gagner ses éperons

zijn sporen verdienen

Op mijn -660e verjaardag, in 1302, vond de Gulden Sporenslag plaats, nu een nationale feestdag bij onze zuiderburen. De uitdrukking heeft niet speciaal betrekking op deze memorabele dag, maar gaat wel terug tot de Middeleeuwen, toen iemand nadat hij tot ridder was geslagen zijn eerste wapenen ontving en een paar sporen, die daarmee symbool werden van zijn bevordering naar een hogere rang. Iemand die zijn sporen verdient, krijgt dus in feite een soort promotie op grond van lange verdiensten. Hoewel de uitdrukking terugverwijst naar dit middeleeuwse gebruik, verscheen ze pas in de negentiende eeuw - toen er voor het eerst sprake was van een verhoogde belangstelling voor de Middeleeuwen - in de Franse taal.

volgende keer:
nemen we een retourtje...

fin comme Gribouille

zo gek als een deur
('slim als Kriebel')

Dit animatiefiguurtje heet Gribouille in Frankrijk, maar hij is niet de oorsprong van de uitdrukking. We vinden het woord ook terug in gribouillis dat 'gekrabbel' betekent (van het werkwoord gribouiller, 'kladden, krabbelen'. Geloof het of niet, maar het werkwoord gribouiller komt van het Nederlandse 'kriebelen'. Maar voor de uitdrukking van vandaag moeten we terug naar de zestiende eeuw, om precies te zijn het jaar 1548, toen Gribouille een personage was in het verhaal Sermon des fous ('dwazenpreek'). Dat was een zot en naïef personage. Al snel werd gezegd Plus sotte que n'est Gribouille... ('gekker dan Gribouille (kan niet)'). In de negentiende eeuw werd in kinderboeken een gek persoontje vaak aangeduid als 'een echte Gribouille'. En sindsdien is Gribouille zo gek als een deur, of misschien zouden we dus moeten zeggen 'zo gek als Kriebel'. 

volgende keer:
gaan we onze sporen verdienen...

faiseur/faiseuse d'anges

iemand die een illegale abortus uitvoert
('engeltjesma(a)k(st)er')

Een 'lieve' benaming voor een verdrietig begrip dat misschien nodig was om de lange tijd illegale praktijk van abortus provocatus die toch diep ingrijpt in iemands leven te verzachten, te vergelijken met 'hemelen' voor iemand die sterft. De benaming gold overigens niet de moeder, maar degene die de illegale abortus uitvoerde. Sinds abortus in Frankrijk is gelegaliseerd en gereguleerd, wordt er niet meer gesproken van engeltjesmakers...

volgende keer:
zijn we zo gek als een deur...

faire vinaigre

plankgas geven / peper in je gat hebben
('azijn doen') 

Het duurt een tijdje voordat wijn in azijn verandert, dus het wekt misschien verbazing dat het gebruikt wordt in een uitdrukking om snelheid aan te geven. Het komt echter uit de negentiende eeuw en werd gebruikt bij het touwtjespringen. Daarbij kon je het touw langzaam of snel laten draaien. Het langzaam draaien werd sauter à l'huile ('oliespringen') genoemd, omdat olie een dikke, stroperige vloeistof is die zich langzaam voortbeweegt, en het snelle draaien en springen sauter au vinaigre ('azijnspringen'). Als er tijdens het touwtje springen een versnelling werd gewenst, riepen de kinderen: Vinaigre! en als er langzamer moest worden gesprongen: Huile. En daaruit heeft zich dus de uitdrukking faire vinaigre ontwikkeld.

volgende keer:
gaan we engeltjes maken...

faire tintin

iets op je buik kunnen schrijven / je kunt ernaar fluiten
('kuifje doen')

Zoals u waarschijnlijk al wel wist, is Tintin de Franse, dus originele benaming van Kuifje. Maar bestaat er zo weinig vertrouwen in deze jonge reporter dat het tot de uitdrukking van vandaag heeft geleid? Nee, daar heeft de stripheld niets mee te maken. Het woord tintin bestaat namelijk al vanaf de dertiende eeuw, lang dus voor de geboorte van de stripheld van Hergé, in 1929, nu bijna 100 jaar geleden. Tintin is een zgn. onomatopee, een klanknabootsend woord voor rinkelende dingen, zoiets dus als 'rinkeldekinkel'. In de veertiende eeuw werd het ook de benaming van een spel waarbij de verliezer met klinkende munt moest betalen. Daardoor is faire tintin dan ook 'met klinkende munt betalen' gaan betekenen. 
In de loop van de tijd is tintin ook 'klokkengelui' gaan betekenen. Hoe nou precies de stap naar de frustratie die in de uitdrukking klinkt is gezet, is niet helemaal duidelijk. Volgens sommigen zou het zijn ontstaan uit het belletje dat een bedelaar liet rinkelen en die vaak zonder iets op te halen gefrustreerd de benen moest nemen. Er zijn er ook die verwijzen naar het belgeluid van een flipperkast of de bel die klinkt aan het eind van een bokswedstrijd, die frustrerend moet klinken voor de verliezer. Of het zou gewoon het geluid van rinkelende munten weergeven, die wel hoorbaar zijn maar niet bereikbaar. Als het je te vaak overkomt, kun je in ieder geval wel op tilt slaan...

volgende keer:
gaan we azijn maken...

panneaux insolites : parachutiste

parachutespringer

'Mijn zoon, die meerdere keren per week zijn schooltas vergeet, heeft me zojuist verteld dat hij als hij groot is, parachutespringer zou willen worden'

Als dat maar goed gaat...

volgende keer:
gaan we Kuifje lezen...

français de la rue : zef

harde wind / harde weigering / lucht (niets)

Als er een harde wind staat, kun je in het Frans zeggen il y a un sacré zef aujourd'hui. Het kan ook geschreven worden als zeph want het is een afkorting van zéphyr dat 'westenwind' betekent, afkomstig van de Griekse god Zephyros, god van de (westen)wind. Figuurlijk kan zeph ook staan voor een 'keiharde weigering' en voor 'lucht' in de betekenis van het niets.

volgende keer:
springen we uit de lucht...

 

être sur le gril

op het rooster gelegd worden / het vuur aan de schenen gelegd worden / op hete kolen zitten
('op het rooster/de gril liggen')

'Draai me maar om, deze kant is nu wel gaar', zou de Heilige Laurentius volgens de volksoverlevering gezegd hebben toen hij als martelaar op het grilrooster was gelegd. Sindsdien is hij in afbeeldingen altijd direct herkenbaar aan het martelwerktuig dat hij zoals de meeste andere heiligen met zich meedraagt. Het is natuurlijk een uiterst onaangename ervaring om levend op een grilrooster te worden gelegd, ter vergelijken met het zitten op hete kolen. De uitdrukking gaat inderdaad terug op het miserabele einde van de heilige Laurentius in het jaar 258. Het vonnis werd voltrokken door de prefect van Rome onder keizer Valerianus.

volgende keer:
krijgt u de wind van voren...

être de la revue

het nakijken hebben / de klos zijn
('van de revue zijn')

'Mama, ik wil bij de revue!' Maar dat is niet de revue waar het om gaat in de uitdrukking van vandaag. In de tijd dat de militaire dienstplicht nog bestond, kon het voorkomen dat je je net opmaakte om met verlof te gaan en dat je ineens werd opgeroepen om être de la revue en dan had je het nakijken... Het ging dan om deelname aan een officiële militaire ceremonie of inspectie van de troepen. Dat laatste heette een revue. Wij kennen dat woord ook wel in de uitdrukking 'de revue laten passeren'. Revue betekent letterlijk 'terugzien, overzien' en kan dus allerlei betekenissen hebben met het begrip 'overzicht' erin. Zo kan het een tijdschrift zijn met een overzicht aan artikelen, een theaterspektakel met een overzicht aan 'revuenummers', een nieuwsoverzicht (revue de presse), maar dus ook een militaire parade. En hoewel het voor sommigen misschien zeker een eer zal zijn geweest om aan zo'n parade te mogen deelnemen, zullen velen het gevoel hebben gehad de klos te zijn, omdat ze liever hun vrije tijd met hun dierbaren hadden doorgebracht. 

volgende keer:
leggen we wat op de gril...

enfoncer des portes ouvertes

een open deur intrappen / het wiel opnieuw uitvinden
('open deuren intrappen')

Weer een uitdrukking die we in beide taalgebieden delen, al trappen de Fransen meteen meerdere deuren tegelijk in. Daar zit een zekere overdrijving in en dat is ook wat de bedoeling is. De uitdrukking wordt namelijk vooral gebruikt voor mensen die zich op de borst kloppen omdat ze iets hebben verricht waar geen kunst aan is. Natuurlijk is het wel weer zo dat wie met kracht een open deur intrapt, lelijk op zijn neus terecht kan komen...

volgende keer:
gaan we naar de revue...

en train de

bezig te / aan het
('in voortgang van')

Vandaag een hele alledaagse uitdrukking, eigenlijk meer idioom. Waar wij met de eenvoudige combinatie van het voorzetsel 'aan' en het lidwoord 'het' voor een werkwoord kunnen aangeven dat de betreffende handeling nog steeds voortgaat ('ik ben aan het afwassen') of met de hulpwerkwoorden 'staan te', 'zitten te' en 'liggen te' ('ik zit te lezen'), doen de Fransen dat vaak met de idiomatische uitdrukking être en train de (je suis en train de lire). Die train is hier niet de trein. Als je wilt zeggen dat je in de trein zit te lezen zul je dus nog een keer die trein moeten toevoegen: Je suis en train de lire dans le train. Toch hebben beide treinen alles met elkaar te maken. Sinds de vijftiende eeuw betekent de woordcombinatie en train 'in beweging'. Gevraagd om een eerste reactie op de monsterzege van BBB vorige week woensdag zei Caroline van der Plas ook dat zij de alsmaar voortdenderende Haagse trein wilde stoppen. Beide treinen hebben dus duidelijk dezelfde oorsprong.

volgende keer:
hebben we een opendeurtje...

en grande pompe

met alle toeters en bellen / met pracht en praal
('met grote luister')

Het is voorwaar een grote pomp op de foto, maar dat is niet de betekenis van het woord pompe in de uitdrukking van vandaag. Als je de uitdrukking alleen hoort en niet geschreven ziet, dan zou je ook het meervoud kunnen horen (à grandes pompes) en zou het 'op grote schoenen' kunnen betekenen, maar ook daarin heeft pompe(s) niet de betekenis van 'luister, pracht, praal'. Het komt van het in de twaalfde eeuw in het Middelfrans overgenomen Griekse woord pompè, dat 'religieuze optocht' betekende. Πομπη was ook de godin van de religieuze optochten. Deze optochten gingen gepaard met veel pracht en praal.

volgende keer:
gaan we met de trein...

panneaux insolites : je suis au boulot

- Waar ben je?
- Ik ben op mijn werk!
- O, sterkte dan!

ik ben op mijn werk

Nog sterker was het natuurlijk geweest als de kroeg gewoon « Au boulot » had geheten...

volgende keer:
lopen we naar de pomp...

français de la rue : violon

politiecel
('viool')

Mettre au violon betekent niet dat je een viool in handen krijgt gedrukt om erop te leren spelen, al heb je daar misschien wel de tijd voor in zo'n geval. Je wordt dan namelijk in afwachting van je proces in een politiecel geplaatst. De aanduiding violon voor politiecel dateert al uit de tijd van Lodewijk de XIe (15e eeuw) en toen was de politiecel een getraliede cel bij een politiepost waar misdadigers die op heterdaad betrapt waren voorlopig werden vastgezet. De benaming 'viool' had het te danken aan de vormovereenkomst tussen de tralies van de cel en de snaren van het muziekinstrument.

volgende keer:
ben ik op mijn werk...

en bonne et due forme

volgens het boekje / volgens de regelen der kunst
('in goede en verschuldigde vorm')

Het klinkt misschien in eerste instantie als 'in goede vorm zijn', maar het woord forme kan verschillende betekenissen hebben. Het kan verwijzen naar het uiterlijk voorkomen van dingen (vierkant, rond, driehoekig) e.d. en inderdaad naar de lichamelijke conditie van iemand (être en forme), maar het kan ook slaan op het gedrag. Zo kun je je vormelijk (formeel) gedragen en kun je volkstaal van formele taal onderscheiden. Aan deze laatste betekenis ('hoe heurt het eigenlijk?') moet je denken bij de uitdrukking van vandaag. In de zestiende eeuw verwees la forme vooral naar de hoofse/hoffelijke gedragscode en daarvan afgeleid ook naar het respecteren van regels op o.a. juridisch gebied. Bij Molière vinden we al de combinatie en bonne forme (dat nu eerder begrepen zou worden als 'goed in vorm') en in 1700 de huidige vorm en bonne et due forme. Vooral die toevoeging van due (vrouwelijk van dû) dat 'verschuldigd, zoals het moet' betekent, maakt de huidige betekenis extra duidelijk.

volgende keer:
gaan we viool spelen...

c'est du chinois

dat is Chinees voor mij
('dat is Chinees')

... maar niet meer nadat je deze cursus hebt gevolgd natuurlijk. Zowel voor de meeste Fransen als voor de meeste Nederlanders is Chinees een onbegrijpelijke taal, bovendien ook nog eens geschreven in onbegrijpelijke lettertekens. In ons taalgebied heeft het Spaans kennelijk ook een dergelijke reputatie, maar dan vooral in een ontkennende versie ('daar is geen woord Spaans bij') en bovendien is de kennis van en vaardigheid in die taal in ons land duidelijk groeiende. Er zijn ook andere talen die voor de Fransen volstrekt onbegrijpelijk zijn, gezien de varianten c'est de l'hébreu ('dat is Hebreeuws') en c'est de l'iroquois ('dat is Irokees, de taal van native Americans in Canada'). De oudste van deze varianten is natuurlijk c'est de l'hébreu omdat we daar al sinds de eerste bijbelvertalingen mee te maken hebben gehad. De Chinese variant bestaat pas sinds de achttiende eeuw en heeft naar het zich laat aanzien nog wel een toekomst, al zullen gezien de steeds groter wordende macht van China steeds meer Fransen zich gaan proberen te bekwamen in deze vooralsnog ondoorgrondelijke taal...

volgende keer:
zijn we helemaal in vorm...

prendre une prune

een boete krijgen
('een pruim nemen')

Zoals in een eerdere post (pour des prunes) te lezen is, stonden pruimen in de Middeleeuwen al voor iets van weinig waarde. Na de mislukte tweede kruistocht in 1150 zouden de kruisvaarders terug zijn gekomen met pruimenpitten en zou de koning hebben uitgeroepen dat ze toch niet alleen voor pruimenpitten naar het Heilige Land waren getrokken. Sindsdien staan pruimen voor dingen van weinig waarde. Waarom zich dat in de twintigste eeuw tot een boete heeft ontwikkeld, is niet helemaal duidelijk, maar je kunt natuurlijk wel zeggen dat een boete zonde van het geld is...

volgende keer:
is Chinees voor u...

se fendre la poire

zich een breuk lachen
('zich de peer splijten')

Ja, ook in het Frans kun je je een breuk lachen, althans door je peer te splijten. Maar waarom die peer? Sinds tekenaar Charles Philipon in 1832 het gezicht van de Franse koning Louis Philippe als een peer tekende, is poire in de Franse volkstaal een aanduiding voor het gezicht geworden. En als je schaterlacht, lijkt je gezicht horizontaal gespleten te worden door de breed geopende mond. Een nieuwe uitdrukking was geboren...

volgende keer:
nemen we een pruim...

blanc-bleu

onschuldig / eerlijk / zonder strafblad
('wit-blauw')

Iemand die eerlijk en te vertrouwen is, kan in het Frans blanc-bleu genoemd worden (overigens wordt het ook vaak ontkend: iemand die niet helemaal te vertrouwen is, is dus pas (entièrement) blanc-bleu). Maar vanwaar deze kleurencombinatie? Om te beginnen staat zowel in het Nederlands als in het Frans (en ik vermoed in de meeste zo niet alle Europese talen) de kleur wit symbool voor puurheid, zuiverheid, onschuld en vertrouwen. Traditioneel trouwt (trouwde?) een bruid die nog maagd is, in het wit. Aan iemand die je kunt vertrouwen, kun je een blanco cheque (un chèque en blanc) uitschrijven. Je vertrouwt erop dat degene voor wie de cheque bestemd is er een goed gebruik van zal maken. Laisser en blanc betekent 'iets open laten': het staat dus ook letterlijk en figuurlijk voor een 'onbeschreven blad'. Als je iemand de vrije hand laat of een volmacht geeft, geef je hem of haar carte blanche. 
Met bleu kun je deze reinheid en betrouwbaarheid nog versterken en dat ligt in het Frans meer voor de hand dan in het Nederlands. Iemand die nog naïef en onschuldig is en door gebrek aan ervaring nog een onbeschreven blad is, heet bij ons een groentje, maar in het Frans een bleu. Un steak bleu is een haast maagdelijke biefstuk, want nauwelijks dichtgeschroeid (een stapje zuiverder dus nog dan een steak saignant). Iemand die heel sentimenteel is, is fleur bleue. 
Bleu leent zich bovendien extra goed om blanc te versterken omdat het niet alleen voor een verdubbeling zorgt, maar het ook nog eens allitereert met het eveneens met bl- beginnende blanc. Een extreem zuivere diamant wordt ook blanc-bleu genoemd...

volgende keer:
gaan we een peer splijten...

panneaux insolites : acceptez-vous des cookies ?

accepteert u cookies?

Natuurlijk moet je websites die je beloven dat je binnen de kortste keren kilo's kunt afvallen, wantrouwen. Kijk maar: ga je naar een site om af te vallen en vragen ze je meteen of je cookies accepteert. Ze nemen je inderdaad niet serieus...

volgende keer:
zien we blauwwit...

français de la rue : tabourets

tanden
('krukjes')

Bij ons is het ook niet uitgesloten, maar in Frankrijk is het zeer wel mogelijk dat meubelontwerpers dit design bedenken voor krukjes in de wachtkamer van de tandarts. Het woord voor krukje (tabouret) wordt in de straattaal namelijk ook wel gebruikt voor 'tanden'...

volgende keer:
vragen we u of u cookies accepteert...

décrocher la lune

een godswonder verrichten / het onmogelijke vragen
('de maan losplukken')

Letterlijk is décrocher 'loshaken, van de haak halen'. Het wordt dus ook wel gebruikt voor 'de telefoon opnemen' (voor de jongeren onder ons: vroeger had een telefoon een hoorn die met een snoer aan een haak verbonden was en die je daarvan af moest halen als je de telefoon wilde opnemen). En als je nog een kinderlijk beeld van het universum hebt, dan zou je kunnen denken dat de maan en de sterren aan de nachtelijke hemel zijn opgehangen aan een haak. Als je dan maar een ladder hebt die lang genoeg is, zou je de maan daar dan van af kunnen halen, met een beetje verbeelding. Maar we weten inmiddels al eeuwenlang dat die afstand met een ladder echt niet overbrugbaar is en dat het gewicht van de maan het ons niet toelaat het hemellichaam ook maar met een millimeter te verplaatsen, althans niet met de lichaamskracht van één mens. Een onmogelijke opgave dus...

volgende keer:
vragen we om een krukje bij de tandarts...

de longue haleine

van lange adem / een tijdrovende zaak
('van lange adem') 

Zo zag anderhalf jaar geleden het onderzoek drie maanden na mijn verblijf op de intensive care eruit. Gelukkig had ik inderdaad een lange adem en had de covid geen blijvende sporen achtergelaten. 

De uitdrukking, althans in de letterlijke betekenis, is veel ouder dan dat en werd al opgetekend in de elfde eeuw. Een lange adem werd geassocieerd met een flinke inspanning. In de huidige figuurlijke betekenis werd de uitdrukking voor het eerst gebruikt door Pierre de Ronsard in de zestiende eeuw. In ieder geval is duidelijk dat de uitdrukking van lange adem is...

volgende keer:
plukken we de maan uit de hemel...

cucul la praline

mafkees / mafketel / malloot
('kontje de bonbon / snoepkontje')

Voor Fransen is een praline een gesuikerde amandel, voor de Belgen is het een (chocolade)bonbon. De naam komt van maarschalk de Plessis-Praslin wiens kok in de zeventiende eeuw de Franse versie bedacht. Cucul is kindertaal (die zich heel vaak kenmerkt door verdubbeling van de eerste lettergreep: faire dodo voor dormir, faire pipi voor pipi, Loulou voor Louis(e) enz.) voor cul ('kont'). Waarom die kont nou precies een aanduiding voor naïeve mallotigheid is geworden, is niet helemaal duidelijk, maar dat soort woorden wordt nu eenmaal graag gebezigd in allerlei combinaties. Denk maar aan ons 'bofkont', 'poepie' en 'scheetje' enz. Het tweede deel wordt ter versterking gebruikt, maar ook daar is de precieze reden niet helemaal duidelijk. In ieder geval wordt er steeds voor iets zoets of aardigs gekozen, wat misschien het kinderlijke moet benadrukken: naast cucul la praline bestaan ook cucul la fraise ('aardbeikontje') en cucul la rainette ('kikkerkontje').

volgende keer:
hebben we een lange adem...

coupe sombre

grote schoonmaak / kaalslag
('donker hakken/uitdunnen')

Je zou kunnen denken dat een coupe sombre het tegendeel is van een coupe soleil, maar het heeft niets met kapsels te maken. De uitdrukking is afkomstig uit de bosbouw, en slaat op het voorzichtig uitdunnen van een bosperceel om zo meer zonlicht tot de bodem te laten doordringen. Het lijkt in eerste instantie dus tegenstrijdig, want het wordt lichter, niet donkerder. Het gaat er echter om dat er geen uitbundige wildgroei ontstaat zoals het geval zou zijn als (bijna) alle bomen gekapt zouden worden, maar alleen lage onderbegroeiing dat gedijt in schaduwrijke plekken. Een coupe sombre is daarmee het tegengestelde van een coupe claire. Figuurlijk kan een coupe sombre ook staan voor 'uitbuiten' of 'stelselmatig uitzuigen' en dit dus, terwijl de bedoeling van een letterlijke coupe sombre eigenlijk een positieve is.

volgende keer:
hebben we maffe bonbonnetjes voor u...

bassiner

klieren / aan je kop zeuren / zeiken
('bevochtigen')

Bassiner betekent letterlijk 'bevochtigen', zoals op het plaatje te zien is. Maar in de betekenis die het overdrachtelijk heeft in de uitdrukking van vandaag heeft het niet met een waterbassin te maken maar met een bassinoire, oftewel een 'bedstoof', waarmee je vroeger een ijskoud bed kon opwarmen, een soort voorganger dus van de elektrische deken of - zoals wij vroeger nog wel gebruikten - een bedkruik. Maar een ijskoud bed verwarmen, dan roept toch juist aangename herinneringen op? Het gaat dan ook om een ander gebruik dat er van een bassinoire en andere panachtige voorwerpen gemaakt kan worden, nl. door erop te slaan. Het lawaai maken op pannen en andere metalen holle voorwerpen is een gebruik bij bruiloften. Denk ook maar aan de nog hier en daar bestaande traditie om voorwerpen aan een auto te binden zodat de auto aan het eind van de bruiloft de jonggehuwden vervoert met een hels kabaal. Die traditie van lawaai maken bij belangrijke gebeurtenissen bestaat al minstens sinds de 15e eeuw. Toen bestond ook al het werkwoord baciner dat stond voor het slaan (trommelen) op koperen voorwerpen om iets aan te kondigen. De associatie met het woord bassinoire zou in de negentiende eeuw geleid hebben tot de spelling bassiner. 
En hoewel het misschien meestal om feestelijke gelegenheden gaat of ging, van dat irritante lawaai met kletterend keukengerei is natuurlijk niet iedereen altijd gediend. Voor iemand die niet aan het feest deelneemt, is het alleen ergerlijk geklier...

volgende keer:
is het tijd voor een grote schoonmaak...

dessins humoristiques : courir après moi

'Ik wens dat er veel mannen
achter me aan rennen'

achter me aan rennen

Gelukkig is de gemiddelde homoman wat minder bezeten van voetbal, hoewel dat natuurlijk ook maar weer een vooroordeel is...

volgende keer:
gaan we de planten een sopje geven...

français de la rue : spliff

spliff / joint

Hierboven staat wel het woord joint, omdat dat nu eenmaal de bekendste term is, maar echte cannabisrokers (waartoe ik dus duidelijk niet behoor), zullen hun neus daarvoor ophalen. Er is namelijk een verschil tussen joint, spliff en blunt en dat heeft te maken zowel met de inhoud als met de omhulling van de sigaret. Wiet brandt sneller dan de vloei, tabak minder snel. In een joint zit alleen wiet en daardoor brandt de joint snel op en is de gebruiker ook sneller high. Bij een spliff en een blunt wordt de wiet vermengd met tabak waardoor de sigaret minder snel opbrandt en het proces van higher worden ook geleidelijker gaat. Een blunt is bovendien niet van vloei gemaakt, maar is eigenlijk een soort sigaar. Als ik het mis heb, mag een echte gebruiker me uiteraard corrigeren. 
De Franse straattaal heeft zowel de woorden joint als spliff uit het (Caraïbisch) Engels overgenomen en wel de uitspraak aan zijn eigen regels aangepast. Het woord spliff is waarschijnlijk een samenstelling van split ('gespleten/verdeeld' vanwege de menging van wiet en tabak) en spiff ('goed(gekleed)').

volgende keer:
rennen we ergens achteraan...

comme un manche

klunzing / onhandig / twee linkerhanden hebben
('als een knuppel/handvat')

In het Frans heb je la Manche, la manche en le manche. Het eerste (met de hoofdletter) is de Franse naam voor Het Kanaal tussen Frankrijk en Engeland. La manche (met kleine letter) is een mouw of de manche in een sportwedstrijd (bijvoorbeeld de autosport). Le manche is nu vooral een 'handvat, steel'. Een poêle à manche is bijvoorbeeld een 'steelpan' en een manche à balai een 'bezemsteel'. Het gaat er hierbij vooral om dat het voorwerp in kwestie maar één handvat heeft (en niet twee aan beide kanten): er ontbreekt dus als het ware één been. Het woord komt dan ook van mancus (Latijn voor 'gebrek, ontbreken') en betekent van oorsprong 'eenbenig' of 'eenarmig'. Met slechts één been loop je natuurlijk minder stabiel, zeg maar gerust 'mank' (ja, wij kennen dus eigenlijk hetzelfde woord). Waarschijnlijk is ook vanwege de onhandige manier van lopen manchot (lett. 'mankebeen') in het Frans naast pingouin het algemene woord voor 'pinguïn' geworden. De uitdrukking comme un manche is volgens sommigen ook ontstaan uit comme un manchot. 

volgende keer:
rollen we een jointje...

un cheval de retour

een oude bekende / een draaideurcrimineel
('een terugkeerpaard')

De uitdrukking is vooral gepopulariseerd in de memoires van de beroemde negentiende-eeuwse crimineel Vidocq. Het gaat ofwel om een gehuurd paard dat teruggebracht wordt naar de verhuurder of naar een afgedankt paard dat op eigen kracht de weg naar de stal weer terugvindt. En zo kun je het dus vergelijken met een gevangene die eenmaal vrijgelaten al snel weer een nieuwe overtreding begaat en daarmee dus terugkeert in het justitiële systeem, bij ons dus een oude bekende van de politie of een draaideurcrimineel.

volgende keer:
hebben we een klunzige bijdrage...

chanter comme une seringue

zo vals zingen als een kraai
('zingen als een injectiespuit')

Ooit een injectiespuit horen zingen? Daar kan niet veel soeps uitkomen, lijkt me. Waarschijnlijk is de uitdrukking begin negentiende eeuw ontstaan door de klankovereenkomst tussen de Franse woorden voor 'spuit' (seringue) en 'kanarie' (serin). Je zou zelfs nog aan de beïnvloeding van het woord sirène kunnen denken, zowel in positieve ('de Griekse Sirenen uit de Oudheid die zo aanlokkelijk zongen dat schepen kapotsloegen op de rotsen', nou ja, alleen positief over hun zangkunsten dus...) als in negatieve zin (alleen het doordringende geluid van een sirene kunnen voortbrengen). Odysseus liet zich aan de mast van zijn schip vastmaken om het welluidende gezang te kunnen horen (zijn bemanning moest de oren met was dichtstoppen om te voorkomen dat ze op Odysseus' smeekbeden om van koers te veranderen ingingen en vooral dat ze zelf door het mooie gezang van de sirenen verleid werden). De bard Assurancetourix ('Allriskverzekerix') kende een vergelijkbaar lot, zij het niet zelfgekozen: om te voorkomen dat de feesten die de avonturen van Asterix en Obelix afsloten verstoord werden door zijn valse gezang, werd hem de mond gesnoerd en werd hij steevast aan een boom vastgebonden.

volgende keer:
bespreken we een terugkerend paard...