la tentation de Venise

het over een andere boeg willen gooien / je leven helemaal willen veranderen
('de verleiding van Venetië')

Helaas kan ik alle achtergronden om deze cartoon uit 2016 te verklaren niet meer helemaal helder voor de geest halen (misschien kan iemand me helpen?). In ieder geval waren Fillon en Juppé (deze laatste zit hier in de Venetiaanse gondel) politieke kopstukken in de gaullistische partij Les Républicains (een partij die overigens voortdurend van naam verandert), heeft deze laatste een politieke autobiografie getiteld La tentation de Venise geschreven en is de aanleiding kennelijk het feit dat de gondeliers van Venetië demonstreren tegen de verhoging van de BTW (TVA = taxe sur la valeur ajoutée), hetgeen weer een idee van Fillon zou zijn, volgens Juppé...
Hoe dan ook, wat is dan die verleiding van Venetië? En was het niet eigenlijk Napels dat zo'n grote aantrekkingskracht op velen uitoefende ('eerst Napels zien, dan sterven'...). De uitdrukking is inderdaad zeer recent en is rechtstreeks te herleiden tot het eerder genoemde boek van Alain Juppé, dat verscheen in 1993. Het wordt dan ook vooralsnog vooral voor politici gebruikt, maar je weet nooit hoe het gaat met uitdrukkingen. Vaak wordt in de loop van de tijd de betekenis verbreed.
Alain Juppé schreef het boek terwijl hij de woestijn doorkruiste vlak voordat hij het ambt van minister van buitenlandse zaken aanvaardde in het kabinet Balladur (onder president Mitterrand, een zogeheten gouvernement de cohabitation van een rechtse regering onder een linkse president). Hij vroeg zich in het boek af wat het nut was van het beginnen van een politiek leven terwijl andere zaken de moeite van het beleven veel meer waard lijken te zijn. Hij geeft daarbij het voorbeeld van de stad Venetië waar hij graag vertoeft om weer energie en inspiratie op te doen. Vaak speelde hij met de gedachte om de politiek de rug toe te keren en zich definitief in Venetië te vestigen.
Inmiddels wordt de uitdrukking gebruikt voor iedereen die het verlangen koestert zich terug te trekken in een leven buiten de schijnwerpers om op krachten te komen en de laatste tijd inderdaad steeds breder voor iedereen die een fundamentele wijziging in zijn of haar beroeps- of persoonlijke leven overweegt.

volgende keer:
Wat hebben een schoen, een appelflap en een wegdek met elkaar te maken?

au doigt mouillé

met de natte vinger

Het Frans kent precies dezelfde uitdrukking als het Nederlands om aan te geven dat je iets heel onnauwkeurig, bij benadering, zonder veel na te denken onderneemt. De Franse oud-politicus Jean-Louis Borloo dacht zelfs met de natte vinger na volgens deze cartoon. 
De uitdrukking verwijst natuurlijk naar de gewoonte om je vinger nat te maken, in de lucht te steken en zo te voelen waar de wind vandaan komt. Want - en dat is ook de reden waarom je het zo koud hebt als je na het zwemmen uit het water komt - de wind versnelt het verdampingsproces van het water dat je op je lichaam hebt. Om te kunnen verdampen heeft dat water calorieën nodig en die krijgt het van de huid waarop het water zich bevindt. Als je dus je vinger natmaakt en in de lucht steekt, voel je het koude briesje door dit verdampingsproces. Maar natuurlijk is deze methode een stuk minder nauwkeurig dan wanneer je bijvoorbeeld een stukje stof aan een stok vastbindt of een officiële windmeter van het KNMI gebruikt.

volgende keer:
zwichten we misschien voor de verleiding van Venetië...

clouer le bec

de mond snoeren
('de snavel dichtspijkeren')

Ik zal u besparen welke plaatjes je allemaal vindt als je de uitdrukking intikt in Google, zeker als je het dierenwelzijn een goed hart toedraagt. Het is dan ook zo'n uitdrukking die je vaak gebruikt zonder te beseffen hoe gewelddadig die eigenlijk is. In het Frans wordt de mond (want daarvoor is de snavel natuurlijk een metafoor, zoals wij ook kunnen zeggen: 'houd je snavel' (of bek)) niet dichtgenaaid (gesnoerd) maar dichtgespijkerd. De associatie met de marteau ('hamer') ligt dan ook voor de hand. De M.E.'er (C.R.S.) die twee gele hesjes (gilets jaunes) de mond wil dichttimmeren wordt daarom dus ook 'getikt' genoemd (marteau betekent letterlijk 'hamer'). 
Maar bij nader inzien zijn we zelf misschien wel gewelddadiger dan de uitdrukking van oorsprong was. De oorspronkelijke versie luidde namelijk niet clouer maar cloer le bec, waarbij cloer een oudere versie was van het huidige clore ('sluiten') dat we nog kennen in bijvoorbeeld 'closet' en het Engelse close. 
Laat ik dus maar mijn mond houden als ik weer eens de taal wil beschuldigen van onnodige gewelddadigheid...

volgende keer:
gaan we met de natte vinger te werk... 

mettre le paquet sur

alles op alles zetten

('het pakket zetten op')

Het kostte me vandaag wat meer moeite dan anders om deze post voor elkaar te krijgen. Het wordt namelijk na vier jaar dagelijks posten soms lastig om te voorkomen dat ik mezelf ga herhalen en zo had ik net een hele post gemaakt over de uitdrukking le jeu n'en vaut pas la chandelle ('het is de moeite niet waard') om vervolgens te ontdekken dat dat de moeite niet waard was, omdat ik deze uitdrukking enkele jaren geleden al uitgebreid besproken had, nota bene met hetzelfde plaatje...
Nu had ik natuurlijk bij de pakken neer kunnen gaan zitten en voor één keer het bijltje erbij neer kunnen gooien, maar dat is mijn eer te na. Ik wilde alles op alles zetten om u vandaag toch weer een nieuwe uitdrukking voor te schotelen en dat is dus deze geworden. Het woord paquet zelf is trouwens door het Frans al in de Middeleeuwen uit het Nederlands overgenomen. Het gaat om ons woord 'pak', waarbij je nog niet moet denken aan een postpakket, maar aan een samengebundelde hoeveelheid spullen (kleren, gebruiksvoorwerpen e.d.). Dat heeft vervolgens in het Frans het verkleinwoord paquet opgeleverd, dat wij in onze taal weer hebben overgenomen als 'pakket'. Het moge dus duidelijk zijn dat ons verkleinwoord 'pakketje' dan weer dubbelop is, en eigenlijk alleen een minuscuul pakketje aan zou kunnen duiden. Maar in de Franse uitdrukking gaat het uiteraard om een enorm groot pakket, in de zin dus van een enorme hoeveelheid samengepakte spullen. Als je je dus uitermate goed op een bepaalde taak wilt voorbereiden, dan zorg je dus dat je alle spullen die je daarvoor nodig zou kunnen hebben samenpakt, zoals men op het plaatje alles op alles wil zetten voor de werkgelegenheid en de koopkracht. 
Zoals ik al uitlegde, is het woord paquet in het Frans eigenlijk een verkleinwoord van ons woord 'pak' en wordt het dus ook gebruikt in de betekenis 'pakje' zoals in een 'pakje sigaretten'. Daarmee maakt een anti-rookcampagne in La Réunion (een overzees Frans departement in de buurt van Madagascar), vergelijkbaar met onze stoptobercampagne, een woordspeling. Het bijschrift bij de foto luidt: Mois sans tabac ! C'est le moment de mettre le paquet ! ('Een maand zonder te roken ! Het is nu het moment om alles op alles te zetten / om het pakje neer te leggen').

volgende keer:
snoeren we de mond...

panneaux insolites : à la rue !

bijzondere borden: de straat op!

Maandenlang gingen de gele hesjes (les gilets jaunes) op zaterdag de straat op. Dat doen ze nog steeds, maar ze hebben het momentum gehad. De belangstelling begint af te nemen. 
Op de foto hiernaast is het ook niet al te druk, maar wel zien we dat ook de allerjongsten hun ongenoegen uitspreken: snoepjes zijn te duur! Moeten we ons dan toch echt zorgen beginnen te maken als de politici zelfs niet meer begrepen worden door de allerjongsten?...

volgende keer:
vragen we ons af of het allemaal wel de moeite waard is...

infox

fake news

In 1539 bepaalde koning François Ier (Frans de Eerste) in de Ordonnance de Villers-Cotterets dat « Nous voulons donc que dorénavant tous arrêts, et ensemble de toutes autres procédures […] soient prononcés, enregistrés et délivrés aux parties en langage maternel françois et non autrement » , dat dus alle vonnissen voortaan in de Franse moedertaal werden uitgesproken en op geen andere wijze. In het centraal geregeerde Frankrijk leidde dit er indirect toe dat in 1994 de wet Toubon in werking trad, die bepaalde dat iedere Franse burger het recht had nuttige informatie in het Frans te verkrijgen. Nu de Franse standaardtaal al eeuwenlang een feit is, zijn het niet zozeer de plaatselijke dialecten maar andere standaardtalen, en dan met name het Engels, die de Franse taal indringen. De CELF (Commission d'enrichissement de la Langue française, 'commissie ter verrijking van de Franse taal') heeft sindsdien tot taak om voor ieder vreemd (lees in de praktijk: Engels) woord dat de taal dreigt binnen te dringen een Frans equivalent voor te stellen. In officiële stukken mag alleen het door de CELF voorgestelde woord gebezigd worden, ook al blijft de Engelse indringer vaak in de omgangstaal gebruikt worden. Soms lukt het echter wonderwel. Voor e-mail (afkorting van electronic mail) werd courriel (samentrekking van courrier électronique, 'elektronische post') voorgesteld, dat met name in Canada, waar het Frans zich dagelijks in eigen land tegen het Engels staande moet houden, al snel een succes werd en het in Frankrijk gebruikelijke e-mail verdrong. 
Sinds Trump aan de macht is in de Verenigde Staten werd overal ter wereld het woord fake news een algemeen bekend begrip. Sinds de negentiende eeuw bestond al de term fausses nouvelles ('vals/fout nieuws'), maar daarin ontbrak de connotatie van (kwaadaardige) moedwilligheid. Daarom stelde vorig jaar de CELF het woord infox voor, een samenstelling van infos (op zich al een afkorting van informations en de algemene benaming voor 'nieuws in de media', zoals wij het woord 'actualiteiten' gebruiken) en intoxication ('vergiftiging'). Het is dus niet zo maar 'nep-nieuws' maar nieuws dat de publieke opinie nadelig beïnvloedt, vergiftigt als het ware.

volgende keer:
doen zelfs kleine kinderen mee met de gele hesjes...

plier bagage

zijn biezen pakken, vertrekken
('bagage vouwen')

Vandaag pak ik mijn biezen en ga ik een weekje de stad Bordeaux verkennen. Zaterdagochtend ben ik weer terug voor mijn blog. 
Het woord bagage wordt tegenwoordig gebruikt voor koffer en inhoud. Aanvankelijk ging het alleen om de inhoud. Om meer kleren in te kunnen pakken, kun je ze het beste eerst vouwen. In de zestiende eeuw zei men nog trousser bagage, waarbij trousser stond voor 'inpakken'. Denk nog maar aan de huidige betekenis van het zelfstandig naamwoord trousse ('etui, tas') zoals in trousse de toilette ('toilettas'). Iemand die zijn koffer pakt, doet dat uiteraard met de intentie te vertrekken naar een ander oord. Dat ga ik zo meteen dan ook doen. Ik doe het wel in de volle openheid, wat in het geval van de uitdrukking van vandaag vaak niet zo is. Er zit namelijk wel een connotatie in die 'vluchten' en 'stiekem' oproept...

volgende keer:
kom ik met fake news...

panneaux insolites : déviation

 bijzondere borden: omleiding

Het is nu voor mij even een weekje vakantie, maar niet voor lang zo te zien. Op het bord staat te lezen: Pas op! Vrijheidstraat ('weg naar de vrijheid') afgesloten. Omleiding via de Werkstraat ('weg naar het werk'). Daar gaat mijn weekje vrijheid...

Tja, welke kant dan op? Alle wegen leiden
naar... Iemand heeft er dan ook maar 
démerdez-vous !! op geplakt: 'zoek het
maar uit!'

En dit kan natuurlijk, al leest het wat vreemd in eerste instantie: 'Werkzaamheden. Ga om rechtdoor te gaan, naar links.'

Ik vind mijn weg morgen wel... naar Bordeaux. Ik ben er dus met mijn blog morgenochtend nog één keertje en kom dan weer terug op zaterdagochtend.




volgende keer:
pak ik dus mijn koffer...

H.L.M.

goedkope huurflat(habitation à loyer modéré)

Sinds de HLM's (spreek uit: [asjellems] in Frankrijk minder gesubsidieerd worden, is het voor de bewoner op het plaatje geen luxeleventje meer in zijn habitation à loyer modéré ('woning met gematigde huur').  Zo'n veertien miljoen Fransen (ongeveer twintig procent van de bevolking) woont in zo'n vorm van sociale woningbouw. De HLM's staan ook steeds meer symbool voor de ellende in de banlieues, waar het grootste deel van de woningen uit HLM's bestaat. 

volgende keer:
is het (voor mij althans) vakantie en ga ik dus op weg... 

famille de mots : terre

atterrer - atterrir - enterrement - enterrer - extraterrestre - terrain - terre - terre-à-terre - terreau - (se) terrer - terrestre - terreux - terrien - terrine - territoire

De toekomst van onze aarde houdt ons momenteel allemaal meer bezig dan ooit, vandaar dat we de woordfamilie terre eens nader gaan bekijken. Onlangs stond de aarde trouwens nog in een ander opzicht in de belangstelling, toen een groep complotdenkers ons ervan probeerde te overtuigen dat de aarde niet rond, maar plat is. Als buitenaardse wezens (des extraterrestres, lett. 'buiten-aardsen') in hun OVNI (objet volant non identifiée, 'niet geïdentificeerd vliegend voorwerp, ofwel UFO) op onze aarde zouden landen (atterrir, lett. 'op-aarden') en aardbewoners (des terriens) deze merkwaardige opvatting zouden horen verkondigen, zouden ze vast atterrés ('aan de grond genageld, verbijsterd') zijn. Je kunt ook in de aarde worden gelegd (ter aarde besteld, begraven): enterrer (lett. 'in-aarden'). Een begrafenis heet in het Frans een enterrement ('inaarding'). Je kunt ook iets 'aanaarden, met aarde bedekken' terrer. En iemand die se terre drukt zich plat tegen de grond, verschuilt zich in een hol, of verbergt zich gewoon. Een alledaags of laag-bij-de-grondse instelling heet in het Frans terre-à-terre ('aarde op aarde'). Heb je tuinaarde nodig, bijvoorbeeld voor de nieuwe grasmat van het sportveld (terrain de sport) vraag dan om terreau. Een groter gebied van de aarde dat je je toe-eigent is een territoire ('territorium'). Een van aardewerk gemaakte schaal heet een terrine. Ook de daarin bereide en opgediende pâté heet in het Frans een terrine. Van terre is ook een aantal bijvoeglijke naamwoorden afgeleid. We zagen al terrestre (aard-) dat o.a. in de combinaties croûte terrestre ('aardkorst'), globe terrestre ('aardbol') en paradis terrestre ('aards paradijs') wordt gebruikt. Daarnaast bestaat ook terrien ('land-, grondbezittend') in bijvoorbeeld aristocratie terrienne ('landadel') maar ook ascendance terrienne ('boerenafkomst'). Terreux  gaat meer over de substantie van de aarde ('aardachtig'). Een gronderige smaak is bijvoorbeeld un goût terreux en du sable terreux is 'modderig zand'.

volgende keer:
Kun je een luxe leventje leiden in een HLM ?

manger des pissenlits par la racine

onder de groene zoden liggen
('paardenbloemen bij de wortel eten')

En al lig je dan als Fransman onder de groene zoden en mag je voor de rest van je 'leven' paardenbloemwortels eten, dan toch wel graag een beetje aangemaakt met een passende vinaigrette. Je blijft tenslotte Fransman...
Het beeld is op zich sprekend genoeg. Als je als dode al de mogelijkheid had om te eten, dan zou je liggend in je graf wel moeten beginnen aan wortel schietende planten. Maar waarom paardenbloemen? Het blijkt dat deze planten graag wortel schieten in vers omgewoelde aarde en daarom verschijnen ze vaak als eerste boven een vers gedolven graf.

volgende keer:
blijven we nog even op/onder de aarde...

avoir une dent contre quelqu'un

de pest aan iemand hebben
('een tand tegen iemand hebben')

Deze uitdrukking is al opgetekend in de veertiende eeuw, toen het nog luidde avoir la dent à quelqu'un. De tand stond door zijn hardheid en bijtvermogen voor agressiviteit en kwaadwillendheid, zoals een dier zijn tanden kan laten zien als teken van agressie.
In dezelfde tijd stond een dent de lait ('melktand') voor rancune in een langlopend conflict. Zo had een van de personages in Le bourgeois gentilhomme van Molière une dent de lait contre quelqu'un. En daarmee zijn we ongeveer beland bij de huidige uitdrukking.

volgende keer: gaan we paardenbloemen eten, bij de wortel wel te verstaan...

bon sang !

potverdriedubbeltjes!
('goed bloed')

Ooit (in de veertiende eeuw) bestond de vloek Par le sang (de) Dieu ! ('bij het bloed van God'). Maar zo'n vloek werd als godslasterend beschouwd en werd daarom snel verbasterd tot palsambleu. Enkele tussenstappen zijn par le sanc bieu (veertiende eeuw) en par la sang bleu (bij Molière).  Ook in onze taal zien we daar veel voorbeelden van. Godverdomme ('God verdoeme mij, God moge mij verdoemen') is vermomd als potverdomme en alsof dat niet genoeg was, zijn er vervolgens nog vele variaties daarop verschenen, zoals potjandorie en potverdriedubbeltjes waarbij de oorspronkelijke vloek in feite geheel onherkenbaar is geworden. 
Terug naar de Franse vloek. In de negentiende eeuw bestond een variant van par le sang de Dieu, namelijk Bon sang de bon Dieu wat al snel verkort werd tot Bon sang, om vervolgens weer verlengd te worden tot bijvoorbeeld bon sang de bois en bon sang de bon soir. 
In dit verband wil ik trouwens een in mijn kindertijd veel gebezigde vloek van mijn geliefde vader niet onvermeld laten. Kent iemand die variant misschien ook? : 'potvermielemallemoppe!' Ik ben heel benieuwd naar de etymologie daarvan...

volgende keer:
hebben we de pest aan iemand...

dans les mêmes eaux / dans ces eaux-là

van hetzelfde laken een pak / bij benadering
('in dezelfde wateren / in die wateren')

We moeten het op onze planeet allemaal met hetzelfde water doen, maar het is oneerlijk verdeeld. Sommige mensen beschikken nog niet bij benadering over een tiende (of nog minder) van wat wij dagelijks verbruiken, bepaald niet van hetzelfde laken een pak dus...
Maar als het water overal in gelijke hoeveelheden beschikbaar was en beide heren konden hun emmer (van gelijke inhoud uiteraard) vullen, dan komt de hoeveelheid water in beide gevallen overeen, het komt op hetzelfde neer, er zit bij benadering hetzelfde in.

volgende keer:
hebben we weer een nieuwe uitdrukking, potverdriedubbeltjes!

panneaux insolites : chien méchant

Als je voor een waakhond gewaarschuwd wordt, dan is de gebruikelijke tekst chien méchant ('gemene/valse hond'), maar de eigenaar van dit erf lijkt eerlijker te zijn. Hij waarschuwt: chien gentil propriétaire méchant ('aardige hond, gemene eigenaar').

Deze eigenaar geeft meteen een serie instructies hoe te handelen als je met zijn hond geconfronteerd wordt: Pas op! Loslopende Doberman. Als het beest aan komt lopen, ga dan plat op de grond liggen en wacht op hulp. Als er geen hulp komt, sterkte!

Je kunt maar gewaarschuwd zijn...

volgende keer:
hebben we iets van hetzelfde laken een pak...

v.o. ou v.f.?

version originale ou version française
(ondertiteld of nagesynchroniseerd)

Het is een heftige discussie (un coup de gueule, lett. een keel/bekslag) in Frankrijk: ondertitel je een film of synchroniseer je hem na? 
In Nederland zijn we geen nasynchronisatie gewend, tenzij het gaat om films en series die bestemd zijn voor kinderen die nog geen ondertitels kunnen lezen. Het voordeel van ondertitels is dat je spelenderwijs gevoel krijgt voor een vreemde taal, al is het natuurlijk jammer dat dat dan tegenwoordig in Nederland nog vrijwel uitsluitend het Engels is. In landen waar juist doorgaans wordt nagesynchroniseerd verbaast men zich erover hoe je tegelijkertijd het beeld in je kunt opnemen en de ondertitels lezen. Dat is dan ook kennelijk een vaardigheid die aangeleerd moet worden. Zo raken wij weer makkelijker de draad kwijt als bijvoorbeeld bij interviews in documentaires of journaals tegelijkertijd de originele taal en een Franse, Engelse of Duitse voice over (voix off in het Frans) te horen is. We laten ons makkelijk afleiden door twee talen die door elkaar heen te horen zijn. 
Gelukkig kun je in Frankrijk - in ieder geval in de grotere steden - als het om bioscoopfilms gaat zelf kiezen: wil je de buitenlandse film in het Frans horen en niet gehinderd worden door ondertitels, dan kies je in de programmagids (zowel voor de bioscoop als voor films die op t.v. vertoond worden) voor v.f. (version française) en wil je de originele taal horen, met Franse (in de bioscoop) of eventueel zelfs anderstalige ondertitels (op t.v. of dvd) kies dan voor v.o. (version originale). 

volgende keer:
passen we op voor de hond...

famille de mots : pluie

pluie - parapluie - pleuvasser - pleuvoir - pleuvoter - pluvial - pluviner - pluvieux - pluviomètre - pluviôse - pluviosité

Maandenlang werd er geklaagd over de droogte in ons land en nu vragen we ons af wanneer die eindeloze regen nu eindelijk eens ophoudt...
En zo moppert de figuur op het plaatje ook 'En dan te zeggen dat ik vier maanden heb gelijnd om weer in mijn badpak/zwembroek te passen'.
'Regen' is pluie in het Frans (van het Latijnse pluvia) en 'regenen' is pleuvoir. Om je te beschermen tegen de regen draag je een parapluie zoals je je tegen de zon beschermt met een parasol of een parasoleil ('zonnekap'). Regent het niet met pijpenstelen, maar miezert het, dan gebruik je een 'verkleinwerkwoord' als pleuvasser, pleuvoter of pluviner. Het afgeleide bijvoeglijk naamwoord, dat we in het Nederlands als deel van een samentrekking gebruiken ('regen-') is pluvial.  Zo is 'regenwater' bijvoorbeeld eau pluviale, een 'regenton' een réservoir pluvial en het 'regenseizoen' la saison pluvial. Als je het over gewassen zegt, dan betekent dat dat ze groeien zonder kunstmatige irrigatie. 
Het bijvoeglijk naamwoord pluvieux betekent 'regenachtig' (du temps pluvieux 'regenachtig weer') of 'regenrijk' (un climat pluvieux, 'een regenrijk klimaat'). Het daarvan afgeleide zelfstandig naamwoord is pluviosité ('regenachtigheid, regenval'). Je kunt die neerslag meten met een pluviomètre ('regenmeter'). Pluviôse tenslotte was de naam van de vijfde maand in de republikeinse kalender. Van 1793 en 1806 werd in Frankrijk de nu weer gebruikelijke gregoriaanse kalender vervangen door de republikeinse kalender. Die maanden waren trouwens ook niet opgedeeld in vier weken, maar in drie décades (periodes van tien dagen). De 'regen'maand pluviôse duurde van eind januari tot eind februari. We beklagen ons nu dus in oktober, maar het ergste moet misschien nog komen...

volgende keer:
gaan we naar de film...

couper l'herbe sous le pied

bron: www.dedexpressions.com 

het gras voor iemands voeten wegmaaien / iemand voor zijn
('het gras onder de voet knippen')

Onze beide talen hebben een vergelijkbare uitdrukking, die overigens al heel lang bestaat, sinds de zestiende eeuw om precies te zijn. Maar hebt u zich wel eens afgevraagd waar deze uitdrukking vandaan komt? 
In de Middeleeuwen werd met herbes niet verwezen naar onze moderne grasmatten en ook niet naar kruiden, zoals tegenwoordig het geval is met fines herbes ('tuinkruiden'), maar naar groenten in het algemeen, bladgroenten om precies te zijn (peulvruchten werden aangeduid met de term gousses, een woord dat tegenwoordig bijvoorbeeld wordt gebruikt voor knoflook: een gousse d'ail is een teentje knoflook). Metaforisch betekende herbes daarmee ook 'middelen van bestaan'. Van iemand die niet genoeg te eten had, kon gezegd worden l'herbe lui manque sous les pieds (lett. 'het ontbreekt hem aan groenten (nu: gras) onder de voeten') en als je die groenten onder de voeten wegsneed, dan ontnam je hem zijn middelen van bestaan, zoals je nu ook nog kunt zeggen: couper les vivres à quelqu'un als je bijvoorbeeld iemands toelage stopt. 
Tegenwoordig betekent de uitdrukking dat je iemand frustreert door op het laatste moment een voordeeltje te behalen waar een ander juist op zat te azen of als je bijvoorbeeld iemand belet promotie te maken door zelf die post te bezetten. Je hebt vast nog wel genoeg te eten, maar toch...

volgende keer:
moeten we toch echt weer eens klagen over de aanhoudende regen...

un pince-sans-rire

een droogkloot
('een knijp-zonder-lachen')

Het plaatje van Le pince-sans-rire ('de droogkloot') is een persiflage van Antoine de Saint-Exupéry's Le petit prince die op zijn kleine planeetje met vulkanen en baobabs woont. Hij zegt hier droogkomisch 'En wat als doofheid niets anders was dan een misverstand?' (in het Frans nog scherper omdat malentendu ook letterlijk opgevat kan worden als mal entendu 'slecht gehoord'). Een pince is een tang (denk aan ons 'pincet') en komt van het werkwoord pincer dat nu 'knijpen' betekent, maar vroeger ook '(be)spotten' en nog eerder zelfs 'strelen' en 'bepotelen'. Ooit bestond er een spelletje (je te pince sans rire) waarbij iemands gezicht met roet besmeerd werd die zich vervolgens door verschillende mensen in zijn gezicht liet knijpen. Dat leverde natuurlijk een ravage op en als iemand dan uiteindelijk moest lachen, werd die het volgende slachtoffer. 
Nu wordt het woord pince-sans-rire gebruikt voor iemand die droge humor bedrijft, grappig is zonder zo te willen overkomen, een droogkloot dus...

volgende keer:
Kun je in het Frans ook het gras voor iemands voeten wegmaaien?

(se mettre/passer) la corde au cou

het mes op de keel
zich een te zware last op de schouders halen / trouwen
('(zich de) strop om de hals (binden)')

In de vijftiende eeuw betekende de uitdrukking dat je volledig was overgeleverd aan de genade van je overwinnaar. Denk aan de overgave van de burgers van Calais aan Edward III, zo prachtig in steen gehouwen door Rodin, barrevoets, in boetekleed, met de strop al om de nek. Later werd het huwelijk ook vergeleken met een totale overgave. De man zou zich door te huwen totaal overgeven aan de genade van zijn echtgenote... och, wat hebben die mannen het toch zwaar... 
Daarnaast kan de uitdrukking staan voor iedere benarde of hopeloze situatie waarin iemand zich kan bevinden en waarin hij of zij met het mes op de keel moeilijke beslissingen moet nemen. Misschien moet ik mij maar gelukkig prijzen dat ik vrijgezel ben gebleven...

volgende keer:
Hoe noem je een droogkloot in het Frans?

manger à s'en faire péter la sous-ventrière

zich te barsten eten
('eten dat je buikriem knapt')

Een sous-ventrière (lett. 'onder-buiker') is een buikriem. Wij Nederlanders associëren de buikriem alleen met bezuinigingen, hoewel velen van ons wel degelijk het tegendeel kennen. Immers, overgewicht is ook in ons land een van de meest voorkomende kwalen. Afgelopen weekend hadden we met ons koor repetitieweekend en dan wordt er door ieder lid zo goed voor de inwendige mens gezorgd, dat we ook het risico lopen dat we nous en faisons péter la sous-ventrière. Laten we het er maar ophouden dat je niet genoeg resonantieruimtes kunt hebben voor een goed concert, zoals a.s. dinsdag in het voorprogramma van het Nederlands Kamerkoor. Komt allen om 20.00u in de Laurenskerk...
Terug naar de uitdrukking, want er valt nog wel wat verrassends over te zeggen. Hoe beeldend de uitdrukking ook is, het gaat bij een buikriem niet om onze broekriem, maar om een riem die om de buik van een paard of ezel werd gebonden. Later werd de term al snel figuurlijk gebruikt voor onze eigen broekriem, waarmee de uitdrukking meteen een stuk plastischer en invoelbaarder werd...

volgende keer:
krijgen we het mes op de keel gezet...

panneaux insolites : il reste encore des enfants à écraser...

Er zijn hier nog kinderen over die u aan kunt rijden. U kunt dus versnellen

Er bestaan heel wat varianten op de borden die automobilisten willen aansporen hun snelheid te verminderen i.v.m. schoolgaande kinderen of loslopend wild, maar dit is wel een heel cynisch exemplaar. 


Op dit bord worden kinderen kennelijk vergeleken met dieren, want en liberté ('in vrijheid') wordt doorgaans gehanteerd als het gaat om loslopend wild of vee.






Dan hebben we natuurlijk ook de humoristisch bedoelde varianten, waarin persoonlijke frustraties tegenover familieleden doorklinken. Dan moeten meestal schoonmoeders (belles-mères) het ontgelden of mopperende grootmoeders. 

'Matig uw snelheid, want straks wordt oma nog kwaad!'









'Pas op voor loslopende katten, kinderen en schoonmoeders. Matig uw snelheid.'










volgende keer:
Wij moeten nogal eens de broekriem aanhalen, maar wat in het geval van het tegendeel?

v.t.t. et vélib'

vélo tout terrain + vélo libre
('alle terrein fiets' + 'vrije fiets')

Op het plaatje hiernaast wordt verwezen naar het feit dat een afgevaardigde van de partij van Macron (LREM = La République en Marche) het mountainbiken wil verbieden in de jachttijd. Een verwoed jager vraagt zich af of dat ook voor jagers zelf geldt, mag er wel per mountainbike gejaagd worden?
Het officiële Nederlandse woord voor 'mountainbike' (waarom geven we toch steeds de voorkeur aan de taal van onze afvallige EU-genoten?) is 'terreinfiets', wat dus al aardig in de buurt komt van het Franse v.t.t. In het Engels bestaat overigens ook de term all terrain bike, maar mountain bike bekt kennelijk lekkerder.
Sinds 2007 bestaan in Parijs de vélib' (verkorting van vélo libre, 'vrije fiets'). Op steeds meer plaatsen staan stevige fietsen, inmiddels ook elektrische, gestald, die je tegen een klein bedrag per uur kunt gebruiken en vervolgens op een willekeurige andere stalplek in de Franse hoofdstad kunt parkeren. Ze begonnen destijds met 14.500 fietsen op 1.230 stalplaatsen en het gebruik loopt steeds verder op. Wie weet kan Parijs (en andere Franse steden, waar het systeem overigens steeds weer een andere naam heeft...) zich ooit nog meten aan onze Nederlandse fietssteden?...

volgende keer:
is het weer 'vreemde-borden-dag'...

familles de mots : poing

woordfamilies: vuist

Vanaf vandaag wordt de vrijdag de dag van de woordfamilies en we beginnen met de poing-familie.
Een poing is een vuist. Je kunt met je vuist op tafel slaan (taper du poing sur la table) of donner un coup de poing ('een vuistslag uitdelen'). Je kunt er ook iemand of iets mee vastgrijpen (empoigner). Ditzelfde werkwoord kan ook 'in de kraag grijpen' betekenen of 'boeien, hevig interesseren'. Als je het werkwoord wederkerend gebruikt (s'empoigner) dan vliegen mensen elkaar in de haren. Het is te hopen dat ze dan geen poignard ('dolk') op zich dragen waarmee ze elkaar kunnen poignarder ('doorsteken'), zeker niet als ze veel poigne ('kracht in de hand, stevige hand') hebben. Mensen die ont de la poigne treden energiek op, omdat ze krachtig de touwtjes in handen hebben. Veel mensen verkiezen daarom een gouvernement à poigne ('een krachtige regering') vol hommes et femmes à poigne ('doortastende en energieke mannen en vrouwen'). De vuist is aan de arm verbonden via de poignet ('pols'). Hetzelfde woord kan ook gebruikt worden in de betekenis 'manchet'. Een poignée tenslotte is een 'hand(je)vol', maar ook een 'handvat, handgreep' of 'deurklink'. Je kunt iemand ook een poignée de main geven (een 'handdruk'). En waar une poignée maar een handvol mensen aangeeft, komen ze à of par poignées juist bij bosjes.

volgende keer:
nemen we de fiets...

une douche écossaise

een Schotse douche

Als iemand of iets een steeds veranderende (onaangename) behandeling krijgt, wordt dit wel een Schotse douche genoemd. Van oorsprong is de Schotse douche een douche met afwisselend warm en koud water (dus niet gemengd). Na de Tweede Wereldoorlog wordt de uitdrukking ook figuurlijk gebruikt voor  een reeks contrasterende gebeurtenissen, situaties, handelingen of discussies. Maar of er in Schotland nu echt zo'n sauna-achtige hydrotherapie heeft bestaan, blijft de vraag. Tijd om er eens op bezoek te gaan. Even de Brexit afwachten? Heeft eigenlijk geen zin, want daar krijg je ook voortdurend een Schotse douche...

volgende keer:
gaan we op de vuist...

boire/faire quelque chose en Suisse

drinken/eten in je eentje
('iets in Zwitserland drinken/doen')

Men tast een beetje in het duister voor wat betreft de herkomst van deze uitdrukking, temeer omdat vroeger ook wel werd gezegd boire comme un Suisse ('drinken als een Zwitser') als je heel veel dronk en boire avec son Suisse ('met zijn Zwitser drinken') als een soldaat niet met zijn kompanen dronk. Er wordt wel geopperd dat het gerelateerd is aan de Zwitserse gardes tijdens het Ancien Régime. De Germaanse Zwitsers zouden niet gewend zijn geweest aan de Franse gewoonte om rondjes te geven en gewoon zelf voor hun consumpties hebben betaald. Hij dronk dus niet per se in zijn eentje, maar betaalde gewoon zijn eigen drankje zonder anderen te trakteren...

volgende keer:
Noord-Ierland krijgt misschien een speciale behandeling na de Brexit, maar hoe zit het nu met Schotland?

être connu comme le loup blanc

heel bekend zijn
('bekend zijn als de witte wolf')

Al speurend kwam ik ook de Nederlandse variant 'als de bonte hond bekend zijn', maar eerlijk gezegd was die uitdrukking mij niet bekend. Momenteel maakt de wolf zijn bescheiden rentree in ons land, maar lange tijd (geleden) was de wolf regelmatig in onze contreien te zien en hij had bepaald geen goede reputatie, vooral omdat hij gevaarlijk was voor het vee, voor kinderen en zwakkeren. Voor sommigen was hij zelfs de vleeswording van de duivel. Werd er een wolf gesignaleerd, dan ging dat nieuws snel rond. Normaal zijn wolven grijskleurig. Mocht er opeens een wit exemplaar gesignaleerd worden, bijvoorbeeld een albino, dan was hij uiteraard binnen de kortste keren alom meteen bekend.

volgende keer:
gaan we wat drinken in Zwitserland...