une banane par jour nettoie le colon

een banaan per dag reinigt de dikke darm

Ik las dat één banaan per dag de dikke darm reinigt.
Later begreep ik pas dat je hem daarvoor op moest eten...

volgende keer:
gaan we hoofdrekenen...

parer au plus pressé

prioriteiten stellen
('voorzien in het meest dringende')

Zowel het woord parer als het woord pressé kan meerdere betekenissen hebben. Zoals op het plaatje te zien is, is de meest voorkomende betekenis van pressé 'gehaast'. Dat ben je vaak omdat je iets 'dringends' te doen hebt. Voor wie het zich afvroeg: à la bourre betekent inderdaad 'te laat'. 
Parer kan 'versieren, mooi aankleden' betekenen, 'toeschrijven' maar ook 'afweren, pareren'. In de uitdrukking van vandaag is het 'voorzien in' of 'maatregelen nemen' en als je prioriteiten wil stellen dan bepaal je je daarbij tot het meest dringende.

volgende keer:
nemen we een banaan...

la semaine des quatre jeudis

als Pasen en Pinksteren op één dag vallen / met Sint-Juttemis
('de week van de vier donderdagen')

Aan die twee bestaande en één bedachte christelijke feestdag kunnen we dan meteen Hemelvaart toevoegen, de enige die ook daadwerkelijk op een donderdag plaatsvindt, hoewel... ik heb me eigenlijk nooit afgevraagd op welke dag Sint-Juttemis dan valt. Maar op een week met vier donderdagen kun je lang wachten, net als op de dag dat Pasen en Pinksteren op één dag vallen of zoals gezegd op Sint-Juttemis. Het gaat overigens om een overdrijving die in de loop van de eeuwen is ontstaan. In de vijftiende eeuw luidde de uitdrukking nog la semaine des deux jeudis en al snel la semaine des trois jeudis. Waarom zoveel donderdagen en geen weekenddagen? Of het in de vijftiende eeuw al het geval was, weet ik niet, maar voordat de woensdag voor Franse kinderen een vrije dag werd (inderdaad, niet alleen de woensdagmiddag zoals bij ons), was dat het geval op donderdag en wie wil nu niet vier vrije dagen in de week? Ik mag mij sinds mijn deeltijdpensioen gelukkig prijzen met vier roostervrije dagen, inderdaad roostervrij: het werk van een docent stoort zich immers aan geen enkele 'vrije' dag...

volgende keer:
stellen we onze prioriteiten...

broche à foin

houtje-touwtje / slecht in elkaar zittend
('broche/spies van hooi')

Een broche kan zowel een sieraard (een 'broche') aanduiden als een (vlees)spies. In die laatste betekenis is bij ons misschien het verkleinwoord brochette meer bekend. De uitdrukking is afkomstig uit Québec, het Franstalige Canada en duidt op iets wat adhoc zonder enig samenhangend systeem georganiseerd wordt, bijvoorbeeld een poliitique broche à foin ('houtje-touwtje-beleid'). Ik heb niet terug kunnen vinden of het hierbij gaat over het sieraad dat bij gebrek aan mooie materialen eenvoudig d.m.v. samengebonden hooi in elkaar wordt gezet of dat het verwijst naar een vleesspies waarop je zonder duidelijk systeem allerlei stukjes vlees en groenten aan elkaar rijgt. 

volgende keer:
is het donderdag...

au vu et au su de tous

open en bloot / voor het oog van de hele wereld / zodat iedereen het kan zien
('in het zicht en weten van allen')

Als je iets openlijk wilt doen zonder iets te verbergen doe je dat in het zicht (au vu) zodat iedereen er kennis van nemen (au su). De uitdrukking zelf laat dan ook niets te raden over, het betekent gewoon letterlijk wat het uitspreekt.

volgende keer:
flansen we een goedkoop sieraad in elkaar...

une tête/gueule d'enterrement

een begrafenisgezicht
('een begrafenishoofd/muil')

Van iemand die zich duidelijk niet amuseert kan gezegd worden dat hij of zij een 'begrafenisgezicht' opzet, in het Frans doe je dat met je hoofd (tête) of je muil (gueule, in straatfrans ook een aanduiding voor je gezicht), omdat een begrafenis doorgaans geen gelegenheid is waar je opgewekt deelneemt aan feestelijkheden.

volgende keer:
gaan we open en bloot...

un verre de vin c'est bon pour la santé

een glas wijn is goed voor de gezondheid

Een glas wijn is goed voor de gezondheid... De rest van de fles is goed voor het moreel.

Proost.

volgende keer:
gaan we naar een begrafenis...

un vélo de courses

een racefiets?

'Ik heb een racefiets gekocht.'

Nou, bepaald niet aerodynamisch, zou je zeggen. Maar les courses betekent in het Frans ook 'boodschappen'. Je kunt vélo de courses dus ook lezen als 'boodschappenfiets'...

volgende keer:
drinken we een glaasje wijn...

montrer de quel bois on se chauffe

laten zien uit welk hout je gesneden bent
('laten zien met welk hout men zich verwarmt')

Van de Franse variant van deze uitdrukking gaat een zekere dreiging uit. Je wilt iemand laten zien waartoe je in staat bent. In de zestiende eeuw betekende het nog dat je wist hoe dingen in elkaar zaten, dat je goed op de hoogte was van de zeden en gewoonten. De dreigende connotatie kwam er in de zeventiende eeuw bij. In de negentiende eeuw ontstond daarbij ook een verkorte uitdrukking als Ça va chauffer ! ('je gaat wat meemaken!, 'het zal er heet aan toe gaan', lett. 'het gaat warm worden'). 

volgende keer:
fietsen we naar de supermarkt...

lever le camp

het kamp opbreken / vertrekken
('het kamp opheffen')

De uitdrukking van vandaag gaat terug tot de achttiende eeuw. Bij het woord 'kamp' denk je aan een (leger)tentenkamp, dat tijdelijk ergens opgesteld wordt. Als het tijd wordt weer te vertrekken wordt het kamp opgeheven door de tenten af te halen. De uitdrukking kan nu gebruikt worden voor alle situaties waarbij sprake is van (voorbereidingen van) vertrek. In spreektaal is de variant foutre le camp (lett. 'het kamp neuken', hoewel in de praktijk foutre een enorm verzwakte algemene betekenis heeft gekregen), maar die heeft een negatieve bijklank. Je kunt dat gemakkelijk op beledigende wijze inzetten als je wilt dat iemand 'oprot': Fous/Foutez le camp! 

volgende keer:
laten we zien uit welk hout we gesneden zijn...

de haut vol

van formaat
('van hoge vlucht')

Deze uitdrukking en de variant de haute volée wordt vooral gebruikt in de sportwereld en duidt iets van grote kwaliteit aan, dat zich als het ware verheft van de grond en een hoge vlucht neemt.

volgende keer:
breken we het kamp op...

détourner le regard

zijn blik afwenden / de andere kant op kijken
('de blik afwenden')

Afgelopen zondag trokken honderdduizend Nederlandse burgers een rode lijn door Den Haag omdat ze niet meer aan kunnen zien dat de regering de andere kant op kijkt terwijl er steeds meer mensen worden afgeslacht in de Gazastrook. Het is een natuurlijke zelfbeschermende neiging om je blik af te wenden als je iets niet onder ogen durft of wilt komen, maar soms is er toch meer moed nodig dan een streep in het zand te trekken. Die streep verdwijnt namelijk binnen een paar tellen in de branding...

volgende keer:
zijn we hoogvliegers...

entrer en coup de vent

even aan komen wippen
('binnenkomen als een windvlaag')

Een windvlaag is er net zo snel als hij weer weg is, dus wie binnenkomt als een windvlaag is er maar voor heel eventjes.

volgende keer:
wenden we onze blik af...

un site de rencontre en ligne

 

een online datingsite

Ja, als je je taal zuiver houdt van Engelse invloeden, dan zijn er ook meer woordspelletjes mogelijk. Het Franse woord voor een datingsite is un site de rencontre (lett. 'ontmoetingsplek') en online is en ligne in het Frans, maar een ligne is ook een '(telefoon)lijn', dus wat is dit anders dan een ontmoetingsplek op de lijn?

volgende keer:
komt er een windvlaag...

dessins humoristiques : un porc tout gai

een vrolijk varken

'Weet je hoe ze in Portugal een gelukkig varken noemen?'

- Eh, nee!

'Een heel vrolijk varken'.

Woordgrapjes zijn meestal onvertaalbaar als het letterlijk moet zijn. Un porc tout gai klinkt bijna hetzelfde als un portugais ('een portugees'). Het enige schoonheidsfoutje is de uitspraak van tout [toe] in plaats van [tu]. 

volgende keer:
bezoeken we een online ontmoetingsplaats...

bijoux de famille

familiejuwelen

Zowel in het Nederlands als in het Frans wordt wel naar de mannelijke edele delen verwezen met de term 'familiejuwelen'. In de Middeleeuwen waren juwelen - net als nu trouwens - een symbool van rijkdom die je in sommige situaties maar beter kon verbergen als je ze niet kwijt wilde raken. In plaats van ermee te pronken werden ze door mannen dus vaak verborgen in hun broekzak, in de nabijheid dus van die andere juwelen, symbool van viriliteit, die om een andere reden het daglicht niet zagen.

volgende keer:
hebben we het over blije varkens...

sortir du placard

uit de kast komen

Deze uitdrukking is wereldwijd in de jaren zeventig van de vorige eeuw overgenomen uit het Engels to come out of the closet. Er wordt wel vermoed dat deze uitdrukking is ontstaan door associatie met to have a skeleton in the closet (lett. 'een skelet in de kast hebben') dat wordt gebruikt om te beschrijven dat iemand een geheim heeft te verbergen. Het valt te vrezen dat met de huidige ontwikkelingen in de maatschappij de kasten weer vaker gevuld worden...

volgende keer:
tonen we onze familiejuwelen...

baiser la camarde

de pijp uit gaan
('Magere Hein kussen')

Nee, je hoeft niet met hem van bil te gaan, al is de huidige betekenis van het werkwoord baiser 'neuken' in tegenstelling tot het zelfstandig naamwoord baiser dat nog steeds gewoon 'kus' betekent. Dat soort betekenisverschuivingen zien we wel vaker. Om de leegte die de betekenisverschuiving van het werkwoord baiser achterliet te vullen, heeft het werkwoord embrasser ('omhelzen') een uitbreiding gekregen naar 'kussen'. Je t'embrasse kan nog steeds 'ik omhels je' betekenen, maar wordt vooral ook gebruikt voor 'ik kus je'. Maar terug naar onze uitdrukking die oud genoeg is om baiser te lezen als 'kussen'. Je kust hier la camarde. Dat is een allegorische mensachtige voorstelling van het begrip 'dood', te vergelijken met onze 'Magere Hein', meestal uitgebeeld als een skelet of lijk in staat van ontbinding. Het woord camarde is afkomstig uit het Occitaans (taal van Zuid-Frankrijk) dat '(met) platte neus' betekent en verwijst naar een skelet of lijk in ontbinding waarin de neus ontbreekt.

volgende keer:
laten we het skelet in de kast en komen we er zelf uit...

crever les yeux

zo klaar als een klontje zijn
('de ogen uitsteken')

Deze uitdrukking is een zgn. 'valse vriend'. Het ziet eruit als ons 'iemand de ogen uitsteken', maar dat is het dus niet. Als je zegt dat iets crève les yeux dan is het helder, duidelijk, zo klaar als een klontje, ook al kun je dat met je ogen dan niet meer waarnemen. De uitdrukking verwijst naar de mythe van Oedipus, die zich de ogen uitstak toen hem helemaal duidelijk werd wat hij had gedaan, namelijk zijn vader vermoorden en zijn moeder huwen. Die bittere waarheid kwam hem zo helder voor ogen, dat hij die niet meer onder ogen kon zien en dus zijn ogen uitrukte. De man op het plaatje is overigens niet Oidipous maar Zaleukos van Lokroi Epizephuroi die ca. 662 v. Chr. een strenge, conservatieve en aristocratisch getinte codex (wetgeving) opstelde met de ius talionis ('oog om oog, tand om tand'). Toen zijn zoon van overspel werd beschuldigd, zou hij volgens de overlevering bij zichzelf een oog hebben laten uitsteken om te voorkomen dat zijn zoon twee ogen moest missen.

volgende keer:
zien we dood in de ogen...

manger du lion

barsten van de energie
('leeuw eten') 

De leeuw wordt al heel lang gezien als een nobel, sterk en moedig dier dat ook agressief en wreed kan zijn. Die eigenschappen zouden overgedragen worden op degene die zich met het dier zou voeden. Daarom wordt de uitdrukking ook vooral gebruikt voor mensen die plotseling een energieniveau vertonen die ze normaal gesproken niet hebben.

volgende keer:
steken we u de ogen uit...

dessins humoristiques : un discours enflammant

een vlammende toespraak

'Ik ga een vlammende toespraak voor haar houden.'

- 'Maar ik versta alleen Frans!'

Gewoon even hardop lezen: enflammant ('vlammend, geestdriftig') klinkt exact als en flamand ('in het Vlaams').

volgende keer:
eten we als een leeuw...

un burger vegan

een vegaburger

Dit is (nog) zo'n man die vindt dat een echte man echt vlees moet eten...

- 'Een burger, alstublieft.'

o 'Is een vegaburger o.k.?'

- 'Is monopolygeld o.k.?'

volgende keer:
houden we een vlammende toespraak...

tu me soûles

Degene die praat / Degene die luistert
vandaar de uitdrukking « tu me soûles »

je verveelt me
('je maakt me dronken')

De eerste betekenis van het werkwoord soûler is 'dronken maken', maar een figuurlijke betekenis is ook 'vervelen'. Als je met zijn tweeën in gesprek bent in het café, drinkt de luisteraar sneller dan de spreker. Het kan vermoeiend zijn om voortdurend te moeten luisteren naar iemand die maar niet ophoudt over zijn of haar stokpaardje. De verveling slaat toe, maar als je niet oppast ook de dronkenschap. In zo'n situatie dekt de term soûler dus beide betekenissen...

volgende keer:
hebben we honger als een leeuw...

maison de tolérance

bordeel
('huis van tolerantie')

Een huis waar dingen getolereerd worden die elders niet zijn toegestaan? Nee, het gaat erom dat de aanwezigheid van zo'n huis in een bepaalde buurt wordt getolereerd. Bewoners hebben meestal liefst geen prostitutie in hun directe omgeving, maar vóór 1948, toen er een bordeelverbod kwam in Frankrijk, werden bordelen die aan bepaalde regels en voorschriften voldeden gedoogd als commerciële instellingen en werden maisons de tolérance genoemd.

volgende keer:
verveel ik u met een andere uitdrukking...

bras droit

rechterhand
('rechterarm')

We hebben het nu niet over de anatomische rechterhand, of -arm zoals in het Frans, maar over de figuurlijke kompaan, eerste raadgever: wethouder Hekking als rechterhand van burgemeester Van der Vaart van Juinen (of is het eerder andersom?) bijvoorbeeld. De uitdrukking ontstond in de twintigste eeuw inderdaad in een politieke context.

volgende keer:
bezoeken we een tolerant huis...

dessins humoristiques : tu es vraiment vierge ?

ben je echt maagd?

- Lieverd, vertel me, ben je echt nog maagd?

o Maar natuurlijk, schatje, ik zweer het op mijn kinderen!

volgende keer:
zijn we rechtshandig...

dessins humoristiques : tu as rêvé de moi ?

heb je van me gedroomd?

- Heb je van me gedroomd?

o Nee hoor, ik heb prima geslapen!

volgende keer:
hebben we het over maagdelijkheid...