passer à côté de quelque chose

ergens overheen kijken
('ergens langs gaan')

De wandelaarster probeert 'zittend' over de slagboom te klimmen. Ze had er - als het talud minder steil was geweest? - ook omheen kunnen lopen - passer à côté dus. Beide handelingen zijn bewust gekozen, maar eigenlijk wordt de uitdrukking van vandaag meer gebruikt voor onbewuste handelingen en gebeurtenissen, iets wat aan je aandacht ontstnapt, waar je dus overheen hebt gekeken. Vaak gebruik je de uitdrukking als je achteraf betreurt dat je iets gemist hebt.

volgende keer:
gaan we brons gieten...

images humoristiques : la clé est sous le tapis

de sleutel ligt onder de mat

Hier is iedereen welkom. De steur staat altijd voor je open. Je vindt de sleutel onder de deurmat...

volgende keer:
gaan we ergens aan voorbij...

il ne faut pas confondre vitesse et précipitation

haastige spoed is zelden goed
('men moet snelheid en gehaastheid niet verwarren')

De Nederlandse uitdrukking bevat een stijlfiguur (het pleonasme 'haastige spoed') en rijm ('spoed/goed'), de Franse lijkt meer op een nuchtere constatering. Overigens zit er nog wel beeldspraak in het woord précipitation zelf. Het komt uit het Latijn praecipitare, dat is samengesteld uit prae ('voor, vooruit, naar voren') en caput ('hoofd'). Je gaat als het ware heel snel zonder nadenken vooruit - hoofd eerst. Hetzelfde beeld zien we terug in ons 'hals over kop'. En naast '(over)haasten') betekent précipiter ook o.a. 'naar beneden storten', '(in het ongeluk) storten'. En dat is inderdaad zelden goed...

volgende keer:
is pas weer in augustus, na mijn verblijf in Madagaskar en Mauritius...

date-butoir

deadline
('stootblokdatum')

Het begrip date-limite bestaat ook, maar date-butoir klinkt natuurlijk een stuk beeldender. Persoonlijk zie ik zo'n stootblok voor me dat voorkomt dat een trein op een eindstation verder rijdt dan mogelijk is en dwars door het stationsgebouw rijdt en daarbij dood en verderf veroorzaakt, zoals daadwerkelijk is gebeurd op 22 oktober 1895 op Gare Montparnasse in Parijs, ondanks de butoir die er wel degelijk geïnstalleerd was...

volgende keer:
hebben we nog even een haastige bijdrage voordat ik op reis ga...

se prendre les pieds dans le tapis

over het tapijt struikelen / ergens in verstrikt raken
('zich de voeten in het tapijt nemen')

We hebben het allemaal misschien wel een keer meegemaakt, dat we uit evenwicht worden gebracht doordat een van onze voeten achter de rand van het tapijt blijft steken. Figuurlijk kan dit betekenen dat je ergens in verstrikt raakt, dat je je vergist of zelfs dat je je verspreekt.

volgende keer:
hoe heet een deadline eigenlijk in het Frans?

haut la main

met twee vingers in de neus
('hand omhoog')

Sportcommentatoren bij de Tour de France hoor je nogal eens zeggen dat een coureur die het wel heel gemakkelijk af gaat, 'met twee vingers in de neus' de eindstreep haalt. Ook in het Frans kun je dat trouwens zeggen: les doigts dans le nez. Het is sportverslaggevers overigens eigen om eens flink te overdrijven. Soms hoor ik dus zelfs dat een coureur met 'tien vingers in de neus' wint. Dat lijkt me trouwens helemaal niet zo gemakkelijk... 
Het Frans kent ook een variant met de hand, en daar kan alleen het enkelvoud: haut la main. Daarmee zeg je eigenlijk dat je iets kunt 'met losse handen', zonder iets aan te raken dus. Hoewel, eigenlijk zeg je 'met één hand', want die andere hand blijft natuurlijk beschikbaar. Je kunt hier niet overdrijven door beide handen omhoog te houden, want dan betekent het 'handen omhoog', gezegd door iemand die je onder schot houdt, zoals op het plaatje: 'Handen omhoog, dit is een overval!'

volgende keer:
raken we ergens in verstrikt...

ça passe ou ça casse

- Hey Brad!! Dat past niet!
- Maak je geen zorgen, effe bukke!
- Wedden?

het is erop of eronder
('het past of het breekt')

Deze uitdrukking hoorde ik gisteren in een serie over de Tour de France. Op het plaatje is het wel duidelijk hoe het zal aflopen: erop, en dat is dan niet positief bedoeld, zoals het in de uitdrukking eigenlijk wel is. Als je iets onderneemt dat ofwel tot een groot succes of tot een enorme teleurstelling kan leiden, dan kun je deze uitdrukking gebruiken. In het Nederlands wordt gespeeld met de korte voorzetselvoorwerpen 'erop' en 'eronder', in het Frans met de rijmende werkwoorden passe en casse, in beide gevallen dus kort en krachtig, wat weer allitereert...

volgende keer:
In de Tour de France hoor je ook vaak zeggen dat iemand met twee vingers in zijn neus wint. Hoe zeg je dat in het Frans?...

chauffer les oreilles

aan je hoofd zeuren
('de oren verwarmen')

We gaan vandaag misschien weer temperaturen boven de dertig graden halen, dus er is geen enkele noodzaak om je oren te verwarmen, sterker nog, als iemand dat toch bij je gaat proberen, zul je hem of haar liever kwijt dan rijk zijn. Je kunt ook warme oren krijgen van iemand die de hele tijd aan je kop loopt te zeuren, als je de uitdrukking van vandaag moet geloven.

volgende keer:
volgt over enkele dagen. Ik ga eerst even mijn Zweeds uitproberen in Stockholm...

plein comme un oeuf

tjokvol / helemaal verzadigd / dronken
('vol als een ei')

Het geldt uiteraard wel voor meer dingen, maar het valt niet te ontkennen dat een ei helemaal vol zit en er is maar een klein barstje nodig, of hij loopt helemaal leeg, tot grote ontstentenis van zijn kameraden, zoals op de foto.
Een trein, een vliegtuig of een stadion kan plein comme un oeuf zijn, maar het kan ook slaan op wat je aan je lijf probeert toe te voegen: je kunt zo veel gegeten hebben, dat er niets meer bij kan. Ook dan ben je plein comme un oeuf. In het Duits ben je dan satt ('verzadigd'), niet te verwarren met het in Brabant gebruikelijke 'zat' als je te veel gedronken hebt. Maar ook dat kan in het Frans worden aangeduid met plein comme un oeuf.

volgende keer:
gaan we onze oren verwarmen...

dessins humoristiques : col de fémur

 

dijbeenhals / femurhals

Terwijl de coureurs van de Tour de France de ene na de andere col bedwingen, vraagt de jongen op het plaatje zich af waar de Col du Fémur te vinden is. Hij besluit het zijn ouders te vragen. Die hebben duidelijk geen idee, maar gaan ervan uit dat hun zoon in het geheel geen topografische kennis heeft. 'Als je je aardrijkskunde goed zou bijhouden, dan zou je het weten!' zegt zijn vader en 'Wat is hij toch een waardeloze idioot, dat joch...' voegt zijn moeder eraan toe. Het woord col heeft echter meer betekenissen dan 'bergpas'. Het wordt ook veel gebruikt in de anatomie, zoals hier: een col du fémur is de 'hals' van een dijbeen.

volgende keer:
zitten we zo vol als een ei...

français de la rue : des nèfles !

niks nada niente !
('mispels')

Sinds de zestiende eeuw dienen mispels om iets van weinig of geen waarde aan te duiden. De uitdrukking des nèfles ! verscheen in de zeventiende eeuw om te zeggen dat je iemand niets wilde geven of dat je niet op iemands verzoek wilde ingaan. Aanvankelijk werd er ook nog wel gezegd On vous donnera des nèfles ('mispels kun je krijgen'), maar zelfs naar die mispels kon je natuurlijk fluiten...

volgende keer:
hebben we een lesje anatomie...

souffler le chaud et le froid

source: http://dedexpressions.com  

met twee monden spreken
('het warme en het koude blazen')

Deze uitdrukking werd voor het eerst gebruikt in een fabel van Esopus in de zevende eeuw voor Christus en eeuwen later overgenomen door de beroemde Franse fabelschrijver Jean de La Fontaine in de fabel Le Satyre et le Passant.

volgende keer:
hebben we niks aan mispels...

loin des yeux loin du coeur

uit het oog uit het hart
('ver van de ogen ver van het hart')

Deze uitdrukking kennen wij in onze taal ook, al lijkt de afstand bij de Fransen net wat minder onoverbrugbaar dan bij ons. Je houdt daar misschien toch nog een beetje zicht op elkaar, alleen vanuit de verte, bij ons ben je echt weg...

volgende keer:
spreken we met twee monden...

faire le lit (de)

het bedje spreiden (voor)
('het bed maken (van)')

Faire le lit (lett. 'het bed maken') is Frans voor 'het bed opmaken', maar kan net als bij ons in figuurlijke zin gebruikt worden in de betekenis 'het bedje spreiden voor, de weg vrijmaken voor', zoals in deze zin : Ce sentiment a joué un rôle considérable dans le vote sur le Brexit et il fait le lit des extrémistes ailleurs en Europe ('Dit gevoel heeft een aanzienlijke rol gespeeld in het Brexitreferendum en heeft het bedje gespreid voor extremisten elders in Europa').

volgende keer:
verliezen we iets uit het oog...

être sous la coupe de

onder de duim zitten / onder de plak zitten
('onder de inkrimping zijn')

Het woord coupe kan allerlei betekenissen hebben zoals 'wisselbeker' en 'bekerwedstrijd' (la Coupe du Monde), 'snijden, omhakken enz.', 'knippen, kapsel'. De tekenaar heeft de betekenis 'champagneglas' als uitgangspunt genomen. Figuurlijk kan coupe ook staan voor 'uitdunnen, aanzienlijk inkrimpen' en 'exploiteren, stelselmatig uitzuigen'. De uitdrukking van vandaag lijkt te maken te hebben met deze laatste betekenissen maar volgens taalkundigen moet ze in verband gebracht worden met de betekenis 'couperen van speelkaarten'. Bij het couperen van de speelkaarten wordt bepaald wie welke kaarten krijgt toebedeeld en daarbij kun je een coupe malheureuse ('ongelukkige kaarten') treffen. Al snel ontstond het bijgeloof dat de speler die meteen na de uitdeler (die sous la coupe zat) kwam en dus als eerste zijn kaart(en) kreeg, onder diens invloed was. Dat kon zowel positief als negatief uitpakken.

volgende keer:
gaan we ons bed opmaken...

fauteur de troubles

onruststoker
('aanstichter van wanorde')

Regelmatig slaat in de Franse banlieues het vuur in de pan. Dit keer was het doodschieten door de politie van een zeventienjarige jongen die verkeersregels overtrad de directe aanleiding. Volkomen terecht komen dan jongeren in opstand tegen het bevoegd gezag, maar binnen de korste keren zorgen onruststokers voor een escalatie van geweld. De politiek lijkt verlamd en weet niet welke maatregelen er genomen moeten worden omdat de electorale gevolgen niet te voorzien zijn en zo blijven de fauteurs de trouble vrij spel houden en - erger nog - worden de onderliggende problemen niet opgelost. In ieder geval gooit de Franse president dit keer geen olie op het vuur door zich direct te distantiëren van het onnodige politiegeweld en de jongeren uit de banlieue niet racaille ('uitschot') te noemen, zoals Sarkozy in 2005 deed. Waarschijnlijk hopen ze dat het geweld vanzelf zal wegebben. Dat geldt helaas niet voor de onderliggende oorzaken. 

volgende keer:
kijken we wat/wie er onder het glas zit...

dessins humoristiques : une sexualité équilibrée

belangrijke factoren voor een evenwichtig seksleven

De sekstherapeute bedoelde waarschijnlijk het volgende: 'Als ik het goed begrijp hangt een evenwichtig seksleven voor u af van sommige factoren'. Op het eerste gezicht lijkt het antwoord van de patiënte dan misschien niet helemaal passend: 'Niet alleen... er zijn ook nog de jongens van het energiebedrijf'. Maar u had vast al begrepen dat de andere betekenis van het Franse woord facteurs 'postbodes' is...

volgende keer:
hebben we het over de relschoppers in Frankrijk...

français de la rue : biter, imbitable

snappen, niet te snappen

Het werkwoord biter betekent in Franse straattaal 'snappen, begrijpen' en het daarvan afgeleide imbitable 'niet te snappen, onbegrijpelijk'. Het werkwoord is een verkorting van het Oud-Franse abiter ('naderen, aanraken'), niet te verwarren met habiter ('wonen'). De oorspronkelijke betekenis van 'naderen, aanraken' heeft geleid tot twee woorden die nu qua betekenis tamelijk uit elkaar liggen, te weten het in deze bijdrage besproken werkwoord biter ('snappen',  je kunt de betekenis van iets niet vatten, niet snappen, je komt niet in de buurt; ik geef negatieve voorbeelden omdat het werkwoord ook meestal met een ontkenning wordt gebruikt) en het zelfstandig naamwoord bite dat 'lul, pik' betekent en dat heeft dan weer te maken met het netjes uitgedrukte 'seksuele gemeenschap zoeken, iemand (seksueel) benaderen'. Niet te vatten soms, hoe zich bepaalde ontwikkelingen in de taal voordoen.

volgende keer
bekijken we welke factoren allemaal kunnen bijdragen aan een goed seksueel evenwicht...