hoe vertaal je 'licht' en 'donker' in het Frans?

clair - lumière - lueur - illuminé - jour - obscur - sombre - noir - foncé - obscurité - nuit

Doorgaans is de eerste vertaling van het bijvoeglijk naamwoord 'licht' dat je in woordenboeken tegenkomt léger, maar die moeten we hier uitsluiten, omdat het hier om het tegengestelde van lourd ('zwaar') gaat en dat laten we hier even buiten beschouwing. Daarnaast moeten we er natuurlijk rekening mee houden dat zowel 'licht' als 'donker' als zelfstandig en als bijvoeglijk naamwoord gebruikt kunnen worden. Laat ik beginnen met het zelfstandig naamwoord: 'het licht' en 'het donker'. Het bekendste Franse zelfstandig naamwoord voor 'licht' is lumière  dat zowel voor natuurlijk als voor elektrisch licht gebruikt kan worden: la lumière du soleil ('het zonlicht'), la lumière électrique. Als het licht niet een gehele ruimte verlicht kunnen ook de woorden clair en lueur ('schijnsel') gebruikt worden: au clair de la lune ('in het maanlicht, in de maneschijn'), la lueur des étoiles ('het licht van de sterren'). Lumière kan ook figuurlijk gebruikt worden: il n'est pas une lumière ('hij is geen groot licht, hij is niet zo slim'). Les Lumières is de aanduiding voor 'de Verlichting' in de achttiende eeuw. 

Als we het over de dagelijkse natuurverschijnselen 'licht (worden)' en 'donker (worden)' hebben, dan gebruiken we de woorden jour ('dag') en nuit ('nacht) of het bijvoeglijk naamwoord noir ('zwart'): il commence à faire jour ('het wordt licht'), il fait nuit ('het is donker'), dans le noir ('in het donker'). Dat laatste kun je ook aangeven met dans l'obscurité. 

Als bijvoeglijke naamwoorden kom je uit bij clair en obscur. Er zijn trouwens meer woorden voor 'donker' dan voor 'licht'. Voor licht heb je ook de variant illuminé dat ofwel gebruikt wordt voor kunstlicht of in ieder geval op de lichtinval duidt: la chambre était très illuminée ('de kamer was erg licht'). Kleuren en bijvoorbeeld gedachten kun je ook sombre ('donker, somber') noemen. In het Nederlands heeft 'somber' alleen deze figuurlijke betekenis, in het Frans kan het ook veel letterlijker gebruikt worden. In de combinatie met kleuren ('donkerblauw, lichtrood') gebruik je altijd clair en foncé. Deze combinaties zijn trouwens altijd onveranderlijk (dus geen verschil tussen mannelijk, vrouwelijk, enkelvoud en meervoud): des T-shirts bleu clair ('lichtblauwe T-shirts) en des robes rouge foncé ('donkerrode jurken').

de volgende keer

begeven we ons in het schemergebied tussen licht en donker...