(lett. 'het noodlot is (ervan) geworpen')
Hoewel ik persoonlijk een kleine betekenisnuance ervaar tussen 'de teerling is geworpen' (wat volgens mij suggereert dat er geen weg terug meer is) en 'de kogel is door de kerk' (wat volgens mij impliceert dat er lang is gewikt en gewogen) is dit toch de uitdrukking die het dichtst in de buurt komt van onze merkwaardige en gewelddadige uitdrukking. Het gaat in dit blog weliswaar over de Franse taal, maar in dit geval ben ik zelf te nieuwsgierig om de herkomst van de Nederlandse uitdrukking niet te onderzoeken.
De uitdrukking heeft inderdaad alles te maken met oorlogsvoering: hoewel er nog geen conventie van Genève had plaatsgevonden, was er in vroeger eeuwen wel een ongeschreven regel dat kerkgebouwen in gevechten uit respect ontzien werden. Als de vijand zich hier niet aan hield, dan was het ergst denkbare gebeurd. Daar is ook een tastbaar bewijs van te vinden in de Sint-Bavo in Haarlem, waar de Spanjaarden in 1573 de in hun ogen afvallige predikant tijdens het beleg van Haarlem van de kansel wilden schieten. De kogel is inmiddels gerestaureerd en is nog steeds te bezichtigen.
De Franse uitdrukking le sort en est jeté gaat nog verder terug in de tijd, namelijk de Romeinse, en heeft ook te maken met oorlogsvoering. De zin zou zijn uitgesproken door Julius Caesar, uiteraard in het Latijn: alea jacta est ('de teerling (dobbelsteen) is geworpen'), toen hij in 49 v.Chr., met zijn leger terugkomend uit Gallië het riviertje de Rubicon was overgestoken en daarmee zo dichtbij Rome was gekomen dat hij niet anders meer kon dan de confrontatie aangaan met consul Pompeius die op dat moment de leiding had over Rome. De Rubicon was namelijk een grens die je niet mocht overschrijden. Deed je dat wel, dan moest Rome in actie komen om zijn grondgebied te verdedigen. Caesar won, maar hij moet zich van het enorme risico bewust zijn geweest, net als een dobbelaar, waarbij de dobbelsteen immers alle kanten op kan vallen, en als hij eenmaal gevallen is, de consequenties gewoon aanvaard zullen moeten worden.
volgende keer
Zijn we - nu de kogel door de kerk is - niet bang het kind met het badwater weg te gooien?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten