een aantal wetenschappers, waaronder - het moet gezegd worden - Nederlandse erin geslaagd zijn de de ruimtesonde Rosetta succesvol te doen landen op de komeet 67P/Tsjoerjoemov-Gerasimenko...
volgende keer:
Hoe verdedig je je in het Frans met hand en tand?
attirer - engager - mettre - prendre au sérieux - redevenir normal - (res)serrer - se soucier de - tendre - tenir compte de
Je zou het misschien niet meteen bedenken, maar ook ons werkwoord 'aantrekken' kan hele verschillende betekenissen hebben.
Als je ermee bedoelt 'aantrekkingskracht uitoefenen' dan is het juiste woord in het Frans attirer, zowel in de letterlijke betekenis, zoals bij magnetische krachten als in de figuurlijke, waarbij je iemand aantrekkelijk vindt. Je gebruikt het ook als je iemand of iets naar je toetrekt of aan je verbindt. Als je met 'aantrekken' 'vaster doen sluiten' bedoelt, kun je (res)serrer gebruiken, bijv. serrer un noeud ('een knoop aantrekken'), of tendre ('strekken'), bijv. tendre une corde ('een touw aantrekken').
Maar je kunt met 'aantrekken' ook bedoelen dat je kleding aandoet. In dat geval gebruik je het werkwoord mettre : mettre son pantalon ('zijn broek aantrekken').
En als je nieuw personeel aantrekt, dan gebruik je daarvoor engager ('in dienst nemen'): engager du personnel.
Met 'aantrekken' kun je echter ook bedoelen dat je ergens (grote) aandacht aan schenkt. In het Nederlands gebruik je het werkwoord dan wederkerend ('zich aantrekken'). Dan kun je in het Frans bijvoorbeeld tenir compte de ('rekening houden met') gebruiken, bijv. tenir compte d'un conseil ('zich een advies aantrekken') se soucier de ('zich zorgen maken om, zorgen voor'), bijv. se soucier du sort de quelqu'un ('zich het lot van iemand aantrekken') of ne t'en soucie pas ('trek het je niet aan'), of prendre au sérieux : prendre des reproches au sérieux ('zich verwijten aantrekken').
Een heel andere betekenis heeft het werkwoord 'aantrekken' in 'de markt trekt weer aan'. Dan zeg je bijvoorbeeld: le marché redevient normal.
volgende keer:
Hoe maak je wilde plannen in het Frans?
alle zeilen bijzetten
('alle zeilen buiten zetten')
Dit is weer eens zo'n uitdrukking die onze beide talen delen. Wil een schip alle wind vangen, dan is het zaak alle zeilen bij te zetten en in figuurlijke zin is het natuurlijk zo dat als je alle zinnen op een bepaald doel hebt gezet, het verstandig is om alle middelen om dat doel te bereiken ook daadwerkelijk in te zetten.
volgende keer:
Hoe vertaal je 'aantrekken' in het Frans?
wittebroodsweken / huwelijksreis
('honingmaan')
In het Frans wordt voor de eerste huwelijksweken en tegenwoordig steeds meer voor de huwelijksreis dezelfde term gebruikt als in het Engels (honeymoon), maar waarom eigenlijk?
De uitdrukking wordt gebruikt sinds de achttiende eeuw en sommigen denken dat het inderdaad om een vertaling uit het Engels gaat, waar de term al in de zestiende eeuw gebezigd werd, maar goed, dat verklaart nog steeds niet veel.
Er wordt wel beweerd dat het uit de Babylonische tijd stamt, toen de vader van de bruid in de eerste maand na het huwelijk zijn schoonzoon zoveel mede (honingbier) gaf als hij op kon. En in de maankalender die toen gebezigd werd, heette die maand dus al gauw de 'honingmaan(d)'.
volgende keer:
Kun je ook in het Frans 'alle zeilen bijzetten' ?
zijn steentje bijdragen
('iets van zichzelf erbij leggen')
Op het plaatje: 'Men is van mening dat als ze geen schatje hebben dat gewoon komt omdat ze zelf geen steentje bijdragen. Kom op, schatje, je hebt lang genoeg getreuzeld. Aan het werk nu!'
De uitdrukking geeft aan dat je zelf een bijdrage aan iets moet leveren, ook als dat misschien een beetje pijn doet.
Het
woord sien is een zelfstandig gebruikt bezittelijk voornaamwoord ('het zijne, het hare') en kan dus ook aangepast worden aan het onderwerp: y mettre du mien ('het mijne bijdragen'), du tien ('het jouwe'), du nôtre ('het onze'), du vôtre ('het uwe, jullië') en zoals op het plaatje du leur ('het hunne'). Op het tweede plaatje zie je dat duidelijk. Volgens de site MaîtreZen.fr is het om in vrede te leven niet genoeg zijn steentje bij te dragen, jij moet ook jouw steentje en ik moet vooral mijn steentje bijdragen. Aanvankelijk - en dan heb ik het al over de twaalfde eeuw - was datgene wat je bij moest dragen 'je eigendom, je (onroerend) goed'. Vandaar misschien ook dat wij in het Nederlands ons 'steentje' moeten bijdragen.
volgende keer:
Hoe heten 'wittebroodsdagen' in het Frans?
onder de duim houden / naar zijn pijpen laten dansen
('gereguleerd weghakken')
Een coupe réglée (lett. 'gereguleerd weghakken') is een term uit de bosbouw die gebruikt wordt voor het gereguleerd omhakken van bospercelen om het gehele bos gezond te houden. In figuurlijke zin betekende de uitdrukking oorspronkelijk 'het op gezette tijden opleggen van pijnlijke financiële offers aan individuen of groepen mensen'. Napoleon was hier bijvoorbeeld berucht om: hij had regelmatig 'vers vlees' nodig om zijn oorlogen te kunnen voeren. Men schreef dan ook dat Frankrijk mise en coupes réglées werd door de dienstplicht. Later werd de betekenis nog algemener en kon het gebruikt worden voor elke manier waarop een individu of een volk op regelmatige en onrechtvaardige wijze onder de duim werd gehouden om het naar het pijpen van een regime te laten dansen.
volgende keer:
Hoe kun je in het Frans je steentje bijdragen?
jong geleerd, oud gedaan
('wat je leert in de wieg duurt tot aan het graf')
Er valt weinig of niets uit te leggen aan deze uitdrukking. Ook wij kennen de uitdrukking 'van de wieg tot het graf', al wordt die meestal in iets andere contexten gebruikt. Het aantrekkelijke van de Franse uitdrukking is natuurlijk dat de woorden 'wieg' (berceau) en 'graf' (tombeau) op elkaar rijmen, waardoor het - net als alliteraties - makkelijk in je geheugen verankerd raakt. Dat blijf je dus gemakkelijk van de wieg tot aan het graf onthouden...
volgende keer
Hoe kun je iemand of een heel volk in het Frans onder de duim houden of naar je pijpen laten dansen?
schering en inslag / vaste prik
('rennend muntgeld')
De laatste tijd hoor je niet veel mensen meer mopperen over de euro. Slechts weinigen willen de gulden terug, maar dat heeft wel enige tijd geduurd. Zou iemand echter terug willen naar vroeger tijden toen er vaak meerdere muntsoorten tegelijk in omloop waren? Daarnaar verwijst de uitdrukking dan ook, naar de muntsoort die op dat moment het meest in omloop was, het meest gebruikelijk dus. In de achttiende eeuw heeft de uitdrukking haar figuurlijke betekenis gekregen, die dus niet alleen betrekking had op de muntsoort die in omloop was, maar op allerlei dingen die gebruikelijk waren.
volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans 'jong geleerd, oud gedaan'?
devenir - donner - être - (se) faire - -ir - on - se
Als je met 'worden' bedoelt dat iets of iemand in een andere staat of toestand gaat raken, dan is de meest gebruikte vertaling voor 'worden' devenir, zoals op de tekening van de bij de aanslag op Charlie Hebdo vermoorde Georges Wolinski (1934-2015) hiernaast: 'Wat wil je later worden, jongeman?' 'Seksmaniak, mevrouw'.
Maar in veel uitdrukkingen vertaal je 'worden' anders, zoals bijvoorbeeld door se faire in il se fait jour ('het wordt licht') en il se fait tard ('het wordt laat') of door een werkwoord te maken door -ir toe te voegen aan een bijvoeglijk naamwoord: rougir ('rood worden, blozen'), se rafraîchir ('fris worden'), grandir ('groot worden, opgroeien'). Of door donner ('geven') in cela ne donnera rien ('dat wordt niets', lett. 'dat zal niets geven') en ça va sûrement donner quelque chose (entre ces deux-là) ('dat wordt nog wat tussen die twee'). Faire kun je gebruiken bij het afrekenen: Ça fait vingt euros ('Dat wordt dan twintig euro').
In het Nederlands is 'worden' ook heel populair in de lijdende vorm ('deze blog wordt u aangeboden door...'). Dat kan ook in het Frans, al wordt (daar heb je hem weer...) daar vaak voor een andere manier gekozen. In de lijdende vorm gebruik je être ('zijn') als hulpwerkwoord: le président est élu par le peuple ('de president wordt gekozen door het volk'). Het is hier echt oppassen voor de Nederlander, want de constructie ziet er uit als het Nederlandse 'de president is gekozen door het volk'. Dat laatste is echter de voltooide tijd van 'wordt gekozen' en wordt in het Frans dus ook in de voltooide tijd weergegeven: le président a été élu par le peuple. Een lijdende vorm kan in het Frans vaak vermeden worden door een werkwoord wederkerend te maken of door on ('men') te gebruiken, vooral wanneer er geen sprake is van een duidelijk aan te wijzen onderwerp: cette lettre ne se prononce pas ('deze letter wordt niet uitgesproken', lett. '... spreekt zich niet uit'), ces articles se vendent bien ('deze artikelen worden goed verkocht', lett. '... verkopen zich goed') of est-ce qu'on organise quelque chose pour les jeunes ? ('wordt er iets georganiseerd voor jongeren?', lett. 'organiseert men iets voor jongeren?')
volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans 'schering en inslag' of 'vaste prik' ?
op grote voet leven
(grote trein leiden?)
Het woord train ('trein') heeft natuurlijk nog maar ruim anderhalve eeuw zijn huidige betekenis, maar het bestond al veel langer in de betekenis van 'allure, manier van lopen'. Onder het Ancien Régime was het een aanduiding voor het budget dat een huis ter beschikking had om zijn bediende personeel te onderhouden. Wie dus grand train leidde, had een groot bedrag tot zijn beschikking om een uitgebreid gevolg aan bedienden te bekostigen. Je kon een luxueus leven leiden met veel bedienden die je werk uit handen namen. Die bedienden zijn tegenwoordig vaak verdwenen, maar de uitdrukking wordt nog altijd gebruikt voor mensen die goed in de slappe was zitten. Ook in het Frans kunnen die trouwens worden aangeduid als mensen die vivent sur un grand pied ('lett. op een grote voet leven').
volgende keer:
Hoe vertaal je 'worden' in het Frans?
de cirkel is rond
('de krul is gekruld')
In 2008 maakte Fabrice Tarrin deze laatste tekening voor het stripblad Spirou (in het Nederlands 'Robbedoes'), een citaat van de omslag van Tintin ('Kuifje') Les 7 boules de cristal en daarmee was voor hem de cirkel rond.
La boucle betekent letterlijk 'de krul', maar ook 'de ronde, de cirkel'. Het hoeft niet per se rond te zijn, maar het gaat in ieder geval om een parcours waarvan het begin ook het einde is. Zo wordt bijvoorbeeld de Tour de France ook la grande boucle genoemd. Het werkwoord boucler betekent 'krullen' (zo kun je bijvoorbeeld je haar krullen: boucler ses cheveux) maar ook 'rond krijgen, ronden' : 'de eindjes aan elkaar knopen' heet in het Frans boucler les fins de mois.
En als je dus een lange taak hebt uit te voeren waarbij je uiteindelijk weer bij het begin uitkomt, dan is de cirkel rond, la boucle est bouclée.
volgende keer:
Hoe kun je in het Frans op grote voet leven?
pronken met andermans veren
('zich tooien met pauwenveren')
Als je al met andermans veren wilt pronken, dan zijn die van de pauw uiteraard een goede keuze, want is er in onze contreien een andere vogel te vinden die meer indruk kan maken met zijn verenpracht dan de pauw?
En dat is precies wat de Vlaamse gaai doet in de fabel van La Fontaine le geai paré des plumes du paon waarin een gaai een aantal veren van een ruiende pauw opsteekt.
volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans dat de cirkel rond is?
een gat in je hand hebben, het geld over de balk smijten
('een mandje met gaten zijn')
Hij denkt het er lekker van te kunnen gaan nemen nu de buit binnen is: à moi la belle vie ! ('mij wacht het goede leven'), maar wij weten wel beter. Het geld is al 'uitgegeven' voordat hij thuis komt. En hier zit het geld misschien in een zak met gaten, maar dat komt natuurlijk in de praktijk op hetzelfde neer als een mand met gaten. Oorspronkelijk had de uitdrukking overigens ook de betekenis 'een geheugen als een zeef hebben'. We hebben onlangs gezien dat zo'n gebrekkig geheugen tegenwoordig wordt toegeschreven aan dieren zoals een haas of een goudvis. Wij Nederlanders lijken liever met onze blote handen te graaien, want wij hebben geen gat in ons mandje, maar in ons handje...
volgende keer:
Hoe kun je in het Frans pronken met andermans veren?
garen spinnen bij
('zijn honing maken van')
Als je het goed bekijkt is het hele productieproces van honing een grote profiteurskwestie. Zonder de bloem iets te vragen, tankt de bij nectar (o.k., zult u tegenwerpen, de bloem heeft er ook zijn voortbestaan aan te danken, omdat de bij meteen pollen verspreidt, maar ja, dat past nu even niet goed in mijn verhaaltje...). Na een ingewikkeld proces maken de bijen honing van de nectar en ja hoor, daar komt de mens die zonder de bij iets te vragen het eindproduct zo van de raten schraapt... Zo spint de bij zijn garen bij de bloem en wij mensen bij de honingraat.
volgende keer:
Hoe kun je in het Frans je geld over de balk smijten?
vergeef me de uitdrukking
('laat me de uitdrukking voorbijgaan')
Al weer bijna tweeënhalf jaar bespreken we op dit blog Franse uitdrukkingen, soms ook wat groffere dan andere. Dus... hoe kun je je in het Frans verontschuldigen voor een uitdrukking die misschien je gehoor zou kunnen choqueren? Wel, dan zeg je dus Passez-moi l'expression. Op het plaatje hiernaast moeten dieren het ontgelden. Twee uitdrukkingen zijn al aan bod geweest: être le dindon de la farce ('het haasje zijn') en avoir un chat dans la gorge ('een kikker in de keel hebben'). Eén van de uitdrukkingen is gelijk aan de Nederlandse: la poule aux oeufs d'or ('de kip met de gouden eieren') en de betekenis van de laatste laat zich raden: une mémoire de poisson rouge (lett. 'het geheugen van een goudvis') betekent inderdaad net als une mémoire de lièvre 'een geheugen als een zeef'. Dat laatste blijkt overigens onterecht. Men dacht altijd dat goudvissen iets niet langer dan enkele seconden konden onthouden maar uit onderzoek is gebleken dat ze geluiden, kleuren en andere signalen drie à vijf maanden kunnen onthouden. Ze kunnen ook leren hun weg te vinden in een labyrint.
volgende keer:
Hoe kun je ergens garen van spinnen in het Frans?
s'en aller - chasser - s'éloigner -enlever - partir - ranger - sortir
Vorige week hadden we het over het voorvoegsel 'door-', dat we in feite meestal met een werkwoord moesten vertalen in het Frans. Iets soortgelijks is aan de hand met 'weg-'.
Je moet eerst weten wat je met ons voorvoegsel 'weg-' bedoelt. Meestal betekent het dat je jezelf verwijdert van een bepaalde plek. Je gebruikt in het Frans dan een werkwoord dat die verwijdering aangeeft, zoals s'en aller ('weggaan'), partir ('vertrekken'), s'éloigner ('zich verwijderen') of sortir ('naar buiten gaan'). Dat vul je dan aan met de manier waarop je weggaat: 'rennend' (en courant), 'met de fiets' (à vélo), 'sluipend' (sur la pointe des pieds), 'zwemmend' (en nageant) en zo heb je dan de vertalingen voor respectievelijk 'wegrennen', 'wegfietsen', 'wegsluipen' en 'wegzwemmen'. Een ander voorbeeld is 'wegkruipen': s'éloigner en rampant.
Als je met 'weg-' bedoelt dat je iemand of iets anders wilt verwijderen dan kun je enlever (zonder aanvulling) gebruiken, zoals in enlever une tache ('een vlek weghalen') of met aanvulling: enlever en frottant ('wegpoetsen') of chasser (lett. 'wegjagen'): chasser en soufflant (lett. 'blazend verjagen') voor 'wegblazen', chasser du regard ('verjagen met je blik') voor 'wegkijken' of chasser à coups de pied ('wegschoppen'). Ook ranger ('opruimen') is een optie, bijv. voor 'wegdoen', 'wegbergen' of 'weghangen'.
Maar vaak is 'weg-' in het Nederlands ook niet meer dan een versterking die in het Frans niet wordt uitgedrukt, zoals 'weggeven' (donner), 'weggooien' (jeter), 'wegjagen' (chasser), 'wegkappen' (couper), 'wegkrabben' (gratter, maar ook bijvoorbeeld enlever en grattant).
volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans 'vergeef me de uitdrukking' ?
voortdurend, de hele tijd
('aan alle kanten van het veld')
Echt zo'n typisch Frans veld met hooirollen (alleen is de foto gemaakt in Estland, maar dit terzijde...). Je zou misschien eerder verwachten dat deze uitdrukking 'overal, aan alle kanten' zou betekenen, maar dat is dus niet het geval. Probeer jezelf in een veertiende-eeuwse boer te verplaatsen, want zo lang bestaat de uitdrukking al. Bij dag en dauw en of het droog is of het pijpenstelen regent, op een gegeven moment moet je akker bewerkt worden. Je bindt een ploeg aan een os of een paard en je begint aan een uiteinde van het uigestrekte land. Eenmaal aan de andere kant aangekomen - met het zweet al op je hoofd - draai je om en ga je het hele stuk een meter verder weer in tegenovergestelde richting en zo ga je maar door en door tot de avond valt: voortdurend dezelfde beweging, er lijkt geen einde aan te komen, want je moet uiteindelijk alle uithoeken van het land bereikt hebben. En zo heeft er in de taal dus ook een verplaatsing van de ruimte naar de tijd plaatsgevonden...
volgende keer:
Hoe vertaal je 'weg-' in woorden als 'weghollen' ?
niets te eten hebben
('bakstenen eten (met kiezelstenensaus')
Deze man uit India heeft daadwerkelijk een eetstoornis die hem ertoe aanzet dagelijks drie kilo stenen en modder te eten, maar voordat de gemiddelde mens zijn tanden in zoiets zet, dan moet de maag wel erg leeg zijn.
Het à la sauce cailloux is later toegevoegd om de uitdrukking nog verder kracht bij te zetten of om het beeld nog lachwekkender te maken, maar je moet beseffen dat het woord brique eeuwen geleden een andere betekenis had. Van de dertiende tot en met de zestiende eeuw - en in sommige noordelijke dialecten nog altijd - had het woord de betekenis van 'kruimel'. Voor iemand die weinig te eten had, bleven dus alleen kruimels over op zijn bord.
volgende keer:
verkennen we alle kanten van de Franse velden...
op een probleem stuiten
('op een bot vallen')
Een hond zou er helemaal opgewonden van worden en flink met zijn staart gaan kwispelen, maar een mens stuit minder graag op een bot.
De uitdrukking lijkt uit de Eerste Wereldoorlog te komen, toen de ene soldaat meer geluk dan de ander had in zijn rantsoenmaaltijd. Waar de ene een lekker stukje mals vlees trof, stuitte de ander op een stuk bot. De moeilijkheid zit hem dus in het verschil tussen het gemakkelijk (en smakelijk) te eten malse vlees en een (mager) bot dat moet worden afgekloven.
volgende keer:
Hoe kun je in het Frans zeggen dat je helemaal niets te eten hebt?
Fransen uit Algerije
('zwartvoeten')
Pieds noirs is de aanduiding voor Franse kolonisten die in Algerije woonden totdat dit land in 1962 na een bloedige oorlog de onafhankelijkheid verkreeg. Maar waarom werden zij eigenlijk zo genoemd? Er bestaan verschillende verklaringen voor. Sommigen beweren dat de Algerijnen de eerste Franse soldaten en kolonisten vanaf 1830 zo noemden omdat ze zwarte laarzen droegen. Anderen beweren dat de eerste Franse kolonisten zwarte voeten kregen bij het droogleggen van moerassen of bij het kneuzen van druiven. Weer anderen wijzen op de cowboy-mentaliteit van de eerste kolonisten die men vergeleek met de Indiaanse zwartvoetenstam. Dan zou er nog een soldaat uit Mayenne hebben bestaan met de naam Jean-Baptiste Piednoir die op 14 juni 1830 de Algerijnse bodem betrad. Of het zou komen van de stokers op de eerste Franse schepen die blootsvoets werkten en dus zwarte voeten kregen.
Maar begin deze eeuw toonde een onderzoeker aan dat de term aanvankelijk werd gebezigd voor de autochtone Algerijnen zelf die op blote voeten liepen. Het ging in feite om een racistische anti-Arabische aanduiding. En rond de Tweede Wereldoorlog werd de term juist door de autochtone bevolking gebruikt om vreemdelingen aan te duiden, of het nu blanke Europeanen waren of inwoners van zwart Afrika. Pas begin jaren vijftig werd de benaming pieds noirs alleen gereserveerd voor in Algerije woonachtige Fransen dankzij de kop in een veel gelezen dagblad: Les Pieds-Noirs passent à l'attaque ! ('de pieds-noirs gaan over tot de aanval') over Fransen in Casablanca die in opstand kwamen tegen de onafhankelijkheid van het land. Vanuit Casablanca verspreidde de term zich over de hele Maghreb (het huidige Marokko, Algerije en Tunesië). Aanvankelijk noemden de Fransen in Algerije zichzelf gewoon Algerijnen, maar al snel werd het negatief bedoelde pieds-noirs een soort geuzennaam die velen met trots droegen. En toen de pieds-noirs bij de onafhankelijkheid massaal gerepatrieerd werden naar Frankrijk, bleef het in dat land een naam om hen te onderscheiden van de Français de souche, de autochtone Fransen. We leren het ook nooit...
volgende keer:
Waar stuiten Fransen op als ze op een probleem stuiten?
schattig, engelachtig
('braaf als een plaatje')
Op de eerste plaats is dit weer een uitdrukking waarin het rijm van groot belang is. Maar de reden voor de vergelijking met het plaatje is waarschijnlijk het contrast tussen een kind op een plaatje (onbeweeglijk, stil, gehoorzaam) en de werkelijkheid van alledag (altijd in beweging, oncontroleerbaar). Wat dat betreft is het plaatje hiernaast misschien niet zo goed gekozen, of juist wel: het is een plaatje met een knipoog. De jongetjes hadden eigenlijk wel willen poseren, maar hun aandacht wordt al door iets anders getrokken. Het bijschrift is in een net schoolschrift, maar er is een inktvlek op het plaatje gevallen. De braafheid is dus maar van korte duur...
volgende keer:
Wie waren de pieds noirs en waarom werden ze eigenlijk zo genoemd?
tranen met tuiten huilen
('huilen als een madeleine')
U kent ze waarschijnlijk wel, de madeleines, de typisch Franse cakejes, de meest literaire cakejes ook, omdat de hele À la recherche du temps perdu van Marcel Proust in feite ontstaat uit een madeleine die in de thee gedoopt wordt... Maar wat is in hemelsnaam het verband tussen een madeleine en een tranendal?
Ik zal u uit de droom helpen: geen enkel. Schrijf Madeleine met een hoofdletter en dan hebben we de Franse versie van Magdalena, bij ons bekend als Maria Magdalena, die met zoveel tranen haar zonden als prostituée beweende bij Jezus, dat zij met haar tranen diens voeten kon wassen. Vandaar dus...
volgende keer:
Hoe braaf kun je zijn in het Frans?
continuer à, passer, ...
'Voor het Louvre brulde een agent: "Doorlopen! Er is hier niets te zien."
Bepaalde aspecten van een taal worden in de Germaanse talen zoals het Nederlands, het Engels en het Duits heel anders aangepakt dan in de Romaanse, zoals het Frans, het Spaans en het Italiaans. Een mooi voorbeeld zijn samenstellingen van werkwoorden en voorzetsels. Neem nou ons 'doorlopen'. Daarnaast kun je ook meelopen, nalopen, overlopen, je kunt iets oplopen, je kunt inlopen, aanlopen en ga zo maar door. Die mogelijkheden zijn in de Romaanse talen heel beperkt. Vaak moet je gewoon je toevlucht nemen tot een compleet ander woord dat op zichzelf de hele betekenis uitdrukt, zoals hierboven circuler voor 'doorlopen'. Het kan dan meteen ook wel 'doorrijden', 'doorfietsen' e.d. betekenen.
Voor dit aspect van 'iets blijven doen' (in het Nederlands ligt de klemtoon dan altijd op 'door') kun je ook het werkwoord continuer à of de ('doorgaan met') gebruiken: 'dooreten' is continuer à manger, 'doorlezen' continuer à lire (of poursuivre sa lecture), 'doorpraten' continuer à parler en 'doorzwemmen' continuer à nager.
In het Nederlands gebruiken we in deze betekenis ook wel het werkwoord blijven. Kies in zulke gevallen nooit het Franse rester ('niet weggaan'), maar continuer: 'hij blijft maar zeggen...' il continue à dire.
Voor andere betekenissen van 'door-' wordt het lastiger. Als je met 'door-' 'ergens doorheen' bedoelt, zul je regelmatig een vertaling met passer tegenkomen. Iemand of iets 'doorlaten' is bijvoorbeeld laisser passer. Ook voor 'doorkomen', doorbrengen' en 'doorgeven' kun je passer gebruiken: passez-moi le sel, s'il vous plaît. 'Geef het zout even door, alstublieft.'
Maar doorgaans zul je geval voor geval moeten bekijken wat de precieze betekenis is van het woord. Een algemene vertaling voor door- is dus helaas niet te geven. Vindt u dit frustrerend? Niets aan te doen, gewoon blijven doorleren, zou ik zeggen...
volgende keer:
Hoe huil je in het Frans 'tranen met tuiten' ?
wie zijn kind liefheeft, spaart de roede niet
('wie goed liefheeft, kastijdt goed')
Dit is een vertaling van het Latijnse spreekwoord qui bene amat, bene castigat. Het eerste bien is daarbij op te vatten als 'veel' en het tweede als 'rechtvaardig'.
De uitdrukking kom je overigens ook in andere contexten tegen en heeft dus een bredere betekenis dan de Nederlandse tegenhanger. Enkele voorbeelden:
Je sais que c'est dur, mais qui aime bien châtie bien - 'ik weet dat het moeilijk is, maar je moet streng zijn'.
Qui aime bien châtie bien, Stéphane ! - 'Pech gehad, Stéphane!' of 'Ja, ik ben keihard, Stéphane!'
volgende keer:
Hoe vertaal je door- in combinaties als 'doorlopen' en 'doorlezen' ?
schijn bedriegt / kleren maken de man
('de pij maakt de monnik niet')
Een Amerikaans kunstenaar heeft de proef op de som genomen en een hele serie fotoportretten gemaakt van mensen in verschillende outfits om te kijken wat dat met onze vooroordelen doet. Op deze pagina kun je nog een aantal voorbeelden vinden.
Het is een heel oud spreekwoord dat in zijn huidige vorm al bekend is sinds de dertiende eeuw en gebaseerd lijkt te zijn op middeleeuws Latijnse bronnen. Plutarchus schreef al barba non facit philosophum ('een baard maakt nog geen filosoof'). Maar er zijn ook mensen die het gezegde in verband brengen met een historisch gegeven: in 1297 verkleedden François Grimaldi (jazeker, voorouder van prins Albert van Monaco) en kompanen zich als franciscaner monniken om de burcht van Monaco in te nemen.
Wat ook nog meegespeeld kan hebben is het feit dat monniken niet altijd bekend stonden om hun voorbeeldige gedrag. Ze hielden zich bepaald niet altijd aan de geloften (van armoede en kuisheid bijvoorbeeld) die ze gedaan hebben. Dan konden ze wel een monnikspij dragen, maar schijn bedriegt...
volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans 'wie zijn kind liefheeft, spaart de roede niet' ?
nood breekt wet / je moet roeien met de riemen die je hebt
('in de oorlog zoals in de oorlog')
Vandaag passeert een heel aantal spreekwoorden en gezegden de revue. Boven het plaatje staat al Ne fais pas à autrui... wat doorgaans wordt aangevuld met ... ce que tu n'aimerais pas qu'on te fasse ofwel 'wat u niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet' (klinkt toch mooier in onze taal, moet ik toegeven...).
De eenzame man op het onbewoonde eiland verzucht À barque désespérée Dieu fait trouver son port (lett. 'God doet een wanhopige boot zijn haven vinden') wat betekent dat God de wanhopigen zal helpen. Als de man een bootje voorbij ziet komen en Au secours ! ('help!') roept, krijgt hij als antwoord: À coeur vaillant rien n'est impossible (variant van à coeur vaillant rien d'impossible, lett. 'voor een moedig hart (is) niets onmogelijk', ofwel 'met moed kan men de meest onmogelijke problemen overwinnen'. Daarop reageert de man op het derde plaatje met À bon demandeur, bon refus... (voluit ... refuseur lett. 'voor een goede vrager, goede weigeraar', in het Nederlands: 'kinderen die vragen worden overgeslagen'). Maar hij kan zijn zin niet afmaken want tenslotte zien we op het laatste plaatje de weigeraar zelf in nood: Au secours ! Pitié ('Help! Heb medelijden!) roept hij uit. Maar het antwoord van de kapitein op het schip is À la guerre comme à la guerre ! wat in dit geval zoiets betekent als 'Tja, zulke dingen gebeuren...' of 'Je moet roeien met de riemen die je hebt'. Boontje komt om zijn loontje, en hij moet het zelf maar uitzoeken...
volgende keer:
Hoe zeg je in het Frans dat schijn bedriegt?
