(lett. 'wat voor de duivel ging hij doen in dat galeischip?' / 'wat, verhip, moest hij in dat slavenschip?')
Soms krijgen bepaalde passages uit de literatuur zo'n bekendheid dat ze in vaste uitdrukkingen terechtkomen. Denk bijvoorbeeld aan ons 'de vis wordt duur betaald' uit Herman Heijermans' Op hoop van zegen. Zo is de uitdrukking Que diable allait-il faire dans cette galère? (soms verkort tot Qu'allait-il faire dans cette galère?) afkomstig uit het toneelstuk Les fourberies de Scapin ('De schelmenstreken van Scapin') van de beroemde komedieschrijver Molière (1622-1673), waarin een zekere Léandre zijn vader om een geldsom vraagt. Vader Géronte weigert echter op alle herhaalde verzoeken in te gaan. De sluwe knecht Scapin gaat vervolgens proberen geld los te krijgen bij de vrekkige vader en vertelt hem uiteindelijk dat zijn zoon zo in de problemen is gekomen dat hij nu moest gaan werken op een Turks slavenschip. Alleen als de vader binnen twee uur losgeld betaalt, kan zijn zoon uit de netelige situatie bevrijd worden. Maar het enige antwoord dat Scapin los kan krijgen uit Léandres vader is Que diable allait-il faire dans cette galère? Deze uitroep (lett. 'Wat voor de duivel ging hij doen in dat galeischip?') die zes keer terugkomt in dezelfde scène en daardoor lachwekkend wordt en die bovendien door het binnenrijm (ik vertaal maar even vrij: 'Wat, verhip, moest hij toch in dat slavenschip?') makkelijk te onthouden is, is in de gewone Franse taal blijven hangen en kan gebruikt worden als iemand zich bemoeit met zaken die hem niet aangaan en daardoor in moeilijkheden terecht is gekomen.
 |
| de historische Cyrano de Bergerac |
Molière zelf had trouwens ook in moeilijkheden kunnen komen, want hij blijkt deze zin postuum gestolen te hebben uit het toneelstuk Le pédant joué van de militair/dichter/amateur-wetenschapper Savinien de Cyrano de Bergerac (1619-1655), bij leven niet erg succesvol, maar aan het eind van de negentiende eeuw onsterfelijk gemaakt door het beroemde toneelstuk Cyrano de Bergerac van Edmond Rostand. Als de held van het verhaal in de laatste scène zijn einde voelt naderen en beseft dat hij zijn leven lang - niet in de laatste plaats door zijn bovenmatige neus - in de schaduw heeft moeten leven, terwijl anderen de vruchten mogen plukken van zijn mooie woorden en daden, hoort hij van zijn vriend Ragueneau dat Molière zijn zin Que diable... van hem gepikt heeft en daar veel succes mee heeft geboekt. Cyrano hoort het lijdzaam aan en verzucht: Eh bien, toute ma vie est là / Pendant que je restais en bas, dans l'ombre noire, / D'autres montaient cueillir le baiser de la gloire! / C'est justice, et j'approuve au seuil de mon tombeau / Molière a du génie et Christian était beau! (vrij vertaald: 'Welnu, dat is mijn leven in een notendop: Terwijl ik beneden in de schaduw bleef staan, konden anderen naar boven klimmen (verwijzing naar Christian die het balkon van Roxane kan beklimmen om een kus van haar te krijgen nadat Cyrano hem de juiste woorden heeft ingefluisterd) om de eer in ontvangst te nemen. Dat is rechtvaardig en ik erken met één been in het graf dat Molière geniaal was en Christian een mooie jongen.') Het is wel een mooi staaltje van epische verdichting van Rostand. De echte Cyrano heeft het niet meer mogen weten: Molières Les fourberies de Scapin werd voor het eerst opgevoerd in 1671, zestien jaar na de dood van Cyrano.
Het woord galère wordt overigens in het Frans ook veelvuldig gebruikt om naar 'slavenarbeid' te verwijzen. C'est une vraie galère! betekent zoiets als 'Het is een ware beproeving / een hel'. En als je dan toch zo'n beproeving aan moet gaan, kun je zeggen Vogue la galère! ('Roei het slavenschip! / Laat het slavenschip maar varen!) in de betekenis 'Laten we er het beste van hopen / Vooruit dan maar!'
volgende keer
Morgen is het 29 februari, schrikkeldag. Hoe zeg je eigenlijk 'schrikkeldag' en 'schrikkeljaar' in het Frans?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten