Le plancher is 'de (planken) vloer', dus als je met je voet het pedaal in de auto tot de carrosserie (voor je gevoel dus tot de vloer) indrukt, geef je daarmee de auto de opdracht maximaal te accelereren. Dit beeld is gemakkelijk te exponeren naar andere situaties waarin snelheid van handelen van belang is.
volgende keer:
houden we onze adem in...
'Als mijn zetpil in mijn oor zit, waar is dan mijn gehoorapparaat?'
volgende keer:
zetten we een voet aan de grond...
"Hallo, ik ben van de ict-hulp. Ik ben er om al uw cookies te verwijderen."
volgende keer:
zetten we een zetpil...
In eerste instantie lijkt de uitdrukking misschien te betekenen dat je 'niet van de partij' bent en dat komt dan wellicht ook omdat je geen uitnodiging hebt gekregen. Je kunt in ieder geval niet aan de festiviteiten deelnemen en kunt je plezier wel op. Je bevindt je in een penibele situatie.
volgende keer:
roepen we ICT-hulp in...
Zelfs een roepende in de woestijn kan een gesprek doen stilvallen als je het plaatje moet geloven. Als je plotseling een moment van gêne of malaise veroorzaakt waardoor een discussie stilvalt, heet dat in het Frans dat je een 'kilte neergooit'. Het gaat meestal om iets dat helemaal niet past in de sfeer van het gesprek, bijvoorbeeld een macaber bericht terwijl iedereen in een vrolijke stemming is.
volgende keer:
moeten we een bruiloft afzeggen...
'Alles waar 'te' voor staat is niet goed' hoor je nogal eens in ons land waarin een zesjescultuur heerst en het onwenselijk is om met je kop boven het maaiveld te komen. Dat is in sommige andere maatschappijen wel anders, in Oost-Azië bijvoorbeeld, maar ook wel in de Franse cultuur waar bijvoorbeeld per schoolvak een classement wordt bijgehouden van de beste tot en met de slechtste leerling en prijzen worden uitgeloofd aan de leerlingen met de beste resultaten. Maar ook daar beseft men dat perfectionisme niet altijd leidt tot goede dingen. Denk aan de driesterrenkok die zich van het leven beroofde toen hij zijn drie Michelinsterren niet wist te behouden. De uitdrukking dateert uit de achttiende eeuw en betekent dan ook dat je iets wat goed is kunt verpesten door het nog verder te willen vervolmaken. Hij wordt wel toegeschreven aan Montesquieu, maar dan is hij niet helemaal correct geciteerd. Het juiste citaat is namelijk le mieux est le mortel ennemi du bien - nog krachtiger dus, nl. 'het beste is de dodelijke vijand van het goede'.
volgende keer:
voelen we een plotselinge kilte...
Je kan wel van alles zeggen, maar zolang je er niet naar handelt, is dat zinloos, alsof je in de lucht spuugt. Het enige wat er dan gebeurt is dat die spuug op jezelf terugvalt en je bent geen stap verder gekomen.
volgende keer:
zijn we te perfectionistisch...
Is Macron nou rechts of links? In Nederland is momenteel ook veel discussie over hoe links weer op kan staan tegen het rechtse populisme. Moet het zich verenigen of niet? Maar in de uitdrukking van vandaag gaat het niet om de politiek. Het betekent 'tot het eind (lees: de dood) toe en komt uit de militaire wereld. Misschien heeft het te maken met de uitdrukking passer l'arme à gauche (als een geweer opnieuw geladen moest worden, moest een soldaat zijn geweer links vasthouden en riskeerde hij ondertussen doodgeschoten te worden), dat 'doodgaan' betekent.
volgende keer:
spugen we in de lucht...
Om officier te worden, moet je onderofficier zijn geweest.
Om marinier te worden, is het niet nodig om onderzeeër te zijn geweest.
Tja, weer zo'n onvertaalbaar woordgrapje in het Frans... of lukt het u?
volgende keer:
gaan we naar links...
'Cheese !'
'Waar?!'
Dit taalgrapje zou in het Engels nog vertaald kunnen worden door een muis op het tafeltje te plaatsen, maar in het Nederlands komt het niet over. Het gaat om de overeenkomst tussen de werkwoordsvorm souris ('glimlach') en het zelfstandig naamwoord souris ('muis'). Nu wordt het begrijpelijk dat de dommelende kat plotseling opschrikt.
Overigens zeggen ze in Frankrijk niet cheese als je moet glimlachen voor de camera maar ouistiti! Sommigen van ons kennen dat misschien alleen als een puzzelwoord, maar het is een kleine Amerikaanse aapachtige, verwant aan het spookdiertje...
volgende keer:
gaan we onderwater...
Als je een nieuwbouwhuis betrekt komt er voordat je de sleutel wordt overhandigd een bouwinspecteur langs die de nieuwopgleverde woning checkt op mogelijke bouwfouten. De inspecteur heeft zelf niet aan de bouw bijgedragen. En dat is dan ook de figuurlijke betekenis van de uitdrukking: iemand die zelf niet aan iets heeft meegewerkt maar wel (vanaf de achterbank, vandaar de 'achterbankdokter') een heleboel kritiek levert. Het kan ook gebruikt worden voor iemand die zijn of haar kritiek niet op tijd levert, dus tijdens het proces, maar pas na afloop, als er niets meer veranderd kan worden.
volgende keer:
lachen we voor de foto...
Bij deze uitdrukking moet ik steeds denken aan een kleine gebeurtenis die ik meemaakte toen ik met een grote groep leerlingen op werkweek was in Oxford. We maakten daar o.a. een wandeling door de Cotswolds en tijdens die wandeling stuitten we op een grote kudde schapen. Het eerste schaap besloot over een hekje te springen waarop - we weten het, als er één schaap over de dam is, volgen er meer - de anderen zijn voorbeeld volgden. Maar het laatste schaap had hekvrees. Het nam steeds een bescheiden aanloopje en weigerde dan plotseling als het voor het hek was aangekomen. Onze leerlingen begonnen het schaapje aan te moedigen en barsten in gejuich uit toen het het schaap uiteindelijk lukte de sprong te wagen.
volgende keer:
gaan we de boel inspecteren...
We zagen het gebeuren toen de Franse president en de Britse premier op bezoek gingen bij een over het paard getild treiterkind met een narcissuscomplex en we hebben vervolgens gezien wat er gebeurt als je diens hielen niet likt.
In het Frans kan hiervoor ook de uitdrukking lécher les bottes (lett. 'de laarzen likken') gebruikt worden, hetgeen suggereert dat naast de politiek de militaire wereld ook vol is met (te) grote ego's. Iemand die zich hiervoor leent heet trouwens een lèche-bottes ('laarzenlikker'), niet te verwarren met lèche-vitrines (lett. 'etalagelikken'). Dat doe je als je verlekkerd kijkt naar alles wat in de winkels uitgestald ligt ('kijken, kijken, maar niet kopen').
volgende keer:
wagen we de sprong...
Tegenwoordig is een bol een kom, die in Frankrijk vooral bij het ontbijt gebruikt wordt. Wij zouden er misschien yoghurt in doen, in Frankrijk is het heel gebruikelijk deze ontbijtkom te vullen met koffie of chocolademelk, niet per se omdat de gemiddelde Fransman graag Amerikaanse hoeveelheden koffie drinkt (de rest van de dag leven ze vaak vooral op kleine espresso's), maar misschien ook omdat het formaat zich goed leent om je croissant of je stukje brood erin te dopen.
Maar daar heeft de bol uit de veel gebezigde uitdrukking van vandaag niets mee te maken. Hij komt uit het argot ('bargoens') van het begin van de twintigste eeuw, waarin bol verwijst naar de twaalfde-eeuwse betekenis van hetzelfde woord, nl. 'anus'. Daar is de gemiddelde huidige spreker zich niet bewust van. Ras kan verschillende betekenissen hebben, zoals 'glad', 'kaal', 'kort', 'vlak' en 'open'. Maar het meest waarschijnlijk is dat het zoiets als 'vol' betekent, zoals in à ras bords wat 'tot aan de rand' betekent. In dat geval heb je dus je anus vol van iets, ik laat het verder aan uw verbeelding over...
volgende keer:
nemen we een likje...
In Europa wachten we allemaal - en in Oekraïne zeker - op een gelukkige gebeurtenis, maar de gebeurtenis in kwestie in de uitdrukking van vandaag is de geboorte van een kind. Wij zijn dan in blijde verwachting, in het Frans ben je in verwachting van een blijde gebeurtenis, het komt uiteraard op hetzelfde neer.
Het feit dat een voormalige vriend ons keihard laat vallen heeft ons als Europa in ieder geval dichter bij elkaar gebracht. Laten we hopen dat er uit deze hechtere verhouding iets moois zal groeien...
volgende keer:
hebben we er genoeg van...
Soms is het echt klote om op de verkeersborden te letten!
Grave chiant is echt spreektaal, grave als bijwoord (zou eigenlijk gravement moeten zijn zoals in gravement malade, 'ernstig ziek'), chiant betekent letterlijk 'schijtend'. Het werkwoord komt ook vaak voor in combinatie met faire. Ça fait chier betekent letterlijk 'dat doet schijten', maar wordt gebruikt in de betekenis 'dat is vervelend'.
volgende keer:
zijn we in blijde verwachting...
- Papa, mag ik de grasmaaimachine pakken om een beetje geld te verdienen?
- Maar natuurlijk, jongen.
(Te koop).
volgende keer:
volgen we de verkeersregels...
Mij moet je het niet laten doen, want die spijker zit gegarandeerd scheef of ik heb een blauwe duim, maar ook iemand die wel een linker- en rechterhand heeft, moet meestal meerdere keren op een spijker slaan voordat hij er netjes in zit. Dat herhaaldelijk inhameren staat figuurlijk voor het maar blijven aandringen op iets of het blijven benadrukken van iets waar de persoon in kwestie misschien helemaal niet op zit te wachten.
volgende keer:
proberen we wat geld te verdienen...
Op 1 januari 1998 kregen alle Nederlandse huishoudens een lastenverlichting van 100 gulden (ongeveer 45 euro) per jaar per huishouden. Deze meevaller werd de 'zalmsnip' genoemd. Op een briefje van honderd gulden stond een vogel, een snip, afgebeeld en de minister van Financiën in het kabinet-Kok die verantwoordelijk was voor deze lastenverlichting was Gerrit Zalm.
Ik moest daaraan denken toen ik deze foto zag. In het Frans is er sprake van een ander woordspelletje, nl. met het woord oseille dat eigenlijk een kruid aanduidt dat in het Nederlands 'zuring' heet. Een bekend Frans gerecht is saumon à l'oseille ('zalm met zuring'). Maar in de Franse volkstaal is oseille ook een woord voor 'poen'. En dan ziet het gerecht er ineens heel anders uit...
volgende keer:
slaan we de spijker op zijn kop...
Als je zonder succes grote inspanningen verricht om iets te bereiken, kun je het gevoel krijgen dat je tegen een onzichtbare muur op loopt die je verhindert verder te lopen. Een oudere versie die dateert uit de zeventiende eeuw - donner de la tête contre les murs - roept het beeld op van iemand die deze nutteloze inspanningen willens en wetens verricht. Zo iemand wordt niet verrast door een (onzichtbare) muur, maar stoot er zelf moedwillig zijn hoofd tegen, vermoedelijk wetend dat het niets anders dan frustratie en een flinke hoofdwond zal opleveren...
volgende keer:
eten we zalmsnip...
Het zal iedereen wel bekend zijn dat deze uitdrukking verwijst naar een ritueel onder native Americans. Het ritueel werd gebezigd voor diplomatieke doeleinden en om de vrede te bewaren tussen verschillende stammen. Daarvoor werd tabak of een ander kruid gerookt in een zorgvuldig gedecoreerde pijp die in het Frans calumet of pétunoir wordt genoemd. In aanwezigheid van andere stamleden werd zo de eenheid binnen een stam versterkt of de banden tussen verschillende stammen aangehaald, weer eens wat anders dan bondgenoten op een hufterige wijze in hun hemd zetten (en vervolgens hopen op de Nobelprijs voor de vrede)...
volgende keer:
lopen we tegen een muur op...
Het presidentschap van Trump is nog maar net begonnen en ook al heeft hij niet het eeuwige leven, het is moeilijk op dit moment licht te zien aan het eind van de tunnel. In de Franse uitdrukking is de verwachting nog lager gespannen: daar hoef je niet eens licht te zien aan het eind van de tunnel, alleen het zien van het eind van de tunnel geeft al hoop, ook al is het daar nog altijd donker en somber. Daar zullen we het mee moeten doen. Die tunnel zijn we nog lang niet uit, maar we kunnen ons in ieder geval alvast koesteren in het lentezonnetje...
volgende keer:
roken we de vredespijp...
Dit brood is de weg kwijt, het is terecht gekomen in een plas melk met ei en kaneel. Pain perdu (letterlijk 'verloren' of 'verdwaald' brood) is namelijk de Franse benaming voor een 'wentelteefje'.
volgende keer:
zien we licht aan het eind van de tunnel...
Ach, die deur kan er zelf ook niets aan doen, maar wie hem moet passeren zal het zware gevaarte in de kille omgeving van de gevangenis inderdaad niet als aangenaam ervaren.
volgende keer:
stellen we uit tot morgen...
Met de man wiens naam ik niet meer wil noemen aan de knoppen in het Witte Huis bevinden Oekraïne en daarmee heel Europa zich plotseling tussen twee vuren, niet bepaald een comfortabele positie, zoals dat volgens de cartoon ook in Ivoorkust niet het geval was.
De uitdrukking bestaat sinds de zeventiende eeuw, toen vuurwapens een grote rol gingen spelen in de Europese landen.
volgende keer:
gaan we naar de gevangenis...
Als we vroeg naar bed gaan, volgen wij in onze uitdrukking de kippen. In de Franse uitdrukking klinkt het alsof wij de kippen uitnodigen met ons het bed te delen, maar het gaat er natuurlijk om dat we voor ons doen erg vroeg gaan slapen, nl. meteen bij zonsondergang.
volgende keer:
bevinden we ons tussen twee vuren...
... totdat een van die (valse) vrienden die afspraken gewoon aan zijn laars lapt omdat hij niet in vriendschappen gelooft maar alleen in (af)rekeningen. De uitdrukking lijkt wat dat betreft de ontwikkelingen in de maatschappij gevolgd te hebben. Aanvankelijk betekende het dat een vriendschap niet duurzaam kon zijn zonder loyaliteit en eerlijkheid. Tegenwoordig wordt de uitdrukking vooral transactioneel gebruikt: als er sprake is van (geldelijke) schulden, komt dat de vriendschap niet ten goede.
Hoe dan ook, kies je vrienden goed, en word niet afhankelijk van ze als ze onbetrouwbaar blijken...
volgende keer:
gaan we met de kippen op stok...
Het is een beetje een variatie van 'ieder nadeel heb zijn voordeel' en probeert in te zoomen op een positief aspect in een negatieve situatie. Vaak wordt encore heureux ('gelukkig maar!') aangevuld met het voegwoord que en dat laat het zich vertalen als 'maar goed dat...' of 'nog een geluk dat...'.
Maar goed dat we in Europa leven?
volgende keer:
maken we goede afspraken...
Ik heb 'onjuist' als wachtwoord gekozen. Als ik me vergis, krijg ik te lezen: 'Uw wachtwoord is onjuist'.
Handig toch?
volgende keer:
zijn we nog gelukkig...
Een vogel vliegt (vole), en een dief steelt (vole) ook. Maar het verschil tussen de twee is dat een vogel een nest bouwt (fait son nid) en een nief zijn daad ontkent (nie son fait).
Het spreekt voor zich dat fait son nid en nie son fait exact hetzelfde klinken...
volgende keer:
bedenken we een goed wachtwoord...
